Лаҳзани ушлаб қол

Рукн: Долзарб мавзу Чоп этилган: 19.12.2012

Аксариятимиз саҳарлаб уйғонамиз-у, нонушта қилиб ишга жўнаймиз. Шом қорайгач, уйга қайтамиз. Соат тунги ўн иккига бонг урганида уйимиз деворида осиғлиқ турган тақвимнинг навбатдаги варағи «эскиради» ва умримизнинг саксон олти минг тўрт юз сониядан иборат яна бир куни ортда қолади. Миллион-миллион лаҳзалардан иборат ҳаётимиз шу зайлда ўтаверади-ўтаверади...

Ҳисоб-китобларга кўра, умримиз давомида вақтимизнинг энг катта қисми уйқуга кетар экан. Шифокорлар физиологик жараён саналган уйқунинг бир суткада саккиз соати инсон учун меъёр эканлигини аниқлашган. Бу бир ойда 240 соат (10 кун), бир йилда 2920 соат (121 кун), ўттиз йилда 3652 кун (10 йил) бўлади. Бошқача айтганда, бу ўртача ҳисобда 60 йил яшайдиган одам ҳаёти давомида 20 йил ухлайди дегани. Қолгани эса — ўқиш, ишлаш, овқатланиш, маданий ҳордиқ чиқариш, инсонлар билан мулоқотда бўлиш ва бошқа мақсадларда сарфланади. Ушбу тақсимотдан сўнг умрни ҳисобловчи рақамлар янада қисқаради.

Юқорида санаб ўтганларимиз инсоннинг табиий, ижтимоий, маданий ва шу каби эҳтиёжлари саналади. Кундалик зарурат. Бугунги кунда уларсиз ҳаётни тасаввур қилиш қийин. Бироқ баъзида лаҳзаларни, қимматли вақтини шунчаки, бекорга ҳавога совуриб юборадиганлар ҳам учрайди.

Вақтни бесамар сарфлайдиганлар — чекувчилар бир кунда ўртача ҳисобда 10-12 дона сигарета чекади. Битта тамаки чекиш учун 5-6 дақиқа сарф бўлади. Улар йиғилиб бир кунда 1 соат, ойда 30 соат, йилда 365 соатни жамлайди. Олтмиш йил яшаган чекувчи 20 ёшидан чекишни бошлаган бўлса, умрининг 40 йилида 14610 соат (кабиса йили билан қўшиб ҳисоблаганда)ни, яъни 608 кунни тамаки тутатишга совуради. Демак, уларнинг 1,5 йилдан кўпроқ умри ҳавога учади. Эҳ-ҳе, бу вақт мобайнида қанчадан-қанча ишларни бажариш мумкин. Мисол учун, 3 та чет тилини пухта ўрганиш ёки мингдан ортиқ газета ё бўлмаса, 100 га яқин бадиий китобни бемалол ўқиб чиқса бўлади.

Биз тамакининг фақат инсонлар вақтини ўғирлашинигина ҳисобладик. Чекувчининг ўзи ва атрофидагиларнинг соғлиғига, экология ҳамда «чўнтак»ка етказадиган зарари, бизнингча, электрон ҳисоблагич хоналарига сиғмаса керак. Агар чекувчилар ўша бир ярим йил ичидаги миллион-миллион лаҳзаларни ҳеч бўлмаганда ухлашга сарфлаганидами, ер юзида ҳар йили 5 миллиондан зийод инсон чекиш туфайли ҳаётдан кўз юммаган бўлармиди?..

Айни лаҳзаларда дунйода 7 миллиарддан зийод юрак уриб турибди. Шу лаҳзаларда жажжи юракчалар туғилаётир. Яна қайсидир юраклар депсинишдан тўхтамоқда. Бироқ ҳаёт давом этаверади, лаҳзалар ўтаверади.

Шундай экан, ҳозирданоқ вақтнинг ғанимат эканини ҳис қилиб, ҳаётингизнинг кўз илғамас митти-митти бўлакчалари саналган қимматли сониялар давомида асрларга татигулик юмушларни бажариб, умрингизни мазмунли ўтказинг...

Фозил ЖАББОРОВ,
«Ҳуррият» мухбири

* * *

Aksariyatimiz saharlab uyg‘onamiz-u, nonushta qilib ishga jo‘naymiz. Shom qoraygach, uyga qaytamiz. Soat tungi o‘n ikkiga bong urganida uyimiz devorida osig‘liq turgan taqvimning navbatdagi varag‘i «eskiradi» va umrimizning sakson olti ming to‘rt yuz soniyadan iborat yana bir kuni ortda qoladi. Million-million lahzalardan iborat hayotimiz shu zaylda o‘taveradi-o‘taveradi...

Hisob-kitoblarga ko‘ra, umrimiz davomida vaqtimizning eng katta qismi uyquga ketar ekan. Shifokorlar fiziologik jarayon sanalgan uyquning bir sutkada sakkiz soati inson uchun me’yor ekanligini aniqlashgan. Bu bir oyda 240 soat (10 kun), bir yilda 2920 soat (121 kun), o‘ttiz yilda 3652 kun (10 yil) bo‘ladi. Boshqacha aytganda, bu o‘rtacha hisobda 60 yil yashaydigan odam hayoti davomida 20 yil uxlaydi degani. Qolgani esa — o‘qish, ishlash, ovqatlanish, madaniy hordiq chiqarish, insonlar bilan muloqotda bo‘lish va boshqa maqsadlarda sarflanadi. Ushbu taqsimotdan so‘ng umrni hisoblovchi raqamlar yanada qisqaradi.

Yuqorida sanab o‘tganlarimiz insonning tabiiy, ijtimoiy, madaniy va shu kabi ehtiyojlari sanaladi. Kundalik zarurat. Bugungi kunda ularsiz hayotni tasavvur qilish qiyin. Biroq ba’zida lahzalarni, qimmatli vaqtini shunchaki, bekorga havoga sovurib yuboradiganlar ham uchraydi.

Vaqtni besamar sarflaydiganlar — chekuvchilar bir kunda o‘rtacha hisobda 10-12 dona sigareta chekadi. Bitta tamaki chekish uchun 5-6 daqiqa sarf bo‘ladi. Ular yig‘ilib bir kunda 1 soat, oyda 30 soat, yilda 365 soatni jamlaydi. Oltmish yil yashagan chekuvchi 20 yoshidan chekishni boshlagan bo‘lsa, umrining 40 yilida 14610 soat (kabisa yili bilan qo‘shib hisoblaganda)ni, ya’ni 608 kunni tamaki tutatishga sovuradi. Demak, ularning 1,5 yildan ko‘proq umri havoga uchadi. Eh-he, bu vaqt mobaynida qanchadan-qancha ishlarni bajarish mumkin. Misol uchun, 3 ta chet tilini puxta o‘rganish yoki mingdan ortiq gazeta yo bo‘lmasa, 100 ga yaqin badiiy kitobni bemalol o‘qib chiqsa bo‘ladi.

Biz tamakining faqat insonlar vaqtini o‘g‘irlashinigina hisobladik. Chekuvchining o‘zi va atrofidagilarning sog‘lig‘iga, ekologiya hamda «cho‘ntak»ka yetkazadigan zarari, bizningcha, elektron hisoblagich xonalariga sig‘masa kerak. Agar chekuvchilar o‘sha bir yarim yil ichidagi million-million lahzalarni hech bo‘lmaganda uxlashga sarflaganidami, yer yuzida har yili 5 milliondan ziyod inson chekish tufayli hayotdan ko‘z yummagan bo‘larmidi?..

Ayni lahzalarda dunyoda 7 milliarddan ziyod yurak urib turibdi. Shu lahzalarda jajji yurakchalar tug‘ilayotir. Yana qaysidir yuraklar depsinishdan to‘xtamoqda. Biroq hayot davom etaveradi, lahzalar o‘taveradi.

Shunday ekan, hozirdanoq vaqtning g‘animat ekanini his qilib, hayotingizning ko‘z ilg‘amas mitti-mitti bo‘lakchalari sanalgan qimmatli soniyalar davomida asrlarga tatigulik yumushlarni bajarib, umringizni mazmunli o‘tkazing...

Fozil JABBOROV,

«Hurriyat» muxbiri