Нима учун биз — мусулмонлар тараққиётда дунёдан орқага қолиб кетдик?

Дунё тарихига назар ташласак, Ислом диёрларида илм-фан юксак даражада ривожланган. Мусулмон олимлари дунёга жуда кўп кашфиётларни тақдим қилганлар. Ислом диёрларида илм-фан ривожланган пайтлар мусулмонлар дунёнинг энг бой кишилари ҳисобланишган. Ҳозир-чи?

Нима учун биз мусулмонлар ривожланган Ғарб дунёси олдида ожиз бўлиб қолдик?

Ушбу саволга жавоб ўлароқ Исломободдаги илмий тадқиқот маркази профессори Доктор Фаррух Салим ҳайратли маълумотларни тақдим қилди.

Нима учун биз мусулмонлар бунақа ожиз бўлиб қолдик?

Сўнгги маълумотларга қараганда, сайёрамизда мусулмонларнинг умумий сони 1 476 250 000 кишидан ортиқроқ. Ундан бир миллиарди Осиёда яшайди, 400 миллиони Африкада, 44 миллиони Европада ва 6 миллиони Америкада истиқомат қилади. Ер сайёрасидаги ҳар бешта шахсдан биттаси мусулмондир. Ҳар бир ҳиндуга иккита мусулмон, ҳар бир буддистга иккита мусулмон, ҳар бир яҳудийга юзта мусулмон тўғри келади.

Сиз бирор марта ўзингизга савол бериб кўрдингизми, нима учун биз мусулмонлар тараққиётдан бунақа орқада қолиб кетдик?

Жавоб: Муаммо таълимда

Халқаро Ислом Ҳамкорлик ташкилотига 57 та давлат аъзодир. Ушбу 57 давлат ҳудудида умумий 500 та университет бор. Ҳар уч миллион мусулмонга битта университет тўғри келади. Биргина Америка Қўшма Штатларининг ўзида 5578 та университет бор, ҳар 57 000 америкаликка битта университет тўғри келади.

Шанхай Жиао Тонг университети бутун дунёдаги университетлар натижаларини солиштириб чиқди ва қизиқарли томони шундаки, дунёнинг 500 та энг кучли университетлари рўйхатида бир дона мусулмон давлатларидан университет йўқ.

БМТ берган маълумотларга кўра, христиан дунёсида саводхонлик даражаси 90 фоизни ташкил этади. Аҳолисининг асосий қисми христианлардан иборат бўлган 15 мамлакатда саводхонлик даражаси 100 фоизни ташкил этади.

Мусулмон дунёсида саводхонлик ўртача 40 фоизни ташкил этади. Аҳолиси 100 фоиз саводли бўлган бир дона ҳам мусулмон давлати йўқ.

Христиан дунёсида саводхонларнинг 98 фоизи ўрта мактабни тугатади, бизда бўлса саводхонларнинг фақатгина 50 фоизигина ўрта мактабни тугатади.

Христиан дунёсида саводи чиққанларнинг 40 фоизи Олий таълим даргоҳида ўқийди, бизда бўлса бор йўғи икки фоизи.

Нима учун биз бунақа ожиз бўлиб қолдик?

Чунки биз билим ишлаб чиқара олмаяпмиз, чунки биз мусулмон илм дунёсини ярата олмаяпмиз. Аҳолисининг асосий қисми мусулмонлардан иборат бўлган давлатларда ҳар бир миллион мусулмонга 230 нафар олим тўғри келади. АҚШда ҳар миллион кишига 4000, Японияда 5000 олим тўғри келади. Бутун араб дунёсида фаолият юритадиган олимлар сони 35 000 нафар, ҳар бир миллион арабга 50 техник-инженер тўғри келади. Христиан дунёсида ҳар бир миллион аҳолига 1000 инженер тўғри келади. Мусулмон дунёси ялпи ички маҳсулотнинг 0.2 фоизини, Ғарб эса 5 фоизини илм-фанга сарфлайди.

Хулоса: Биз билим ишлаб чиқара олмаяпмиз.

1000 нафар аҳолига тўғри келадиган матбуот сони ва миллион аҳолига нисбатан нечта янги сарлавҳали китоб чоп этилиши аҳоли орасида билим қанчалик яхши тарқалишини кўрсатиб турадиган жиҳатдир. Покистонда бир кунда ҳар минг кишига 23 та газета, Сингапурда 360 та газета чоп этилади.

Буюк Британияда янги чоп этиладиган китоблар сони солиштирилса, ҳар миллион кишига йилида 2000 та янги китоб ёзилиб, чоп этилади. Мисрда ҳар бир миллион аҳолига 20 та янги китоб ёзиб чоп этилади.

Хулоса: Биз мусулмонлар орасида билимни тарқата олмаяпмиз.

Замонавий дунёда маълум бир мамлакатда илм-фан қанчалик ривожланганлигини ушбу мамлакатдан экспорт қилинадиган юқори технология воситалари сонидан билиб олса бўлади. Масалан, Покистон давлатининг бир йиллик экспорт товарларининг фақатгина 1 фоизи юқори технологияларга тўғри келади. Саудия Арабистони, Марокаш, Кувайт, Жазоирда вазият янада ачинарли. Ушбу мамлакатлар экспортининг фақатгина 0.3 фоизигина юқори технологияларга тўғри келади. Сингапурда ушбу кўрсаткич 58 фоизга тенг.

Хулоса: Биз илм-фанни амалда қўллай олмаяпмиз.

Биласизми, келажак билимни чуқур эгаллаган жамиятларга тегишли бўлади.

Қизиқарли маълумот. Ислом Ҳамкорлик ташкилотининг 57 аъзосининг бир йиллик умумий ялпи ички маҳсулоти 3 триллион долларга бормас экан. Биргина АҚШнинг ялпи ички маҳсулоти 18 триллион доллар, Хитойники 12 триллион, Япония 4.2 триллион, Германия бўлса бир йилда 3.4 триллион долларлик маҳсулот ишлаб чиқарар экан. Биз 57 давлат бир бўлиб биргина Германиянинг ялпи ички маҳсулотини ишлаб чиқара олмас эканмиз.

Нефтга бой араб дунёсининг уч бой мамлакати Саудия Арабистони (643 млрд), Қатар (200 млрд), БАА (359 млрд)нинг биргаликдаги умумий ялпи ички маҳсулоти ҳажми (нефтни ҳам ҳисобга олганда) бир триллион 200 миллиард долларлар атрофидадир. Биргина Испания бир йилда 1 триллион 256 миллиард, Полша 509 миллиард доллар қийматга эга ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқаради.

Хулоса, бутун дунё умумий маҳсулот ҳажмига нисбатан мусулмон дунёси жуда кам маҳсулот ишлаб чиқаради, буни остида эса илм-фаннинг қолоқлиги ётади.

Биз, мусулмонлар, агар келажак бизга тегишли бўлсин десак аввало бор эътиборимизни, илм-фаннинг, таълимнинг ривожланишига қаратишимиз керак. Фақат шу орқалигина яна биз дунёнинг энг тараққий қилган жамиятига айланишимиз мумкин, бўлмаса ҳали-ҳануз вазият ўзгармайди.

Феруз Аллаев тайёрлади.

Dunyo tarixiga nazar tashlasak, Islom diyorlarida ilm-fan yuksak darajada rivojlangan. Musulmon olimlari dunyoga juda ko‘p kashfiyotlarni taqdim qilganlar. Islom diyorlarida ilm-fan rivojlangan paytlar musulmonlar dunyoning eng boy kishilari hisoblanishgan. Hozir-chi?

Nima uchun biz musulmonlar rivojlangan G‘arb dunyosi oldida ojiz bo‘lib qoldik?

Ushbu savolga javob o‘laroq Islomoboddagi ilmiy tadqiqot markazi professori Doktor Farrux Salim hayratli ma’lumotlarni taqdim qildi.

Nima uchun biz musulmonlar bunaqa ojiz bo‘lib qoldik?

So‘nggi ma’lumotlarga qaraganda, sayyoramizda musulmonlarning umumiy soni 1 476 250 000 kishidan ortiqroq. Undan bir milliardi Osiyoda yashaydi, 400 millioni Afrikada, 44 millioni Yevropada va 6 millioni Amerikada istiqomat qiladi. Yer sayyorasidagi har beshta shaxsdan bittasi musulmondir. Har bir hinduga ikkita musulmon, har bir buddistga ikkita musulmon, har bir yahudiyga yuzta musulmon to‘g‘ri keladi.

Siz biror marta o‘zingizga savol berib ko‘rdingizmi, nima uchun biz musulmonlar taraqqiyotdan bunaqa orqada qolib ketdik?

Javob: Muammo ta’limda

Xalqaro Islom Hamkorlik tashkilotiga 57 ta davlat a’zodir. Ushbu 57 davlat hududida umumiy 500 ta universitet bor. Har uch million musulmonga bitta universitet to‘g‘ri keladi. Birgina Amerika Qo‘shma Shtatlarining o‘zida 5578 ta universitet bor, har 57 000 amerikalikka bitta universitet to‘g‘ri keladi.

Shanxay Jiao Tong universiteti butun dunyodagi universitetlar natijalarini solishtirib chiqdi va qiziqarli tomoni shundaki, dunyoning 500 ta eng kuchli universitetlari ro‘yxatida bir dona musulmon davlatlaridan universitet yo‘q.

BMT bergan ma’lumotlarga ko‘ra, xristian dunyosida savodxonlik darajasi 90 foizni tashkil etadi. Aholisining asosiy qismi xristianlardan iborat bo‘lgan 15 mamlakatda savodxonlik darajasi 100 foizni tashkil etadi.

Musulmon dunyosida savodxonlik o‘rtacha 40 foizni tashkil etadi. Aholisi 100 foiz savodli bo‘lgan bir dona ham musulmon davlati yo‘q.

Xristian dunyosida savodxonlarning 98 foizi o‘rta maktabni tugatadi, bizda bo‘lsa savodxonlarning faqatgina 50 foizigina o‘rta maktabni tugatadi.

Xristian dunyosida savodi chiqqanlarning 40 foizi Oliy ta’lim dargohida o‘qiydi, bizda bo‘lsa bor yo‘g‘i ikki foizi.

Nima uchun biz bunaqa ojiz bo‘lib qoldik?

Chunki biz bilim ishlab chiqara olmayapmiz, chunki biz musulmon ilm dunyosini yarata olmayapmiz. Aholisining asosiy qismi musulmonlardan iborat bo‘lgan davlatlarda har bir million musulmonga 230 nafar olim to‘g‘ri keladi. AQShda har million kishiga 4000, Yaponiyada 5000 olim to‘g‘ri keladi. Butun arab dunyosida faoliyat yuritadigan olimlar soni 35 000 nafar, har bir million arabga 50 texnik-injener to‘g‘ri keladi. Xristian dunyosida har bir million aholiga 1000 injener to‘g‘ri keladi. Musulmon dunyosi yalpi ichki mahsulotning 0.2 foizini, G‘arb esa 5 foizini ilm-fanga sarflaydi.

Xulosa: Biz bilim ishlab chiqara olmayapmiz.

1000 nafar aholiga to‘g‘ri keladigan matbuot soni va million aholiga nisbatan nechta yangi sarlavhali kitob chop etilishi aholi orasida bilim qanchalik yaxshi tarqalishini ko‘rsatib turadigan jihatdir. Pokistonda bir kunda har ming kishiga 23 ta gazeta, Singapurda 360 ta gazeta chop etiladi.

Buyuk Britaniyada yangi chop etiladigan kitoblar soni solishtirilsa, har million kishiga yilida 2000 ta yangi kitob yozilib, chop etiladi. Misrda har bir million aholiga 20 ta yangi kitob yozib chop etiladi.

Xulosa: Biz musulmonlar orasida bilimni tarqata olmayapmiz.

Zamonaviy dunyoda ma’lum bir mamlakatda ilm-fan qanchalik rivojlanganligini ushbu mamlakatdan eksport qilinadigan yuqori texnologiya vositalari sonidan bilib olsa bo‘ladi. Masalan, Pokiston davlatining bir yillik eksport tovarlarining faqatgina 1 foizi yuqori texnologiyalarga to‘g‘ri keladi. Saudiya Arabistoni, Marokash, Kuvayt, Jazoirda vaziyat yanada achinarli. Ushbu mamlakatlar eksportining faqatgina 0.3 foizigina yuqori texnologiyalarga to‘g‘ri keladi. Singapurda ushbu ko‘rsatkich 58 foizga teng.

Xulosa: Biz ilm-fanni amalda qo‘llay olmayapmiz.

Bilasizmi, kelajak bilimni chuqur egallagan jamiyatlarga tegishli bo‘ladi.

Qiziqarli ma’lumot. Islom Hamkorlik tashkilotining 57 a’zosining bir yillik umumiy yalpi ichki mahsuloti 3 trillion dollarga bormas ekan. Birgina AQShning yalpi ichki mahsuloti 18 trillion dollar, Xitoyniki 12 trillion, Yaponiya 4.2 trillion, Germaniya bo‘lsa bir yilda 3.4 trillion dollarlik mahsulot ishlab chiqarar ekan. Biz 57 davlat bir bo‘lib birgina Germaniyaning yalpi ichki mahsulotini ishlab chiqara olmas ekanmiz.

Neftga boy arab dunyosining uch boy mamlakati Saudiya Arabistoni (643 mlrd), Qatar (200 mlrd), BAA (359 mlrd)ning birgalikdagi umumiy yalpi ichki mahsuloti hajmi (neftni ham hisobga olganda) bir trillion 200 milliard dollarlar atrofidadir. Birgina Ispaniya bir yilda 1 trillion 256 milliard, Polsha 509 milliard dollar qiymatga ega yalpi ichki mahsulot ishlab chiqaradi.

Xulosa, butun dunyo umumiy mahsulot hajmiga nisbatan musulmon dunyosi juda kam mahsulot ishlab chiqaradi, buni ostida esa ilm-fanning qoloqligi yotadi.

Biz, musulmonlar, agar kelajak bizga tegishli bo‘lsin desak avvalo bor e’tiborimizni, ilm-fanning, ta’limning rivojlanishiga qaratishimiz kerak. Faqat shu orqaligina yana biz dunyoning eng taraqqiy qilgan jamiyatiga aylanishimiz mumkin, bo‘lmasa hali-hanuz vaziyat o‘zgarmaydi.

Feruz Allayev tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги