Алишер Навоий. Комил инсоннинг назари

Ўзбекистон Фанлар академияси “Фан”нашриёти Алишер Навоийнинг “Ситтаи зарурия ” (Олти зарурий қасида) китобининг насрий таржимасини нашрдан чиқарди. “Фоний” тахаллуси билан форс тилида ёзилган қасидаларга мутафаккир шоир “Руҳул қудс” (Муқаддас руҳ), “Айнул ҳаёт” (Ҳаёт булоғи), “Туҳфатул афкор ” (Фикрлар туҳфаси), “Кутул қулуб” (Қалблар озуқаси), “Туҳфатун нажот” (Нажот туҳфаси), “Насимул хулд” (Жаннат шабадаси) деб ном берган. Қасидаларни Сайфиддин Сайфуллоҳ, Содир Эркинов, Наззора Бекова, Ҳалима Мухторова таржима қилишган. Китобдаги учинчи — “Туҳфатул афкор” қасидасидан баъзи ҳикматларни эътиборингизга ҳавола этяпмиз. 

* Зеб-зийнатга ҳирс қўйиш шон-шавкатни барбод этади, ўрмон шерига нисбатан занжирбанд шернинг савлати кўримсиздир.
* Қуриган оғиз ва намли кўзга қаноат қил, ҳўлу қуруқда қаноат қилган қуруқлик ва денгиз подшоҳидир.
* Хожа бир нарса олишдан олдин андиша қилиб, хижолат чекади, қози тама қилиб эшикка мўлтираб туради.
* То риёкор шайх сафсатасини бас қилмас экан, кўнгил оғрийверади, то қишнинг совуғи кетмас экан, яланғоч изтироб чекаверади.
* Ҳийлагарлар гапирадиган воқеалардан ақл кулади, тушида афсона айтувчи (алаҳсировчи) одамнинг иши ҳам кулгилидир.
* Тамагир воиз нон тиловчи гадога ўхшайди, улар ўртасидаги фарқ шу: бири минбар устида, бири минбар пастида.
* Риё тасбеҳи доналари расволик уруғини ундирар, дарвоқе, уруғ ўз жинсига мансуб мева берур.
* Фақиҳ (шариат олими) фиқҳ (шариат илми)ни макр-ҳийла қуроли қилиб олса, у фақиҳ эмас, “фиқҳ касали”га мубтало кишидир.
* Орифлар наздида донишманднинг ўринсиз лофи Афлотун бошига тож бўлса ҳам, бало-офатлар келтирувчидир.
* Эшакмунчоқ эшак нўхтасини безашга муносиб бўлганидек, нодоннинг сафсаталари ҳам уни масхара қилишга арзийди, холос.
* Оқшом юлдузларга боқсанг, бойўғлилардек сенга тикилиб туришади, ахир алдоқчи юлдузлар қандай шумлик келтиришлари мумкин?
* Чарх бир касалдир, ундан эҳтиёт бўлиш лозим. Чунки зоҳирининг ҳар тарафида юлдузлардан оқ хол (доғ)лар бор.
* Агар разил (пасткаш) одам қимматбаҳо (либослар) кийиш учун умрини барбод қилса, ажабланма, пилла қурти ҳам ўзига ипакдан кафан тўқийди.
* Оқил киши фақирларга пешволик қилса ҳам камтар бўлади, худди икки марваридни бир жойга пинҳон этган каби (яхшилигини яширади).
* Ақл яхши ном чиқариш хазинаси, ишқ улуғ бир олам, рўзғор тутиш хотин иши, лашкар бўлиш эрнинг насибасидир.
* Хасис одам қўлидаги ҳар бир ақчани абадий деб ўйлайди, уйқудаги одам тушида кўрган ҳар қандай кайфу сафоларга ишонади.
* Кўмилган мол-мулк бошида ўтирган нақшин либосли золим хазина устида ётган олачипор аждардир.
* Ҳар доим тилинг тиғини тортавермагин, шам бошида шуъладан олтин дубулға бўлса ҳам, бўйнидан кесадилар.
* Гуноҳсиз одамга тил тиғи билан озор бериш соғ томирга ништар уриб, дармонсиз қилган кабидир.
* Хоксор кишилар даражада жаббор (жабр қилувчи)лардан юқори туришади, чумоли шердан ўта кичик бўлса-да, минорада осон юради.
* Ҳиммат аҳлига фалак нотекислигидан не зарар, юлдузлар сайр этишганида йўлда анҳору жарликлар бўлса не ғам?
* Ҳийлагарнинг сўзидан рост гапдек фойдаланиб бўлмайди, масхарабоз майдонидаги сабзавотлар деҳқон полизидаги мевалардек эмас.
* Хоин тубанлик билан ҳосилни қўлга киритади. Тухум ўғирлайдиган сичқонлар ҳам шундай қилишади: бири замбар бўлиб, ҳосилни бағрига босиб олса, иккинчиси юк ташувчи каби уни судраб кетади...
* Кўп нуқсонлар бор, улардан бир нави фойда ҳам келар: лўлининг ёрилган чирмандаси маймун ўйнайдиган чамбарак бўлур.
* Бу кўҳна дунёда осмонни кўзлаб, бир фойда изламагин, Исодан (алайҳиссалом) юқорида ҳам юлдузлардан минглаб кўршапалак бор.
* Комил инсоннинг кўзи Хизр чашмасидир, ким бу икки чашмадан бирини топса, иншааллоҳ, абадий ҳаётга эришар...

O‘zbekiston Fanlar akademiyasi “Fan”nashriyoti Alisher Navoiyning “Sittai zaruriya ” (Olti zaruriy qasida) kitobining nasriy tarjimasini nashrdan chiqardi. “Foniy” taxallusi bilan fors tilida yozilgan qasidalarga mutafakkir shoir “Ruhul quds” (Muqaddas ruh), “Aynul hayot” (Hayot bulog‘i), “Tuhfatul afkor ” (Fikrlar tuhfasi), “Kutul qulub” (Qalblar ozuqasi), “Tuhfatun najot” (Najot tuhfasi), “Nasimul xuld” (Jannat shabadasi) deb nom bergan. Qasidalarni Sayfiddin Sayfulloh, Sodir Erkinov, Nazzora Bekova, Halima Muxtorova tarjima qilishgan. Kitobdagi uchinchi — “Tuhfatul afkor” qasidasidan ba’zi hikmatlarni e’tiboringizga havola etyapmiz. 

* Zeb-ziynatga hirs qo‘yish shon-shavkatni barbod etadi, o‘rmon sheriga nisbatan zanjirband sherning savlati ko‘rimsizdir.
* Qurigan og‘iz va namli ko‘zga qanoat qil, ho‘lu quruqda qanoat qilgan quruqlik va dengiz podshohidir.
* Xoja bir narsa olishdan oldin andisha qilib, xijolat chekadi, qozi tama qilib eshikka mo‘ltirab turadi.
* To riyokor shayx safsatasini bas qilmas ekan, ko‘ngil og‘riyveradi, to qishning sovug‘i ketmas ekan, yalang‘och iztirob chekaveradi.
* Hiylagarlar gapiradigan voqealardan aql kuladi, tushida afsona aytuvchi (alahsirovchi) odamning ishi ham kulgilidir.
* Tamagir voiz non tilovchi gadoga o‘xshaydi, ular o‘rtasidagi farq shu: biri minbar ustida, biri minbar pastida.
* Riyo tasbehi donalari rasvolik urug‘ini undirar, darvoqe, urug‘ o‘z jinsiga mansub meva berur.
* Faqih (shariat olimi) fiqh (shariat ilmi)ni makr-hiyla quroli qilib olsa, u faqih emas, “fiqh kasali”ga mubtalo kishidir.
* Oriflar nazdida donishmandning o‘rinsiz lofi Aflotun boshiga toj bo‘lsa ham, balo-ofatlar keltiruvchidir.
* Eshakmunchoq eshak no‘xtasini bezashga munosib bo‘lganidek, nodonning safsatalari ham uni masxara qilishga arziydi, xolos.
* Oqshom yulduzlarga boqsang, boyo‘g‘lilardek senga tikilib turishadi, axir aldoqchi yulduzlar qanday shumlik keltirishlari mumkin?
* Charx bir kasaldir, undan ehtiyot bo‘lish lozim. Chunki zohirining har tarafida yulduzlardan oq xol (dog‘)lar bor.
* Agar razil (pastkash) odam qimmatbaho (liboslar) kiyish uchun umrini barbod qilsa, ajablanma, pilla qurti ham o‘ziga ipakdan kafan to‘qiydi.
* Oqil kishi faqirlarga peshvolik qilsa ham kamtar bo‘ladi, xuddi ikki marvaridni bir joyga pinhon etgan kabi (yaxshiligini yashiradi).
* Aql yaxshi nom chiqarish xazinasi, ishq ulug‘ bir olam, ro‘zg‘or tutish xotin ishi, lashkar bo‘lish erning nasibasidir.
* Xasis odam qo‘lidagi har bir aqchani abadiy deb o‘ylaydi, uyqudagi odam tushida ko‘rgan har qanday kayfu safolarga ishonadi.
* Ko‘milgan mol-mulk boshida o‘tirgan naqshin libosli zolim xazina ustida yotgan olachipor ajdardir.
* Har doim tiling tig‘ini tortavermagin, sham boshida shu’ladan oltin dubulg‘a bo‘lsa ham, bo‘ynidan kesadilar.
* Gunohsiz odamga til tig‘i bilan ozor berish sog‘ tomirga nishtar urib, darmonsiz qilgan kabidir.
* Xoksor kishilar darajada jabbor (jabr qiluvchi)lardan yuqori turishadi, chumoli sherdan o‘ta kichik bo‘lsa-da, minorada oson yuradi.
* Himmat ahliga falak notekisligidan ne zarar, yulduzlar sayr etishganida yo‘lda anhoru jarliklar bo‘lsa ne g‘am?
* Hiylagarning so‘zidan rost gapdek foydalanib bo‘lmaydi, masxaraboz maydonidagi sabzavotlar dehqon polizidagi mevalardek emas.
* Xoin tubanlik bilan hosilni qo‘lga kiritadi. Tuxum o‘g‘irlaydigan sichqonlar ham shunday qilishadi: biri zambar bo‘lib, hosilni bag‘riga bosib olsa, ikkinchisi yuk tashuvchi kabi uni sudrab ketadi...
* Ko‘p nuqsonlar bor, ulardan bir navi foyda ham kelar: lo‘lining yorilgan chirmandasi maymun o‘ynaydigan chambarak bo‘lur.
* Bu ko‘hna dunyoda osmonni ko‘zlab, bir foyda izlamagin, Isodan (alayhissalom) yuqorida ham yulduzlardan minglab ko‘rshapalak bor.
* Komil insonning ko‘zi Xizr chashmasidir, kim bu ikki chashmadan birini topsa, inshaalloh, abadiy hayotga erishar...

• Олдинги
• Кейинги