Сийрат борасидаги энг тўлиқ сўз

“Маҳбуб Пайғамбар (с.а.в.)” номли сийрат танловига

Ҳусайн розияллоҳу анҳу оталари Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан қилган ривояти сийрат борасида энг тўлиқ сўз ҳисобланади. Унда барча ҳолатлари, инсонлар билан алоқалари ва улар билан кундалик ҳаётдаги мулоқатлари борасида сўз юритилган.

Али розияллоҳу анҳу шамоил борасидаги машҳур ҳадисни айтадилар: “Фазилатли кишиларни ҳурматини жойига қўйиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларидан эди. Уларни диндаги фазилатига қараб ажратар эдилар. Уларнинг орасида битта эҳтиёжи бор, иккита эҳтиёжи ва кўп эҳтиёжи бор кишилар мавжуд эди. Муҳтожларнинг эҳтиёжини қондиришга ҳаракат қилар эдилар. Уларни ўзлари ва ҳожатини айтиб келган бошқа эҳтиёжмандларнинг фойдасига хизмат қиладиган иш билан машғул қилар эдилар. Ўз сўзларида: “Сизлардан гувоҳ бўлганларинг йўқларга етказсин. Ҳожатини етказишга имкони йўқ кишининг ҳожатини менга етказинг. Чунки эҳтиёжи борлигини етказишга имкони йўқ кишининг хабарини султонга етказган кишининг қадамини Аллоҳ таоло қиёмат куни собит қилиб қўяди. унинг ҳузурида фақат ўша эсланади”, дедилар. олдиларига бирон нарса сўраб кирган киши яхшиликка далолат қилиниб чиқар эди”.

Ҳусайн розияллоҳу анҳу айтадилар: “Отам Али розияллоҳу анҳудан: “Бундай вазятдан қандай чиқар эдилар”, деб сўрадим. Али розияллоҳу анҳу айтдилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга ёрдам берадиган сўзни айтар эдилар. Уларни улфат қилар, бир-бирларидан нафратлантирмас эдилар. ҳар бир қавмдаги ҳурматли кишиларни эъзозлар ва уларни қавмига бошлиқ қилар эдилар. инсонларни огоҳлантирар ва улардан юз бурмаган ҳолда ўзларини эҳтиёт қилар эдилар. Саҳобалари кўринмаса суриштирар ва одамлар орасидаги ҳолатни сўрар эдилар. Яхшиликни гўзал санар ва уни қувватлар ва ёмонликни ёмон санаб уни кетказар (синдирар) эдилар. Ишнинг мўътадили ихтилофсизи бўлиб унга бепарво бўлиш ёки малолланиш хавфи бўлмас эди. Ҳар бир ҳолатга ечимлари бор эди. Ҳақиқатни қисқа қилмас ва уни меъёридан ҳам ошириб юбормас эдилар.

У зотнинг атрофида бўладиганларнинг энг яхшиси яхшилиги барчага етадигани эди. Ўзаро бир-бирига ёрдам берадиганларни юксак мартабаларга раво кўрар эдилар”.

Ҳусайн розияллоҳу анҳу айтади: “Али розияллоҳу анҳудан мажлислари қандай бўлгани ҳақида сўрадим”. Али розияллоҳу анҳу: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтирсалар ҳам, турсалар ҳам Аллоҳ таолони зикр қилар эдилар. жой ҳозирлатиб қўймас эдилар ва жой тайёрлатиб қўйишдан қайтарар эдилар.

Бир қавмга борсалар ўтирганларнинг давомидан (охири ўтирганнинг ёнига) ўтирар ва шунга буюрар эдилар.

Бирга ўтирганларнинг барчасининг ҳаққини адо қилар эдилар. Кетгунича уни сабр билан эшитганларини кўрган суҳбатдошлари ўзларини энг яқин киши деб ўйлар эди.

Бирон киши эҳтиёжини айтса уни қуруқ қайтармас эдилар. сўраганини берар ёки тасалли берувчи сўз айтар эдилар. Барчага очиқ кўнгил бўлганларидан уларнинг оталари каби эдилар. ҳақиқатда барча у зотнинг олдида баробар эди. Мажлислари илм, ҳаё, сабр ва омонат мажлиси эди. У ерда овозлар баланд кўтарилмас, бирон кишининг обрўси тўкилмас ва тойилишлар бўлмас эди. Барчалари адолатли, бир-бирларидан тақво билан устун бўлар ва тавозуъли эдилар. катталарни улуғлашар ва кичикларни эҳтиром қилишар эди. Эҳтиёжмандларни устун қўйишар ва ғарибларни ҳимоя қилар эдилар”.

Ҳусайн розияллоҳу анҳу айтади: “Отам Али розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳамсуҳбатлари  билан бўлган сийратларидан сўрадим”. Али розияллоҳу анҳу айтдилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам очиқ юзли, юмшоқ табиатли ва хушмуомала эдилар”.

Ёмон хулқли, қўпол, бақироқ, фаҳш сўзловчи, айбловчи ва тор феълли эмас эдилар”. Бир ривоятда: “Маддоҳ ва масхара қилувчи эмас эдилар”, дейилган.

Хоҳламаган нарсаларига эътибор бермас эдилар. Умидвор одам у зотдан умидини узмас эди. Уч нарсани тарк қилган эдилар: Шубҳаланиш, бирон нарсани меъёридан ошириб юбориш ва фойдасиз ишлар. Шунингдек, бирон кишини ёмонламас, айбламас ва айбини ахтармас эдилар. Савоб бўлишини умиб қилган сўзларни гапирар эдилар. Гапирганларида ҳамсуҳбатлари бошларига қуш қўнган каби қимирламасдан қулоқ солар эдилар. Гапирмаслар олдиларидаги кишилар гаплашишар, лекин тортишмас эдилар. Олдиларида бирон киши гапирса сўзини тугатгунича эштиб турар эдилар. Ҳузурларига биринчи келган киши биринчи гап бошлар эди. Улар кулган нарсага кулар, улар ажабланган нарсадан ажабланир эдилар. Бечора кишилар келиб савол сўраса жавобини эшитиб фойдаланиб қолишни саҳобалар кутиб туришар эди. Улар гапириш ва бирон нарса сўрашда қўпол муомала қилса унга сабр қилар ва: “Эҳтиёжи бор кишига ёрдам беринглар”, дер эдилар. Мақтовни етарли даражада бўлганини қабул қилар эдилар. Бирон кишининг гапини бўлиб қўймас эдилар. Гапи чегарадан чиқиб кетса қайтариш ёки туриб кетиш билан гапини бўлар эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг инсонлар билан муомала қилишдаги одоблари юксаклигидан эси пастларнинг гапига эътибор бермас эдилар. Улар ёмон ниятда гапирсалар ҳам сўзларининг зоҳирига қараб муомала қилиб қўяр эдилар. Бунга яҳудийлар билан бўлган воқеани мисол қилиш мумкин. Яҳудий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига киришга рухсат сўрадилар ва: “Сизларга ўлим бўлсин”, дейишди. Оиша розияллоҳу анҳо: “Балки сизларга ўлим ва лаънат бўлсин”, дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй Оиша, Аллоҳ таоло ҳар бир ишда мулойимликни яхши кўради”, дедилар. Оиша розияллоҳу анҳо “Уларнинг гапини эшитмадингизми?”, дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизларга (ҳам), дедим-ку”, дедилар (Муслим ривояти).

 Яҳудийлар “ас-Салом – тинчлик” эмас “ас-Сом – ўлим” маъносини назарда тутганларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билган эдилар. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг айтган гапининг зоҳирига қараб ва мусулмонлик обрўсини сақлаб “Сизларга (ҳам)”, деб жавоб қайтардилар.

Муҳаммад ибн Алавийнинг «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам — комил инсон» китобидан Кўкалдош ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ ўғли таржимаси.

Husayn roziyallohu anhu otalari Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhudan qilgan rivoyati siyrat borasida eng to‘liq so‘z hisoblanadi. Unda barcha holatlari, insonlar bilan aloqalari va ular bilan kundalik hayotdagi muloqatlari borasida so‘z yuritilgan.

Ali roziyallohu anhu shamoil borasidagi mashhur hadisni aytadilar: “Fazilatli kishilarni hurmatini joyiga qo‘yish Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning siyratlaridan edi. Ularni dindagi fazilatiga qarab ajratar edilar. Ularning orasida bitta ehtiyoji bor, ikkita ehtiyoji va ko‘p ehtiyoji bor kishilar mavjud edi. Muhtojlarning ehtiyojini qondirishga harakat qilar edilar. Ularni o‘zlari va hojatini aytib kelgan boshqa ehtiyojmandlarning foydasiga xizmat qiladigan ish bilan mashg‘ul qilar edilar. O‘z so‘zlarida: “Sizlardan guvoh bo‘lganlaring yo‘qlarga yetkazsin. Hojatini yetkazishga imkoni yo‘q kishining hojatini menga yetkazing. Chunki ehtiyoji borligini yetkazishga imkoni yo‘q kishining xabarini sultonga yetkazgan kishining qadamini Alloh taolo qiyomat kuni sobit qilib qo‘yadi. uning huzurida faqat o‘sha eslanadi”, dedilar. oldilariga biron narsa so‘rab kirgan kishi yaxshilikka dalolat qilinib chiqar edi”.

Husayn roziyallohu anhu aytadilar: “Otam Ali roziyallohu anhudan: “Bunday vazyatdan qanday chiqar edilar”, deb so‘radim. Ali roziyallohu anhu aytdilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga yordam beradigan so‘zni aytar edilar. Ularni ulfat qilar, bir-birlaridan nafratlantirmas edilar. har bir qavmdagi hurmatli kishilarni e’zozlar va ularni qavmiga boshliq qilar edilar. insonlarni ogohlantirar va ulardan yuz burmagan holda o‘zlarini ehtiyot qilar edilar. Sahobalari ko‘rinmasa surishtirar va odamlar orasidagi holatni so‘rar edilar. Yaxshilikni go‘zal sanar va uni quvvatlar va yomonlikni yomon sanab uni ketkazar (sindirar) edilar. Ishning mo‘‘tadili ixtilofsizi bo‘lib unga beparvo bo‘lish yoki malollanish xavfi bo‘lmas edi. Har bir holatga yechimlari bor edi. Haqiqatni qisqa qilmas va uni me’yoridan ham oshirib yubormas edilar.

U zotning atrofida bo‘ladiganlarning eng yaxshisi yaxshiligi barchaga yetadigani edi. O‘zaro bir-biriga yordam beradiganlarni yuksak martabalarga ravo ko‘rar edilar”.

Husayn roziyallohu anhu aytadi: “Ali roziyallohu anhudan majlislari qanday bo‘lgani haqida so‘radim”. Ali roziyallohu anhu: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tirsalar ham, tursalar ham Alloh taoloni zikr qilar edilar. joy hozirlatib qo‘ymas edilar va joy tayyorlatib qo‘yishdan qaytarar edilar.

Bir qavmga borsalar o‘tirganlarning davomidan (oxiri o‘tirganning yoniga) o‘tirar va shunga buyurar edilar.

Birga o‘tirganlarning barchasining haqqini ado qilar edilar. Ketgunicha uni sabr bilan eshitganlarini ko‘rgan suhbatdoshlari o‘zlarini eng yaqin kishi deb o‘ylar edi.

Biron kishi ehtiyojini aytsa uni quruq qaytarmas edilar. so‘raganini berar yoki tasalli beruvchi so‘z aytar edilar. Barchaga ochiq ko‘ngil bo‘lganlaridan ularning otalari kabi edilar. haqiqatda barcha u zotning oldida barobar edi. Majlislari ilm, hayo, sabr va omonat majlisi edi. U yerda ovozlar baland ko‘tarilmas, biron kishining obro‘si to‘kilmas va toyilishlar bo‘lmas edi. Barchalari adolatli, bir-birlaridan taqvo bilan ustun bo‘lar va tavozu’li edilar. kattalarni ulug‘lashar va kichiklarni ehtirom qilishar edi. Ehtiyojmandlarni ustun qo‘yishar va g‘ariblarni himoya qilar edilar”.

Husayn roziyallohu anhu aytadi: “Otam Ali roziyallohu anhudan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hamsuhbatlari  bilan bo‘lgan siyratlaridan so‘radim”. Ali roziyallohu anhu aytdilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ochiq yuzli, yumshoq tabiatli va xushmuomala edilar”.

Yomon xulqli, qo‘pol, baqiroq, fahsh so‘zlovchi, ayblovchi va tor fe’lli emas edilar”. Bir rivoyatda: “Maddoh va masxara qiluvchi emas edilar”, deyilgan.

Xohlamagan narsalariga e’tibor bermas edilar. Umidvor odam u zotdan umidini uzmas edi. Uch narsani tark qilgan edilar: Shubhalanish, biron narsani me’yoridan oshirib yuborish va foydasiz ishlar. Shuningdek, biron kishini yomonlamas, ayblamas va aybini axtarmas edilar. Savob bo‘lishini umib qilgan so‘zlarni gapirar edilar. Gapirganlarida hamsuhbatlari boshlariga qush qo‘ngan kabi qimirlamasdan quloq solar edilar. Gapirmaslar oldilaridagi kishilar gaplashishar, lekin tortishmas edilar. Oldilarida biron kishi gapirsa so‘zini tugatgunicha eshtib turar edilar. Huzurlariga birinchi kelgan kishi birinchi gap boshlar edi. Ular kulgan narsaga kular, ular ajablangan narsadan ajablanir edilar. Bechora kishilar kelib savol so‘rasa javobini eshitib foydalanib qolishni sahobalar kutib turishar edi. Ular gapirish va biron narsa so‘rashda qo‘pol muomala qilsa unga sabr qilar va: “Ehtiyoji bor kishiga yordam beringlar”, der edilar. Maqtovni yetarli darajada bo‘lganini qabul qilar edilar. Biron kishining gapini bo‘lib qo‘ymas edilar. Gapi chegaradan chiqib ketsa qaytarish yoki turib ketish bilan gapini bo‘lar edilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning insonlar bilan muomala qilishdagi odoblari yuksakligidan esi pastlarning gapiga e’tibor bermas edilar. Ular yomon niyatda gapirsalar ham so‘zlarining zohiriga qarab muomala qilib qo‘yar edilar. Bunga yahudiylar bilan bo‘lgan voqeani misol qilish mumkin. Yahudiy Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga kirishga ruxsat so‘radilar va: “Sizlarga o‘lim bo‘lsin”, deyishdi. Oisha roziyallohu anho: “Balki sizlarga o‘lim va la’nat bo‘lsin”, dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ey Oisha, Alloh taolo har bir ishda muloyimlikni yaxshi ko‘radi”, dedilar. Oisha roziyallohu anho “Ularning gapini eshitmadingizmi?”, dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sizlarga (ham), dedim-ku”, dedilar (Muslim rivoyati).

 Yahudiylar “as-Salom – tinchlik” emas “as-Som – o‘lim” ma’nosini nazarda tutganlarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilgan edilar. Lekin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning aytgan gapining zohiriga qarab va musulmonlik obro‘sini saqlab “Sizlarga (ham)”, deb javob qaytardilar.

Muhammad ibn Alaviyning «Muhammad sollallohu alayhi vasallam — komil inson» kitobidan Ko‘kaldosh o‘rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi G‘iyosiddin Habibulloh o‘g‘li tarjimasi.

• Олдинги
• Кейинги