“Тутунли” сиртмоқ доми

Ақли расо кишига: “Ўзингни томдан ташла”, десангиз ёхуд қўлига ўткир пичоқ бериб: “Биқинингга ур” дейилса, бош тортиши табиий, албатта. Минг афсуски, кўпчилик оқил инсонлар сигаретдан ясалган “тутунли сиртмоқ” домига тушиб, ҳаётларини нобуд қилаётганидан бехабарлар.

Инсоният тарихидаги кашфиётларнинг “қора рўйхати”дан жой олган сигарет ҳозирги кунда бутун дунёда катта муаммога айланди. АҚШнинг энг катта соғлиқни сақлаш ташкилотларидан бири World Watch Institute (Дунё кузатув институти)нинг ҳисоботига кўра, ер юзида ҳар йили уч милёндан ортиқ киши бу офат сабабли ҳаётдан кўз юмади. Яъни, ҳар ўн уч сонияда бир киши, ҳар дақиқада беш киши кашандалик туфайли ўлади. Сигарет сабабли юз берувчи ўлимлар сони бошқа гиёҳванд моддаларга нисбатан ўн уч баравар кўп. Шунинг учун шифокорлар бу соғлиқ кушандасини “ажалнинг оёқ товушлари” дейишади.

Биргина сигарет тутунида соғлиқ учун зарарли тўрт минг хил модда борлиги аниқланган. Уларнинг миқдори энг кўплари никотин ва унинг алкалоид қолдиғи таркибида саратонни пайдо қилувчи бензопирин моддаси бўлган қатрон, нитрозалин, арсеник, олтингугурт, қонни жуда тез заҳарловчи сианид кислота, сассиқ ҳидли формолдегит, карбон моноксит ва карбон диоксит, таркибида радиоактив моддалар бўлган кумушранг кадмиум каби заҳарли моддалардир. Сианли бирикма кучли заҳар бўлгани учун ҳашаротларга қарши курашда қўлланилади. Агар 100-120 мгр. никотин томир орқали танага юборилса, киши зумда заҳарланиб ўлади. Қизиғи шундаки, бор-йўғи икки қути сигаретда шунча никотин топилар экан.

Шу ўринда “Икки қути сигаретда шунча заҳар бўлса, нима учун кашанда бир-икки кунда заҳарланмайди?” деган савол туғилиши мумкин. Аввало, чекувчи сигаретни ёқиб истеъмол қилгани сабабли ундаги никотиннинг бир қисми танага, бир қисми тутун билан ҳавога учади. Қолаверса, кашанда икки қути сигаретни кун давомида битта-биттадан чеккани, никотинни томирдан эмас, нафас билан ютгани учун аста-секин заҳарланади. Бир дона сигарет чеккан кишининг юрак уриши ва нафас олиш тезлашади, қон айланиши бузилади, натижада аъзоларга борадиган қон миқдори камаяди ва уларнинг фаолияти сустлашади. Юракнинг ишлаши оғирлашади. Қон босими ошади. Демак, кўпчилик ўйлаганидек, сигарет “тинчлантирувчи” эмас, аксинча, танада тангликни кучайтирувчи ҳисобланади. Бир дона сигарет мана шунча ўзгаришни келтириб чиқарса, кунига бир ёки икки қути сигарет чекувчининг аҳволини тасаввур қилиш қийин эмас.

Сигарет тутунидан яна бир заҳарли модда — карбон моноксит (CO) машина дудбуронидан чиқадиган заҳарли газлардан ҳисобланади. Халқ орасида уни “ис гази” ҳам дейилади. Кашанда ҳар гал чекканида маълум миқдорда бу заҳарни ҳам ютади. Маълумки, қондаги қизил қон таначалари (эритроситлар) ҳужайраларга кислород ташийди. Чекувчининг нафас йўли орқали кирган CO қизил таначаларига ёпишиб олади ва уларни ишдан чиқаради. Қизил қон таначалари кислород ташиш хусусиятини йўқотади. Шунга ўхшаш омилларнинг бирлашуви натижасида кашанданинг куч-қуввати чекмайдиган кишиникидан камайиб бораверади.

Узоқ йиллар давомида сигарет чеккан киши вужудида жуда кўп касалликлар пайдо бўлади. Сигарет биринчи навбатда иштаҳани кесади, озиқ моддалар ҳазмини сусайтиради. Сурункали гастрит ва ошқозон ярасига сабаб бўлади. Лаб, тил, қизилўнгач саратони, йўтал, ортиқча балғам йиғилиши, сурункали бронхит, сийдик йўллари касаллиги ва амфизема каби хасталикларни юзага келтиради. Жигар ва ҳиқилдоқ саратонига чалинганларнинг тўқсон фоизи кашандалардир.
Сигарет яна томирнинг қотиб қолиши (артериосклероз)ни ҳам келтириб чиқаради. Вақти-вақти билан қўл ва оёқдаги томирларда қоннинг тиқилиб қолиши натижасида қорасон (гангрена) бўлади. Бу бедаво дард оёқ ёки қўлнинг кесилишига олиб келиши сир эмас.

Сигарет юрак касалликлари, хусусан, миокард инфарктига замин тайёрлайди. Ҳозирги кунда юрак хуружи, юрак фаолиятининг бузилиши натижасидаги ўлим бутун дунёда энг катта муаммо бўлиб турибди. Бу касаллик сигарет чекувчилар ўртасида бошқаларга нисбатан ўн баравар кўп учрайди.

Кашандалар уйқусизликдан қийналишади. Терида пайдо бўлган ўзгаришлар эрта қаришга сабаб бўлади. Демак, сигарет чекувчилар ўзларини ўзлари нобуд қилишади. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло Қуръони каримда “Ўзингизни ҳалокатга ташламанг”; “Ўзингизнн ўзингиз ўлдирманг. Албатта, Аллоҳ сизларга раҳмлидир”  дея амр этган. Мужтаҳид уламолар бу оятларга суяниб, сигарет чекишни ҳаром дейишган. Сигарет чекиш хусусида турли ихтилофларга бораётган баъзи мусулмон биродарларимизга нима бўлдики, ўзларини бу офатдан узоқ тутишмаётир?!

Энг ачинарлиси, бу офат аёлларимизни ҳам гирдобига тортяпти. Тадқиқотларга кўра, ўн минг чекувчи аёлдан тўрт минг нафарининг боласи ўлик туғилган. Қолганлариники эса одатдагидан 250-300 гр. енгил, заиф ёки чалажон туғилган. Чекувчи аёл чақалоқни эмизса, никотин сут орқали ўтиб, соғлом гўдакни ҳам заҳарлайди.

Сигарет чекишни ташлаган кишининг ҳид билиши ва таъм сезиши кучаяди, ўзини янада тийрак ҳис қилади. Соғлиғи тикланади. Аслида, сўнгги чекиб турган сигаретангизни ташлаганингиздан:
— 20 дақиқидан сўнг қон босими ва юрак уриш тезлиги меъёрига тушади.
— 8 соат ичида қондаги карбон моноксит (CO) миқдори пасаяди, кислород (О2) табиий ҳолатга кўтарилади. Никотин тез суръатда камаяди.
— 72 соат кейин (3 кун) ўпкангизнинг ишлаш фаолияти яна яхшилана бошлайди.
— 3-5 йил ичида юрак ҳуружига чалиниш эҳтимолингиз сигарет чекмайдиганларники билан бир хил даражага тушади.
— 10 йил давомида ўпка саратонига чалиниш эҳтимолингиз муттасил камайиб боради.
— Булардан ташқари чекишни ташлаган киши моддий жиҳатдан ҳам фойда кўради.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Исломда ўзига ҳам, ўзгага ҳам зарар етказиш йўқ” (Имом Аҳмад, Ибн Можа), дея марҳамат қилганлар. Кашанда соғлиғини йўқотиш билан нафақат ўзига, балки атроф-муҳитга, ён атрофдаги одамларга ҳам катга зарар етказади. Масалан, биргина Амриқонинг ўзида йилига 1700 киши сигарет чекиш сабабли чиққан ёнғинларнинг қурбонига айланади , беш минг киши бошқалар чеккан сигарет тутунидан саратонга чалиниб, ҳаётдан кўз юмади . Хуллас, ҳар бир кашанда оиланинг иқтисодий аҳволига, ижтимоий муҳитга жуда катта зиён етказади.

Сигаретнинг соғлиғимизга зарари минг хил, балки бундан ҳам ортиқ. Шундай экан, бу умр кушандасининг домига тушиб қолишдан сақланайлик.

* * *

Aqli raso kishiga: “O‘zingni tomdan tashla”, desangiz yoxud qo‘liga o‘tkir pichoq berib: “Biqiningga ur” deyilsa, bosh tortishi tabiiy, albatta. Ming afsuski, ko‘pchilik oqil insonlar sigaretdan yasalgan “tutunli sirtmoq” domiga tushib, hayotlarini nobud qilayotganidan bexabarlar.

Insoniyat tarixidagi kashfiyotlarning “qora ro‘yxati”dan joy olgan sigaret hozirgi kunda butun dunyoda katta muammoga aylandi. AQShning eng katta sog‘liqni saqlash tashkilotlaridan biri World Watch Institute (Dunyo kuzatuv instituti)ning hisobotiga ko‘ra, yer yuzida har yili uch milyondan ortiq kishi bu ofat sababli hayotdan ko‘z yumadi. Ya’ni, har o‘n uch soniyada bir kishi, har daqiqada besh kishi kashandalik tufayli o‘ladi. Sigaret sababli yuz beruvchi o‘limlar soni boshqa giyohvand moddalarga nisbatan o‘n uch baravar ko‘p. Shuning uchun shifokorlar bu sog‘liq kushandasini “ajalning oyoq tovushlari” deyishadi.

Birgina sigaret tutunida sog‘liq uchun zararli to‘rt ming xil modda borligi aniqlangan. Ularning miqdori eng ko‘plari nikotin va uning alkaloid qoldig‘i tarkibida saratonni paydo qiluvchi benzopirin moddasi bo‘lgan qatron, nitrozalin, arsenik, oltingugurt, qonni juda tez zaharlovchi sianid kislota, sassiq hidli formoldegit, karbon monoksit va karbon dioksit, tarkibida radioaktiv moddalar bo‘lgan kumushrang kadmium kabi zaharli moddalardir. Sianli birikma kuchli zahar bo‘lgani uchun hasharotlarga qarshi kurashda qo‘llaniladi. Agar 100-120 mgr. nikotin tomir orqali tanaga yuborilsa, kishi zumda zaharlanib o‘ladi. Qizig‘i shundaki, bor-yo‘g‘i ikki quti sigaretda shuncha nikotin topilar ekan.

Shu o‘rinda “Ikki quti sigaretda shuncha zahar bo‘lsa, nima uchun kashanda bir-ikki kunda zaharlanmaydi?” degan savol tug‘ilishi mumkin. Avvalo, chekuvchi sigaretni yoqib iste’mol qilgani sababli undagi nikotinning bir qismi tanaga, bir qismi tutun bilan havoga uchadi. Qolaversa, kashanda ikki quti sigaretni kun davomida bitta-bittadan chekkani, nikotinni tomirdan emas, nafas bilan yutgani uchun asta-sekin zaharlanadi. Bir dona sigaret chekkan kishining yurak urishi va nafas olish tezlashadi, qon aylanishi buziladi, natijada a’zolarga boradigan qon miqdori kamayadi va ularning faoliyati sustlashadi. Yurakning ishlashi og‘irlashadi. Qon bosimi oshadi. Demak, ko‘pchilik o‘ylaganidek, sigaret “tinchlantiruvchi” emas, aksincha, tanada tanglikni kuchaytiruvchi hisoblanadi. Bir dona sigaret mana shuncha o‘zgarishni keltirib chiqarsa, kuniga bir yoki ikki quti sigaret chekuvchining ahvolini tasavvur qilish qiyin emas.

Sigaret tutunidan yana bir zaharli modda — karbon monoksit (CO) mashina dudburonidan chiqadigan zaharli gazlardan hisoblanadi. Xalq orasida uni “is gazi” ham deyiladi. Kashanda har gal chekkanida ma’lum miqdorda bu zaharni ham yutadi. Ma’lumki, qondagi qizil qon tanachalari (eritrositlar) hujayralarga kislorod tashiydi. Chekuvchining nafas yo‘li orqali kirgan CO qizil tanachalariga yopishib oladi va ularni ishdan chiqaradi. Qizil qon tanachalari kislorod tashish xususiyatini yo‘qotadi. Shunga o‘xshash omillarning birlashuvi natijasida kashandaning kuch-quvvati chekmaydigan kishinikidan kamayib boraveradi.

Uzoq yillar davomida sigaret chekkan kishi vujudida juda ko‘p kasalliklar paydo bo‘ladi. Sigaret birinchi navbatda ishtahani kesadi, oziq moddalar hazmini susaytiradi. Surunkali gastrit va oshqozon yarasiga sabab bo‘ladi. Lab, til, qizilo‘ngach saratoni, yo‘tal, ortiqcha balg‘am yig‘ilishi, surunkali bronxit, siydik yo‘llari kasalligi va amfizema kabi xastaliklarni yuzaga keltiradi. Jigar va hiqildoq saratoniga chalinganlarning to‘qson foizi kashandalardir.

Sigaret yana tomirning qotib qolishi (arterioskleroz)ni ham keltirib chiqaradi. Vaqti-vaqti bilan qo‘l va oyoqdagi tomirlarda qonning tiqilib qolishi natijasida qorason (gangrena) bo‘ladi. Bu bedavo dard oyoq yoki qo‘lning kesilishiga olib kelishi sir emas.

Sigaret yurak kasalliklari, xususan, miokard infarktiga zamin tayyorlaydi. Hozirgi kunda yurak xuruji, yurak faoliyatining buzilishi natijasidagi o‘lim butun dunyoda eng katta muammo bo‘lib turibdi. Bu kasallik sigaret chekuvchilar o‘rtasida boshqalarga nisbatan o‘n baravar ko‘p uchraydi.

Kashandalar uyqusizlikdan qiynalishadi. Terida paydo bo‘lgan o‘zgarishlar erta qarishga sabab bo‘ladi. Demak, sigaret chekuvchilar o‘zlarini o‘zlari nobud qilishadi. Holbuki, Alloh taolo Qur’oni karimda “O‘zingizni halokatga tashlamang”; “O‘zingiznn o‘zingiz o‘ldirmang. Albatta, Alloh sizlarga rahmlidir”  deya amr etgan. Mujtahid ulamolar bu oyatlarga suyanib, sigaret chekishni harom deyishgan. Sigaret chekish xususida turli ixtiloflarga borayotgan ba’zi musulmon birodarlarimizga nima bo‘ldiki, o‘zlarini bu ofatdan uzoq tutishmayotir?!
Eng achinarlisi, bu ofat ayollarimizni ham girdobiga tortyapti. Tadqiqotlarga ko‘ra, o‘n ming chekuvchi ayoldan to‘rt ming nafarining bolasi o‘lik tug‘ilgan. Qolganlariniki esa odatdagidan 250-300 gr. yengil, zaif yoki chalajon tug‘ilgan. Chekuvchi ayol chaqaloqni emizsa, nikotin sut orqali o‘tib, sog‘lom go‘dakni ham zaharlaydi.

Sigaret chekishni tashlagan kishining hid bilishi va ta’m sezishi kuchayadi, o‘zini yanada tiyrak his qiladi. Sog‘lig‘i tiklanadi. Aslida, so‘nggi chekib turgan sigaretangizni tashlaganingizdan:
— 20 daqiqidan so‘ng qon bosimi va yurak urish tezligi me’yoriga tushadi.
— 8 soat ichida qondagi karbon monoksit (CO) miqdori pasayadi, kislorod (O2) tabiiy holatga ko‘tariladi. Nikotin tez sur’atda kamayadi.
— 72 soat keyin (3 kun) o‘pkangizning ishlash faoliyati yana yaxshilana boshlaydi.
— 3-5 yil ichida yurak hurujiga chalinish ehtimolingiz sigaret chekmaydiganlarniki bilan bir xil darajaga tushadi.
— 10 yil davomida o‘pka saratoniga chalinish ehtimolingiz muttasil kamayib boradi.
— Bulardan tashqari chekishni tashlagan kishi moddiy jihatdan ham foyda ko‘radi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Islomda o‘ziga ham, o‘zgaga ham zarar yetkazish yo‘q” (Imom Ahmad, Ibn Moja), deya marhamat qilganlar. Kashanda sog‘lig‘ini yo‘qotish bilan nafaqat o‘ziga, balki atrof-muhitga, yon atrofdagi odamlarga ham katga zarar yetkazadi. Masalan, birgina Amriqoning o‘zida yiliga 1700 kishi sigaret chekish sababli chiqqan yong‘inlarning qurboniga aylanadi , besh ming kishi boshqalar chekkan sigaret tutunidan saratonga chalinib, hayotdan ko‘z yumadi . Xullas, har bir kashanda oilaning iqtisodiy ahvoliga, ijtimoiy muhitga juda katta ziyon yetkazadi.

Sigaretning sog‘lig‘imizga zarari ming xil, balki bundan ham ortiq. Shunday ekan, bu umr kushandasining domiga tushib qolishdan saqlanaylik.

• Олдинги
• Кейинги