Фарзанднинг маънавий ва жисмоний ҳақлари

Фарзанд Аллоҳ таоло инсонга ато этган улуғ неъмат, кўз қувончи, қалб суруридир. Фарзандли бўлиш ҳар бир инсоннинг орзуси. Фарзанд севгиси инсон қалбига Аллоҳ томонидан солинган. 
Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Одамларга аёллар, болалар, тўп-тўп тилло ва кумуш, гўзал отлар, чорва ва экин-тикинлар каби истак хоҳишларга кўнгил қўйиш зийнатланди” (Оли Имрон сураси, 14-оят).
 Динимизда ота-онанинг фарзанд олдидаги бурчларига катта эътибор берилади. Зеро фарзанднинг ҳақлари қанчалик мукаммал адо этилса, улар шунчалик салоҳиятли бўлиб улғаяди. Бундай фарзандлар эса келажакда ватан равнақи, дину диёнат ривожига ўз ҳиссасини қўшадиган инсонлар бўлиши аниқ.
Динимизда фарзанднинг жисмоний ва маънавий ҳуқуқларига алоҳида аҳамият қаратилади. Фарзандга бўлган бу эътибор нафақат у дунёга келгандан кейин балки туғилмасидан олдиноқ бошлаб юборилади ва бу эътибор фарзанд ҳаётининг барча даврларини ўз ичига олади. Ҳатто фарзанд туғилмасидан олдин ҳам унинг ҳақларига риоя қилинади. Бола она қорнида ҳомила ҳолатида бўлганида ҳам шариат унинг ҳаёти ва саломатлигини тўлиқ ҳимоя этади. Ҳомиланинг ҳаётига ва саломатлигига путур етказиш асло мумкин эмас. Руҳ киритилганидан кейин ҳомилани тушириш ёки олдириб ташлаш мумкин эмаслигига уламолар иттифоқ қилишган. Гарчи эр-хотиннинг розилиги билан бўлса-да. Қолаверса, ҳомила эътиборидан онага қазо тутиб бериш шарти билан Рамазонда рўза тутмасликка изн берилган. Бунда ҳам ҳомила ҳолатдаги боланинг саломатлиги, унинг тўла-тўкис озиқланиши эътибор қилинади.
Шунингдек, ҳомила даврида боланинг руҳий ҳолатига ҳам катта эътибор қилинади. Бу даврда ҳомиладор она ҳар қандай руҳий безовталиклардан, қаттиқ асабийлашиш ва сиқилиш ҳолатларидан узоқ бўлиши керак. Бунда эр ҳам аёлига ёрдам бериши, айниқса, ҳомила ҳолатидаги аёлига алоҳида эҳтиёт билан муносабатда бўлмоғи, руҳий ҳолатига салбий таъсирлар бўлишига йўл қўймаслиги лозим. Аёл ҳам ўз навбатида ўзининг руҳий ҳолатини назорат қилиб, мўътадил руҳий ҳолатни сақлашга ҳаракат қилиши лозим. 
1. Динимиз фарзанд дунёга келгандан кейин ҳам унинг саломатлигига тегишли ҳақларни тўлиқ равишда кўрсатиб берган. Бу ҳақларнинг биринчиси она сутидан тўлиқ баҳраманд бўлиш ҳаққи. Аллоҳ таоло марҳамат қилиб айтади: “Ким эмизишни батамом қилишни ирода қилса, оналар фарзандларни тўлиқ икки йил эмизадилар” (Бақара сураси, 233-оят).
Ушбу оятда бежизга она сутига алоҳида эътибор қаратилмаган. Зеро бу илоҳий кўрсатмада кўп ҳикматлар мавжуд. Чунки она сути орқали болага она меҳри ҳам зиёда ўтади. Қолаверса она сутида мавжуд бўлган озуқавий хусусиятлар бошқа бирор озуқада тўлиқ топилмайди. Бу хусусиятларнинг энг муҳимлари қуйидагилар:
А) у мусаффо, тозадир;
Б) ҳарорати инсон танасининг ҳароратига тенг ва мўътадилдир;
В) сақлаб туриш билан айнимайди;
Г) бола ошқозонига муносиб, яъни боланинг нозик ошқозонига ботмайди;
Д) боланинг озиқланишига тўлиқ кифоя қилади, бошқа нарсага эҳтиёж қолмайди;
Е) бола иммунитетини кучайтиради.
Шу ва бошқа ҳикматларга кўра, Ислом дини боланинг она сутига тўйишини тарғиб этади. 
2. Боланинг саломатлигига оид ҳақларидан яна бири ақлан ва жисман соғлом бўлиш ҳаққи. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Ҳар бирингиз ўз қўл остидагиларидан масъул-жавобгардир” деган ҳадисларига кўра, ҳар бир ота-она ўз фарзандининг иймон-эътиқоди, маънавий тарбияси билан бир қаторда жисмоний ҳолатига ҳам масъулдирлар. Бу масъулиятни тўлиқ адо этиш учун қуйидагиларга амал қилиш лозим:
А) фарзандни иқтисодий томондан таъминлаш. Аллоҳ таоло айтади: “Уларни яхшилаб едириб, кийинтириш отанинг зиммасидадир” (Бақара сураси, 233-оят). Фарзандни иқтисодий таъминлаш уни саломатлигига зарур бўладиган озиқ-овқат, покиза турар-жой ва покиза либослар билан таъминлашдан иборатдир. Акс ҳолда фарзанд озиқ-овқат танқислиги ёки сифатсизлиги, турар-жой ва кийимларнинг тозалик қоидаларига жавоб бермаслиги сабабидан келиб чиқадиган касалликларга йўлиқиши мумкин.
Б) кундалик ҳаётда учрайдиган шахсий озодалик қоидаларидан хабардор бўлиш ҳаққи. Шахсий озодалик қоидаларига амал қилмаслик сабабидан келиб чиқадиган касалликларга йўлиқмасликлари учун ота-оналар ўз фарзандларига ушбу қоидаларни мунтазам ўргатиб боришлари талаб этилади. Бунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу борадаги ўгитларидан фойдаланиш айни муддао. 
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ичимлик ичганда уч марта нафас олар эдилар ва: “Мана шу қондирувчироқ, зарарсизроқ ва сингувчироқ”, дер эдилар.
Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мешларнинг оғзидан ичишдан қайтарардилар”.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: “Таомнинг баракаси ундан олдин ҳам, кейин ҳам (икки қўлни) ювишдир”.
Демак ҳар бир ота-она фарзандларини шу каби ҳадислар асосида тозаликка, озодаликка ўргатиб бормоғи лозим бўлади.
В) жисмоний чиниқиш, бадантарбия, спорт турлари билан шуғулланиш ҳам фарзанднинг муҳим ҳақларидандир. Буни яхши англаб етган саҳобаи киромлар фарзандларини инсонни жисмонан бақувват қиладиган ҳар қандай машғулотлар билан шуғуллантиришга рағбат қилишарди. Шу маънода Умар розияллоҳу анҳу: “Фарзандларингизга сузишни, камондан ўқ узишни ва от минишни ўргатинглар”, дея марҳамат қилганлар. Демак, ота-оналар инсонни жисмонан чиниқтирадиган ҳар қандай машғулот турлари билан фарзандларини шуғуллантиришлари ва бунга имконият яратиб беришлари лозим экан.
Хулоса ўрнида айтадиган бўлсак, ҳар-бир ота-она ўз фарзандини ҳам маънан, ҳам жисмонан етук бўлишида масъулдир. Ана шу масъулиятни ҳис этиб, фарзандларини иймон-эътиқодли, виждонли этиб, ватанга садоқат, халққа ва дину диёнатга хизмат қиладиган руҳда тарбияласалар, иншааллоҳ, бундай фарзандлар дунёю охиратда манфаат келтирадилар ва ота-оналарининг юзларини ёруғ қиладилар.

Farzand Alloh taolo insonga ato etgan ulug‘ ne’mat, ko‘z quvonchi, qalb sururidir. Farzandli bo‘lish har bir insonning orzusi. Farzand sevgisi inson qalbiga Alloh tomonidan solingan. 
Alloh taolo marhamat qiladi: “Odamlarga ayollar, bolalar, to‘p-to‘p tillo va kumush, go‘zal otlar, chorva va ekin-tikinlar kabi istak xohishlarga ko‘ngil qo‘yish ziynatlandi” (Oli Imron surasi, 14-oyat).
 Dinimizda ota-onaning farzand oldidagi burchlariga katta e’tibor beriladi. Zero farzandning haqlari qanchalik mukammal ado etilsa, ular shunchalik salohiyatli bo‘lib ulg‘ayadi. Bunday farzandlar esa kelajakda vatan ravnaqi, dinu diyonat rivojiga o‘z hissasini qo‘shadigan insonlar bo‘lishi aniq.
Dinimizda farzandning jismoniy va ma’naviy huquqlariga alohida ahamiyat qaratiladi. Farzandga bo‘lgan bu e’tibor nafaqat u dunyoga kelgandan keyin balki tug‘ilmasidan oldinoq boshlab yuboriladi va bu e’tibor farzand hayotining barcha davrlarini o‘z ichiga oladi. Hatto farzand tug‘ilmasidan oldin ham uning haqlariga rioya qilinadi. Bola ona qornida homila holatida bo‘lganida ham shariat uning hayoti va salomatligini to‘liq himoya etadi. Homilaning hayotiga va salomatligiga putur yetkazish aslo mumkin emas. Ruh kiritilganidan keyin homilani tushirish yoki oldirib tashlash mumkin emasligiga ulamolar ittifoq qilishgan. Garchi er-xotinning roziligi bilan bo‘lsa-da. Qolaversa, homila e’tiboridan onaga qazo tutib berish sharti bilan Ramazonda ro‘za tutmaslikka izn berilgan. Bunda ham homila holatdagi bolaning salomatligi, uning to‘la-to‘kis oziqlanishi e’tibor qilinadi.
Shuningdek, homila davrida bolaning ruhiy holatiga ham katta e’tibor qilinadi. Bu davrda homilador ona har qanday ruhiy bezovtaliklardan, qattiq asabiylashish va siqilish holatlaridan uzoq bo‘lishi kerak. Bunda er ham ayoliga yordam berishi, ayniqsa, homila holatidagi ayoliga alohida ehtiyot bilan munosabatda bo‘lmog‘i, ruhiy holatiga salbiy ta’sirlar bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligi lozim. Ayol ham o‘z navbatida o‘zining ruhiy holatini nazorat qilib, mo‘‘tadil ruhiy holatni saqlashga harakat qilishi lozim. 
1. Dinimiz farzand dunyoga kelgandan keyin ham uning salomatligiga tegishli haqlarni to‘liq ravishda ko‘rsatib bergan. Bu haqlarning birinchisi ona sutidan to‘liq bahramand bo‘lish haqqi. Alloh taolo marhamat qilib aytadi: “Kim emizishni batamom qilishni iroda qilsa, onalar farzandlarni to‘liq ikki yil emizadilar” (Baqara surasi, 233-oyat).
Ushbu oyatda bejizga ona sutiga alohida e’tibor qaratilmagan. Zero bu ilohiy ko‘rsatmada ko‘p hikmatlar mavjud. Chunki ona suti orqali bolaga ona mehri ham ziyoda o‘tadi. Qolaversa ona sutida mavjud bo‘lgan ozuqaviy xususiyatlar boshqa biror ozuqada to‘liq topilmaydi. Bu xususiyatlarning eng muhimlari quyidagilar:
A) u musaffo, tozadir;
B) harorati inson tanasining haroratiga teng va mo‘‘tadildir;
V) saqlab turish bilan aynimaydi;
G) bola oshqozoniga munosib, ya’ni bolaning nozik oshqozoniga botmaydi;
D) bolaning oziqlanishiga to‘liq kifoya qiladi, boshqa narsaga ehtiyoj qolmaydi;
Ye) bola immunitetini kuchaytiradi.
Shu va boshqa hikmatlarga ko‘ra, Islom dini bolaning ona sutiga to‘yishini targ‘ib etadi. 
2. Bolaning salomatligiga oid haqlaridan yana biri aqlan va jisman sog‘lom bo‘lish haqqi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning “Har biringiz o‘z qo‘l ostidagilaridan mas’ul-javobgardir” degan hadislariga ko‘ra, har bir ota-ona o‘z farzandining iymon-e’tiqodi, ma’naviy tarbiyasi bilan bir qatorda jismoniy holatiga ham mas’uldirlar. Bu mas’uliyatni to‘liq ado etish uchun quyidagilarga amal qilish lozim:
A) farzandni iqtisodiy tomondan ta’minlash. Alloh taolo aytadi: “Ularni yaxshilab yedirib, kiyintirish otaning zimmasidadir” (Baqara surasi, 233-oyat). Farzandni iqtisodiy ta’minlash uni salomatligiga zarur bo‘ladigan oziq-ovqat, pokiza turar-joy va pokiza liboslar bilan ta’minlashdan iboratdir. Aks holda farzand oziq-ovqat tanqisligi yoki sifatsizligi, turar-joy va kiyimlarning tozalik qoidalariga javob bermasligi sababidan kelib chiqadigan kasalliklarga yo‘liqishi mumkin.
B) kundalik hayotda uchraydigan shaxsiy ozodalik qoidalaridan xabardor bo‘lish haqqi. Shaxsiy ozodalik qoidalariga amal qilmaslik sababidan kelib chiqadigan kasalliklarga yo‘liqmasliklari uchun ota-onalar o‘z farzandlariga ushbu qoidalarni muntazam o‘rgatib borishlari talab etiladi. Bunda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning bu boradagi o‘gitlaridan foydalanish ayni muddao. 
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam ichimlik ichganda uch marta nafas olar edilar va: “Mana shu qondiruvchiroq, zararsizroq va singuvchiroq”, der edilar.
Abu Sa’id roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam meshlarning og‘zidan ichishdan qaytarardilar”.
Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinadi: “Taomning barakasi undan oldin ham, keyin ham (ikki qo‘lni) yuvishdir”.
Demak har bir ota-ona farzandlarini shu kabi hadislar asosida tozalikka, ozodalikka o‘rgatib bormog‘i lozim bo‘ladi.
V) jismoniy chiniqish, badantarbiya, sport turlari bilan shug‘ullanish ham farzandning muhim haqlaridandir. Buni yaxshi anglab yetgan sahobai kiromlar farzandlarini insonni jismonan baquvvat qiladigan har qanday mashg‘ulotlar bilan shug‘ullantirishga rag‘bat qilishardi. Shu ma’noda Umar roziyallohu anhu: “Farzandlaringizga suzishni, kamondan o‘q uzishni va ot minishni o‘rgatinglar”, deya marhamat qilganlar. Demak, ota-onalar insonni jismonan chiniqtiradigan har qanday mashg‘ulot turlari bilan farzandlarini shug‘ullantirishlari va bunga imkoniyat yaratib berishlari lozim ekan.
Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, har-bir ota-ona o‘z farzandini ham ma’nan, ham jismonan yetuk bo‘lishida mas’uldir. Ana shu mas’uliyatni his etib, farzandlarini iymon-e’tiqodli, vijdonli etib, vatanga sadoqat, xalqqa va dinu diyonatga xizmat qiladigan ruhda tarbiyalasalar, inshaalloh, bunday farzandlar dunyoyu oxiratda manfaat keltiradilar va ota-onalarining yuzlarini yorug‘ qiladilar.

• Олдинги
• Кейинги