Соғлом яшаш сирлари

Инсон қанча умр кўриши мумкин? Бу саволга биз мусулмонлар одатда: «Аллоҳ қанча умр берган бўлса, шунча яшайди», деб жавоб қайтарамиз. Ва бу жавобимиз тўғридир. Лекин у муддат яширилгани учун одамлар азалдан узоқ яшашни орзу қилишган, шунга ҳаракат қилишган. Бунинг учун турмушларини яхшилашга, саломатликларини асрашга интилишган. Узоқ умр кўришнинг фазилати ҳақида Пайғамбаримизнинг (алайҳиссалом) бир неча ҳадиси шарифлари бор. Абдуллоҳ ибн Бусрдан (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилинади: «Бир аъробий Пайғамбаримиздан: «Эй Аллоҳнинг расули, одамларнинг яхшиси ким?» деб сўради. У зот (алайҳиссалом): «Узоқ умр кўриб, хайрли ишларни кўп қилгани», деб жавоб бердилар» (Имом Термизий ривояти).
Тарих шоҳидлик беришича, ўтмишда пайғамбарлардан Одам (алайҳиссалом) 930 йил, Шис алайҳиссалом 912, Нуҳ (алайҳиссалом) 950, Иброҳим (алайҳиссалом) 175, Исҳоқ, Яъқуб (алайҳимуссалом) салкам икки юз йилдан умр кўришган.
1991 йили Нобел мукофотини олган доктор Уоллок: «Инсон умрининг ирсий (генетик) қуввати 120-140 йилни ташкил этади», деб ёзади. Америкалик машҳур олим В. Феллер «Эҳтимоллик назариясига кириш ва унинг татбиқлари» китобида инсоннинг ҳатто минг ёшга кириши эҳтимоли борлиги ҳақида ёзади. Чунончи, Луқмони Ҳаким минг йил умр кўрган.
Ҳозир умри узоқ кишиларни кўпроқ Шарқда — Тибет ва Ғарбий Хитойда учратиш мумкин. Аҳолининг ўртача кўп умр кўриши борасида эса Андорра, Макао каби митти давлатлар истисно қилинса, Осиёнинг Япония, Сингапур, Австралия каби давлатлари олдинда. Тибетда айрим кишиларнинг 150 ёшдан ошгани расмий ҳужжатлар билан тасдиқлангани ҳақида 1933 йили «Нью Йорк таймс», «Лондон таймс» газеталари хабар қилган. Шарқий Покистонда ҳам узоқ яшаганлар кўп. Сурияда бир киши 133 йил яшаб, 1993 йили вафот этган. Унинг номи Гиннес рекордлар китобига киритилган. Қария саксон ёшида тўртинчи марта уйланганидан сўнг тўққиз фарзанднинг отаси бўлган. Агар боланинг ҳомила ва эмизиш даврлари ҳисобга олинса, у кишининг юз ёшдан ошиб ҳам ота бўлгани ойдинлашади.
Собиқ Иттифоқда асосан Кавказ халқлари бу борада пешқадам бўлишган. Гуржилар, арманилар, озарлар, абхазлар, доғистонликлар орасида 120-140 йилдан умр кўрган кишилар кўп учрайди. Ҳозирги пайтда аҳолининг ўртача умр кўриши Россияда 67 ёшни, бизда эса эркаклар ўртасида 64, аёллар орасида 68 ёшни ташкил этади.
Узоқ йиллар соғлом яшашни истасангиз, нима қилишингиз, қандай ҳаёт кечиришингиз керак? Келинг, бу борадаги ҳаётий тажрибалар, ҳакимлар тавсиялари билан танишиб чиқайлик.
Саломат яшайман деган киши ҳар қандай хафачилик, асабларни бузувчи, зўриқиш (стресс)га сабаб бўлувчи нарсалардан узоқда юриши керак. Беҳуда ва бемаъни (гуноҳ) ишлардан четда бўлиш, ўзига ёқимли ва фойдали меҳнат билан шуғулланиш одамлар билан муносабатларда хушфеъллик, самимийлик, муросали бўлиш асаб бузилишининг олдини олади.
Умрим узоқ бўлсин деган киши ейдиган таомига катта эътибор берсин. Ортиқча таом умрни қисқартиргани каби пала-партиш, нима ўнг келса еявериш ҳам зарарлидир. Дастурхонингиздан сут-қатиқ, асал, кўкат ва сабзавот каби соф, табиий нарсалар узилмасин.
Дадам боғбон эдилар, аммо сигир боқишни ҳам канда қилмасдилар. «Ўзингизни қийнаб нима қиласиз, десак, «Ўғлим, эрталаб дастурхонингда янги сут, қатиқ, қаймоқ бўлса, сенга дўхтирнинг кераги бўлмайди», деб насиҳат қилганлар.
Ҳаёт у кишининг ҳақ эканларини тасдиқлади. Ўзим асаларичиликка қизиқиб қолдим. Етмишинчи йиллардан буён асалари парваришлайман. Асалнинг нақадар шифобахш неъмат экани ҳақида Қуръони каримда ҳам, ҳадиси шарифда ҳам хабар берилган.
Маст қилувчи ичимликлар истеъмоли, айниқса, гиёҳванд моддаларга мубталолик киши умрининг заволидир. Буларни «аср вабоси» деб бежиз номлашмаган. Улар инсон умри, бахти, соғлиғи ва баракасини кетказишини ҳозирги пайтда ҳеч ким инкор этолмайди.
Инсон аъзолари турли маъданлар, дармондорилар, оқсил, аминокислота, ёғ каби маҳсулотларга доимо эҳтиёж сезиб туради. Агар бундай зарур моддалар танага вақтида етказиб турилмаса, инсон эрта қарийди. Одам соғлом бўлиши ва тўлақонли ҳаёт кечириши учун олтмиш хил минерал, ўн олти хил дармондори (витамин), ўн икки хил аминокислота ва бошқа неъматларга муҳтожлик сезади. Шу боис уларни мунтазам қабул қилиш чорасини кўриш керак.
Америкада ўлимга кўп сабаб бўладиган хасталиклар ичида юрак, қон-томир касалликлари биринчи, саратон (рак) иккинчи ўринда туради. Икки марта Нобел мукофоти совриндори олим Лайнус Полинг фикрича, С дармондориси ёрдамида саратон касалининг олдини олиш мумкин экан. Бунинг учун ҳар куни маълум миқдорда С дармондориси истеъмол қилиш керак.
Кўп учрайдиган бўғин оғриғини даволаш учун товуқнинг тоғай суягини ун қилиб, пўртаҳол шарбати билан ичиб турилса, бемор уч ойда бутунлай тузалиб кетади.
Ёши етмишдан ўтганларнинг ҳар иккинчиси хотирасизлик касалига чалинади. У асосан Е дармондориси етишмаслигидан келиб чиқади. Калифорния дорилфунунида олиб борилган тадқиқотларга кўра, Е дармондориси олиб туриш хотиранинг пасайишини секинлаштирар экан. Буйрак, ўт пуфагида тош пайдо бўлишига, суякларнинг мўртлашиб қолишига вужудда калсий моддаси етишмаслиги «айбдор». Танада бу модданинг етишмаслиги юздан ортиқ касалликни келтириб чиқарар экан. Юртимизда ўсадиган жуда кўп сабзавот-кўкатларда, чорва маҳсулотларида, балиқда бу модда керагича бор. Мунтазам асал, хурмо, узум, олма каби неъматларни истеъмол қилиб юриш, вақти-вақти билан қон олдириш, тоза сув ёки мева шарбатлари ичиш саломатликни мустаҳкамлаш, бардам яшаш омилидир.
Тибетда ҳаво шунчалик тозаки, саноати ривожланган давлатлардан келган сайёҳлар бунга кўника олмай, бошлари айланиб, бир муддат ўзларини йўқотиб қўйишади. Бу ўлкадаги сув таркибида олтиш-етмиш хил маъдан (минерал) учрайди. Шу боис ҳам сувини «музқаймоқ» дейишади. Тибетликлар бу сувни беш минг йилдан буён ичишади. Шу сабаб уларда юрак-қон томири, қандли диабет, саратон каби хасталиклар ҳам, дўхтирларнинг катта ўрдуси ҳам йўқ. Ҳисобсиз дорихоналарни кўрмайсиз. Фақат юз, юз йигирма ёшдан ошган умри узоқ қариялар минг-минглаб учрайди.

Inson qancha umr ko‘rishi mumkin? Bu savolga biz musulmonlar odatda: «Alloh qancha umr bergan bo‘lsa, shuncha yashaydi», deb javob qaytaramiz. Va bu javobimiz to‘g‘ridir. Lekin u muddat yashirilgani uchun odamlar azaldan uzoq yashashni orzu qilishgan, shunga harakat qilishgan. Buning uchun turmushlarini yaxshilashga, salomatliklarini asrashga intilishgan. Uzoq umr ko‘rishning fazilati haqida Payg‘ambarimizning (alayhissalom) bir necha hadisi shariflari bor. Abdulloh ibn Busrdan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: «Bir a’robiy Payg‘ambarimizdan: «Ey Allohning rasuli, odamlarning yaxshisi kim?» deb so‘radi. U zot (alayhissalom): «Uzoq umr ko‘rib, xayrli ishlarni ko‘p qilgani», deb javob berdilar» (Imom Termiziy rivoyati).
Tarix shohidlik berishicha, o‘tmishda payg‘ambarlardan Odam (alayhissalom) 930 yil, Shis alayhissalom 912, Nuh (alayhissalom) 950, Ibrohim (alayhissalom) 175, Ishoq, Ya’qub (alayhimussalom) salkam ikki yuz yildan umr ko‘rishgan.
1991 yili Nobel mukofotini olgan doktor Uollok: «Inson umrining irsiy (genetik) quvvati 120-140 yilni tashkil etadi», deb yozadi. Amerikalik mashhur olim V. Feller «Ehtimollik nazariyasiga kirish va uning tatbiqlari» kitobida insonning hatto ming yoshga kirishi ehtimoli borligi haqida yozadi. Chunonchi, Luqmoni Hakim ming yil umr ko‘rgan.
Hozir umri uzoq kishilarni ko‘proq Sharqda — Tibet va G‘arbiy Xitoyda uchratish mumkin. Aholining o‘rtacha ko‘p umr ko‘rishi borasida esa Andorra, Makao kabi mitti davlatlar istisno qilinsa, Osiyoning Yaponiya, Singapur, Avstraliya kabi davlatlari oldinda. Tibetda ayrim kishilarning 150 yoshdan oshgani rasmiy hujjatlar bilan tasdiqlangani haqida 1933 yili «Nyu York tayms», «London tayms» gazetalari xabar qilgan. Sharqiy Pokistonda ham uzoq yashaganlar ko‘p. Suriyada bir kishi 133 yil yashab, 1993 yili vafot etgan. Uning nomi Ginnes rekordlar kitobiga kiritilgan. Qariya sakson yoshida to‘rtinchi marta uylanganidan so‘ng to‘qqiz farzandning otasi bo‘lgan. Agar bolaning homila va emizish davrlari hisobga olinsa, u kishining yuz yoshdan oshib ham ota bo‘lgani oydinlashadi.
Sobiq Ittifoqda asosan Kavkaz xalqlari bu borada peshqadam bo‘lishgan. Gurjilar, armanilar, ozarlar, abxazlar, dog‘istonliklar orasida 120-140 yildan umr ko‘rgan kishilar ko‘p uchraydi. Hozirgi paytda aholining o‘rtacha umr ko‘rishi Rossiyada 67 yoshni, bizda esa erkaklar o‘rtasida 64, ayollar orasida 68 yoshni tashkil etadi.
Uzoq yillar sog‘lom yashashni istasangiz, nima qilishingiz, qanday hayot kechirishingiz kerak? Keling, bu boradagi hayotiy tajribalar, hakimlar tavsiyalari bilan tanishib chiqaylik.
Salomat yashayman degan kishi har qanday xafachilik, asablarni buzuvchi, zo‘riqish (stress)ga sabab bo‘luvchi narsalardan uzoqda yurishi kerak. Behuda va bema’ni (gunoh) ishlardan chetda bo‘lish, o‘ziga yoqimli va foydali mehnat bilan shug‘ullanish odamlar bilan munosabatlarda xushfe’llik, samimiylik, murosali bo‘lish asab buzilishining oldini oladi.
Umrim uzoq bo‘lsin degan kishi yeydigan taomiga katta e’tibor bersin. Ortiqcha taom umrni qisqartirgani kabi pala-partish, nima o‘ng kelsa yeyaverish ham zararlidir. Dasturxoningizdan sut-qatiq, asal, ko‘kat va sabzavot kabi sof, tabiiy narsalar uzilmasin.
Dadam bog‘bon edilar, ammo sigir boqishni ham kanda qilmasdilar. «O‘zingizni qiynab nima qilasiz, desak, «O‘g‘lim, ertalab dasturxoningda yangi sut, qatiq, qaymoq bo‘lsa, senga do‘xtirning keragi bo‘lmaydi», deb nasihat qilganlar.
Hayot u kishining haq ekanlarini tasdiqladi. O‘zim asalarichilikka qiziqib qoldim. Yetmishinchi yillardan buyon asalari parvarishlayman. Asalning naqadar shifobaxsh ne’mat ekani haqida Qur’oni karimda ham, hadisi sharifda ham xabar berilgan.
Mast qiluvchi ichimliklar iste’moli, ayniqsa, giyohvand moddalarga mubtalolik kishi umrining zavolidir. Bularni «asr vabosi» deb bejiz nomlashmagan. Ular inson umri, baxti, sog‘lig‘i va barakasini ketkazishini hozirgi paytda hech kim inkor etolmaydi.
Inson a’zolari turli ma’danlar, darmondorilar, oqsil, aminokislota, yog‘ kabi mahsulotlarga doimo ehtiyoj sezib turadi. Agar bunday zarur moddalar tanaga vaqtida yetkazib turilmasa, inson erta qariydi. Odam sog‘lom bo‘lishi va to‘laqonli hayot kechirishi uchun oltmish xil mineral, o‘n olti xil darmondori (vitamin), o‘n ikki xil aminokislota va boshqa ne’matlarga muhtojlik sezadi. Shu bois ularni muntazam qabul qilish chorasini ko‘rish kerak.
Amerikada o‘limga ko‘p sabab bo‘ladigan xastaliklar ichida yurak, qon-tomir kasalliklari birinchi, saraton (rak) ikkinchi o‘rinda turadi. Ikki marta Nobel mukofoti sovrindori olim Laynus Poling fikricha, S darmondorisi yordamida saraton kasalining oldini olish mumkin ekan. Buning uchun har kuni ma’lum miqdorda S darmondorisi iste’mol qilish kerak.
Ko‘p uchraydigan bo‘g‘in og‘rig‘ini davolash uchun tovuqning tog‘ay suyagini un qilib, po‘rtahol sharbati bilan ichib turilsa, bemor uch oyda butunlay tuzalib ketadi.
Yoshi yetmishdan o‘tganlarning har ikkinchisi xotirasizlik kasaliga chalinadi. U asosan Ye darmondorisi yetishmasligidan kelib chiqadi. Kaliforniya dorilfununida olib borilgan tadqiqotlarga ko‘ra, Ye darmondorisi olib turish xotiraning pasayishini sekinlashtirar ekan. Buyrak, o‘t pufagida tosh paydo bo‘lishiga, suyaklarning mo‘rtlashib qolishiga vujudda kalsiy moddasi yetishmasligi «aybdor». Tanada bu moddaning yetishmasligi yuzdan ortiq kasallikni keltirib chiqarar ekan. Yurtimizda o‘sadigan juda ko‘p sabzavot-ko‘katlarda, chorva mahsulotlarida, baliqda bu modda keragicha bor. Muntazam asal, xurmo, uzum, olma kabi ne’matlarni iste’mol qilib yurish, vaqti-vaqti bilan qon oldirish, toza suv yoki meva sharbatlari ichish salomatlikni mustahkamlash, bardam yashash omilidir.
Tibetda havo shunchalik tozaki, sanoati rivojlangan davlatlardan kelgan sayyohlar bunga ko‘nika olmay, boshlari aylanib, bir muddat o‘zlarini yo‘qotib qo‘yishadi. Bu o‘lkadagi suv tarkibida oltish-etmish xil ma’dan (mineral) uchraydi. Shu bois ham suvini «muzqaymoq» deyishadi. Tibetliklar bu suvni besh ming yildan buyon ichishadi. Shu sabab ularda yurak-qon tomiri, qandli diabet, saraton kabi xastaliklar ham, do‘xtirlarning katta o‘rdusi ham yo‘q. Hisobsiz dorixonalarni ko‘rmaysiz. Faqat yuz, yuz yigirma yoshdan oshgan umri uzoq qariyalar ming-minglab uchraydi.

• Олдинги
• Кейинги