“Ғазабланма!”

Абу Ҳурайра (р.а.) айтадилар: “Бир одам: “Эй Аллоҳнинг расули! Менга қисқача насиҳат қилинг, узайтириб юборманг, унутиб қўйишим мумкин” деди (ва бу сўзини бир неча марта қайтарди). Расулуллоҳ (с.а.в.) (бир сўз билан) “Ғазабланма!” деб жавоб бердилар” (Бухорий ва Термизий ривояти).

Шарҳ. Ҳадисдаги талаб бошқа ривоятларда “Мени жаннатга олиб борадиган бир амални айтинг!” шаклида ҳам келган.

Хаттобий айтади: «“Ғазабланма!” сўзининг маъноси “Ғазабга олиб борадиган сабаблардан сақлан”, демакдир. Ғазабнинг ўзи тақиқланиши мумкин эмас. Чунки у табиий, фитрий ҳолдир, инсон уни ўз табиатидан чиқариб ташлай олмайди. Шунинг учун ғазабнинг ўзини тақиқлаш тоқатдан ташқари нарсани юклаш бўлади”.

Баъзилар ҳадисни бундай шарҳлашган: “Ғазабланма, чунки ғазабнинг пайдо бўлиш манбаи кибрдир. Зеро кишининг хоҳишларига терс тушадиган омилга нисбатан кибр пайдо бўлади. Кибр эса соҳибини ғазабга бошлайди. Бу ҳолатда камтар кишида иззат-нафс тезда сўнгани учун у ғазабнинг зарарларидан саломат қолади”.

Баъзи олимлар ҳадисни “Ғазабинг буюрган ишни қилма!” деб шарҳлаганлар.

Байзовий эса бундай изоҳни келтиради: “Пайғамбар (а.с.) кишининг бошига келадиган бутун ёмонликларга шаҳват ва ғазаб сабаб бўлишини ва савол сўраган кишининг шаҳват жиҳатидан мўътадил эканини билганлари учун уни ғазабланишдан қайтарганлар. Шу тариқа, киши ғазабланганида ўзини қўлга ола билса, энг кучли душмани – нафсини енгган бўлади”.

Ғазабнинг зоҳирий, ботиний, жисмоний ва феълий зарарлари санаб бўлмайдиган даражада кўпдир. Шу боис бу ёмонликлар ҳақида фикр юритган киши Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг биргина “Ғазабланма!” деган насиҳатларига амал қилиш билан ана шу саноқсиз ёмонликлардан сақланиш ва яна қанча ҳикматларга эришиш мумкинлигини англайди. Бу айтилганларнинг барчаси дунёвий ғазаб ҳақидадир, диний ишларда ғазабланиш ҳақида эмас. Ибн Ҳажар “диний ғазаб” деганда, ҳақ учун, Аллоҳ таоло учун ғазабланишни назарда тутади. Чунончи расулуллоҳ (с.а.в.) ўз нафслари учун ҳеч қачон ғазабланмасалар ҳам, диний масалаларда бирор янглиш ишни кўрсалар юзларида дарҳол ғазаб аломати зоҳир бўларди. Ибн Масъуд (р.а.) ривоят қилади: “Бир одам Расулуллоҳ (с.а.в.)га: “Мен бомдод намозига фалончи сабаб келолмаяпман, чунки у намозни жуда чўзиб юборади”, деди. Мен Расулуллоҳ(с.а.в.)нинг ўша кунгидек ғазабланганларини кўрмагандим. У зот ғазаб билан бундай дедилар: “Эй инсонлар! Орангиздаги баъзилар нафрат эттирувчидир. Қайси бирингиз халққа намоз ўқиб берса, (қироатни) қисқа қилсин. Зеро жамоатда касал бор, кекса бор, эҳтиёжли (ишли)лар бор”.

Пайғамбаримиз (с.а.в.)ни ғазаблантирган бу каби ҳодисалар кўпдир. Демак, ғазабни тақиқлаш мутлоқ эмас. Бу табиий ҳолат машруъ бўлган ўринлар ҳам бор.

Манбалар асосида Содиқ Носир тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 1-сонидан олинди.

* * *

Abu Hurayra (r.a.) aytadilar: “Bir odam: “Ey Allohning rasuli! Menga qisqacha nasihat qiling, uzaytirib yubormang, unutib qo‘yishim mumkin” dedi (va bu so‘zini bir necha marta qaytardi). Rasululloh (s.a.v.) (bir so‘z bilan) “G‘azablanma!” deb javob berdilar” (Buxoriy va Termiziy rivoyati).

Sharh. Hadisdagi talab boshqa rivoyatlarda “Meni jannatga olib boradigan bir amalni ayting!” shaklida ham kelgan.

Xattobiy aytadi: «“G‘azablanma!” so‘zining ma’nosi “G‘azabga olib boradigan sabablardan saqlan”, demakdir. G‘azabning o‘zi taqiqlanishi mumkin emas. Chunki u tabiiy, fitriy holdir, inson uni o‘z tabiatidan chiqarib tashlay olmaydi. Shuning uchun g‘azabning o‘zini taqiqlash toqatdan tashqari narsani yuklash bo‘ladi”.

Ba’zilar hadisni bunday sharhlashgan: “G‘azablanma, chunki g‘azabning paydo bo‘lish manbai kibrdir. Zero kishining xohishlariga ters tushadigan omilga nisbatan kibr paydo bo‘ladi. Kibr esa sohibini g‘azabga boshlaydi. Bu holatda kamtar kishida izzat-nafs tezda so‘ngani uchun u g‘azabning zararlaridan salomat qoladi”.

Ba’zi olimlar hadisni “G‘azabing buyurgan ishni qilma!” deb sharhlaganlar.

Bayzoviy esa bunday izohni keltiradi: “Payg‘ambar (a.s.) kishining boshiga keladigan butun yomonliklarga shahvat va g‘azab sabab bo‘lishini va savol so‘ragan kishining shahvat jihatidan mo‘‘tadil ekanini bilganlari uchun uni g‘azablanishdan qaytarganlar. Shu tariqa, kishi g‘azablanganida o‘zini qo‘lga ola bilsa, eng kuchli dushmani – nafsini yenggan bo‘ladi”.

G‘azabning zohiriy, botiniy, jismoniy va fe’liy zararlari sanab bo‘lmaydigan darajada ko‘pdir. Shu bois bu yomonliklar haqida fikr yuritgan kishi Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning birgina “G‘azablanma!” degan nasihatlariga amal qilish bilan ana shu sanoqsiz yomonliklardan saqlanish va yana qancha hikmatlarga erishish mumkinligini anglaydi. Bu aytilganlarning barchasi dunyoviy g‘azab haqidadir, diniy ishlarda g‘azablanish haqida emas. Ibn Hajar “diniy g‘azab” deganda, haq uchun, Alloh taolo uchun g‘azablanishni nazarda tutadi. Chunonchi rasululloh (s.a.v.) o‘z nafslari uchun hech qachon g‘azablanmasalar ham, diniy masalalarda biror yanglish ishni ko‘rsalar yuzlarida darhol g‘azab alomati zohir bo‘lardi. Ibn Mas’ud (r.a.) rivoyat qiladi: “Bir odam Rasululloh (s.a.v.)ga: “Men bomdod namoziga falonchi sabab kelolmayapman, chunki u namozni juda cho‘zib yuboradi”, dedi. Men Rasululloh(s.a.v.)ning o‘sha kungidek g‘azablanganlarini ko‘rmagandim. U zot g‘azab bilan bunday dedilar: “Ey insonlar! Orangizdagi ba’zilar nafrat ettiruvchidir. Qaysi biringiz xalqqa namoz o‘qib bersa, (qiroatni) qisqa qilsin. Zero jamoatda kasal bor, keksa bor, ehtiyojli (ishli)lar bor”.

Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ni g‘azablantirgan bu kabi hodisalar ko‘pdir. Demak, g‘azabni taqiqlash mutloq emas. Bu tabiiy holat mashru’ bo‘lgan o‘rinlar ham bor.

Manbalar asosida Sodiq Nosir tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги