Нажот қўнғироғини ким босган эди?

Рукн: Ибрат Чоп этилган: 14.05.2018

Шаҳарлараро автобус бекатига яқин минорадан таралган муқаддас чорлов қулоқлардан кириб, кўнгилларга тараларди. Абдуллоҳ рўзасини очди-ю, шошилганча Мерседес автобусининг орқа эшигидан ичкари кирди. Қўлидаги кичкина сумкани орқа ўриндиққа қўйиб, пастга тушди. Жомадонларни юкхонага жойлаётган ёрдамчи томон юрди. Ҳайдовчи ёрдамчиси ўрта бўйли, сабза мўйлабли йигит эди. Абдуллоҳ, мени тушунармикин, дея тараддудда қолди. Аммо сўраб кўришдан бошқа чораси йўқ эди.

— Салом ҳамшаҳар, — деди тортиниброқ.

— Лаббай акажон, — ёрдамчи унга юзланди.

— Автобусни беш дақиқа тўхтатиб туроласанми, шом номозини ўқиб келсам дегандим.

Ёрдамчи Абдуллоҳга бошдан оёқ разм солди. Сўнг:

— Ҳозироқ жўнаймиз ака, — деди қўлларини устига артаркан. — Вақт бўлди, кута олмаймиз.

— Беш дақиқада келаман, ахир!

— Йўлда ўқирсиз.

— Вақти жуда қисқа бўлади. Ҳозир улгурмасам...

— Узр ака!

Ёрдамчига қолса, беш дақиқа кутишнинг ҳечам зиёни йўқ эди. Аксинча, бир-иккита бўш қолган ўринни ҳам тўлдириб оларди. Лекин, иложи йўқ, деб қўйди. Сўзидан қайтгиси келмаяпти. Бунинг устига ишга янги келгани учун ҳайдовчининг феълини ҳам яхши билмайди. Танимаган кишиси учун танбеҳ эшитиб қолиши мумкин.

— Икки дақиқа кечроқ жўнасак нима қилади, — Абдуллоҳ ёлворишга тушганди.

— Нима гап, нега тортишаяпсан? — ён томондан дағал овоз эшитилди. Иккови ҳам овоз келган томонга қаради. Қорачадан келган, қорни кўйлагини йиртгудай осилган, қалин мўйловли, ўрта ёшлардаги бир киши улар томон келарди. Ёрдамчи бошлиғини кўриб сергакланди:

— Бу йўловчи намоз учун беш дақиқа сўраяпти.

— Бунинг нимаси баҳслашадиган масала. Борсин, ўқиб келсин. — Ҳайдовчи Абдуллоҳга юзланди. — Қани ҳамшаҳар, тезда ўқиб қайт, бизни ҳам дуо қил. Кутиб турамиз.

Абдуллоҳ севиниб кетди. У қайтгач, автобус қўзғалди. Жойига ўтирар экан, ҳамма жойи ҳорғинликдан сирқирарди. Улов Малатя автобекатидан чиққанда оқшомнинг ола-була қоронғулиги тобора қуюқлашиб борарди. Мерседеснинг ўткир чироқлари қоронғулик бағрини тилиб борарди.

Ҳайдовчи пештоқдаги ойнадан йўловчиларни кузатди. Кимдир газета ўқир, бошқаси ўриндиғини ётқизиб, ухлашга ҳозирлик кўрарди. У икки кундан буён тузук ухлаёлмади. Кеча тунда ҳам йўлда эди. Босиб келаётган ҳорғинликни кетказиш учун радионинг қулоғини буради. Ундан ажойиб қўшиқ тараларди. Ҳузурланган ҳайдовчи чўнтагидан сигарета олиб тутатди. Истанбул сафарларидан бирида яширинча сотиб олганди. Ютоқиб тутун тортаркан, «Шу сабил қолгурни эркин сотишга қўйишса нима қиларкин», дея ғудраниб қўйди. У узоқ йўлларга юришдан зерикканди. Осойишта бир иш бўлса жон деб ўтиб кетарди.

Абдуллоҳ эса орқа ўриндиқларни ҳеч ёқтирмасди. Бунинг устига икки семиз кишининг ўртасида сиқилиб қолган, оёқларини узатолмас, асабийлашарди. Ухлашга уринар, лекин ёта олмасди. У Малатяга тижорат учун келган, энди уйига қайтаётганди. Кундузи роса юриб чарчаган, аммо онаси, рафиқаси ва ширинтой ўғли Усмондан айро қолишга сабри чидамай йўлга отланганди.

Онаси у ҳар гал сафарга отланганида дуо қиларкан, «Мусофир йўловчиман, дея намозингни ташлаб қўйма», деб тайинларди. Отаси ўлганидан буён барча савдо ишлари унинг зиммасига тушган, ишни бошлаганига унча кўп бўлмагани учун ҳам заҳмат тортаётганди.

У уйқусизликдан қизарган кўзларини ёрдамчига тикди. Сўлғин қорача юзида умидсизлик акс этса-да, яна унга мурожат қилди. Орқа ойна билан ўриндиқлар орасидаги ёрдамчининг жойига ишора қилиб:

— Шу жойга бироз мизғиб олсам майлими? — деди.

Рад жавобини кутганди, аммо ёрдамчи унга жилмайиб қаради:

— Ўтинг ака, ётиб роҳатланиб ухланг.

— Раҳмат укажон, жонинг омон бўлсин!

Абдуллоҳ дарҳол ёнидаги кишидан узр сўраб орқага ўтди. Костюмини ечиб, ёстиқ қилди. Ўта толиққанидан мотор товуши ва уловнинг силкинишига ҳам кўникиб, тезда ухлаб қолди.

Автобус Малатя тепаликлари томон тирмашиб чиқаркан, овози шамолда кеча сукунатига қоришиб кетарди. Ҳайдовчининг кўзлари уйқусизликдан тез-тез юмилар, боши олдига эгилиб кетарди. Йўловчиларнинг аксарияти ухлагани учун унинг бу ҳолидан бехабар эди. Энди улов тоғ йўлига ўрлай бошлаганди.

Абдуллоҳ уйқу асносида у ёқдан бу ёққа ағдарилар экан, оёғи ҳайдовчи билан ёрдамчи ўртасидаги алоқани таъминловчи, йўлда тушадиган йўловчиларни билдириш учун қўлланадиган тугмага тегиб кетди. Қўнғироқ товушидан уйқусираб уйғонган ҳайдовчи тормозни қаттиқ босиб юборди. Катта автобус қаттиқ силкиниб тўхтади. Йўловчилар саросима билан уйғонди. Энди кўзи илинган ёрдамчи ҳам нима бўлганига ҳайрон эди. Орқа ўриндиққа зарб билан урилган Абдуллоҳ аччиқланиб кўзларини очди. Ҳайдовчи ёрдамчидан сув сўради. Ташқари зим-зиё, уловнинг яқинни ёритувчи фаралари милтиллабгина турибди. Ҳайдовчи қўл тормозини тортиб, юзини ювиб олиш учун пастга тушди-ю, бақрайиб қолди. Мерседес тик жарлик томон бурилган ва бир қадам берида тўхтаган эди. Ҳайдовчи ўзига келгач, ҳаяжондан ёрдамчига бақириб юборди:

— Қўнғироқни ким босди?!

— Оқшомда биздан намоз учун беш дақиқа изн сўраган киши мендан илтимос қилиб, орқага ўтиб ётганди. Кечиринг устоз.

— Ҳайдовчининг эса ҳаяжони босилмас:

— Бу бир мўъжиза, мўъжиза! — дея такрорларди.

Абдуллоҳ эса бу воқеадан хабарсиз ҳолда орқа ўриндиқда ўтирганча сумкасидан саҳарлик учун олган егуликларини чиқараётганди...

Турк тилидан Абдулатиф Абдуллаев таржимаси

Shaharlararo avtobus bekatiga yaqin minoradan taralgan muqaddas chorlov quloqlardan kirib, ko‘ngillarga taralardi. Abdulloh ro‘zasini ochdi-yu, shoshilgancha Mersedes avtobusining orqa eshigidan ichkari kirdi. Qo‘lidagi kichkina sumkani orqa o‘rindiqqa qo‘yib, pastga tushdi. Jomadonlarni yukxonaga joylayotgan yordamchi tomon yurdi. Haydovchi yordamchisi o‘rta bo‘yli, sabza mo‘ylabli yigit edi. Abdulloh, meni tushunarmikin, deya taraddudda qoldi. Ammo so‘rab ko‘rishdan boshqa chorasi yo‘q edi.

— Salom hamshahar, — dedi tortinibroq.

— Labbay akajon, — yordamchi unga yuzlandi.

— Avtobusni besh daqiqa to‘xtatib turolasanmi, shom nomozini o‘qib kelsam degandim.

Yordamchi Abdullohga boshdan oyoq razm soldi. So‘ng:

— Hoziroq jo‘naymiz aka, — dedi qo‘llarini ustiga artarkan. — Vaqt bo‘ldi, kuta olmaymiz.

— Besh daqiqada kelaman, axir!

— Yo‘lda o‘qirsiz.

— Vaqti juda qisqa bo‘ladi. Hozir ulgurmasam...

— Uzr aka!

Yordamchiga qolsa, besh daqiqa kutishning hecham ziyoni yo‘q edi. Aksincha, bir-ikkita bo‘sh qolgan o‘rinni ham to‘ldirib olardi. Lekin, iloji yo‘q, deb qo‘ydi. So‘zidan qaytgisi kelmayapti. Buning ustiga ishga yangi kelgani uchun haydovchining fe’lini ham yaxshi bilmaydi. Tanimagan kishisi uchun tanbeh eshitib qolishi mumkin.

— Ikki daqiqa kechroq jo‘nasak nima qiladi, — Abdulloh yolvorishga tushgandi.

— Nima gap, nega tortishayapsan? — yon tomondan dag‘al ovoz eshitildi. Ikkovi ham ovoz kelgan tomonga qaradi. Qorachadan kelgan, qorni ko‘ylagini yirtguday osilgan, qalin mo‘ylovli, o‘rta yoshlardagi bir kishi ular tomon kelardi. Yordamchi boshlig‘ini ko‘rib sergaklandi:

— Bu yo‘lovchi namoz uchun besh daqiqa so‘rayapti.

— Buning nimasi bahslashadigan masala. Borsin, o‘qib kelsin. — Haydovchi Abdullohga yuzlandi. — Qani hamshahar, tezda o‘qib qayt, bizni ham duo qil. Kutib turamiz.

Abdulloh sevinib ketdi. U qaytgach, avtobus qo‘zg‘aldi. Joyiga o‘tirar ekan, hamma joyi horg‘inlikdan sirqirardi. Ulov Malatya avtobekatidan chiqqanda oqshomning ola-bula qorong‘uligi tobora quyuqlashib borardi. Mersedesning o‘tkir chiroqlari qorong‘ulik bag‘rini tilib borardi.

Haydovchi peshtoqdagi oynadan yo‘lovchilarni kuzatdi. Kimdir gazeta o‘qir, boshqasi o‘rindig‘ini yotqizib, uxlashga hozirlik ko‘rardi. U ikki kundan buyon tuzuk uxlayolmadi. Kecha tunda ham yo‘lda edi. Bosib kelayotgan horg‘inlikni ketkazish uchun radioning qulog‘ini buradi. Undan ajoyib qo‘shiq taralardi. Huzurlangan haydovchi cho‘ntagidan sigareta olib tutatdi. Istanbul safarlaridan birida yashirincha sotib olgandi. Yutoqib tutun tortarkan, «Shu sabil qolgurni erkin sotishga qo‘yishsa nima qilarkin», deya g‘udranib qo‘ydi. U uzoq yo‘llarga yurishdan zerikkandi. Osoyishta bir ish bo‘lsa jon deb o‘tib ketardi.

Abdulloh esa orqa o‘rindiqlarni hech yoqtirmasdi. Buning ustiga ikki semiz kishining o‘rtasida siqilib qolgan, oyoqlarini uzatolmas, asabiylashardi. Uxlashga urinar, lekin yota olmasdi. U Malatyaga tijorat uchun kelgan, endi uyiga qaytayotgandi. Kunduzi rosa yurib charchagan, ammo onasi, rafiqasi va shirintoy o‘g‘li Usmondan ayro qolishga sabri chidamay yo‘lga otlangandi.

Onasi u har gal safarga otlanganida duo qilarkan, «Musofir yo‘lovchiman, deya namozingni tashlab qo‘yma», deb tayinlardi. Otasi o‘lganidan buyon barcha savdo ishlari uning zimmasiga tushgan, ishni boshlaganiga uncha ko‘p bo‘lmagani uchun ham zahmat tortayotgandi.

U uyqusizlikdan qizargan ko‘zlarini yordamchiga tikdi. So‘lg‘in qoracha yuzida umidsizlik aks etsa-da, yana unga murojat qildi. Orqa oyna bilan o‘rindiqlar orasidagi yordamchining joyiga ishora qilib:

— Shu joyga biroz mizg‘ib olsam maylimi? — dedi.

Rad javobini kutgandi, ammo yordamchi unga jilmayib qaradi:

— O‘ting aka, yotib rohatlanib uxlang.

— Rahmat ukajon, joning omon bo‘lsin!

Abdulloh darhol yonidagi kishidan uzr so‘rab orqaga o‘tdi. Kostyumini yechib, yostiq qildi. O‘ta toliqqanidan motor tovushi va ulovning silkinishiga ham ko‘nikib, tezda uxlab qoldi.

Avtobus Malatya tepaliklari tomon tirmashib chiqarkan, ovozi shamolda kecha sukunatiga qorishib ketardi. Haydovchining ko‘zlari uyqusizlikdan tez-tez yumilar, boshi oldiga egilib ketardi. Yo‘lovchilarning aksariyati uxlagani uchun uning bu holidan bexabar edi. Endi ulov tog‘ yo‘liga o‘rlay boshlagandi.

Abdulloh uyqu asnosida u yoqdan bu yoqqa ag‘darilar ekan, oyog‘i haydovchi bilan yordamchi o‘rtasidagi aloqani ta’minlovchi, yo‘lda tushadigan yo‘lovchilarni bildirish uchun qo‘llanadigan tugmaga tegib ketdi. Qo‘ng‘iroq tovushidan uyqusirab uyg‘ongan haydovchi tormozni qattiq bosib yubordi. Katta avtobus qattiq silkinib to‘xtadi. Yo‘lovchilar sarosima bilan uyg‘ondi. Endi ko‘zi ilingan yordamchi ham nima bo‘lganiga hayron edi. Orqa o‘rindiqqa zarb bilan urilgan Abdulloh achchiqlanib ko‘zlarini ochdi. Haydovchi yordamchidan suv so‘radi. Tashqari zim-ziyo, ulovning yaqinni yorituvchi faralari miltillabgina turibdi. Haydovchi qo‘l tormozini tortib, yuzini yuvib olish uchun pastga tushdi-yu, baqrayib qoldi. Mersedes tik jarlik tomon burilgan va bir qadam berida to‘xtagan edi. Haydovchi o‘ziga kelgach, hayajondan yordamchiga baqirib yubordi:

— Qo‘ng‘iroqni kim bosdi?!

— Oqshomda bizdan namoz uchun besh daqiqa izn so‘ragan kishi mendan iltimos qilib, orqaga o‘tib yotgandi. Kechiring ustoz.

— Haydovchining esa hayajoni bosilmas:

— Bu bir mo‘‘jiza, mo‘‘jiza! — deya takrorlardi.

Abdulloh esa bu voqeadan xabarsiz holda orqa o‘rindiqda o‘tirgancha sumkasidan saharlik uchun olgan yeguliklarini chiqarayotgandi...

Turk tilidan Abdulatif Abdullayev tarjimasi