Мўминларнинг сифатлари

“Албатта, Парвардигордан қўрққанларидан хавфда бўлувчилар, Парвардигорнинг оятларига имон келтирадиганлар, Парвардигорга ширк келтирмайдиганлар, садақаларини (Қиёматда) Парвардигорга қайтувчи эканларидан диллари қўрқиб турган ҳолда берадиганлар, айнан ўшалар яхшиликларни қилишга шошурлар ва унда олдиндадирлар” (Мўминун, 57-61).

Бу ояти карималарда мўминларга хос тўртта сифат баён қилинган:

Биринчиси: Улар “Парвардигордан қўрқ­қанларидан, хавфда бўлувчилар”дир. Бу мазмунли оятни Муқотил ва Калбий “Парвардигорнинг азобидан қўрққанларидан хавфда турувчилар” деб, бошқа муфассирлар эса “Парвардигордан қўрққанларидан доимо Унинг тоатида бўладиган ва розилигини истовчилар” деб тафсир қилишган. Имом Фахриддин Розий “Ким қўрқиш (“хошят”)нинг олий даражасига – хавфда бўлишга етса, дунёда Аллоҳнинг ғазабига, охиратда азобига учрашдан қўрқади ва барча гуноҳлардан сақланади”, деб тафсир қилган.

Иккинчиси: Мўминлар “Парвардигорнинг оятларига имон келтирадиганлар”дир. Бу оят тафсирида Имом Фахриддин Розий айтади: “Билгин, Аллоҳ таолонинг оят (белги ва аломат)лари У зот яратган нарсалардир. У нарсалар Аллоҳ таолонинг борлигига далилдир”.

Бу ўринда шундоқ ҳам аён нарсалар эмас, балки фикр-мулоҳаза билан билинадиган нарсалар назарда тутилган. Фикр ва мулоҳаза қиладиган одам албатта Яратувчининг борлигини ва Унинг сифатларини билади. Бу билиш қалбда ҳосил бўлса, унинг тасдиғи тилга кўчади. Мана шу имондир”.

Учинчиси: Мўминлар “Парвардигорга ширк келтирмайдиганлар”дир. Имом Фахриддин Розий айтади: “Бу оятда яширин ширк, яъни, риё ва хўжакўрсиндан йироқ бўлиш, тоат-ибодатларини холис Аллоҳ таоло розилиги учун адо қилиш мўминларнинг сифати” экани баён этилган.

Абу Лайс Самарқандий бу оят тафсирида бундай деган: «оятдаги “ширк  келтирмайдиганлар”дан мурод “фалончи бўлмаса, бу нарсага эришолмасдим”, демайдиганлардир».

Тўртинчиси: Улар “садақаларини (Қиёматда) Парвардигорга қайтувчи эканларидан диллари қўрқиб турган ҳолда берадиганлар”дир. Бу оятда зикр қилинган садақаларга закот, каффорат, омонат, қарз каби адо этилиши лозим бўлган барча ҳақлар киради. Улар юракдан қўрқиб адо этилганидагина фойдали бўлади. Ким чин дилдан қўрқиб ибодатга киришса, уни бекаму кўст бажаришга астойдил тиришади.

Имом Қуртубий шу оят тафсирида бу ҳадисни келтиради: “Ойша онамиз (розийаллоҳу анҳо) Расулуллоҳдан (алайҳиссалом) “У кимсалар ичкилик ичишгани ва ўғрилик қилишгани учун Аллоҳдан қўрқадими?” деб сўради. Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Йўқ, эй Сиддиқнинг қизи, улар рўза тутишса-да, намоз ўқишса-да, садақа беришса-да, Аллоҳ таолодан қўрқадиганлардир. Айнан ўшалар яхшиликларни қилишга шошиладилар, деб жавоб бердилар” (Имом Термизий).

Ҳасан Басрий айтади: “Биз шундай зотларни кўрдик, сиз гуноҳингиз сабабли азобланишдан қўрқишингиздан кўра улар яхши амалларининг қабул бўлмай, юзларига урилишидан кўпроқ қўрқардилар”.

Қалбда қўрқув ҳисси пайдо бўлишига сабаб амаллар ҳисоб-китоби учун Парвардигор ҳузурига қайтишни, охиратда пушаймонлик фойда бермаслигини билишдир. Ана шуни англаган қалб эгаси гуноҳлардан, риёдан йироқ бўлади, амалларини нуқсонсиз адо этишга тиришади.

“Айнан ўшалар яхшиликларга шошурлар ва унда олдиндадирлар”. Бу оят икки хил тафсир қилинган. Биринчиси, мўминлар ибодатларнинг вақти ўтиб кетмаслиги учун уларни вақтида адо этишга шошиладилар. Иккинчиси, мўминлар дунёда барча фойдали ишларга шошиладилар. Шунинг учун уларни адо этишда олдиндадирлар.

Имом Қуртубий, Абу Лайс Са­мар­қандий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида

Нўъмон АБДУЛМАЖИД тайёрлади.

* * *

“Albatta, Parvardigordan qo‘rqqanlaridan xavfda bo‘luvchilar, Parvardigorning oyatlariga imon keltiradiganlar, Parvardigorga shirk keltirmaydiganlar, sadaqalarini (Qiyomatda) Parvardigorga qaytuvchi ekanlaridan dillari qo‘rqib turgan holda beradiganlar, aynan o‘shalar yaxshiliklarni qilishga shoshurlar va unda oldindadirlar” (Mo‘minun, 57-61).

Bu oyati karimalarda mo‘minlarga xos to‘rtta sifat bayon qilingan:

Birinchisi: Ular “Parvardigordan qo‘rq­qanlaridan, xavfda bo‘luvchilar”dir. Bu mazmunli oyatni Muqotil va Kalbiy “Parvardigorning azobidan qo‘rqqanlaridan xavfda turuvchilar” deb, boshqa mufassirlar esa “Parvardigordan qo‘rqqanlaridan doimo Uning toatida bo‘ladigan va roziligini istovchilar” deb tafsir qilishgan. Imom Faxriddin Roziy “Kim qo‘rqish (“xoshyat”)ning oliy darajasiga – xavfda bo‘lishga yetsa, dunyoda Allohning g‘azabiga, oxiratda azobiga uchrashdan qo‘rqadi va barcha gunohlardan saqlanadi”, deb tafsir qilgan.

Ikkinchisi: Mo‘minlar “Parvardigorning oyatlariga imon keltiradiganlar”dir. Bu oyat tafsirida Imom Faxriddin Roziy aytadi: “Bilgin, Alloh taoloning oyat (belgi va alomat)lari U zot yaratgan narsalardir. U narsalar Alloh taoloning borligiga dalildir”.

Bu o‘rinda shundoq ham ayon narsalar emas, balki fikr-mulohaza bilan bilinadigan narsalar nazarda tutilgan. Fikr va mulohaza qiladigan odam albatta Yaratuvchining borligini va Uning sifatlarini biladi. Bu bilish qalbda hosil bo‘lsa, uning tasdig‘i tilga ko‘chadi. Mana shu imondir”.

Uchinchisi: Mo‘minlar “Parvardigorga shirk keltirmaydiganlar”dir. Imom Faxriddin Roziy aytadi: “Bu oyatda yashirin shirk, ya’ni, riyo va xo‘jako‘rsindan yiroq bo‘lish, toat-ibodatlarini xolis Alloh taolo roziligi uchun ado qilish mo‘minlarning sifati” ekani bayon etilgan.

Abu Lays Samarqandiy bu oyat tafsirida bunday degan: «oyatdagi “shirk  keltirmaydiganlar”dan murod “falonchi bo‘lmasa, bu narsaga erisholmasdim”, demaydiganlardir».

To‘rtinchisi: Ular “sadaqalarini (Qiyomatda) Parvardigorga qaytuvchi ekanlaridan dillari qo‘rqib turgan holda beradiganlar”dir. Bu oyatda zikr qilingan sadaqalarga zakot, kafforat, omonat, qarz kabi ado etilishi lozim bo‘lgan barcha haqlar kiradi. Ular yurakdan qo‘rqib ado etilganidagina foydali bo‘ladi. Kim chin dildan qo‘rqib ibodatga kirishsa, uni bekamu ko‘st bajarishga astoydil tirishadi.

Imom Qurtubiy shu oyat tafsirida bu hadisni keltiradi: “Oysha onamiz (roziyallohu anho) Rasulullohdan (alayhissalom) “U kimsalar ichkilik ichishgani va o‘g‘rilik qilishgani uchun Allohdan qo‘rqadimi?” deb so‘radi. Rasululloh (alayhissalom): “Yo‘q, ey Siddiqning qizi, ular ro‘za tutishsa-da, namoz o‘qishsa-da, sadaqa berishsa-da, Alloh taolodan qo‘rqadiganlardir. Aynan o‘shalar yaxshiliklarni qilishga shoshiladilar, deb javob berdilar” (Imom Termiziy).

Hasan Basriy aytadi: “Biz shunday zotlarni ko‘rdik, siz gunohingiz sababli azoblanishdan qo‘rqishingizdan ko‘ra ular yaxshi amallarining qabul bo‘lmay, yuzlariga urilishidan ko‘proq qo‘rqardilar”.

Qalbda qo‘rquv hissi paydo bo‘lishiga sabab amallar hisob-kitobi uchun Parvardigor huzuriga qaytishni, oxiratda pushaymonlik foyda bermasligini bilishdir. Ana shuni anglagan qalb egasi gunohlardan, riyodan yiroq bo‘ladi, amallarini nuqsonsiz ado etishga tirishadi.

“Aynan o‘shalar yaxshiliklarga shoshurlar va unda oldindadirlar”. Bu oyat ikki xil tafsir qilingan. Birinchisi, mo‘minlar ibodatlarning vaqti o‘tib ketmasligi uchun ularni vaqtida ado etishga shoshiladilar. Ikkinchisi, mo‘minlar dunyoda barcha foydali ishlarga shoshiladilar. Shuning uchun ularni ado etishda oldindadirlar.

Imom Qurtubiy, Abu Lays Sa­mar­qandiy va Faxriddin Roziy tafsirlari asosida

No‘mon ABDULMAJID tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги