Гуноҳлар ва тақдир

Савол: Тақдиримда бор эканки, гуноҳ қиляпман. Менда нима айб?

Жавоб: 1. Ризқ ҳам тақдирда ёзилган. Нега ризқ масаласида тақдирга суянилмайди? Эртаю кеч тирикчилик деб югуриб-еламиз. Лекин эътиқодий амал, ибодатга келганда, тақдирга суянилади. Бундан маълум бўладики, бу инсон Аллоҳга итоат этишга эринади ва тақдирни баҳона қилади.

2. Одамлар кўпинча тақдир масаласида Қуръондаги баъзи оятларни ўзларига далил қилишади. Ҳолбуки, бу оятларнинг маъноси бошқадир. Бандалар Аллоҳ тақдирга ёзгани учун муайян амални қилмайди, балки банданинг нима амал қилишини Аллоҳ олдиндан билгани учун шу амални унга тақдир қилиб ёзди. Қуръон оятларини, ҳадисларни тушуниш учун фақат зоҳирий маъносига қараш кифоя қилмайди. Уларнинг сабаби нузулига, тафсир ва ҳадисларга қараш керак.

3. Қадар (тақдир) Аллоҳ таоло барча нарсаларни: коинот ва ундаги ҳодисаларни азалий илми билан белгилаб қўйишидир. Қазо азалдан белгиланган ишларнинг вақти етганда оламда пайдо бўлишидир.

Маст шофёр мисоли: Бир киши дўсти ичган ҳолда машинага ўтираётганини кўрди. Уни қайтармоқчи бўлиб: “Маст ҳолда ҳайдама. Авария қиласан, ҳалок бўласан”, деди. Маст шофёр қулоқ солмай, машинанинг газини босди. Бир-икки километр юргач, машинани дарахтга уриб, ҳалок бўлди. Бу ҳалокатга ким айбдор? Олдиндан сезиб огоҳлантирган дўстими ёки маст шофёрми? Албатта, шофёр айбдор. Чунки машинани у ҳайдади, дўсти олдиндан айтди, лекин уни мажбур қилгани йўқ. Гуноҳ қилаётган кимса ҳам унга ўз иродаси билан қўл урмоқда. Аллоҳ олдиндан гуноҳ қилишини тақдирда ёзган, лекин мажбур қилмаган. Бояги огоҳлантирувчини ҳалокатда айблаш қандай адолатсизлик бўлса, ўзининг гуноҳида Аллоҳни айблаш ҳам шундай адолатсизликдир.

Хулоса: тақдирнинг гуноҳ ва савобга тегишли қисмида инсонга ихтиёр берилган. Буни жузъий ихтиёр дейилади. Бу ишлар ва амаллардан инсон масъулдир. Тақдирнинг туғилиш, ўлиш, касалликлар, мусибат ва шу каби ҳодисаларида инсонга ихтиёр берилмаган. Инсон булардан масъул эмас.

“Ақидавий аҳкомлар” китобидан Сайфиддин Сайфуллоҳ тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 2-сонидан олинди.

* * *

Savol: Taqdirimda bor ekanki, gunoh qilyapman. Menda nima ayb?

Javob: 1. Rizq ham taqdirda yozilgan. Nega rizq masalasida taqdirga suyanilmaydi? Ertayu kech tirikchilik deb yugurib-elamiz. Lekin e’tiqodiy amal, ibodatga kelganda, taqdirga suyaniladi. Bundan ma’lum bo‘ladiki, bu inson Allohga itoat etishga erinadi va taqdirni bahona qiladi.

2. Odamlar ko‘pincha taqdir masalasida Qur’ondagi ba’zi oyatlarni o‘zlariga dalil qilishadi. Holbuki, bu oyatlarning ma’nosi boshqadir. Bandalar Alloh taqdirga yozgani uchun muayyan amalni qilmaydi, balki bandaning nima amal qilishini Alloh oldindan bilgani uchun shu amalni unga taqdir qilib yozdi. Qur’on oyatlarini, hadislarni tushunish uchun faqat zohiriy ma’nosiga qarash kifoya qilmaydi. Ularning sababi nuzuliga, tafsir va hadislarga qarash kerak.

3. Qadar (taqdir) Alloh taolo barcha narsalarni: koinot va undagi hodisalarni azaliy ilmi bilan belgilab qo‘yishidir. Qazo azaldan belgilangan ishlarning vaqti yetganda olamda paydo bo‘lishidir.

Mast shofyor misoli: Bir kishi do‘sti ichgan holda mashinaga o‘tirayotganini ko‘rdi. Uni qaytarmoqchi bo‘lib: “Mast holda haydama. Avariya qilasan, halok bo‘lasan”, dedi. Mast shofyor quloq solmay, mashinaning gazini bosdi. Bir-ikki kilometr yurgach, mashinani daraxtga urib, halok bo‘ldi. Bu halokatga kim aybdor? Oldindan sezib ogohlantirgan do‘stimi yoki mast shofyormi? Albatta, shofyor aybdor. Chunki mashinani u haydadi, do‘sti oldindan aytdi, lekin uni majbur qilgani yo‘q. Gunoh qilayotgan kimsa ham unga o‘z irodasi bilan qo‘l urmoqda. Alloh oldindan gunoh qilishini taqdirda yozgan, lekin majbur qilmagan. Boyagi ogohlantiruvchini halokatda ayblash qanday adolatsizlik bo‘lsa, o‘zining gunohida Allohni ayblash ham shunday adolatsizlikdir.

Xulosa: taqdirning gunoh va savobga tegishli qismida insonga ixtiyor berilgan. Buni juz’iy ixtiyor deyiladi. Bu ishlar va amallardan inson mas’uldir. Taqdirning tug‘ilish, o‘lish, kasalliklar, musibat va shu kabi hodisalarida insonga ixtiyor berilmagan. Inson bulardan mas’ul emas.

“Aqidaviy ahkomlar” kitobidan Sayfiddin Sayfulloh tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги