“Илм билан мустаҳкамланмаган ҳар қандай улуғликнинг оқибати хорликдир”

Ибн Аббос (р.а.) айтадилар: «Кечанинг бир қисмида илм музокараси билан машғул бўлиш менга кечани бутунлай бедор ўтказишдан маҳбуброқдир». Абу Ҳурайра (р.а.) ва Аҳмад ибн Ҳанбалдан ҳам шу маънодаги ривоят нақл қилинган.

Ҳасан Басрий (р.а.) «Парвардигоро, бизга бу дунёда ҳам яхшилик ато эт, охиратда ҳам яхшилик ато эт» (Бақара сураси, 201), оятини шундай тафсир қиладилар: «Дунёдаги яхшилик илм ва ибодат, охиратдагиси эса, жаннатдир».

Бир донишманддан: «Қайси нарсаларни жамласам, яхши бўлади?» деб сўрашганида, «Кема ҳалокатга учраганда ўзинг билан қоладиган нарсани жамла», деб жавоб берди. Бу билан илмни назарда тутди.

Олимлардан бири айтади: «Ким илм ва ҳикматни қўлига юган қилиб ушласа, одамлар уни ўзига имом қилиб олади. Ким илму ҳикмат билан танилса, бошқалар унга ҳурмат билан қарайди».

Имом Шофеъий (р.а.) айтадилар: «Илмдан насибадор кишилар озгина олган илмига хурсанд бўлиб, биргина нарсани унутганда хафа бўлиши илмнинг шарафига етарли далилдир».

Умар (р.а.) айтадилар: «Эй инсонлар, илм ўрганинглар, Аллоҳ таолонинг ҳузурида Унинг ўзи севган бир либос бўлиб, илмнинг бир бобини ўрганган кишига у либосни кийгизади. Агар олим бир гуноҳ қилса, либос ундан олинмаслиги учун, унга уч марта танбеҳ беради. Гарчи, бу гуноҳи вафотигача давом этса ҳам (либос ечиб олинмай, танбеҳ берилаверади)».

Аҳнаф ибн Қайс (р.а.) айтадилар: «Олимлар эҳтиромга лойиқ буюк инсонлардир. Илм билан мустаҳкамланмаган ҳар қандай улуғликнинг оқибати хорликдир».

Салим ибн Абул Жаъд айтадилар: «Мени бир улуғ зот уч юз дирҳамга сотиб олиб, қулликдан озод этди. Шундан сўнг мен илм ўрганишга қарор қилдим. Ҳеч қанча вақт ўтмасдан, шаҳар амири зиёратимга келди, мен унга ҳузуримга киришига рухсат бермадим».

Имом Ғаззолийнинг “Иҳёу улумид-дин” китобидан

* * *

Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: «Kechaning bir qismida ilm muzokarasi bilan mashg‘ul bo‘lish menga kechani butunlay bedor o‘tkazishdan mahbubroqdir». Abu Hurayra (r.a.) va Ahmad ibn Hanbaldan ham shu ma’nodagi rivoyat naql qilingan.

Hasan Basriy (r.a.) «Parvardigoro, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato et, oxiratda ham yaxshilik ato et» (Baqara surasi, 201), oyatini shunday tafsir qiladilar: «Dunyodagi yaxshilik ilm va ibodat, oxiratdagisi esa, jannatdir».

Bir donishmanddan: «Qaysi narsalarni jamlasam, yaxshi bo‘ladi?» deb so‘rashganida, «Kema halokatga uchraganda o‘zing bilan qoladigan narsani jamla», deb javob berdi. Bu bilan ilmni nazarda tutdi.

Olimlardan biri aytadi: «Kim ilm va hikmatni qo‘liga yugan qilib ushlasa, odamlar uni o‘ziga imom qilib oladi. Kim ilmu hikmat bilan tanilsa, boshqalar unga hurmat bilan qaraydi».

Imom Shofe’iy (r.a.) aytadilar: «Ilmdan nasibador kishilar ozgina olgan ilmiga xursand bo‘lib, birgina narsani unutganda xafa bo‘lishi ilmning sharafiga yetarli dalildir».

Umar (r.a.) aytadilar: «Ey insonlar, ilm o‘rganinglar, Alloh taoloning huzurida Uning o‘zi sevgan bir libos bo‘lib, ilmning bir bobini o‘rgangan kishiga u libosni kiygizadi. Agar olim bir gunoh qilsa, libos undan olinmasligi uchun, unga uch marta tanbeh beradi. Garchi, bu gunohi vafotigacha davom etsa ham (libos yechib olinmay, tanbeh berilaveradi)».

Ahnaf ibn Qays (r.a.) aytadilar: «Olimlar ehtiromga loyiq buyuk insonlardir. Ilm bilan mustahkamlanmagan har qanday ulug‘likning oqibati xorlikdir».

Salim ibn Abul Ja’d aytadilar: «Meni bir ulug‘ zot uch yuz dirhamga sotib olib, qullikdan ozod etdi. Shundan so‘ng men ilm o‘rganishga qaror qildim. Hech qancha vaqt o‘tmasdan, shahar amiri ziyoratimga keldi, men unga huzurimga kirishiga ruxsat bermadim».

Imom G‘azzoliyning “Ihyou ulumid-din” kitobidan

• Олдинги
• Кейинги