Мавлоно Жалолиддин Румийдан 55 ҳикмат

1. Дард, инсонга йўл кўрсатур.

2. Иймон намоздан яхшироқдир. Чунки намоз беш маҳал фарз, иймон эса ҳар доим.

3. Кўчанинг дайди итига хоҳ олтиндан, хоҳ юнгдан тасма тақ, барибир кўча итилигича қолаверади.

4. Куфр билан иймон, тухумнинг оқи билан сариғига ўхшайди.

5. Дон ерга кўмилади, унинг ерга кўмилиши боғу-роғнинг кўкаришига сабаб бўлади.

6. Ақлинг туячига ўхшайди. Сен туясан. Ақлинг сени ром қилади, истар-истамас хоҳлаган жойига тортиб олиб боради.

7. Ақллидан келган жафо нодондан келган вафодан яхшидир.

8. Сабри йўқнинг иймони ҳам бўлмайди.

9. Аллоҳ сенинг юзингни хунук қилиб яратган бўлса, ўзинга кел, ҳам юзи хунук, ҳам одоби хунук бўлиб ўтма.

10. Шахматда пиёда йўлга чиқиб, охирида вазир бўлади.

11. Қуёшнинг нури ахлатга тушса ҳам айнимайди, чунки у нурдир.

12. Сабр – инсонни мақсадига энг тез олиб борадиган йўл кўрсатувчидир.

13. Ҳирс ифлосликларни ҳам чиройли қилиб кўрсатади.

14. Темирчиликни билмасанг, темирчи ўчоғидан ўтаётганингда соқолингни ҳам сочингни ҳам ёқасан.

15. Эгри оёқнинг сояси ҳам эгри бўлади.

16. Яхшилик ва осойишталикда барча сенга дўст-биродар бўлар. Дард ва ғамда, Аллоҳдан бошқа ким яқининг бўлар?

17. Яхши дўсти борнинг ойнага эҳтиёжи йўқдир.

18. “Сўрасак ҳам бермади”, дема. Сўрашни билмадинг, ҳеч бўлмаса ёлғон гапирма.

19. Инсонни оташ эмас, ўз ғафлати ёқар. Барчадаги камчиликни кўрар-у, аммо ўзига кўрдек боқар. Нимага қандай боқсанг, у ҳам сенга шундай боқар.

20. Инсон кулиши ила тарбиясини, кулган нарсаси ила савиясини кўрсатади.

21. Ёлғизлик — одам бўлмайдиганнинг ҳурмати ва муҳаббатидан яхшироқдир.

22. Эй Мусулмон! Одоб нима деб сўрасанг, билки, одоб — ҳар беодобнинг одобсизлигига сабр қилишдир.

23. Рўза тутиш - қийиндир, азобдир. Аммо Аллоҳ бандасини Ўзидан узоқлаштиришидан, бир дардга гирифтор қилишидан кўра яхшироқдир.

24. Ҳар тил — кўнгилнинг пардасидир. Парда қимирладими, сирлар очилади.

25. Ойнинг кечага сабр қилиши уни ойдинлатур. Гулнинг тиконга сабр қилиши гулга ёқимли ҳид берур.

26. Ёмон нафс — йиртқич қушдир.

27. Тил қозоннинг қопқоғига ўхшайди. Қимирлаб ҳиди таралдими, нима пишаётганини билиб олаверасан.

28. Тўғрилик Мусонинг асоси кабидир. Эгрилик эса сеҳргарларнинг сеҳрларига ўхшайди. Тўғрилик ўртага чиққач, барча эгриликларни ютиб юборади.

29. Қуш тилини ўрганган кимса, қуш ҳисобланмаганидек айни дамда қушларнинг душмани ва овчиси ҳисобланади.

30. Умид — хавфсиз йўлнинг бошидир.

31. Ҳар қўлингни сиққан билан дўст, жонингни сиққан билан душман бўлма!

32. Чўнтаги бой, руҳи қашшоқ бўлган инсонларнинг аҳволлари жуда жирканч. Чунки улар, ҳар нарсанинг нарҳини билишади, аммо қадрини билишмайди.

33. Инсонлардаги гўзаллик бу – юздир, юздаги гўзаллик эса – кўздир. Аммо, инсонни инсон қилган бу унинг тилидан чиқадиган – сўздир.

34. Ақл қўйдир, нафс бўри, иймон эса чўпон. Агар иймон кучли бўлмаса, нафс ақлни ейди.

35. Унутма, инсон дунёларга ҳоким бўлар лекин, ҳар доим кичкинагина қалбга асирдир!

36. Ҳақиқий дўстлар қўл билан кўз кабидирлар. Қўл оғриганда кўз йиғлайди, кўз йиғлаганида, қўл уни артади.

37. Севгидан аччиқ ширинга айланур. Севгидан мислар олтинга айланур. Севгидан лойқа чўкинди сувлар тиниқ, соф ҳолга келур. Севгидан дардлар, шифо топур. Севгидан ўликлар тирилур, подшоҳлар қул бўлур. Бу севги илм-маърифатнинг натижасидир. Бўлар бўлмас нарсаларга ғарқ бўлган инсон қандай қилиб бундай тахтга ўтириши мумкин? Нуқсонли илм қандай қилиб ҳақиқий севгини яратиши мумкин? Ҳа, севгини ярата олар, у ҳам жонсиз нарсалар севгисидир. Нуқсонли илм соҳиби жонсиз нарсада истаганининг рангини кўрганида, ҳуштак чалинса ҳам севгилисининг овозини эшитгандек бўлади.

38. Одобидан маҳрум бўлган Аллоҳнинг лутфидан ҳам маҳрум бўлур.

39. Томдан йиқилганнинг бирор парчаси топилиши мумкин. Топилади ҳам. Кўнгилдан йиқилганнинг бир парчаси ҳам топилмайди.

40. Ўтин ёнса кул бўлади. Инсон ёнса қул бўлади.

41. Чим (ўт ўлан) кеча оёқларим остида эди, бугун эса устимда турибди. Кўраяпсанми, тупроқ гуноҳлардан бошқа ҳар нарсани беркитади?!

42. Тилига ҳоким бўлмаган инсондан – дўст, кўзига ҳоким бўлмаган инсондан – ёр бўлмас.

43. Илмга етган оёқ қанотга айланур.

44. Ажал, берилганни олиб кетмасидан, берилиши керак бўлган ҳар нарсани бериб қолиш керак.

45. Дунё – олимнинг қийматсиз ўйинчоғи, аҳмоқнинг эса қийматли арғимчоғи.

46. Бир инсоннинг қандайлигини билмоқчи бўлсанг, у билан бирга ўтириб-турган дўстларига қара.

47. Ўринсиз насиҳат, кишини яралайди.

48. Ҳаётда муваффақиятга эришиш учун уч нарса керак; диққат, интизом ва ҳаракат.

49. Дардли одамнинг беқарорликлар ва туманларга тўла бир уйи бор. Дардини эшитсанг, уйига бир дераза очган бўласан.

50. Қўшниларига тузоқ қуриш, арслонларга ярашмайди.

51. Аллоҳ учун гулханга туширилиш бордир, лекин гулханга отилмасдан Иброҳимдекмисан ёки йўқми шуни аниқлаб ол. Чунки гулхан Иброҳимларни билади ва уларни ёқмайди.

52. Бутун дунёни қидириб, гўзал хулқдан кўра яхшироқ лаёқатни топмадим.

53. Қалб ойнасининг соф бўлиши, хунукдан гўзални ажарата олиши учун керак.

54. Суҳбат борки, кескир қиличга ўхшар, бўстонни, экинни кесиб бичар. Суҳбат борки, баҳорга ўхшар, ҳар томонни яшнатиб, сон-саноқсиз мевалар тугар.

55. Сени дўстингдан айирадиган сўзга қулоқ солма. У сўзда зиён бордир, зиён!

Абдуллоҳ Раҳимбоев таржимаси

* * *

1. Dard, insonga yo‘l ko‘rsatur.

2. Iymon namozdan yaxshiroqdir. Chunki namoz besh mahal farz, iymon esa har doim.

3. Ko‘chaning daydi itiga xoh oltindan, xoh yungdan tasma taq, baribir ko‘cha itiligicha qolaveradi.

4. Kufr bilan iymon, tuxumning oqi bilan sarig‘iga o‘xshaydi.

5. Don yerga ko‘miladi, uning yerga ko‘milishi bog‘u-rog‘ning ko‘karishiga sabab bo‘ladi.

6. Aqling tuyachiga o‘xshaydi. Sen tuyasan. Aqling seni rom qiladi, istar-istamas xohlagan joyiga tortib olib boradi.

7. Aqllidan kelgan jafo nodondan kelgan vafodan yaxshidir.

8. Sabri yo‘qning iymoni ham bo‘lmaydi.

9. Alloh sening yuzingni xunuk qilib yaratgan bo‘lsa, o‘zinga kel, ham yuzi xunuk, ham odobi xunuk bo‘lib o‘tma.

10. Shaxmatda piyoda yo‘lga chiqib, oxirida vazir bo‘ladi.

11. Quyoshning nuri axlatga tushsa ham aynimaydi, chunki u nurdir.

12. Sabr – insonni maqsadiga eng tez olib boradigan yo‘l ko‘rsatuvchidir.

13. Hirs iflosliklarni ham chiroyli qilib ko‘rsatadi.

14. Temirchilikni bilmasang, temirchi o‘chog‘idan o‘tayotganingda soqolingni ham sochingni ham yoqasan.

15. Egri oyoqning soyasi ham egri bo‘ladi.

16. Yaxshilik va osoyishtalikda barcha senga do‘st-birodar bo‘lar. Dard va g‘amda, Allohdan boshqa kim yaqining bo‘lar?

17. Yaxshi do‘sti borning oynaga ehtiyoji yo‘qdir.

18. “So‘rasak ham bermadi”, dema. So‘rashni bilmading, hech bo‘lmasa yolg‘on gapirma.

19. Insonni otash emas, o‘z g‘aflati yoqar. Barchadagi kamchilikni ko‘rar-u, ammo o‘ziga ko‘rdek boqar. Nimaga qanday boqsang, u ham senga shunday boqar.

20. Inson kulishi ila tarbiyasini, kulgan narsasi ila saviyasini ko‘rsatadi.

21. Yolg‘izlik — odam bo‘lmaydiganning hurmati va muhabbatidan yaxshiroqdir.

22. Ey Musulmon! Odob nima deb so‘rasang, bilki, odob — har beodobning odobsizligiga sabr qilishdir.

23. Ro‘za tutish - qiyindir, azobdir. Ammo Alloh bandasini O‘zidan uzoqlashtirishidan, bir dardga giriftor qilishidan ko‘ra yaxshiroqdir.

24. Har til — ko‘ngilning pardasidir. Parda qimirladimi, sirlar ochiladi.

25. Oyning kechaga sabr qilishi uni oydinlatur. Gulning tikonga sabr qilishi gulga yoqimli hid berur.

26. Yomon nafs — yirtqich qushdir.

27. Til qozonning qopqog‘iga o‘xshaydi. Qimirlab hidi taraldimi, nima pishayotganini bilib olaverasan.

28. To‘g‘rilik Musoning asosi kabidir. Egrilik esa sehrgarlarning sehrlariga o‘xshaydi. To‘g‘rilik o‘rtaga chiqqach, barcha egriliklarni yutib yuboradi.

29. Qush tilini o‘rgangan kimsa, qush hisoblanmaganidek ayni damda qushlarning dushmani va ovchisi hisoblanadi.

30. Umid — xavfsiz yo‘lning boshidir.

31. Har qo‘lingni siqqan bilan do‘st, joningni siqqan bilan dushman bo‘lma!

32. Cho‘ntagi boy, ruhi qashshoq bo‘lgan insonlarning ahvollari juda jirkanch. Chunki ular, har narsaning narhini bilishadi, ammo qadrini bilishmaydi.

33. Insonlardagi go‘zallik bu – yuzdir, yuzdagi go‘zallik esa – ko‘zdir. Ammo, insonni inson qilgan bu uning tilidan chiqadigan – so‘zdir.

34. Aql qo‘ydir, nafs bo‘ri, iymon esa cho‘pon. Agar iymon kuchli bo‘lmasa, nafs aqlni yeydi.

35. Unutma, inson dunyolarga hokim bo‘lar lekin, har doim kichkinagina qalbga asirdir!

36. Haqiqiy do‘stlar qo‘l bilan ko‘z kabidirlar. Qo‘l og‘riganda ko‘z yig‘laydi, ko‘z yig‘laganida, qo‘l uni artadi.

37. Sevgidan achchiq shiringa aylanur. Sevgidan mislar oltinga aylanur. Sevgidan loyqa cho‘kindi suvlar tiniq, sof holga kelur. Sevgidan dardlar, shifo topur. Sevgidan o‘liklar tirilur, podshohlar qul bo‘lur. Bu sevgi ilm-ma’rifatning natijasidir. Bo‘lar bo‘lmas narsalarga g‘arq bo‘lgan inson qanday qilib bunday taxtga o‘tirishi mumkin? Nuqsonli ilm qanday qilib haqiqiy sevgini yaratishi mumkin? Ha, sevgini yarata olar, u ham jonsiz narsalar sevgisidir. Nuqsonli ilm sohibi jonsiz narsada istaganining rangini ko‘rganida, hushtak chalinsa ham sevgilisining ovozini eshitgandek bo‘ladi.

38. Odobidan mahrum bo‘lgan Allohning lutfidan ham mahrum bo‘lur.

39. Tomdan yiqilganning biror parchasi topilishi mumkin. Topiladi ham. Ko‘ngildan yiqilganning bir parchasi ham topilmaydi.

40. O‘tin yonsa kul bo‘ladi. Inson yonsa qul bo‘ladi.

41. Chim (o‘t o‘lan) kecha oyoqlarim ostida edi, bugun esa ustimda turibdi. Ko‘rayapsanmi, tuproq gunohlardan boshqa har narsani berkitadi?!

42. Tiliga hokim bo‘lmagan insondan – do‘st, ko‘ziga hokim bo‘lmagan insondan – yor bo‘lmas.

43. Ilmga yetgan oyoq qanotga aylanur.

44. Ajal, berilganni olib ketmasidan, berilishi kerak bo‘lgan har narsani berib qolish kerak.

45. Dunyo – olimning qiymatsiz o‘yinchog‘i, ahmoqning esa qiymatli arg‘imchog‘i.

46. Bir insonning qandayligini bilmoqchi bo‘lsang, u bilan birga o‘tirib-turgan do‘stlariga qara.

47. O‘rinsiz nasihat, kishini yaralaydi.

48. Hayotda muvaffaqiyatga erishish uchun uch narsa kerak; diqqat, intizom va harakat.

49. Dardli odamning beqarorliklar va tumanlarga to‘la bir uyi bor. Dardini eshitsang, uyiga bir deraza ochgan bo‘lasan.

50. Qo‘shnilariga tuzoq qurish, arslonlarga yarashmaydi.

51. Alloh uchun gulxanga tushirilish bordir, lekin gulxanga otilmasdan Ibrohimdekmisan yoki yo‘qmi shuni aniqlab ol. Chunki gulxan Ibrohimlarni biladi va ularni yoqmaydi.

52. Butun dunyoni qidirib, go‘zal xulqdan ko‘ra yaxshiroq layoqatni topmadim.

53. Qalb oynasining sof bo‘lishi, xunukdan go‘zalni ajarata olishi uchun kerak.

54. Suhbat borki, keskir qilichga o‘xshar, bo‘stonni, ekinni kesib bichar. Suhbat borki, bahorga o‘xshar, har tomonni yashnatib, son-sanoqsiz mevalar tugar.

55. Seni do‘stingdan ayiradigan so‘zga quloq solma. U so‘zda ziyon bordir, ziyon!

Abdulloh Rahimboyev tarjimasi

• Олдинги
• Кейинги