Зулҳижжанинг биринчи ўн кунлиги фазилати

Аллоҳ таоло Фажр сурасининг илк оятларини “Тонгга қасам! Ва Ўн кечага қасам!” – дея улуғворликка далолат қилувчи мавҳум (накра) сийға билан ниҳоятда қадри баланд бўлган ўн кечага қасамёд қилиш билан бошлаган. Мазкур ўн кечанинг қайси кечалар эканлиги ҳақида муфассирлар икки хил фикр билдирганлар. Биринчиси, рамазон ойининг охирги ўн кечаси бўлса, иккинчи қавлга кўра, бу кечалардан мурод зулҳижжа ойининг аввалги ўн кечасидир. Бу ўринда кеча дейилар экан фақат тунлар эмас, балки, кундуз кунлар ҳам тушунилади.

Бу кунларда улуғ ибодатлар амалга оширилади. Ҳаж ибодатининг ўзаги бўлган Арафада вуқуф қилиш ҳам айнан мана шу кунларнинг ичидадирки, у кунда Аллоҳ таоло бандалари учун шайтонни ғамга ботирадиган даражада беҳисоб раҳмат ва мағфиратларини инъом қилади. Шайтон алайҳиллаъна Арафа кунида кўраётган нарсаларидан, хусусан малоикалар ва Аллоҳнинг раҳматлари мўминлар устига ёғилишидан қаттиқ ғамга ботади. У ҳеч қайси кунда у кундагидек ҳақир ва мағлуб бўлиб кўринмайди.

Мазкур ўн кун мобайнида ҳаж ва умра амаллари адо этилади. Шу боисдан ҳам, бу кунлар алоҳида қасам билан тилга олинишга лойиқ бўлган. Бир қатор ҳадиси шарифларда зулҳижжанинг ўн куни фазилати баён қилинган. Жумладан Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадиси шарифда шундай марҳамат қилинади: “Солиҳ амал ушбу ўн кун, яъни зулҳижжанинг аввалги ўн кунидагидан ҳам кўра Аллоҳга маҳбуброқ бўлган бирон-бир кун йўқ” (Имом Бухорий ривояти, 969-ҳадис).

Ушбу ҳадиси шариф ўз мазмунига кўра зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунлигида солиҳ амаллар ва нафл ибодатлар қилиш ниҳоятда фазилатли эканлигига далолат қилади. Нафл рўза ҳам албатта солиҳ амаллар сирасига киради, балки, у солиҳ амалларнинг муқаддимасида туради. Шу боис ҳам уламолар мазкур кунларда бошқа нафл ибодатлар билан бир қаторда рўза тутишни ҳам мустаҳаб амаллардан ҳисоблаганлар.

Ҳунайда ибн Холид ўз аёлидан, унинг аёли эса пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаларидан ривоят қиладилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам зулҳижжа ойининг аввалги тўққиз кунида, Ошуро кунида ва ҳар ойдан уч кунда – ойнинг аввалги душанбаси билан икки пайшанбасида – рўза тутардилар” (Имом Аҳмад, 21829-ҳадис ва Абу Довуд ривоятлари, 2437-ҳадис).

Гарчи биринчи ҳадиснинг зоҳиридан зулҳижжа ойининг ўн кунида рўза тутишлик тушунилса ҳам, аслида тўққиз кун рўза тутилади. Чунки, ўнинчи куни ҳайит бўлиб, рўза тутишлик ҳаром бўлади. Бунга иккинчи ҳадиснинг мазмуни ҳамда Абу Саид ал-Худрий разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган қуйидаги ҳадис ҳам далолат қилади. «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фитр куни (яъни Ийдул-Фитр) ва Наҳр куни (яъни Қурбонлик қилинадиган кун – Ийдул-Азҳо куни) рўза тутишдан қайтардилар» (Имом Бухорий ривояти, 1992-ҳадис; Имом Муслим ривояти, 827-ҳадис).

Шу боис, уламолар байрам куни рўза тутишнинг жоиз эмаслигига иттифоқ қилганлар. «Ўн кун» деб тилга олинишининг сабаби эса одатда катта нарсани тилга олиш билан нисбатан кичикроқ нарсани ҳам назарда тутиш ёки яхлитлаб айтиш қоидасига биноандир. Бу ўн кунларнинг асоси, меҳвари, бориб тақаладиган жойи ва хотимаси Ийд куни бўлганлигидан у кунлар Ийд куни билан қўшиб зикр қилинган.

Демак, ҳажда бўлмаганларга зулҳижжанинг аввалги тўққиз кунида рўза тутиш мустаҳаб. Ҳанафий мазҳабига кўра арафа куни рўза тутиш ҳаж қилаётган инсонга қийинчилик туғдирмаса, мустаҳаб. Бордию, у кундаги рўза уни машаққатга соладиган бўлса, арафа кунида рўза тутиш унинг ҳақида макруҳ бўлади.

Мазкур ўн кундан ҳисобланувчи Арафа кунининг рўзаси эса алоҳида фазилатга эга. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилиб, дедилар: “Арафа кунининг рўзаси ўзидан аввалги бир йил ва ўзидан кейинги бир йилнинг гуноҳларига каффорат бўлишини Аллоҳдан умид қиламан” (Имом Муслим ва бошқалар ривояти).

Демак, зулҳижжанинг илк ўн кунлигида умуман нафл рўза, қўшимча ибодатлар, Аллоҳнинг зикри, Қуръон тиловати, хайру саховат каби эзгуликларни кўп ва хўп бажариш мустаҳаб бўлса, Арафа кунида бу амаллар янада кучлироқ фазилат касб этади.

Уламолар “фазилатда қай бири кучли: зулҳижжанинг аввалги ўн куними ёки Рамазоннинг охирги ўн кунлигими?”, деган саволга: “зулҳижжанинг ўн куни кундуз кун эътибори билан афзал, рамазоннинг охирги ўн кунлиги эса кечалар эътибори билан афзал, зеро унда қадр туни бор”, дея жавоб берганлар.

Одилхон қори Юнусхон ўғли

“Шайх Зайниддин” жомеъ масжиди имом-хатиби

* * *

Alloh taolo Fajr surasining ilk oyatlarini “Tongga qasam! Va O‘n kechaga qasam!” – deya ulug‘vorlikka dalolat qiluvchi mavhum (nakra) siyg‘a bilan nihoyatda qadri baland bo‘lgan o‘n kechaga qasamyod qilish bilan boshlagan. Mazkur o‘n kechaning qaysi kechalar ekanligi haqida mufassirlar ikki xil fikr bildirganlar. Birinchisi, ramazon oyining oxirgi o‘n kechasi bo‘lsa, ikkinchi qavlga ko‘ra, bu kechalardan murod zulhijja oyining avvalgi o‘n kechasidir. Bu o‘rinda kecha deyilar ekan faqat tunlar emas, balki, kunduz kunlar ham tushuniladi.

Bu kunlarda ulug‘ ibodatlar amalga oshiriladi. Haj ibodatining o‘zagi bo‘lgan Arafada vuquf qilish ham aynan mana shu kunlarning ichidadirki, u kunda Alloh taolo bandalari uchun shaytonni g‘amga botiradigan darajada behisob rahmat va mag‘firatlarini in’om qiladi. Shayton alayhilla’na Arafa kunida ko‘rayotgan narsalaridan, xususan maloikalar va Allohning rahmatlari mo‘minlar ustiga yog‘ilishidan qattiq g‘amga botadi. U hech qaysi kunda u kundagidek haqir va mag‘lub bo‘lib ko‘rinmaydi.

Mazkur o‘n kun mobaynida haj va umra amallari ado etiladi. Shu boisdan ham, bu kunlar alohida qasam bilan tilga olinishga loyiq bo‘lgan. Bir qator hadisi shariflarda zulhijjaning o‘n kuni fazilati bayon qilingan. Jumladan Abdulloh ibn Abbos raziyallohu anhumodan rivoyat qilingan hadisi sharifda shunday marhamat qilinadi: “Solih amal ushbu o‘n kun, ya’ni zulhijjaning avvalgi o‘n kunidagidan ham ko‘ra Allohga mahbubroq bo‘lgan biron-bir kun yo‘q” (Imom Buxoriy rivoyati, 969-hadis).

Ushbu hadisi sharif o‘z mazmuniga ko‘ra zulhijja oyining avvalgi o‘n kunligida solih amallar va nafl ibodatlar qilish nihoyatda fazilatli ekanligiga dalolat qiladi. Nafl ro‘za ham albatta solih amallar sirasiga kiradi, balki, u solih amallarning muqaddimasida turadi. Shu bois ham ulamolar mazkur kunlarda boshqa nafl ibodatlar bilan bir qatorda ro‘za tutishni ham mustahab amallardan hisoblaganlar.

Hunayda ibn Xolid o‘z ayolidan, uning ayoli esa payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning zavjalaridan rivoyat qiladilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zulhijja oyining avvalgi to‘qqiz kunida, Oshuro kunida va har oydan uch kunda – oyning avvalgi dushanbasi bilan ikki payshanbasida – ro‘za tutardilar” (Imom Ahmad, 21829-hadis va Abu Dovud rivoyatlari, 2437-hadis).

Garchi birinchi hadisning zohiridan zulhijja oyining o‘n kunida ro‘za tutishlik tushunilsa ham, aslida to‘qqiz kun ro‘za tutiladi. Chunki, o‘ninchi kuni hayit bo‘lib, ro‘za tutishlik harom bo‘ladi. Bunga ikkinchi hadisning mazmuni hamda Abu Said al-Xudriy raziyallohu anhudan rivoyat qilingan quyidagi hadis ham dalolat qiladi. «Nabiy sollallohu alayhi vasallam Fitr kuni (ya’ni Iydul-Fitr) va Nahr kuni (ya’ni Qurbonlik qilinadigan kun – Iydul-Azho kuni) ro‘za tutishdan qaytardilar» (Imom Buxoriy rivoyati, 1992-hadis; Imom Muslim rivoyati, 827-hadis).

Shu bois, ulamolar bayram kuni ro‘za tutishning joiz emasligiga ittifoq qilganlar. «O‘n kun» deb tilga olinishining sababi esa odatda katta narsani tilga olish bilan nisbatan kichikroq narsani ham nazarda tutish yoki yaxlitlab aytish qoidasiga binoandir. Bu o‘n kunlarning asosi, mehvari, borib taqaladigan joyi va xotimasi Iyd kuni bo‘lganligidan u kunlar Iyd kuni bilan qo‘shib zikr qilingan.

Demak, hajda bo‘lmaganlarga zulhijjaning avvalgi to‘qqiz kunida ro‘za tutish mustahab. Hanafiy mazhabiga ko‘ra arafa kuni ro‘za tutish haj qilayotgan insonga qiyinchilik tug‘dirmasa, mustahab. Bordiyu, u kundagi ro‘za uni mashaqqatga soladigan bo‘lsa, arafa kunida ro‘za tutish uning haqida makruh bo‘ladi.

Mazkur o‘n kundan hisoblanuvchi Arafa kunining ro‘zasi esa alohida fazilatga ega. Nabiy sollallohu alayhi va sallam marhamat qilib, dedilar: “Arafa kunining ro‘zasi o‘zidan avvalgi bir yil va o‘zidan keyingi bir yilning gunohlariga kafforat bo‘lishini Allohdan umid qilaman” (Imom Muslim va boshqalar rivoyati).

Demak, zulhijjaning ilk o‘n kunligida umuman nafl ro‘za, qo‘shimcha ibodatlar, Allohning zikri, Qur’on tilovati, xayru saxovat kabi ezguliklarni ko‘p va xo‘p bajarish mustahab bo‘lsa, Arafa kunida bu amallar yanada kuchliroq fazilat kasb etadi.

Ulamolar “fazilatda qay biri kuchli: zulhijjaning avvalgi o‘n kunimi yoki Ramazonning oxirgi o‘n kunligimi?”, degan savolga: “zulhijjaning o‘n kuni kunduz kun e’tibori bilan afzal, ramazonning oxirgi o‘n kunligi esa kechalar e’tibori bilan afzal, zero unda qadr tuni bor”, deya javob berganlar.

Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li

“Shayx Zayniddin”jome’ masjidi imom-xatibi

• Олдинги
• Кейинги