Уламолар наздида вақтнинг қадри

Рукн: Долзарб мавзу Чоп этилган: 28.09.2015

Тўққиз юз эллик йил умр кўрган пайғамбар Нуҳ (а.с.) ҳузурига ўлим фариштаси Азроил (а.с.) келиб, сўради: “Эй пайғамбарлар ичида узоқ умр кечирган зот, дунё ҳаёти ҳақида қандай фикрдасан?” У зот бундай жавоб бердилар:  “Мен учун бу дунё гўёки икки эшиги бор ҳовлига ўхшайди. Биринчисидан кириб, иккинчисидан чиқиб кетмоқдаман”.

Абдуллоҳ ибн Масъуд (р.а.) айтади: “Бирор нарсага қуёш ботиб, куним ўтиб ва менга берилган муҳлат қисқариб, унда амалим зиёда бўлмаганига ачинганим каби ачинмадим”.

Саҳобалардан бири Искандария шаҳри фатҳи ҳақидаги хабарни ҳазрат Умар (р.а.)га етказиш учун жон-жаҳди билан ҳаракат қилиб Мадинага келади. У қайлула вақтида келгани учун ҳазрат Умар (р.а) ҳам қайлула қилиб, дам олаётган бўлсалар керак, деб масжидга борибди. Қараса, у зот масжидда эканлар. Ҳазрат Умар унга қарата: “Агар кундузи дам олсам, раъият (халқ) ҳақини зое қиламан. Мабодо, кечаси ухласам Аллоҳ таоло ҳақини зое қиламан. Бу икки ҳақ ўртасида қандай қилиб ухлаб дам оламан”, дебдилар.

Улуғ тобеин Ҳасан Басрий (р.а.) дейди: “Эй одам боласи, сен ўтиб бораётган кунлардан иборатсан. Сен учун бир куннинг кетиши бир қисминг кетиши демакдир”.

Умар ибн Абдулазиз айтади: “Кеча ва кундуз сенинг жисмингда ўз ишини кўрсатяпти, демак, сен ҳам уларни ғанимат билиб, фойдаланиб қол”.

Ҳофиз Ибн Ҳажар айтади: “Соғлиги ва бўш вақтидан Аллоҳ тоатида фойдаланган киши бахтлидир. Аксинча, маъсиятга сарфлаган одам зиёнкордир”.

Абу Сулаймон Дороний бундай деган: “Оқил умрининг қолган қисмига эмас, балки тоатсиз ўтган ҳаёти учун йиғласа эди, бу йиғи унинг ўлимигача давом этган бўларди. Ажабо, инсон ўз умрининг жоҳиллик билан кечган қисмига назар солса, қолгани­ни қандай кутаркан-а?”

Орифлардан бири дейди: «Агар ўлим фариштаси бандага кўриниб: “Бир соатлик умринг қолди, уни бир дақиқага ҳам узайтиролмайсан”, деса, банда афсус ва надомат билан шундай ҳасрат чекадики, ўша қолган бир соатни тавбаларга тўла, хатолари ўнг­ланган бошқа бир соатга алмаштириш учун борини, агар бутун дунё уники бўлса, сарфлаган бўларди».

Ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанд бундай деган: “Ким вақтини зое кетказса, вақт унинг душманига айланади. Шундай экан, нафаснинг зое бўлишига йўл қўйманг ва ундан эҳтиёт бўлинг”.

Ибн Қайюм айтади: “Аслида, инсон вақти унинг умридир. Вақт булутдек ўтиб кетади. Кимнинг вақти Аллоҳ учун ва Аллоҳ билан бўлса, вақт унинг ҳаёти ва умридир. Акс ҳолда, инсон ҳаётидан ҳисобланмайди. Киши ўз замони ва вақтининг қадрини билиши, ҳатто бирор лаҳзасини ҳам беҳуда ўтказмаслиги ва шу аснода энг афзал сўз ва ишлар бажариши лозим. Доимо нияти яхшиликда қоим бўлиши ва бажариладиган амалларда сусткашлик килмаслиги керак”.

Ҳукамолардан бири бундай дейди: “Ким кунини бекорга ўтказса, бирор яхши иш ё инсонларга чиройли сўз ёки яхши муомала қилмаса ёхуд илм-маърифат ҳосил қилмаса, у кунига жабр, ўзига зулм қилибди”.

Абдуллоҳ Ансорий ўзининг “Туҳфатул мулук” асарида ҳар бир масалани тўрт тушунча билан шарҳлайди. Жумладан, тўрт нарсани асло қайтариб бўлмаслик ҳақида бундай дейди: Айтилган сўз, отилган ўқ, ўтган умр ва қазойи қадар.

Мутафаккирлардан бири айтганидек: “Вақт ҳаётдир. Инсон ҳаёти эса унинг туғилган онидан вафот кунигача яшаб ўтадиган вақтидир”.

Толибжон Қодиров тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2013 йил 1-сонидан олинди.

* * *

To‘qqiz yuz ellik yil umr ko‘rgan payg‘ambar Nuh (a.s.) huzuriga o‘lim farishtasi Azroil (a.s.) kelib, so‘radi: “Ey payg‘ambarlar ichida uzoq umr kechirgan zot, dunyo hayoti haqida qanday fikrdasan?” U zot bunday javob berdilar:  “Men uchun bu dunyo go‘yoki ikki eshigi bor hovliga o‘xshaydi. Birinchisidan kirib, ikkinchisidan chiqib ketmoqdaman”.

Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.) aytadi: “Biror narsaga quyosh botib, kunim o‘tib va menga berilgan muhlat qisqarib, unda amalim ziyoda bo‘lmaganiga achinganim kabi achinmadim”.

Sahobalardan biri Iskandariya shahri fathi haqidagi xabarni hazrat Umar (r.a.)ga yetkazish uchun jon-jahdi bilan harakat qilib Madinaga keladi. U qaylula vaqtida kelgani uchun hazrat Umar (r.a) ham qaylula qilib, dam olayotgan bo‘lsalar kerak, deb masjidga boribdi. Qarasa, u zot masjidda ekanlar. Hazrat Umar unga qarata: “Agar kunduzi dam olsam, ra’iyat (xalq) haqini zoe qilaman. Mabodo, kechasi uxlasam Alloh taolo haqini zoe qilaman. Bu ikki haq o‘rtasida qanday qilib uxlab dam olaman”, debdilar.

Ulug‘ tobein Hasan Basriy (r.a.) deydi: “Ey odam bolasi, sen o‘tib borayotgan kunlardan iboratsan. Sen uchun bir kunning ketishi bir qisming ketishi demakdir”.

Umar ibn Abdulaziz aytadi: “Kecha va kunduz sening jismingda o‘z ishini ko‘rsatyapti, demak, sen ham ularni g‘animat bilib, foydalanib qol”.

Hofiz Ibn Hajar aytadi: “Sog‘ligi va bo‘sh vaqtidan Alloh toatida foydalangan kishi baxtlidir. Aksincha, ma’siyatga sarflagan odam ziyonkordir”.

Abu Sulaymon Doroniy bunday degan: “Oqil umrining qolgan qismiga emas, balki toatsiz o‘tgan hayoti uchun yig‘lasa edi, bu yig‘i uning o‘limigacha davom etgan bo‘lardi. Ajabo, inson o‘z umrining johillik bilan kechgan qismiga nazar solsa, qolgani­ni qanday kutarkan-a?”

Oriflardan biri deydi: «Agar o‘lim farishtasi bandaga ko‘rinib: “Bir soatlik umring qoldi, uni bir daqiqaga ham uzaytirolmaysan”, desa, banda afsus va nadomat bilan shunday hasrat chekadiki, o‘sha qolgan bir soatni tavbalarga to‘la, xatolari o‘ng­langan boshqa bir soatga almashtirish uchun borini, agar butun dunyo uniki bo‘lsa, sarflagan bo‘lardi».

Hazrat Bahouddin Naqshband bunday degan: “Kim vaqtini zoe ketkazsa, vaqt uning dushmaniga aylanadi. Shunday ekan, nafasning zoe bo‘lishiga yo‘l qo‘ymang va undan ehtiyot bo‘ling”.

Ibn Qayyum aytadi: “Aslida, inson vaqti uning umridir. Vaqt bulutdek o‘tib ketadi. Kimning vaqti Alloh uchun va Alloh bilan bo‘lsa, vaqt uning hayoti va umridir. Aks holda, inson hayotidan hisoblanmaydi. Kishi o‘z zamoni va vaqtining qadrini bilishi, hatto biror lahzasini ham behuda o‘tkazmasligi va shu asnoda eng afzal so‘z va ishlar bajarishi lozim. Doimo niyati yaxshilikda qoim bo‘lishi va bajariladigan amallarda sustkashlik kilmasligi kerak”.

Hukamolardan biri bunday deydi: “Kim kunini bekorga o‘tkazsa, biror yaxshi ish yo insonlarga chiroyli so‘z yoki yaxshi muomala qilmasa yoxud ilm-ma’rifat hosil qilmasa, u kuniga jabr, o‘ziga zulm qilibdi”.

Abdulloh Ansoriy o‘zining “Tuhfatul muluk” asarida har bir masalani to‘rt tushuncha bilan sharhlaydi. Jumladan, to‘rt narsani aslo qaytarib bo‘lmaslik haqida bunday deydi: Aytilgan so‘z, otilgan o‘q, o‘tgan umr va qazoyi qadar.

Mutafakkirlardan biri aytganidek: “Vaqt hayotdir. Inson hayoti esa uning tug‘ilgan onidan vafot kunigacha yashab o‘tadigan vaqtidir”.

Tolibjon Qodirov tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2013 yil 1-sonidan olindi.