Муоз ибн Жабал

Хазраж қабиласига мансуб Муоз ибн Жабал Исломни биринчи бўлиб қабул қилган мадиналиклардан эди.

Бу саҳобий Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга ҳаёт синовларидан ўтди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан доим бирга бўлганлари боис у зотдан кўп нарсаларни ўрганди. Ҳатто Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Умматимнинг ичида ҳалол ва ҳаромни энг яхши билувчиси Муоз ибн Жабалдир”, дердилар.

Ямандан бир гуруҳ элчилар келиб, Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўзларига ҳақ йўлини кўрсатувчи устоз юборишни илтимос қилишди. Барча саҳобийлар бундай олий шарафга сазовор бўлишни истаб У зотдан ишора кутишарди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эса уларга Муоз ибн Жабални (розийаллоҳу анҳу) жўнатдилар.

Сафар олдидан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) у кишига саволлар билан мурожаат қилдилар:

– Эй Муоз! Ҳукм чиқаришда нимадан фойдаланасан?

– Аллоҳнинг китобидан.

– Агар Аллоҳнинг китобидан топа олмасанг-чи?

– Расулининг суннатидан қидираман.

– Расулининг суннатида ҳам топа олмасанг-чи?

– Ақлимни ишлатиб масалани ечаман. Эринмайман.

Шунда Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) юзларида хурсандчилик аломатлари кўринди. Қувонганларидан: “Расулуллоҳнинг элчисини Аллоҳ ва расули рози бўладиган ишларга мувофиқ қилиб қўйган Раббимизга ҳамд бўлсин”, дедилар.

*   *   *

Муоз ибн Жабал (розийаллоҳу анҳу) саҳобалар орасида илми ва фаросати билан ҳам ажралиб турарди. Ушбу воқеани Оизуллоҳ ибн Абдуллоҳ зикр қилади:

– Умар ибн Хаттобнинг (розийаллоҳу анҳу) даврида Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) масжидларига бир қанча саҳобалар билан кирдик. Ўттиз нафардан ортиқ одам суҳбатлашиб ўтирган мажлисга қўшилдим. Улар Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эшитган ҳадисларини эслашарди. Ораларида қорачадан келган, ширинсухан истарали йигит ўтирарди. Менимча у қавмнинг орасидаги энг ёши эди. Саҳобалар ҳадис айтишса, ўша йигит шарҳлаб, фатво берар эди. Сўрамасалар жавоб бермасди, яъни ортиқча гапирмас эди. Мажлис тугаганидан кейин унга яқин бордим ва сўрадим:

– Эй Аллоҳнинг бандаси! Сиз кимсиз?

– Мен Муоз ибн Жабалман – деб жавоб берди саҳобий.

*   *   *

Умар ибн Хаттоб (розийаллоҳу анҳу) барча соҳада Муоз ибн Жабалнинг (розийаллоҳу анҳу) маслаҳати билан иш кўрар, унинг фатвосига таянар эди. Саҳобийга ҳурмати сабабли “Агар Муоз ибн Жабал бўлмаганида, Умар шак-шубҳасиз ҳалок бўларди”, дерди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафот этганларида Муоз (розийаллоҳу анҳу) Яманда ул зот буюрган ишларни бажараётган эди. Абу Бакр (розийаллоҳу анҳу) вақтида Мадинага қайтиб келди.

Муоз ибн Жабал (розийаллоҳу анҳу) бой эди. Келганидан сўнг Умар ибн Хаттоб Абу Бакр (розийаллоҳу анҳум) билан кенгашиб, Муоз ибн Жабалга (розийаллоҳу анҳу) молидан камбағалларга эҳсон қилишни маслаҳат берди. Муоз ибн Жабал (розийаллоҳу анҳу) эса ҳеч нима демади.

Эртаси куни тонгда Умар ибн Хаттоб Муозни (розийаллоҳу анҳу) ўз уйи олдида ҳаяжонланган, йиғлаб турган ҳолда кўрди. У киши йиғидан зўрға тийилиб, Умар ибн Хаттобга (розийаллоҳу анҳу) мурожаат қилди:

“Эй Умар, кеча кечаси туш кўрдим. Уммон гирдоби мени ўзига тортиб, ғарқ қилмоқчи бўлаётган эмиш. Шунда сиз келиб мени қутқариб қолдингиз...” Икковлари шу заҳоти Абу Бакрнинг (розийаллоҳу анҳу) олдиларига боришди. Муоз ибн Жабал Абу Бакрга (розийаллоҳу анҳум) ўз молининг ярмини олишини ва муҳтожларга истаганича эҳсон қилишини айтди...

*   *   *

Бир куни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Муозни (розийаллоҳу анҳу) тонгда учратиб қолдилар ва саволга тутдилар:

– Эй Муоз, уйқудан қай ҳолатда уйғондинг?

– Ҳақиқий мўмин бўлиб уйғондим, ё Расулуллоҳ, – деди Муоз.

– Ҳар нарсанинг ҳақиқати бўлади, имонингнинг ҳақиқати нима?

– Уйғонганимда келаётган тунни кўра оламанми-йўқми – билмайман. Уйқуга кетишимдан олдин тонгни кўра оламанми-йўқми – билмайман. Яна қадам босиб юраётганимда кейинги қадамимни боса оламанми-йўқми – билмайман. Хаёлимда, ўтиб кетган қавмларга қиёматда китоблари берилаётганини, жаннат аҳли роҳатланаётганини, гуноҳкорлар эса қийналаётганини кўргандай бўлавераман.

Шунда Расулуллоҳ (алайҳиссалом):

– Ҳақиқатни билибсан, унда бардавом бўлгин, эй Муоз, дедилар.

*   *   *

Муоз ибн Жабал умрини инсонларни тўғри йўлга бошлашга, фойдали илм қолдиришга бағишлади. Абдуллоҳ ибн Масъуд (розийаллоҳу анҳу) у киши ҳақида: “Муоз Аллоҳга бўйсунувчи, ҳақиқий мусулмон эди. Биз уни Иброҳимга (алайҳиссалом) ўхшатар эдик”, дер эди.

Муоз ибн Жабал (розийаллоҳу анҳу) қариндош-уруғлари билан Шомга кўчиб ўтади ва у ерда илм билан шуғулланади. Бир қанча муддат ўтганидан сўнг Шомнинг амири Абу Убайда ибн Жарроҳ вафот этади. Умар ибн Хаттоб (розийаллоҳу анҳу) Муоз ибн Жабални Шомга бошлиқ этиб тайинлайди.

Ўлим тўшагида ётган Умар ибн Хаттобдан (розийаллоҳу анҳу) кимни ноиб қилиб кетишини сўраганларида, Умар шундай дейди:

– Агар Муоз ҳаёт бўлганида уни албатта ўзимдан кейинги халифа қилиб қолдирардим. Раббимнинг олдига борганимда у мендан: “Муҳаммаднинг умматига кимни бош қилиб қолдирдинг?” деса, Раббимга: “Уларга Расулуллоҳнинг: “Қиёматда олимларнинг бошлиғи Муоз ибн Жабал бўлади”, деганларини эшитганим учун Муоз ибн Жабални қолдирдим”, дер эдим.

Муоз ибн Жабал (розийаллоҳу анҳу) Шомга бошлиқ этиб тайинланганидан сўнг бир неча ой умр кўрди ва 33 ёшида оламдан ўтди.

Абу Айюб тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 11-сонидан олинди.

* * *

Xazraj qabilasiga mansub Muoz ibn Jabal Islomni birinchi bo‘lib qabul qilgan madinaliklardan edi.

Bu sahobiy Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bilan birga hayot sinovlaridan o‘tdi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) bilan doim birga bo‘lganlari bois u zotdan ko‘p narsalarni o‘rgandi. Hatto Rasululloh (alayhissalom): “Ummatimning ichida halol va haromni eng yaxshi biluvchisi Muoz ibn Jabaldir”, derdilar.

Yamandan bir guruh elchilar kelib, Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) o‘zlariga haq yo‘lini ko‘rsatuvchi ustoz yuborishni iltimos qilishdi. Barcha sahobiylar bunday oliy sharafga sazovor bo‘lishni istab U zotdan ishora kutishardi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) esa ularga Muoz ibn Jabalni (roziyallohu anhu) jo‘natdilar.

Safar oldidan Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) u kishiga savollar bilan murojaat qildilar:

– Ey Muoz! Hukm chiqarishda nimadan foydalanasan?

– Allohning kitobidan.

– Agar Allohning kitobidan topa olmasang-chi?

– Rasulining sunnatidan qidiraman.

– Rasulining sunnatida ham topa olmasang-chi?

– Aqlimni ishlatib masalani yechaman. Erinmayman.

Shunda Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) yuzlarida xursandchilik alomatlari ko‘rindi. Quvonganlaridan: “Rasulullohning elchisini Alloh va rasuli rozi bo‘ladigan ishlarga muvofiq qilib qo‘ygan Rabbimizga hamd bo‘lsin”, dedilar.

*   *   *

Muoz ibn Jabal (roziyallohu anhu) sahobalar orasida ilmi va farosati bilan ham ajralib turardi. Ushbu voqeani Oizulloh ibn Abdulloh zikr qiladi:

– Umar ibn Xattobning (roziyallohu anhu) davrida Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) masjidlariga bir qancha sahobalar bilan kirdik. O‘ttiz nafardan ortiq odam suhbatlashib o‘tirgan majlisga qo‘shildim. Ular Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) eshitgan hadislarini eslashardi. Oralarida qorachadan kelgan, shirinsuxan istarali yigit o‘tirardi. Menimcha u qavmning orasidagi eng yoshi edi. Sahobalar hadis aytishsa, o‘sha yigit sharhlab, fatvo berar edi. So‘ramasalar javob bermasdi, ya’ni ortiqcha gapirmas edi. Majlis tugaganidan keyin unga yaqin bordim va so‘radim:

– Ey Allohning bandasi! Siz kimsiz?

– Men Muoz ibn Jabalman – deb javob berdi sahobiy.

*   *   *

Umar ibn Xattob (roziyallohu anhu) barcha sohada Muoz ibn Jabalning (roziyallohu anhu) maslahati bilan ish ko‘rar, uning fatvosiga tayanar edi. Sahobiyga hurmati sababli “Agar Muoz ibn Jabal bo‘lmaganida, Umar shak-shubhasiz halok bo‘lardi”, derdi.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafot etganlarida Muoz (roziyallohu anhu) Yamanda ul zot buyurgan ishlarni bajarayotgan edi. Abu Bakr (roziyallohu anhu) vaqtida Madinaga qaytib keldi.

Muoz ibn Jabal (roziyallohu anhu) boy edi. Kelganidan so‘ng Umar ibn Xattob Abu Bakr (roziyallohu anhum) bilan kengashib, Muoz ibn Jabalga (roziyallohu anhu) molidan kambag‘allarga ehson qilishni maslahat berdi. Muoz ibn Jabal (roziyallohu anhu) esa hech nima demadi.

Ertasi kuni tongda Umar ibn Xattob Muozni (roziyallohu anhu) o‘z uyi oldida hayajonlangan, yig‘lab turgan holda ko‘rdi. U kishi yig‘idan zo‘rg‘a tiyilib, Umar ibn Xattobga (roziyallohu anhu) murojaat qildi:

“Ey Umar, kecha kechasi tush ko‘rdim. Ummon girdobi meni o‘ziga tortib, g‘arq qilmoqchi bo‘layotgan emish. Shunda siz kelib meni qutqarib qoldingiz...” Ikkovlari shu zahoti Abu Bakrning (roziyallohu anhu) oldilariga borishdi. Muoz ibn Jabal Abu Bakrga (roziyallohu anhum) o‘z molining yarmini olishini va muhtojlarga istaganicha ehson qilishini aytdi...

*   *   *

Bir kuni Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Muozni (roziyallohu anhu) tongda uchratib qoldilar va savolga tutdilar:

– Ey Muoz, uyqudan qay holatda uyg‘onding?

– Haqiqiy mo‘min bo‘lib uyg‘ondim, yo Rasululloh, – dedi Muoz.

– Har narsaning haqiqati bo‘ladi, imoningning haqiqati nima?

– Uyg‘onganimda kelayotgan tunni ko‘ra olamanmi-yo‘qmi – bilmayman. Uyquga ketishimdan oldin tongni ko‘ra olamanmi-yo‘qmi – bilmayman. Yana qadam bosib yurayotganimda keyingi qadamimni bosa olamanmi-yo‘qmi – bilmayman. Xayolimda, o‘tib ketgan qavmlarga qiyomatda kitoblari berilayotganini, jannat ahli rohatlanayotganini, gunohkorlar esa qiynalayotganini ko‘rganday bo‘laveraman.

Shunda Rasululloh (alayhissalom):

– Haqiqatni bilibsan, unda bardavom bo‘lgin, ey Muoz, dedilar.

*   *   *

Muoz ibn Jabal umrini insonlarni to‘g‘ri yo‘lga boshlashga, foydali ilm qoldirishga bag‘ishladi. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu) u kishi haqida: “Muoz Allohga bo‘ysunuvchi, haqiqiy musulmon edi. Biz uni Ibrohimga (alayhissalom) o‘xshatar edik”, der edi.

Muoz ibn Jabal (roziyallohu anhu) qarindosh-urug‘lari bilan Shomga ko‘chib o‘tadi va u yerda ilm bilan shug‘ullanadi. Bir qancha muddat o‘tganidan so‘ng Shomning amiri Abu Ubayda ibn Jarroh vafot etadi. Umar ibn Xattob (roziyallohu anhu) Muoz ibn Jabalni Shomga boshliq etib tayinlaydi.

O‘lim to‘shagida yotgan Umar ibn Xattobdan (roziyallohu anhu) kimni noib qilib ketishini so‘raganlarida, Umar shunday deydi:

– Agar Muoz hayot bo‘lganida uni albatta o‘zimdan keyingi xalifa qilib qoldirardim. Rabbimning oldiga borganimda u mendan: “Muhammadning ummatiga kimni bosh qilib qoldirding?” desa, Rabbimga: “Ularga Rasulullohning: “Qiyomatda olimlarning boshlig‘i Muoz ibn Jabal bo‘ladi”, deganlarini eshitganim uchun Muoz ibn Jabalni qoldirdim”, der edim.

Muoz ibn Jabal (roziyallohu anhu) Shomga boshliq etib tayinlanganidan so‘ng bir necha oy umr ko‘rdi va 33 yoshida olamdan o‘tdi.

Abu Ayyub tayyorladi.

“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 11-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги