Али Тантовий. “Одамлар нима дейди?...”

Кун жуда иссиқ бўлди. Кўчага кўйлакчан чиқдим. Қаршимдан бир танишим келиб қолди. Салом берар-бермас, жиддий туриб:
— Нимага бундай қилдингиз?! — деди. Бу саволдан довдираб қолдим.
— Нима қилибман?
— Ахир кастимсиз юрибсиз-ку? Бундай юриш сизга ярашмайди. Одамлар нима дейди?
Жавоб қилмай, ўйланиб қолдим. Демак, мен одамларга пўрим, савлатли кўринишим учун шу жазирамада ҳам кўчага кастим кийиб чиқишим керак экан-да!
Теваракка разм солдим. Илк кўрганим баланд пошнали туфли кийиб олган бир аёл эди. Бундай туфлида юриш қийин. Ишонмасангиз, марҳамат, оёғингиз учида юз қадамча юриб кўринг. Ўзини бундай қийнашда қандай маъно бўлиши мумкин?
Трамвайда ўриндиқлар бўшлигига қарамай, тик туриб кетаётган аёлга кўзим тушди. Ўтиришга таклиф қилсалар-да, кўнмас эди. У жуда тор кийим кийиб олган, ўтира олмаётганининг боиси ҳам шу. Сўрашингиз мумкин: ўзини нега бунақа азоблайди? Чиндан ҳам, шўрлик аёл ичдан азобланиб турган бўлса ҳам, зоҳиран одамларга чиройли кўринмоқчи бўлади.
Баъзи йигитчалар сочини тартибга келтиришга ярим соат овора бўлади. Сўнг шабада эсишидан ёки автобусда бирор адашган қўл тегиб кетиб, бу антиқа кўргазмани йўққа чиқаришидан кунбўйи қўрқиб юришади.
Ҳеч кузатганмисиз, айрим аёллар меҳмонларни, дугоналарини очиқ чеҳра билан қаршилашади. Табассум, мулойим гап-сўз, чиройли одоб кўрсатишади. Эри билан муомаласида эса, бошқача...
Баъзилар кўчага чиқса, бегоналар учун зийнатланади, либосларнинг энг чиройлисини кияди. Турмуш ўртоғига эса сочлари ҳурпайган, кир-чир кийим билан юзланаверади.
Мабодо уйга бирон-бир киши келадиган бўлиб қолса-чи? Дастурхон тартиб бериб безатилади. Қаердадир яшириб қўйилган товоғу ликоблар, гулу райҳонлар саф-саф қилиб терилади. Ётоқхонадаги диванлар, каштали ёпинчиқлар ҳам одамлар кўриши учун.
Тўй-маросимда ҳам хўжакўрсинга елиб-югуришлар, машаққат чекишлар кўп. Барча ўйларимиз бир кунда ўтадиган тўй ҳақида бўлади.
Одамлар кўриб: “Аллоҳ ёрлақасин, жуда зўр!" дейишлари учун сеп-сидирға йиғамиз. Никоҳ маросимида тўй-томошани дабдабали қилишга уринамиз. Молларни увол қилиш билан шайтонни хурсанд қиламиз. Бир-икки соатга кийиладиган келин либосига қанча-қанча пул сарфлаймиз. Баъзиларнинг тўй дастурхонига қўядиган писта-бодом пулига ўртачароқ тўйни ўтказса бўлади.
Булар ҳаммаси нима учун? Келин-куёвнинг фойдаси учунми? Савоб учунми? Йўқ! Унда нима учун? Одамларга мақтаниш учун!
Бироқ биз ҳар қанча сарфаласак, биздан ҳам кўпроқ сарфлайдиганлар топилаверади. Одамлар эса: “Фалончи мана бундай тўй қилган эди”, дея гапиришини ташламайди. Таъзияларимизда ҳам исроф оз эмас.
Қўшнимиз бой-бадавлат бўлса-ю, бизнинг ойлик маошдан бошқа даромадимиз бўлмаса, шундаям паст кетмаймиз: агар у минг долларлик қандил, музлатгич, кир ювадиган машина, ё гилам сотиб олса, биз ҳам сотиб олишимиз керак. Йўқса, одамлар гап қилади.
Хулоса шуки, туришимиз, ўтиришимиз, ейишимиз, кийинишимиз, кундалик сарф-ҳаражатларимиз одамлар хоҳлаганидек бўлиши керак. Бўлмаса, одамларнинг тескари тилига тушиб қоламиз...
Ахир биз қачон ўзимиз учун яшаймиз? Биз қачон ақл чегарасида тура оламиз? Орамизда мана шу исканжаларни синдирадиган ақлли, бақувват кишилар борми?!
Шундай иродали, имони комил бўлишни истаганларга, мана, улуғлардан қолган насиҳат: ҳар ким, аввало, динига эргашсин, бирор ҳаром иш қилмасин; сўнг ақлига эргашсин, нимани яхши деб билса, шуни қилсин, кўрпасига қараб оёғини узатсин. Бойларнинг бойи бўлса ҳам, зарурий харажатга пул сарфласин, исрофдан қочсин. Одамларнинг гапларидан қўрқмай яшасин...

Kun juda issiq bo‘ldi. Ko‘chaga ko‘ylakchan chiqdim. Qarshimdan bir tanishim kelib qoldi. Salom berar-bermas, jiddiy turib:
— Nimaga bunday qildingiz?! — dedi. Bu savoldan dovdirab qoldim.
— Nima qilibman?
— Axir kastimsiz yuribsiz-ku? Bunday yurish sizga yarashmaydi. Odamlar nima deydi?
Javob qilmay, o‘ylanib qoldim. Demak, men odamlarga po‘rim, savlatli ko‘rinishim uchun shu jaziramada ham ko‘chaga kastim kiyib chiqishim kerak ekan-da!
Tevarakka razm soldim. Ilk ko‘rganim baland poshnali tufli kiyib olgan bir ayol edi. Bunday tuflida yurish qiyin. Ishonmasangiz, marhamat, oyog‘ingiz uchida yuz qadamcha yurib ko‘ring. O‘zini bunday qiynashda qanday ma’no bo‘lishi mumkin?
Tramvayda o‘rindiqlar bo‘shligiga qaramay, tik turib ketayotgan ayolga ko‘zim tushdi. O‘tirishga taklif qilsalar-da, ko‘nmas edi. U juda tor kiyim kiyib olgan, o‘tira olmayotganining boisi ham shu. So‘rashingiz mumkin: o‘zini nega bunaqa azoblaydi? Chindan ham, sho‘rlik ayol ichdan azoblanib turgan bo‘lsa ham, zohiran odamlarga chiroyli ko‘rinmoqchi bo‘ladi.
Ba’zi yigitchalar sochini tartibga keltirishga yarim soat ovora bo‘ladi. So‘ng shabada esishidan yoki avtobusda biror adashgan qo‘l tegib ketib, bu antiqa ko‘rgazmani yo‘qqa chiqarishidan kunbo‘yi qo‘rqib yurishadi.
Hech kuzatganmisiz, ayrim ayollar mehmonlarni, dugonalarini ochiq chehra bilan qarshilashadi. Tabassum, muloyim gap-so‘z, chiroyli odob ko‘rsatishadi. Eri bilan muomalasida esa, boshqacha...
Ba’zilar ko‘chaga chiqsa, begonalar uchun ziynatlanadi, liboslarning eng chiroylisini kiyadi. Turmush o‘rtog‘iga esa sochlari hurpaygan, kir-chir kiyim bilan yuzlanaveradi.
Mabodo uyga biron-bir kishi keladigan bo‘lib qolsa-chi? Dasturxon tartib berib bezatiladi. Qaerdadir yashirib qo‘yilgan tovog‘u likoblar, gulu rayhonlar saf-saf qilib teriladi. Yotoqxonadagi divanlar, kashtali yopinchiqlar ham odamlar ko‘rishi uchun.
To‘y-marosimda ham xo‘jako‘rsinga yelib-yugurishlar, mashaqqat chekishlar ko‘p. Barcha o‘ylarimiz bir kunda o‘tadigan to‘y haqida bo‘ladi.
Odamlar ko‘rib: “Alloh yorlaqasin, juda zo‘r!" deyishlari uchun sep-sidirg‘a yig‘amiz. Nikoh marosimida to‘y-tomoshani dabdabali qilishga urinamiz. Mollarni uvol qilish bilan shaytonni xursand qilamiz. Bir-ikki soatga kiyiladigan kelin libosiga qancha-qancha pul sarflaymiz. Ba’zilarning to‘y dasturxoniga qo‘yadigan pista-bodom puliga o‘rtacharoq to‘yni o‘tkazsa bo‘ladi.
Bular hammasi nima uchun? Kelin-kuyovning foydasi uchunmi? Savob uchunmi? Yo‘q! Unda nima uchun? Odamlarga maqtanish uchun!
Biroq biz har qancha sarfalasak, bizdan ham ko‘proq sarflaydiganlar topilaveradi. Odamlar esa: “Falonchi mana bunday to‘y qilgan edi”, deya gapirishini tashlamaydi. Ta’ziyalarimizda ham isrof oz emas.
Qo‘shnimiz boy-badavlat bo‘lsa-yu, bizning oylik maoshdan boshqa daromadimiz bo‘lmasa, shundayam past ketmaymiz: agar u ming dollarlik qandil, muzlatgich, kir yuvadigan mashina, yo gilam sotib olsa, biz ham sotib olishimiz kerak. Yo‘qsa, odamlar gap qiladi.
Xulosa shuki, turishimiz, o‘tirishimiz, yeyishimiz, kiyinishimiz, kundalik sarf-harajatlarimiz odamlar xohlaganidek bo‘lishi kerak. Bo‘lmasa, odamlarning teskari tiliga tushib qolamiz...
Axir biz qachon o‘zimiz uchun yashaymiz? Biz qachon aql chegarasida tura olamiz? Oramizda mana shu iskanjalarni sindiradigan aqlli, baquvvat kishilar bormi?!
Shunday irodali, imoni komil bo‘lishni istaganlarga, mana, ulug‘lardan qolgan nasihat: har kim, avvalo, diniga ergashsin, biror harom ish qilmasin; so‘ng aqliga ergashsin, nimani yaxshi deb bilsa, shuni qilsin, ko‘rpasiga qarab oyog‘ini uzatsin. Boylarning boyi bo‘lsa ham, zaruriy xarajatga pul sarflasin, isrofdan qochsin. Odamlarning gaplaridan qo‘rqmay yashasin...

• Олдинги
• Кейинги