Тил масъулияти

Аллоҳ таоло биз бандаларига ер остида, уммонлар бағрида жуда кўп неъматларни ато этганки, уларнинг ҳисобига етиш мушкул. Аллоҳ таоло айтади: “...Сўнгра ўша кунда, албатта (сизларга ато этилган барча) неъматлар тўғрисида сўроқ қилинурсизлар” (Такосур, 7, мазмуни).

Демак, ҳар бир аъзоимиз — бизга Аллоҳ таоло берган барча неъматлар тўғрисида ҳисоб этилсак, унда ҳамиша уларнинг шукрини қилишимиз, бу неъматлардан фақат Аллоҳ йўлида, Унинг розилиги учунгина фойдаланишимиз керак бўлади. Айниқса, бандаларга ато этилган неъматлар ичида энг улуғи ва масъулияти каттаси — тилдир.

Аллоҳ таоло инсонларга тилни Ўзини зикр қилиш, жамиятда муомала-муносабатлар юритиш учун берган. Тил тўғри сўз айтиш ва Аллоҳни ёдлаш воситаси бўлгани учун ҳам кўз, қалб каби ибодатнинг асосий устунларидан саналади. Шунинг учун мўмин-мусулмон тили учун ҳам масъул эканини ёддан чиқармай, уни фақат Аллоҳга ибодат қилиш, яхши сўзлар, амри маъруф, наҳйи мункар учун хизмат қилдириши лозим. Тилимизни ҳар хил ёмон сўзлардан, сўкиш-ҳақоратлардан, ғийбат-иғволардан сақламасак, у билан бошқаларга азият берсак, динимизга футур етказган бўламиз. Пайғамбаримиздан, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, “Мусулмон ким?” деб сўралганида у зоти бобаракот: “Мусулмон шуки, унинг қўлидан ва тилидан бошқа мусулмонлар саломат бўлган (яъни, уларга озор етмаган) кишидир”, дедилар. Тилни Аллоҳга шукр, Уни зикр учун ишлатмай, ғийбат, туҳмат, шикоят, ёлғон, фаҳш сўзларга бураверсак, гуноҳга ботамиз.
Хожа Али Рометаний айтганлар:

Ул Аллоҳким, тану жонни яратди,
Ҳар аьзони бир хизматга қаратди.
Тилда иллат кўрдию этди тутқун,
Оғиз — зиндон, тилни анда қаматди.

Гоҳо тилимизга эрк бериб юборамиз, кимнидир ҳақорат қиламиз, аҳли оиламизга ўшқирамиз, ўзга бир кишининг дилига тил билан озор берамиз, энг ёмони ёлғон гапиришдан, ёлғон гувоҳлик беришдан ҳам ҳазар қилмаймиз. Ваҳоланки, охиратда тилимиздан чиққан ҳар бир калом учун, бефойда ҳар бир сўз учун ҳисоб-китоб қилинишимиз аниқ. Кўча-кўйларда, давраларда қанчалаб соатларни бефойда валақлаб ўтказадиган, оғзидан боди кириб, шоди чиқадиган, ёлғон-ғийбатлардан яйрайдиган айрим кимсалар охиратда Аллоҳ таоло ҳузурида қандай жавоб беришларини ўйлаб кўрмасмикинлар? Ёки ўзларини билимдон кўрсатиш ёхуд ёлғонларини тасдиқлатиш учун: “Қуръонда бундоқ дейилган, ҳадисда ундоқ дейилган, шариат бунга рухсат берган, фалончи имомдан эшитганман,” деб ёлғон гувоҳлик бераётганлар ўзларини қанчалик улкан гуноҳга, чексиз азобларга гирифтор қилаётганларини билмасмикинлар? Мана шундай ёлғон сўзлардан Аллоҳ таолодан паноҳ тилайлик!

Ҳар бир мўмин-мусулмон охиратда тили туфайли азобланишидан, беҳуда, ёлғон сўзлар туфайли амаллари ҳабата бўлишидан қўрқиши керак. Чунки тилимиздан чиққан ҳар бир сўз, ҳар бир гапни фаришталар ёзиб туришади. “Зотан, ўнг ва чап (томон)да ўтирган икки қабул қилувчи (ёзиб тургувчи фаришта инсоннинг айтган ва қилган барча яхши-ёмон сўз-амалларини) қабул қилиб ёзиб турурлар. У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)” (Қоф, 17-18, мазмуни).

Айниқса, Рамазон ойида тилимизга эҳтиёт бўлишимиз керак. Рўза фақат ейиш-ичишдан тийилиш эмас, балки тилимизни турли ёмон, фаҳш сўзлардан сақлаш, одамлар билан хушмуомалада бўлиш, тил билан ўзгаларга озор етказмаслик ҳамдир. Бу ойда Аллоҳнинг зикрини янада кўпайтириш, кўпкўп шукроналар, ҳамдлар айтиш лозим бўлади.

Расули Акрам, соллалллоҳу алайҳи ва саллам, Муоз ибн Жабални Яманга жўнатаётганларида Муоз: “Эй Аллоҳнинг пайғамбари, менга васият қилинг”, деди. Шунда Пайғамбар, алайҳиссалом, тилларига ишора қилдилар (яъни, тилингни сақлагил, дегандек). Муоз ибн Жабал буни осон санаб: “Эй Аллоҳнинг расули, васият қилинг”, деди. Шунда Расуллулоҳ, соллалллоҳу алайҳи ва саллам: “Онанг сени йўқотиб қўйгур, Муоз, одамларнинг юзлари билан дўзахга тушишларига сабаб тилларининг ёмонлигидандир”, дедилар (Имом Термизий, Аҳмад, Ибн Можжа ривояти).

Демак, инсонни жаннатга етакловчи ҳам, дўзахга олиб борувчи ҳам тилдир. Тилларимизни фисқ ва фаҳш сўзлардан тийсак, Аллоҳ зикрини ва шукрини кўпайтирсак, иншааллоҳ, жаннат неъматига мушарраф бўлурмиз. Аксинча, беҳуда, шалоқ сўзлар тилимизга уя қурса, ёмон, таҳқир каломлардан тийилмасак, қалбимиз қорайиб кетиши муқаррар. Ҳақ таоло барчаларимизни тилимиз туфайли бошга келадиган мусибатлардан асрасин, Куръон тиловатида, зикру ибодатда бардавом қилсин, Ўзининг висолидан бенасиб этмасин, омин!

* * *

Alloh taolo biz bandalariga yer ostida, ummonlar bag‘rida juda ko‘p ne’matlarni ato etganki, ularning hisobiga yetish mushkul. Alloh taolo aytadi: “...So‘ngra o‘sha kunda, albatta (sizlarga ato etilgan barcha) ne’matlar to‘g‘risida so‘roq qilinursizlar” (Takosur, 7, mazmuni).

Demak, har bir a’zoimiz — bizga Alloh taolo bergan barcha ne’matlar to‘g‘risida hisob etilsak, unda hamisha ularning shukrini qilishimiz, bu ne’matlardan faqat Alloh yo‘lida, Uning roziligi uchungina foydalanishimiz kerak bo‘ladi. Ayniqsa, bandalarga ato etilgan ne’matlar ichida eng ulug‘i va mas’uliyati kattasi — tildir.

Alloh taolo insonlarga tilni O‘zini zikr qilish, jamiyatda muomala-munosabatlar yuritish uchun bergan. Til to‘g‘ri so‘z aytish va Allohni yodlash vositasi bo‘lgani uchun ham ko‘z, qalb kabi ibodatning asosiy ustunlaridan sanaladi. Shuning uchun mo‘min-musulmon tili uchun ham mas’ul ekanini yoddan chiqarmay, uni faqat Allohga ibodat qilish, yaxshi so‘zlar, amri ma’ruf, nahyi munkar uchun xizmat qildirishi lozim. Tilimizni har xil yomon so‘zlardan, so‘kish-haqoratlardan, g‘iybat-ig‘volardan saqlamasak, u bilan boshqalarga aziyat bersak, dinimizga futur yetkazgan bo‘lamiz. Payg‘ambarimizdan, sollallohu alayhi va sallam, “Musulmon kim?” deb so‘ralganida u zoti bobarakot: “Musulmon shuki, uning qo‘lidan va tilidan boshqa musulmonlar salomat bo‘lgan (ya’ni, ularga ozor yetmagan) kishidir”, dedilar. Tilni Allohga shukr, Uni zikr uchun ishlatmay, g‘iybat, tuhmat, shikoyat, yolg‘on, fahsh so‘zlarga buraversak, gunohga botamiz.
Xoja Ali Rometaniy aytganlar:

Ul Allohkim, tanu jonni yaratdi,
Har azoni bir xizmatga qaratdi.
Tilda illat ko‘rdiyu etdi tutqun,
Og‘iz — zindon, tilni anda qamatdi.

Goho tilimizga erk berib yuboramiz, kimnidir haqorat qilamiz, ahli oilamizga o‘shqiramiz, o‘zga bir kishining diliga til bilan ozor beramiz, eng yomoni yolg‘on gapirishdan, yolg‘on guvohlik berishdan ham hazar qilmaymiz. Vaholanki, oxiratda tilimizdan chiqqan har bir kalom uchun, befoyda har bir so‘z uchun hisob-kitob qilinishimiz aniq. Ko‘cha-ko‘ylarda, davralarda qanchalab soatlarni befoyda valaqlab o‘tkazadigan, og‘zidan bodi kirib, shodi chiqadigan, yolg‘on-g‘iybatlardan yayraydigan ayrim kimsalar oxiratda Alloh taolo huzurida qanday javob berishlarini o‘ylab ko‘rmasmikinlar? Yoki o‘zlarini bilimdon ko‘rsatish yoxud yolg‘onlarini tasdiqlatish uchun: “Qur’onda bundoq deyilgan, hadisda undoq deyilgan, shariat bunga ruxsat bergan, falonchi imomdan eshitganman,” deb yolg‘on guvohlik berayotganlar o‘zlarini qanchalik ulkan gunohga, cheksiz azoblarga giriftor qilayotganlarini bilmasmikinlar? Mana shunday yolg‘on so‘zlardan Alloh taolodan panoh tilaylik!

Har bir mo‘min-musulmon oxiratda tili tufayli azoblanishidan, behuda, yolg‘on so‘zlar tufayli amallari habata bo‘lishidan qo‘rqishi kerak. Chunki tilimizdan chiqqan har bir so‘z, har bir gapni farishtalar yozib turishadi. “Zotan, o‘ng va chap (tomon)da o‘tirgan ikki qabul qiluvchi (yozib turguvchi farishta insonning aytgan va qilgan barcha yaxshi-yomon so‘z-amallarini) qabul qilib yozib tururlar. U biron so‘zni talaffuz qilmas, magar (talaffuz qilsa) uning oldida hoziru nozir bo‘lgan bir kuzatuvchi (farishta u so‘zni yozib olur)” (Qof, 17-18, mazmuni).

Ayniqsa, Ramazon oyida tilimizga ehtiyot bo‘lishimiz kerak. Ro‘za faqat yeyish-ichishdan tiyilish emas, balki tilimizni turli yomon, fahsh so‘zlardan saqlash, odamlar bilan xushmuomalada bo‘lish, til bilan o‘zgalarga ozor yetkazmaslik hamdir. Bu oyda Allohning zikrini yanada ko‘paytirish, ko‘pko‘p shukronalar, hamdlar aytish lozim bo‘ladi.

Rasuli Akram, sollalllohu alayhi va sallam, Muoz ibn Jabalni Yamanga jo‘natayotganlarida Muoz: “Ey Allohning payg‘ambari, menga vasiyat qiling”, dedi. Shunda Payg‘ambar, alayhissalom, tillariga ishora qildilar (ya’ni, tilingni saqlagil, degandek). Muoz ibn Jabal buni oson sanab: “Ey Allohning rasuli, vasiyat qiling”, dedi. Shunda Rasulluloh, sollalllohu alayhi va sallam: “Onang seni yo‘qotib qo‘ygur, Muoz, odamlarning yuzlari bilan do‘zaxga tushishlariga sabab tillarining yomonligidandir”, dedilar (Imom Termiziy, Ahmad, Ibn Mojja rivoyati).

Demak, insonni jannatga yetaklovchi ham, do‘zaxga olib boruvchi ham tildir. Tillarimizni fisq va fahsh so‘zlardan tiysak, Alloh zikrini va shukrini ko‘paytirsak, inshaalloh, jannat ne’matiga musharraf bo‘lurmiz. Aksincha, behuda, shaloq so‘zlar tilimizga uya qursa, yomon, tahqir kalomlardan tiyilmasak, qalbimiz qorayib ketishi muqarrar. Haq taolo barchalarimizni tilimiz tufayli boshga keladigan musibatlardan asrasin, Kur’on tilovatida, zikru ibodatda bardavom qilsin, O‘zining visolidan benasib etmasin, omin!

Ibrohim UZOQOV,
Toshkentdagi «Imom at-Termiziy» jome’ masjidi imom-xatibi
«Hidoyat» jurnalining 2003 yil 10-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги