Улуғларимиз номи зикр қилинганда нима деймиз?

Пайғамбаримиз Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламнинг исмлари ёки Расулуллоҳ, Пайғамбаримиз, Набий каби лафлар билан у зот алайҳиссаломни ирода қилиб тилга олинса саловат айтмоқлик лозим. Бир мажлисда исмлари тилга олингач бошида бир марта саловот айтмоқлик вожибдир, қолганлари эса суннат. Баъзи уламолар ҳар сафар саловат айтмоқ вожиб деганлар. Саловат айтишлик «Солаллоҳу алайҳи васаллам», «алайҳиссалом» ёки бошқа лафзлар билан бўлади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга чиқаётиб «Омийн», «Омийн», «Омийн» дедилар. У зотга:

«Эй Аллоҳнинг Расули! Нега бундоқ қилдингиз?» дейилди.

«Жаброил менга: «Ота-онасини ёки иккисидан бирини топиб, жаннатга кирмаган банданинг бурни ергаишқалансин», деди, мен «Омийн» дедим.

Кейин у: Рамазонга етиша туриб, мағфират қилинмай қолган банданинг бурни ерга ишқалансин», деди, мен «Омийн» дедим.

Сўнгра у: «Ҳузурида сиз зикр қилинганингизда, сизга салавот айтмаган банданинг бурни ерга ишқалансин», деди, мен «Омийн» дедим», дедилар».

Имом Бухорий «Ал-адаб ал-муфрад»да келтирган.

Муҳаммад алайҳиссаломдан бошқа пайғамбарларнинг исмлари зикр қилинганда ҳам «алайҳиссалом» (Унга салом бўлсин) деб салом йўлланади. Бир неча пайғамбарларнинг исмларини кетма-кет зикр қилиб, алайҳумуссалом (Уларга салом бўлсин) дейиш ҳам мумкин.

Шу ўринда бир эслатма: Муҳаммад, Иброҳим, Ийсо ва шунга ўхшаш бошқа пайғамбарларнинг исмлари ила исмланган оддий инсонларнинг исми тилга олинганда салом ва саловотлар айтилмайди. Чунки бу исмни айтиш билан пайғамбар алайҳумуссаломларни эмас оддий инсонларни ирода қилинган бўлади.

Саҳобалар – Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам билан учрашган, у кишига иймон келтириб, суҳбатларида бўлган, у зот алайҳиссаломга соҳиб – дўст бўлган кишилардир. Уларнинг исмлари тилга олинганда ҳақларига дуо қилинади. Яъни битта саҳобанинг исми айтилса «розияллоҳу анҳу» (Аллоҳ ундан рози бўлсин), иккита саҳобанинг исмлари айтилганда «розияллоҳу анҳумо» (Аллоҳ иккисидан рози бўлсин), кўпчилик саҳобаларнинг исмлари айтилганда «розияллоҳу анҳум» (Аллоҳ улардан рози бўлсин) деймиз.

Саҳобияларнинг исми зикр қилинганда эса «розияллоҳу анҳо» (Аллоҳ ундан рози бўлсин) дейилади.

Эътибор қилган бўлсангиз Абдуллоҳ ибн Умарнинг исмлари айтилганда розияллоҳу анҳумо дейилади. Яъни Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу ва оталари ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу иккиларидан Аллоҳ рози бўлсин дейилади.

Шунингдек, баъзида ҳазрати Алининг исмлари айтилганда каррамаллоҳу важҳаҳу дейилади. Бунинг маъноси «Аллоҳ унинг юзини мукаррам қилсин» деганидир. Ҳазрати Али Ислом келишидан олдин ҳам буту санамларга ибодат қилмаган эканлар, шунинг учун у кишининг исмлари айтилганда мазкур лафз ҳам айтилади.

Саҳобалардан кейинги авлодлар тобеъинлар, табаатобеъинлардир. Уларни ва Исломга хизмат қилган улуғ мужтаҳидлар, уламолар ҳамда шу каби улуғ зотларнинг исмлари айтилганда «раҳматуллоҳу алайҳи» (Унга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин) дейилади.

 

 

* * *

 

 

Payg‘ambarimiz Muhammad solallohu alayhi vasallamning ismlari yoki Rasululloh, Payg‘ambarimiz, Nabiy kabi laflar bilan u zot alayhissalomni iroda qilib tilga olinsa salovat aytmoqlik lozim. Bir majlisda ismlari tilga olingach boshida bir marta salovot aytmoqlik vojibdir, qolganlari esa sunnat. Ba’zi ulamolar har safar salovat aytmoq vojib deganlar. Salovat aytishlik «Solallohu alayhi vasallam», «alayhissalom» yoki boshqa lafzlar bilan bo‘ladi.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam minbarga chiqayotib «Omiyn», «Omiyn», «Omiyn» dedilar. U zotga:

«Ey Allohning Rasuli! Nega bundoq qildingiz?» deyildi.

«Jabroil menga: «Ota-onasini yoki ikkisidan birini topib, jannatga kirmagan bandaning burni yergaishqalansin», dedi, men «Omiyn» dedim.

Keyin u: Ramazonga yetisha turib, mag‘firat qilinmay qolgan bandaning burni yerga ishqalansin», dedi, men «Omiyn» dedim.

So‘ngra u: «Huzurida siz zikr qilinganingizda, sizga salavot aytmagan bandaning burni yerga ishqalansin», dedi, men «Omiyn» dedim», dedilar».

Imom Buxoriy «Al-adab al-mufrad»da keltirgan.

Muhammad alayhissalomdan boshqa payg‘ambarlarning ismlari zikr qilinganda ham «alayhissalom» (Unga salom bo‘lsin) deb salom yo‘llanadi. Bir necha payg‘ambarlarning ismlarini ketma-ket zikr qilib, alayhumussalom (Ularga salom bo‘lsin) deyish ham mumkin.

Shu o‘rinda bir eslatma: Muhammad, Ibrohim, Iyso va shunga o‘xshash boshqa payg‘ambarlarning ismlari ila ismlangan oddiy insonlarning ismi tilga olinganda salom va salovotlar aytilmaydi. Chunki bu ismni aytish bilan payg‘ambar alayhumussalomlarni emas oddiy insonlarni iroda qilingan bo‘ladi.

Sahobalar – Rasululloh solallohu alayhi vasallam bilan uchrashgan, u kishiga iymon keltirib, suhbatlarida bo‘lgan, u zot alayhissalomga sohib – do‘st bo‘lgan kishilardir. Ularning ismlari tilga olinganda haqlariga duo qilinadi. Ya’ni bitta sahobaning ismi aytilsa «roziyallohu anhu» (Alloh undan rozi bo‘lsin), ikkita sahobaning ismlari aytilganda «roziyallohu anhumo» (Alloh ikkisidan rozi bo‘lsin), ko‘pchilik sahobalarning ismlari aytilganda «roziyallohu anhum» (Alloh ulardan rozi bo‘lsin) deymiz.

Sahobiyalarning ismi zikr qilinganda esa «roziyallohu anho» (Alloh undan rozi bo‘lsin) deyiladi.

E’tibor qilgan bo‘lsangiz Abdulloh ibn Umarning ismlari aytilganda roziyallohu anhumo deyiladi. Ya’ni Abdulloh roziyallohu anhu va otalari hazrati Umar roziyallohu anhu ikkilaridan Alloh rozi bo‘lsin deyiladi.

Shuningdek, ba’zida hazrati Alining ismlari aytilganda karramallohu vajhahu deyiladi. Buning ma’nosi «Alloh uning yuzini mukarram qilsin» deganidir. Hazrati Ali Islom kelishidan oldin ham butu sanamlarga ibodat qilmagan ekanlar, shuning uchun u kishining ismlari aytilganda mazkur lafz ham aytiladi.

Sahobalardan keyingi avlodlar tobe’inlar, tabaatobe’inlardir. Ularni va Islomga xizmat qilgan ulug‘ mujtahidlar, ulamolar hamda shu kabi ulug‘ zotlarning ismlari aytilganda «rahmatullohu alayhi» (Unga Allohning rahmati bo‘lsin) deyiladi.