Қуённинг тадбири ("Маснавий"дан)

Турли ҳайвонлар яшайдиган гўзал ўрмон бор эди. Ўрмон қироли шердан барча ҳайвонлар қаттиқ қўрқар, у ҳар куни истаган ҳайвонни овлаб ер, ўрмон жониворлари ундан нафратланар эди. Бир куни ҳайвонлар йиғилиб: «Ҳар сония зир титраб яшагандан кўра ҳар куни орамиздан биримизни ўзимиз танлаб, шерга тортиқ қилганимиз яхшироқ. Шу билан кимнинг куни битишини билиб оламиз», деб қарор қилди. Сўнг шерга бориб: «Биз сенга ҳар куни бирор ҳайвонни жўнатиб турамиз. Сен ҳар ерда ташланиб, бизни ҳаётдан бездирма!», дея таклиф қилдилар.
Аввалига шер бу таклифни тузоқ деб ўйлади. Аммо ҳайвонлар қасам ичиб, ваъда беришгач, у рози бўлди. Ўрмон аҳли ҳар куни қуръа ташлаб, ўзларидан бирини шерга жўнатар эди. Шер заҳматсиз, ўз оёғи билан келган емишини еб, ҳайвонларни овлашни тўхтатди. Кунлар мана шу тарзда ўтарди. Ўлим қуръаси бир куни қуёнга чиқиб қолди. Бечора зорланиб дод-вой сола бошлади. Ҳайвонларга: «Бу зулм яна қачонгача давом этади?!», дея хитоб қилди. Улар: «Неча йиллардан буён шерга берган сўзимизда турибмиз. У ҳам ваъдасига хилоф қилгани йўқ. Энди сен қоидани бузмагин-да, шернинг инига бор!», дейишди.
Қуён: «Эй дўстлар! Хўп денг, мен бир чора кўрай, зора ўзимни ҳам, сизни ҳам унинг зулмидан қутқариб қололсам!», деди.  
Ҳайвонлар: «Сен бизнинг сўзимиздан чиқма ва нимжонгина қуён эканингни ҳам унутма, ҳаддингдан ошма!», дейишди.
Қуён: «Дўстларим, бу фикрни менга Аллоҳ илҳом қилди. Айтингчи, асаларидаги ари йиғиш илҳоми қайси шерда бор? Ипакқуртнинг маърифати қайси филда бор?», деди.
Ҳайвонлар: «Модомики, бўй-бастинга қарамасдан, шер билан ўйнашмоқчи экансан, бирор режанг борми ўзи?», дейишди.
Қуён: «Сирнинг сақлангани, вақти-соати етмагунча ҳеч кимга айтилмагани дуруст. Кутинг ва томоша қилинг», деб шер томон йўл олди.
Бироз уёқ-буёқда айланиб юриб, овқатланиш вақтини ўтказиб юборди. Шер инига яқинлашгач, бор кучи билан югура бошлади. Шер таомининг кечикканидан жуда жаҳли чиқаётган эди. Қуённи кўриб: «Эй ахлоқсиз, мен ҳўкизларни суякларга ажратган, неча-неча арслонларни ер тишлатган қаҳрамон бўлсам-у, сен шугина ҳолинг билан мени куттиришдек жасоратни қаердан олдинг?!», деб ўшқирди.
Қуён ҳаллослаганча: «Султоним! Мен эрталаб йўлга чиқиб ҳузурингизга келаётган эдим. Яна мен билан сиз учун юборилган бошқа семизроқ қуён ҳам бор эди. Аммо йўлимизни бошқа бир шер тўсди. Унга сизнинг олдингизга келаётганимизни тушунтирдик, лекин у бизга қулоқ солмади ва дўстимни олиб кетди. У мендан икки баробар катта эди. Султоним, мен бундан буён сизга юбориладиган ҳайвонларга нариги шер ҳам шерик бўлади, деб қўрқаман. Агар таомингизни тўлиқ ейишни истасангиз, бунга бир чора кўринг, у баҳайбат душманингизни йўқ қилинг!», деди.
Шернинг ғазаби тўлиб-тошди: «Қани, олдимга туш! Уни менга кўрсат, бориб жазосини берай!», деди.
Қуён олдинда, шер эса орқада борарди. Қуён юра-юра шерни бир қудуқ ёнига олиб борди. Лекин ўзини қудуқдан узоқроққа тортди.
Шер: «Нима бўлди, нега орқага чекиняпсан?», деди.
Қуён: «Мен у ерга яқинлашишга қўрқаяпман», деди.
Шер: «Баҳонангни қўй, қара-чи, у ҳали ҳам шу ердами?», деди.
Қуён: «Сиз мени қучоғингизга олсангиз, шунда қарашим мумкин», деди.
Шер қуённи қучоғига олиб қудуққа қаради. Қудуқда ўзига ўхшаган баҳайбат шер турибди. Қўлида эса унинг учун юборилган қуён. Жаҳлидан ёниб турган шер уни ўзининг сувдаги акси эканини англамади. Қуённи бир четга улоқтириб, қудуққа отилди. Қуён эса сакраб-сакраб ўрмонга кетди. Бўлиб ўтган ҳодисани эшитиб, ўрмон аҳли хурсандликдан жўшиб ўйнашди. Қуён уларнинг бу шодон ҳолларини кўргач: «Эй дўстлар, менинг бу омадим Аллоҳнинг инояти билан бўлди. Йўқса, бир қуён ким бўлибдики шерни енгса?», деди.

Эй одам боласи! Бошқалардан кўрган зулм-ситамларинг ўзингдаги хулқ-атворингнинг аксидир. Аллоҳнинг лутф қилган ақл-илҳоми ва ёрдами билан кичик жамоалар катта жамоалардан устун келган!
Эй инсон! Сен бу дунё қудуғига ҳирсинг билан сакраган шерсан. Сен нафсингни енг-да, қуён каби бўл!
 
Жалолиддин Румийнинг “Маснавий”сидан
Туркчадан Абдуллоҳ Раҳимбоев таржимаси

* * *

Turli hayvonlar yashaydigan go‘zal o‘rmon bor edi. O‘rmon qiroli sherdan barcha hayvonlar qattiq qo‘rqar, u har kuni istagan hayvonni ovlab yer, o‘rmon jonivorlari undan nafratlanar edi. Bir kuni hayvonlar yig‘ilib: «Har soniya zir titrab yashagandan ko‘ra har kuni oramizdan birimizni o‘zimiz tanlab, sherga tortiq qilganimiz yaxshiroq. Shu bilan kimning kuni bitishini bilib olamiz», deb qaror qildi. So‘ng sherga borib: «Biz senga har kuni biror hayvonni jo‘natib turamiz. Sen har yerda tashlanib, bizni hayotdan bezdirma!», deya taklif qildilar.
Avvaliga sher bu taklifni tuzoq deb o‘yladi. Ammo hayvonlar qasam ichib, va’da berishgach, u rozi bo‘ldi. O‘rmon ahli har kuni qur’a tashlab, o‘zlaridan birini sherga jo‘natar edi. Sher zahmatsiz, o‘z oyog‘i bilan kelgan yemishini yeb, hayvonlarni ovlashni to‘xtatdi. Kunlar mana shu tarzda o‘tardi. O‘lim qur’asi bir kuni quyonga chiqib qoldi. Bechora zorlanib dod-voy sola boshladi. Hayvonlarga: «Bu zulm yana qachongacha davom etadi?!», deya xitob qildi. Ular: «Necha yillardan buyon sherga bergan so‘zimizda turibmiz. U ham va’dasiga xilof qilgani yo‘q. Endi sen qoidani buzmagin-da, sherning iniga bor!», deyishdi.
Quyon: «Ey do‘stlar! Xo‘p deng, men bir chora ko‘ray, zora o‘zimni ham, sizni ham uning zulmidan qutqarib qololsam!», dedi.  
Hayvonlar: «Sen bizning so‘zimizdan chiqma va nimjongina quyon ekaningni ham unutma, haddingdan oshma!», deyishdi.
Quyon: «Do‘stlarim, bu fikrni menga Alloh ilhom qildi. Aytingchi, asalaridagi ari yig‘ish ilhomi qaysi sherda bor? Ipakqurtning ma’rifati qaysi filda bor?», dedi.
Hayvonlar: «Modomiki, bo‘y-bastinga qaramasdan, sher bilan o‘ynashmoqchi ekansan, biror rejang bormi o‘zi?», deyishdi.
Quyon: «Sirning saqlangani, vaqti-soati yetmaguncha hech kimga aytilmagani durust. Kuting va tomosha qiling», deb sher tomon yo‘l oldi.
Biroz uyoq-buyoqda aylanib yurib, ovqatlanish vaqtini o‘tkazib yubordi. Sher iniga yaqinlashgach, bor kuchi bilan yugura boshladi. Sher taomining kechikkanidan juda jahli chiqayotgan edi. Quyonni ko‘rib: «Ey axloqsiz, men ho‘kizlarni suyaklarga ajratgan, necha-necha arslonlarni yer tishlatgan qahramon bo‘lsam-u, sen shugina holing bilan meni kuttirishdek jasoratni qaerdan olding?!», deb o‘shqirdi.
Quyon halloslagancha: «Sultonim! Men ertalab yo‘lga chiqib huzuringizga kelayotgan edim. Yana men bilan siz uchun yuborilgan boshqa semizroq quyon ham bor edi. Ammo yo‘limizni boshqa bir sher to‘sdi. Unga sizning oldingizga kelayotganimizni tushuntirdik, lekin u bizga quloq solmadi va do‘stimni olib ketdi. U mendan ikki barobar katta edi. Sultonim, men bundan buyon sizga yuboriladigan hayvonlarga narigi sher ham sherik bo‘ladi, deb qo‘rqaman. Agar taomingizni to‘liq yeyishni istasangiz, bunga bir chora ko‘ring, u bahaybat dushmaningizni yo‘q qiling!», dedi.
Sherning g‘azabi to‘lib-toshdi: «Qani, oldimga tush! Uni menga ko‘rsat, borib jazosini beray!», dedi.
Quyon oldinda, sher esa orqada borardi. Quyon yura-yura sherni bir quduq yoniga olib bordi. Lekin o‘zini quduqdan uzoqroqqa tortdi.
Sher: «Nima bo‘ldi, nega orqaga chekinyapsan?», dedi.
Quyon: «Men u yerga yaqinlashishga qo‘rqayapman», dedi.
Sher: «Bahonangni qo‘y, qara-chi, u hali ham shu yerdami?», dedi.
Quyon: «Siz meni quchog‘ingizga olsangiz, shunda qarashim mumkin», dedi.
Sher quyonni quchog‘iga olib quduqqa qaradi. Quduqda o‘ziga o‘xshagan bahaybat sher turibdi. Qo‘lida esa uning uchun yuborilgan quyon. Jahlidan yonib turgan sher uni o‘zining suvdagi aksi ekanini anglamadi. Quyonni bir chetga uloqtirib, quduqqa otildi. Quyon esa sakrab-sakrab o‘rmonga ketdi. Bo‘lib o‘tgan hodisani eshitib, o‘rmon ahli xursandlikdan jo‘shib o‘ynashdi. Quyon ularning bu shodon hollarini ko‘rgach: «Ey do‘stlar, mening bu omadim Allohning inoyati bilan bo‘ldi. Yo‘qsa, bir quyon kim bo‘libdiki sherni yengsa?», dedi.

Ey odam bolasi! Boshqalardan ko‘rgan zulm-sitamlaring o‘zingdagi xulq-atvoringning aksidir. Allohning lutf qilgan aql-ilhomi va yordami bilan kichik jamoalar katta jamoalardan ustun kelgan!
Ey inson! Sen bu dunyo qudug‘iga hirsing bilan sakragan shersan. Sen nafsingni yeng-da, quyon kabi bo‘l!
 
Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy”sidan
Turkchadan Abdulloh Rahimboyev tarjimasi

• Олдинги
• Кейинги