Хадича бинти Хувайлид

Макка тупроқларида яшовчи Хадича бинти Хувайлид бир куни туш кўради. Ҳовлисига катта қуёш тушиб, ўрнашган эмиш ва ҳамма томонини нур ва чиройга буркабди.

Уйғониб кетиб қараса, туши экан. Қоп-қоронғу зулмат бир кечада Хадичанинг кўнгли равшанлигича қолди. Қанчалар ажойиб эди бу туш. Ҳадсиз-ҳисобсиз муждаларнинг боши эди унинг учун. Эртаси кун эрталабдан эски динлардан хабардор, жуда кўп нарсаларни билувчи амакиваччаси Варақа ибн Навфалникига тушининг таъбирини сўраб борди. “Эй амакимнинг қизи, суюнчи бер! Агар Яратган тушингни ўнгидан келтирадиган бўлса, ҳовлингга нубувват зиёси кирадиган бўлибди!” деб Хадичанинг кўнглига ойдинлик солади. Бу туш бир кун келиб ҳақиқатга айланади ва жоҳилиятда “Тоҳира” (“Покиза”) лақабли бу сиймони исломият “Хадичаи Кубро” дея шарафлайди.

Ҳазрат Хадича энг биринчилардан эди!

Сарвари коинотнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) илк никоҳлаб олган аёли, энг биринчи имон билан шарафланган уммат, Расулуллоҳнинг   (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) орқаларида туриб биринчи намоз ўқиган бахтли инсон. Ҳиро ғоридан дастлабки ваҳий билан қайтган Аллоҳнинг Расулидан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) илк бор Қуръон каломини эшитган ҳам Хадича бўлди. Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали унга алоҳида салом йўллади. Оламлар сарвари (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) инсонларнинг қаршиликларига юз тутганида, таҳқирланганларида, муборак қалблари маҳзун бўлганида таскин ва тасалли бера олган, моли ва жонини исломиятга бахшида эта олган шарифа аёл, биринчиларнинг биринчиси, мўминларнинг онаси ҳазрат Хадича эди. 

Онамиз Хадича бинти Хувайлид ибн Абдулуззо ибн Қусай Қурашийя Асадийя “Фил воқеаси”дан ўн беш йил олдин Маккада араб­ларни­нг асл қавми Қурайшнинг эътиборли оиласида таваллуд топган. Отасининг исми Хувайлид, онаси Фотимадир. Унинг ота тарафидан насаби Қусайда Пайғамбаримиз насаби билан бирлашади. Она тарафидан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан катта боболари Луайда бирлашади.

Ибн Исҳоқдан ривоят қилинишича, ҳазрат Хадича тижорат билан шуғулланувчи бой, обрў-эътиборли аёл бўлган. У қавмининг эркакларини ёллаб тижорат карвонини Шомга йўллар эди. Муҳаммаднинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тўғри сўзли, гўзал ахлоқли ва омонатдор эканидан хабардор бўлгач, хизмати ҳақини икки баробар бериш шарти билан унга карвонни топширади. Тижорат сафарида Хадичанинг қули Майсара йўл бўйи ажабтовур ҳодисаларга шоҳид бўлади. Карвон ҳам бошқа сафарларга қараганда анча яхши фойда билан қайтади. Майсарадан бўлган воқеаларни эшитгач, Муҳаммаднинг фазилатларини англаган Хадичанинг унга қизиқиши ва муҳаббати ортади, турмуш қуришни таклиф этади. Бўлажак пайғамбар бу таклифни қабул қилади.

Хадичанинг мулкдорлиги, шунингдек, маънавияти, шахсияти ҳамда бадавлат эканининг ҳикмати олдиндан маълум эди. Гўзал ахлоқ эгаси Хадича “буюк хулқлар устида”ги (Қалам,4) Расули акрам учун яратилган эди. Аллоҳ таоло Исломнинг дастаги учун Хадичага моддий ва маънавий бойликларини инъом этиб, Расулининг машаққатли йўлида йўлдош, ҳамкор, яхши-ёмон кунида елкадош бўлишини тақдир қилган эди. Муборак кўнгилни кулар юз ва меҳрли сўзлар билан кўтариб турди. Қосим, Зайнаб, Умму Кулсум, Руқия, Фотима ва Абдуллоҳларни (розияллоҳум анҳум) оламлар Сарварига армуғон этган муборак она эди. Суюкли Пайғамбар умр­ларининг охиригача Хадичани суйдилар, ундан миннатдор бўлиб, хотирига ҳурмат туйиб, эсларидан ҳеч чиқармадилар.

Хадича бинти Хувайлид (розияллоҳу анҳу) мусулмонларнинг биринчиси эканига барча уламолар иттифоқ қилишган. Иззуддин ибн Асир: “Хадича Аллоҳнинг бандалари орасидан биринчи имон келтирганига барча мусулмонлар ижмо қилишган. Ундан олдинга тушадиган эркак ҳам, аёл ҳам йўқ”, деб ёзган.

Ҳазрат Хадича Ислом йўлида улкан хизматлар қилди. Энг олдин ўз уйларини имон гўшасига айлантира олди. Айнан шу уринишлари ­Зайд ибн Ҳориса ва Али ибн Абу Толибларнинг ҳам биринчилар қатори бўлиб имон келтиришларига ҳисса қўшган бўлса, ажаб эмас. Айнан ана шу уринишлари тўрт қизлари Зайнаб, Руқия, Умму Кулсум ва Фотималарнинг онасига эргашиб, имон келтиришларига сабаб бўлди. Ибн Исҳоқ (раҳматуллоҳу алайҳ) Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилади: “Аллоҳ Ўз набийсини нубувват билан икром қилганида Хадича ва унинг қизлари Исломга келдилар”.

“Уйунул асар”да келтирилган ривоятда Афиф Киндий қуйидагиларни келтиради: «Аббос ибн Абдулмутталиб билан дўстлигимиз бор эди. У Яманга келиб, атир сотиб олиб кетар ва уни мавсум кунлари сотар эди. Мен Аббос билан Минода турган эдим. Бир бекаму кўст одам келиб, таҳорат қилди. Сўнг туриб, намоз ўқиди. Кейин бир аёл чиқиб, таҳорат қилди. У ҳам туриб намоз ўқиди. Сўнг бўйи етай деб қолган бола чиқиб, таҳорат қилди ва унинг ёнида туриб, намоз ўқий бошлади. Мен: “Шўринг қурисин, эй Аббос! Бу қандай дин?” дедим. “Бу укамнинг ўғли Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг дини. У ўзини Аллоҳ Расул қилиб юборганини даъво қилмоқда”, деди Аббос».

Намоз Афифнинг кўзига ғалати кўринган бир давр­да Хадича намоз ўқишни бошлаган шарифа аёл эди.

Исломни очиқ-ойдин ёйишга ўтилган жуда қийин кунларда мусулмонлар сабр билан Аллоҳнинг ра­ҳмати­дан умид қи­лишар эди. Хадича онамиз бардош қилишда олдингилар қа­тори­­да эди. Абу Лаҳаб Исломга зарар етказиш учун келин қилиб олган Пайғам­бари­миз­нинг (алай­ҳис­салом) икки қизлари Руқайя ва Умму Кулсумни ўғил­лари Утба ва Утайбага талоқ қилдиртиради. Бу мусибатлар пайтида ҳазрат Хадича кучли бўлишга ҳаракат қилди ва меҳрибон отанинг аламларига малҳам бўла олди.

Нубувватнинг еттинчи йили мусулмонлар Бани Мутталиб дарасида қамалда қолишади. Уч йил давом этган бу азобли кунларда дарахтларнинг илдизи ва барглари билан озиқланган мўмин-мусулмонлар қаттиқ ҳолдан тойишади. Қамал тугайди, аммо... Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) йигирма олти йилга яқин ҳузур-ҳаловатли оила саодатини армуғон этган суюкли завжалари хасталанади. Амакилари Абу Толибдан айрилганларига ҳали кўп бўлмаган, мушрикларнинг тазйиқи кучайган ана шундай оғир кунларда Хадичанинг бемор бўлиб, ётиб қолиши Пайғамбаримизни (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) янада ғамгин қилади. Олтмиш беш ёшдан юқорилаган Хадича пайғамбарликнинг ўнинчи йили Рамазон ойида бу оламни тарк қилди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўз қўллари билан суюкли онамизни Маккаи мукарраманинг юқори тарафидаги Ҳажун қабристонига қўйдилар.

Бу йўқотишлар Пайғамбаримизга оғир келди. Юзлари қайғуга ботди. Ғам-андуҳ юраклари­ни ўртади. Ўша йил “Маҳзунлик йили” сифатида Ислом тарихига ҳам умрбод муҳрланди.

Набийларнинг комили (соллаллоҳу алайҳи ­ва саллам) ўттиз саккиз йиллик оилавий ҳаётларини йигирма олти йилини ёлғиз ҳазрат Ҳадича билан кечирдилар, у севгига бошқа бир севгини аралаштиргилари келмади. Ҳолбуки, Хадича Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўн беш ёш катта эди.

Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилинади: «Набийни (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Хадичадан бошқа аёлларидан рашк қилмадим. Албатта, мен уни кўрмаганман. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қачон қўй сўйсалар, “Хадичанинг дугоналарига юборинглар”, дер эдилар. Бир куни у зотнинг ғазабларини чиқариб: “Хадича!” дедим. Шунда Расулуллоҳ: “Менга унинг муҳаббати берилган”, дедилар» (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий ривояти).

Яна Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилинган бошқа ҳадисда бундай дейилади: «Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Хадича эсланса, уни яхши сўзлар билан хотирлаб, мақтардилар. Бир куни рашким келиб, “Оғзида бир тиши йўқ ўша хотинни бунча кўп эслайсиз, Аллоҳ сизга ундан яхшисини берган-ку”, дедим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ азза ва жалла менга ундан яхшисини бермади, одамлар менга куфр келтиришганида у менга имон келтирди, одамлар мени ёлғончига чиқарганида мени тасдиқлади, одамлар ёрдам бермаганида моли билан ёрдам қилди, Аллоҳ таоло­ менга бошқа аёллардан эмас, ундан фарзанд ато қилди”, дедилар» (Имом Аҳмад ривояти).

Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: «Жаброил (алайҳис­салом) Пайғамбар (алайҳис­салом) ҳузурларига келиб: “Эй Аллоҳнинг Расули! Мана, Хадича ҳузурингизга келди. Унинг қўлида идиш бор. Унда хўрак ёки таом ёки ичимлик бор. Қачон у ҳузурингизга етиб келганида унга Рабби азза ва жалладан ва мендан салом айтинг ва унга жаннатда луълуъ (дуру ёқутлар ила безатилган) ато этилган: шовқин сурони ҳам, чарчоғи ҳам йўқ. Шунинг башоратини беринг”, деди» (Имом Бухорий, Имом Муслим).

Хадича онамиз Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) буюк хизмат қилди. Ҳадисдаги бу манзара ана шу сидқидилдан қилинган хизматларидан бўлиб, Набийнинг орқаларидан озиқ-овқат кўтариб, маълум масофа йўлни босиб келмоқда. Жамиятдаги обрўсига, ҳадсиз-ҳисобсиз бойликларга эга бўлганига қарамай, тоғу тошлар оралаб, эрларининг ортидан овқат кўтариб юриши, бурчини, бу хизматнинг қийматини билганидан.  Жаброилнинг (алайҳиссалом) Хадича ҳақида хабар бериб, Аллоҳнинг ва ўзининг номидан салом йўллаши илоҳий иноят остида бўлганидан дарак ҳамдир. Бундай иноят бошқа бирор одам боласига берилмаган фазл бўлса, не ажаб!

Зебунисо Ҳусайн тайёрлади | Hidoyat.uz

Жаннатни Аллоҳ суйган бандаларига қароргоҳ қилган, уни Ўз раҳмати ва ризолиги билан тўлдирган, ундаги неъматларни улуғ, мулкини эса буюк деб таъриф этган. Агар жаннатнинг ери ҳақида сўрасангиз, билингки, у миск ва заъфарондир. Шифти эса – Раҳмоннинг арши. Ундаги биноларнинг ғишти олтину кумушлардан, еридаги тошлари маржону ёқутлардандир. Жаннатдаги дарахтнинг танаси бу дунёдаги каби ёғочдан эмас, балки соф тиллодан, мевалари эса асалдан-да тотли.

Жаннат башорати берилган аёлларни биласизми? Мен бугун сизга улардан бирини танитмоқчиман.

Мўминлар онаси – Хадича бинти Хувайлид. Уни, албатта, барчамиз яхши таниймиз. Хадича онамизнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётида юксак ўринлари бор. У ўз замонасидаги аёлларнинг энг яхшиси бўлган. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бу онамизга қайта-қайта жаннат башоратини берганлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Жаброил алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Хадича сизга бир идишда нонхуруш [ёки таом, ёки шарбат] олиб келяпти. Олдингизга келганида, унга Роббининг ва менинг номимдан салом айтинг ҳамда жаннатда ичида ғавғо ҳам, чарчоқ ҳам бўлмаган, ғовак дурдан бўлган бир уйнинг башоратини беринг», – деди».

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга уйланмасларидан олдин вафот этган Хадичадан рашк қилганчалик у зотни бирорта аёлларидан рашк қилмаганман, чунки мен у зотнинг уни (кўп) эслаганларини эшитар эдим. Аллоҳ у зотга (Хадичага) жаннатда ғовак дурдан бўлган бир уйнинг башоратини беришни амр қилган. У зот қўй сўяр, ўшандан етганича унинг дугоналарига ҳадя қилар эдилар».

Дунё уммондир, унда ғарқ бўлганлар кўп, жаннат эса нажот соҳилидир. Омонлик соҳилига етишиш лаззати дунё уммонида саёҳат қилиш лаззатидан анчагина каттадир. Дунё кўприкдир, ундан ўтгин-у, уни обод қилиш билан овора бўлма! Дунёни обод қилма, деганим сени дангасалик ва тарки дунёга чорлаш эмас, балки дунё сенинг асосий мақсадингга айланиб, охиратга ҳозирлик кўришингдан тўсмасин, деганимдир.

Жаъфар Абдуллоҳ | Muslim.uz

афотига қадар пайғамбаримиз (с.а.в)нинг ягона ва биринчи аёлларидир. Пайғамбаримиз қолган аёлларига Хадийжа онамиздан кейинуйланганлар. Бадавлат бева аёл (бойлик уларга вафот қилган иккинчиэрлариидан қолган), баланд бўйли, ақлли, жуда гўзал ва қатъийятли. Топайғамбаримиз билан учрашгунларига қадар, ҳеч кимга ўзларинингбойлик ва тақдирини боғламоқликка йўл қўймаганлар. Хадийжа онамизнинг вафотларидан сўнг пайғамбаримизнинг ҳеч бир аёллари узотнинг қалбларида Хадийжадек жой эгалламаганлар.

Дунё аёлларининг энг яхшиси ўз даврида Имрон қизи Марям эди, бу даврнинг энг яхши аёли эса Хадийжадир (Саҳиҳ ал-Бухорий). Пайғамбармизга турмушга чиққунларига қадар Хадийжа (р.а.) Бану Усайд қабиласидан бўлган Абу Хала ибн Маликнинг никоҳида эди. Ундан Ҳинд исмли ўғил ва Зайнаб исмли қиз фарзанд кўрганлар. Абу Халага қадар эса Усаййик ибн Абид билан турмуш қурган эдилар ва ундан ҳам Абдуллоҳ исмли ўғилари ва Жария исмли қизлари бор эди. Хадийжа онамиз ҳар доим ўз қариндошларига, камбағалларга, шунингдек, оила қуришга қийналганларга ёрдам қўлини чўзар эдилар. Хадийжа онамизга Араб ярим оролининг бой зодагонлари, обрўли кишилари совчи қўйганларида, рад жавобини берганлар. Ҳаётлик даврларида Хадийжа онамиз Қурайшликлар маликаси, Ат-Тоҳира, Ал-Кубро деган номга эга бўлганлар. Хадийжа онамиз савдогарларга маблағ бериб, савдолари учун мол олиб келтирар эдилар. Пайғамбаримизнинг тўғри сўз ва ишончли эканликлари ҳақида ҳабар топгач, уларга тижорат учун катта маблағни ишониб топшириб, Шомга жўнатдилар. Пайғамбаримиз Шомга Хадийжанинг қули Майсара билан жўнаб кетдилар. Пайғамбаримиз (с.а.в.) қайтгач, Хадийжа (р.а) катта даромадга эга бўлдилар.

Бундан ҳам афзаллари Майсара кўрган мўжизалар бўлди (Айрим уламоларнинг айтишларича бу мўжиза икки фариштанинг қуёш нурларидан пайғамбаримизни тўсганликларидир). Хадийжа (р.а.) дугонаси Нафиса бинт Манияни пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг олдиларига улар билан турмуш қуриш истаклари борлигини билдириш учун юбордилар ва улар турмуш қурдилар. Бу вақтда Хадийжа (р.а.)нинг ёшлари ўттиз тўққиз пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ёшлари эса йигирма бешда эди.

Хадийжа (р.а.) вафотларига қадар пайғамбаримиз (с.а.в.)ни қўллаб-қувватладилар. Пайғамбаримиз (с.а.в.) одамларни исломга даъват қилганларида душманлар- дан ҳимоя қилдилар, энг қийин вазиятларда ёнларида бўлдилар. Исломни биринчи қабул қилган инсон бўлдилар, маблағларини ислом манфаати учун сарфладилар. Оиша (р.а.)дан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларидан рашк қилмадим. Фақатгина Хадийжадан рашк қилдим. Мен уни кўрмадим ҳам. Расулуллоҳ(с.а.в.) қачон қўй сўйсалар, Хадийжанинг дугоналарига юборинглар, дерэдилар. Бир куни у зотнинг ғазабларини чиқариб: «Хадийжа!»дедим.Шунда Расулуллоҳ (с.а.в): «Албатта, менга унинг муҳаббати берилган», дедилар». (Икки шайх ва Термизий ривояти). Хадийжа (р.а.) пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг Иброҳим исмли ўғилларидан ташқари барчафарзандларининг онасидир ва пайғамбаримизга Қосим, Зайнаб, Руқайя,Умму Кулсум, Фотима, Абдуллоҳ исмли фарзандлар ҳадя қилганлар. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ўғил фарзандла– ри ёшлик чоғларида вафотэтган. Қиз фарзандлари эса, пайғамбарлик даврларида исломни қабулқилиб, Маккадан Мадинага хижрат қилганлар. Фотима онамизданбошқалари пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ҳаётлик давриларида вафотэтганлар. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг амакилари Абу Толибнингвафотларидан сўнг, Хадийжа (р.а.) ҳам вафот қилганлар. Аллоҳ таолоХадийжа бинти Хувайлид (р.а.)дан рози бўлсин.

Робия Саидҳанбалова | Muslim.uz

Таваллуд топишлари ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга турмушга чиқишлари

Хадича бинти Хувайлид ибн Абдулуззо ибн Қусой Қарашийя, Асадийя «Фил воқеаси»дан ўн беш йил илгари Маккада эътиборли оилада таваллуд топган. У киши (бизнинг диёрларда Ҳадича деб аталса-да, асли исмлари Хадийжадир) Қурайшнинг олди қизларидан бўлган. Ўша вақтдаги урф бўйича фозила қиз тарбиялаб етиштириш учун нима зарур бўлса, Хадича бинти Хувайлид учун ҳам барчаси муҳайё қилинди. Уни ўн беш ёшида турмушга чиқаришди.

Келинчак эри Абу Ҳола ибн Зирора ат-Тамимийни ўша вақтдаги эркаклар ичида энг юқори мақомлардан бирини олиши учун жон-жаҳди билан тиришиб, тиним билмай ҳаракат қилди. Хадича бинти Хувайлид ўз оиласи юртда энг обрўли оила бўлишини, ўзи аёлларнинг сараси, эри эркакларнинг пешвоси бўлишини жуда-жуда хоҳлар эди. Аммо бу уринишларнинг барчаси пучга чиқди. Хадича бинти Хувайлид ҳар қанча уринмасин, ниятига етиша олмади. Эри Абу Ҳола қазо қилгач, шон-шарафли оила қилиш ниятида куйиб-ёнаётган ёш келинчак бева қолди. Хадича бинти Хувайлидга ўхшаган оқила, фозила аёллар кўпчиликнинг эътиборидан четда қолиши мумкин эмас эди. Қурайшнинг ашрафидан бўлмиш Атиқ ибн Обид ибн Абдуллоҳ ал-Махзумий Хадича бинти Хувайлидга совчи қўйди. Иккинчи тараф рози бўлди. Хадича бинти Хувайлид иккинчи эридан фарзанд ҳам кўрди. Аммо оилавий ишлари кўнгилдагидек бўлмай, оила бузилди. Шунга қарамай, Хадича бинти Хувайлид эрсиз, ўзи ёлғиз ҳолида Қурайш аёллари ичида энг обрўли аёл бўлишга эришди. Йигирма беш ёшларида Қурайш аёлларининг саййидаси бўлди. Аллоҳ таоло Хадича бинти Хувайлидга кўпгина яхши сифатларни инъом қилган эди. У киши олийҳиммат, ҳассос табиатли, кенг уфқли, диндор ва покиза аёл эдилар. Хадича бинти Хувайлид қурайш аёллари ичида «Тоҳира» лақабини олган эди. Хадича бинти Хувайлиднинг Варақа ибн Навфал исмли амакиваччаси бор эди. У эски диний китоблардан хабардор бўлиб, жуда кўп нарсаларни билар ва одамларга айтиб берар эди. Хадича бинти Хувайлид ўша амакиваччаси билан суҳбатлашишни ёқтирар ва Варақадан дин ҳақида эшитганида қалбини ажойиб бир ҳислар қамраб олар эди. У бир кеча туш кўрди. Тушида ҳовлисига катта бир қуёш тушиб, ўрнашганмиш. У ҳовлининг ҳамма томонини зиё ва чиройга тўлдирганмиш-да, ўша қуёш бу ҳовлидан туриб, ҳамма ёққа зиё сочаётган эмиш. Чўчиб уйғонса, туши экан. Ҳамма ёқ қоп-қоронғу тун бўлса-да, унинг қалби ҳалиги қуёш зиёси ила равшан ҳолда қолган эди. Эрта билан Хадича бинти Хувайлид амакиваччаси Варақа ибн Навфалникига йўл олди. У амакиваччасига кўрган тушини бошдан-оёқ сўзлади. Варақа ибн Навфал амакисининг қизини диққат билан тинглади. У бу тушнинг таъбирини яхши билар ва аҳамиятини ундан ҳам яхши англар эди. Хадича бинти Хувайлид тушини айтиб бўлиши билан Варақанинг вужудини қувонч қоплади. У виқор ва севинч билан: «Эй амакимнинг қизи! Суюнчи бер! Агар Аллоҳ тушингни ўнгидан келтирадиган бўлса, ҳовлингга нубувват зиёси кирадиган бўлибди! У ердан набийлар хотамининг файзи жўш урадиган бўлибди!» деди. Самовий китобларни яхши биладиган мўътабар бир одамдан бу гапларни эшитиб, Хадича бинти Хувайлиднинг бутун вужудини ажойиб бир ҳис қамраб олди. У Варақадан набийларнинг Хотами ва унинг сифатлари ҳақида сўради. У ўз саволларига берилган жавобларнинг ҳар бир сўзини бутун вужудига сингдириб борар эди. Ўша кундан у ўзи кўрган туш таъсирида яшади. Набийларнинг хотами ва унинг сифатлари бир лаҳзага ҳам унинг хаёлидан кўтарилмас эди. У Аллоҳ таолодан у тушини ўнгидан келишини сўрар эди. Ўз ҳовлисидан нубувват зиёси таралиши ишқида куярди. Шунинг учун бўлса керак, ўша тушни кўрган кунидан бошлаб, ўзига совчи қўйган эркакларнинг сифатларини сўраб-суриштириш одатини чиқарди. У ўзига совчи қўйган ҳар бир эркакнинг сифатларини Варақа ибн Навфалдан ўзи эшитган Набийлар хотами сифатларига таққослаб кўрар эди. Мазкур сифатларга тўғри келмас, у совчиларга узр айтар эди. Шундоқ қилиб, кунлар, ҳафталар, ойлар, йиллар ўтаверди. Қурайш аёлларининг Каъба олдида тўпланиб ўтказадиган маросимлари бор эди. Ўша маросим кунларининг бирида Хадича бинти Хувайлид ҳарамга борди. Байтни тавоф қилди. Ўз тилакларига етказишини Аллоҳ таолодан сўраб ихлос ила узоқ дуо қилди. Сўнгра Каъбанинг яқинида гаплашиб ўтирган аёллар олдига бориб ўтирди. Шу пайт бир овоз гаплашаётган аёлларнинг гапини бўлди. Бир киши баланд овоз билан: «Эй Қурайш аёллари!» деб бақирарди. Аёллар гапдан тўхтаб, унга қарашди. У гапида давом этиб: «Эй Қурайш аёллари! Яқинда ичингиздан набий чиқажак! Сизлардан ким унга умр йўлдоши бўлай деса, фурсатни қўлдан қочирмасин!» дерди. Аёллар ҳалиги одамни жинни деб ўйлашди. Баъзилар уни тош отиб қувди. Яна бирлари қарғади. Аммо Хадича бинти Хувайлиднинг юраги хаприқиб кетди. Набийлар хотами ҳақида билганларига бу одамнинг гапи ҳам қўшилган эди. У ўзи кутаётган саодатли онлар яқинлашиб қолганини ҳис этгандек эди. Ибн Саййидиннас раҳматуллоҳи алайҳи «Уюунул асар фии фунунил мағозий ваш шамоил вассияр» номли китобида бундай ҳикоя қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йигирма беш ёшга етганларида, Маккада у Зотни амин номидан бошқа ном ила атамайдиган вақтларида Абу Толиб у кишига: «Эй жияним, мен мол-дунёси йўқ одамман. Замон биз учун қийинлашди. Бошимизга оғир йиллар келди. Бизнинг эса бирор нарсамиз ҳам, тижоратимиз ҳам йўқ. Қавмингнинг карвони Шомга борадиган вақт бўлиб қолди. Хадича бинти Хувайлид қавмнинг эркакларини ўз карвони ила юборади. Улар унинг тижоратини қилиб келадилар ва ўзларига манфаат оладилар. Сен бориб унга ўз хизматингни тақдим қилсанг, яхши бўлар эди. У ҳам жон деб рози бўларди. Сенинг поклигинг ҳақида унга ҳам хабар етган бўлса керак. Аслида-ку, мен сенинг Шомга боришингга қаршиман. Яҳудийлар сенга бирор нарса қилишларидан қўрқаман. Аммо бошқа иложимиз йўқ», деди.

Хадича бинти Хувайлид шарафли, бой-бадавлат ва тоҳира аёл эди. У ўз карвонини Шомга юборар эди. Унинг тижорати бир карвон бўлса, қолган қурайшликларнинг тижорати ҳам бир карвон бўлар эди. Хадича бинти Хувайлид ўз тижорати учун эркакларни ёллар эди ва уларга музораба ила мол берар эди. Қурайшликлар тожир одамлар эдилар. Кимнинг тижорати бўлмаса, ҳеч нарсаси бўлмас эди.

Шунда у Зот:

«Эҳтимол, унинг ўзи менга одам юбориб қолар», дедилар. Бу гапни эшитган Абу Толиб:

«Мен сендан бошқаси илиб кетармикан, деб қўрқаман», деди.

Икковларининг орасида бўлиб ўтган бу гап Хадича бинти Хувайлидга етиб борди. Бундан олдин у Зотнинг ростгўйликлари, омонатдорликлари ва хушхулқлари ҳақидаги хабарлар ҳам етиб борган эди.

Мазкур гапни эшитган Хадича бинти Хувайлид:

«Мен унинг хоҳишидан бехабар эканман», деди-да, у Зотнинг олдиларига одам юбориб:

«Мен олдингга одам юборишимга ростгўйлигинг, омонатдорлигинг ва хушхулқлигинг сабаб бўлди. Мен сенга қавмингнинг одамларига берадиган иш ҳақининг икки баробарини бераман», деди.

У Зот рози бўлдилар ва Абу Толибнинг олдига бориб хабар бердилар. Шунда у:

«Бу Аллоҳ сенга юборган ризқдир», деди.

Бас, у Зот Хадича бинти Хувайлиднинг ғуломи Майсара ила йўлга чиқиб, Шомга бордилар. У кишининг амакилари карвондагиларга у Зотга эҳтиёт бўлишларини тайинлаб қўйишган эди. Шомга етиб борилганда икковлари Нестуро исм­ли роҳибнинг ибодатхонаси яқинидаги дарахт тагидан жой олдилар. Роҳиб Майсара билан таниш эди. У ғуломга:

«Эй Майсара! Анави дарахт тагидаги одам ким?» деди.

«Қурайшлик, ҳарам аҳлидан бир одам», деди Майсара.

«Ушбу дарахт тагидаги набийдир. Унинг кўзида қизиллик борми?» деди роҳиб.

«Ҳа, ҳеч кетмайди», деди Майсара.

«Худди ўзи. У – анбиёларнинг охиргиси. Қани энди уни чиқишга амр қилинганда у билан бўлсам…» деди роҳиб.

Майсара бу гапни эшитиб, ғоят ажабланди.

Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бусро бозорига бордилар. Ўзлари олиб келган нарсаларни сотдилар. Кераклигини сотиб олдилар. У Зот билан бир одам орасида бир савдо моли ҳақида гап чиқди. Ҳалиги одам:

«Лот ва Уззо ила қасам!» деди.

Шунда у Зот:

«Мен ҳеч қачон бу иккиси ила қасам ичмаганман. Мен кетдим», дедилар-да, юз ўгириб кетдилар.

«Сенинг гапинг – гап», деди ҳалиги одам ва Майсарага қараб:

«Эй Майсара! Бу – Пайғамбар! Бизнинг роҳибларимиз унинг сифатларини ўз китобларидан топишган!» деди.

Майсара бу гапдан ҳам ғоят таъсирланди.

Сўнгра карвондагиларнинг барчаси ортга қайт­дилар.

Майсара қуёш қиздирган пайтда туя устида кетаётган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга икки фаришта соя солиб турганини кўрди. Аллоҳ таоло Майсаранинг кўнглига у Зотнинг муҳаббатларини солиб қўйган эди. У ўзини худди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қулларидек тутар эди. Улар ўз тижоратларини қилиб, одатдагидан кўра икки марта кўп фойда кўрдилар. Қайтаётиб Марриз-заҳронга етганларида Майсара:

«Мен олдинроқ бориб, Аллоҳ Хадичага сен туфайли берган нарсаларнинг хабарини етказай», деди».

Ўша тижорий сафардан келган Хадичанинг хизматкори Майсара бор кўрган-билганларини хожасига хабар қилди. Шундан кейин ўткир ақл эгаси Хадича бинти Хувайлид Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам оддий одам эмаслигини сезиб қолдилар. У Зотдаги тўғрилик, садоқат, ҳалоллик, хайр-барака ва бошқа хислатлар Хадичани ўзига ром этган эди.

Бунинг устига хизматкорлари Майсара сафар давомида Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламдан кўрган ақл бовар қилмайдиган ҳолатларини айтиб берди.

Хадича бинти Хувайлид ўз ғуломи Майсарадан эшитганларини Варақа ибн Навфалга айтиб берди.

Варақа: «Агар шу гаплар ҳақ бўлса, албатта, Муҳаммад ушбу умматнинг Пайғамбаридир. Мен шундоқ бўлишини билар эдим», деди.

Макканинг кўплаб аъёнларининг совчиларини қайтарган Хадича шундан сўнг Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга турмушга чиқишни ният қилди.

Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи «Табақот» номли китобида Нафиса бинти Мунайядан ривоят қиладилар:

«Хадича бинти Хувайлид азму қарорли, куч-қувватли, шарафли аёл эди. Аллоҳ таоло унга карам ва хайр-баракани ҳам ато қилган эди. У ўша пайтда Қурайшнинг энг насаби яхши ва шарафи улуғ аёли эди. Унинг қавмининг барчаси, уддасидан чиқса, уни ўз никоҳига олиш пайида эдилар. Улар унга совчилар қўйиб, молу мулклар сарфлаган эдилар.

Хадича бинти Хувайлид бир куни мени Муҳаммаднинг олдига унинг карвони ила Шомдан қайтиб келганидан сўнг киши билмас юборди. Мен бориб:

«Эй Муҳаммад, сенинг уйланишингга нима монелик қилади?» дедим.

«Уйланиш учун қўлимда ҳеч нарса йўқ», деди.

«Ўша нарсадан кифоялансанг ва жамол, мол, шараф ва ўз тенгингга даъват қилинсанг, хўп дейсанми?» дедим.

«Ким ўзи у?» деди.

«Хадича», дедим.

«Бу ишни қандоқ қила оламан?» деди.

«Бу ёғини менга қўйиб бер», дедим.

Бас, бориб хабарни етказдим. Хадича бинти Хувайлид у кишига одам юбориб, фалон соатда кел, деди. Шунингдек, амакиси Амр ибн Асадга ҳам одам юборди. У ўз жиянининг никоҳига ҳозир бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўз амакилари билан кирдилар. Улардан бири у кишини никоҳлаб қўйди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга уйланганларида йигирма беш ёшда эдилар. Ўша кунлари Хадича қирқ ёшда эди. У «Фил воқеаси»дан ўн беш йил олдин таваллуд топган эди».

Ўша куни Хадича бинти Хувайлиднинг уйида Бани Ҳошимнинг катталаридан анчагина одам ҳозир бўлганди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга у кишининг амакилари Абу Толиб, Ҳамза, Аббос, у кишининг оғайниларидан Абу Бакр, Аммор ибн Ясир ва бошқалар келган эдилар.

Хадича бинти Хувайлид томонидан амакисининг ўғли Варақа ибн Навфал, акасининг ўғли Ҳаким ибн Ҳизом ва бошқалар бор эди.

Эркаклар билан бирга бир неча аёллар, жумладан, София бинти Абдулмуттолиб, Отика бинти Абдулмуттолиб ҳам бор эди.

Абул Аббос ал-Мубаррад раҳматуллоҳи алайҳи ва бошқа тарихчиларимиз ривоят қилишларича, ўша пайтнинг одати бўйича, муносиб вақти бўлганда Абу Толиб хутба қилиб, қуйидагиларни айтди:

«Бизни Иброҳимнинг зурриётидан, Исмоилнинг зироатидан, Маъднинг аслидан, Музарнинг унсуридан қилган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин.

У Зот бизни Ўз байтининг хазинадори, ҳарамининг сиёсатдони қилди.

У Зот бизга ҳижобли байтни, омонли ҳарамни берди ва бизларни одамлар устидан ҳоким қилди.

Аммо баъд, укамнинг ўғли Муҳаммад ибн Абдуллоҳни қайси одам билан ўлчовга қўйилса, албатта, у ўзгалардан яхшиликда ҳам, фазлда ҳам, шарафда ҳам, ақлда ҳам ва улуғликда ҳам устун келади.

Агар моли оз бўлса, албатта, мол соя каби ўткинчи нарсадир, тўскувчи нарсадир, қайтариб олинадиган қарздир.

Муҳаммаднинг қаробатини ўзингиз яхши биласиз. У Хадича бинти Хувайлидга совчилик қилди. Унга маҳрига менинг молимдан эртасию кечи бўлиб, ўн икки ярим увқия тилло берди. Аллоҳга қасамки, бундан сўнг унинг иши улуғ бўлур ва шаъни буюк бўлур», деди».

Абу Толиб хутбасини тамом қилганидан сўнг Варақа ибн Навфал сўзлади:

«Бизни сен айтиб ўтгандек қилиб қўйган, сен санаб ўтганлардан афзалроқ Аллоҳга ҳамд бўлсин. Биз арабларнинг улуғлари ва раҳбарларимиз. Сизлар у нарсаларга аҳлсизлар. Сизларнинг фазлингизни бирор уруғ инкор қилмайди. Одамлардан бирортаси сизларнинг фахрингиз ва шарафингизни рад этмайди. Биз сизларнинг арқонингиз ва шарафингизга боғланишга рағбат қилдик.

Эй Қурайш жамоаси, менга гувоҳ бўлинглар, мен Хадича бинти Хувайлидни Муҳаммад ибн Абдуллоҳга тўрт юз динор маҳр ила никоҳладим», деди ва сукут сақлади.

Шунда Абу Толиб:

«Мен келиннинг амакиси ҳам сенга шерик бўлишини истардим», деди.

Сўнг Хадича бинти Хувайлиднинг амакиси туриб:

«Менга гувоҳ бўлинглар, эй Қурайш жамоаси, мен Муҳаммад ибн Абдуллоҳга Хадича бинти Хувайлидни никоҳлаб бердим», деди.

Қурайш улуғлари бунга гувоҳ бўлдилар».

Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васаллам тўй куни туя сўйиб, одамларга таом тарқатдилар.

«Ас-Сийра ал-Ҳалабийя» китобининг соҳиби ёзишларича:

«Ўша куни Хадича бинти Хувайлиднинг жория­лари ҳам дуфф (доира) чалиб, ўйин қилишган. У киши ўз умр йўлдошларига, амакингга айт, туя сўйсин, одамларга таом беринглар. Кейин аҳлингнинг олдига кел, деган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтилган ишларни қилиб, аҳллари олдига кирганлар.

Абу Толиб бу никоҳдан беҳад шод бўлди ва:

«Биздан ғамни кетказган, қайғуни даф қилган Аллоҳга ҳамд бўлсин», деди.

Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биринчи тўй қилишлари эди».

Исломга киришлари

Тўйдан кейин саодат тўла оилавий турмуш бошланди. Ҳамма нарса бир-бирига муносиб эди. Яшаш жойида эру хотиндан бошқа кишилар ҳам бор эди. Хадича бинти Хувайлиднинг аввалги эридан бўлган Ҳинд исмли ўғли бор эди. У Зот Ҳиндни доимо яхши муомалалари билан ўзларига ром этдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам янги яшаш жойларига ўз чўрилари Умму Айманни бирга олиб келган эдилар. Бу чўрининг асл исми Барака Ҳабашия эди.

У янги жойда аввалгидан ҳам яхши истиқомат қила бошлади. Бундан ташқари, онаси билан Той қабиласидаги тоғалариникига зиёратга борганида, устиларига араб қабилаларидан бири бостириб келиб асир олган ва Маккага келтирилганида Ҳаким ибн Ҳизом сотиб олиб, аммаси Хадича бинти Хувайлид хонимга совға қилган Зайд ибн Ҳориса исмли ғулом ҳам бор эди. Зайдни ҳам жуда яхши қабул қилдилар. Хадича бинти Хувайлид турмуш йўлдошларини ниҳоятда севар ва ҳурмат қилар эдилар. Бу севги ва ҳурмат кун сайин ортиб, мустаҳкамланиб борар эди. У киши эрларининг хотиржамлиги, роҳат-истироҳати учун зарур бўлган барча нарсаларни муҳайё қилишга тинимсиз ҳаракат қилар эдилар. Бу фаросатли ва заковатли аёл келажакда улуғ ишлар қилиши кутилаётган умр йўлдоши учун ҳар нарсага тайёр эди. У эрининг хурсандчилиги йўлида ўзининг роҳат-фароғатидан, имтиёзларидан, молу мулки ва бор бисотидан кечишга, уларни эри учун сарфлашга ҳар лаҳзада шай эди. Кунларнинг бирида эр-хотин кўнгил суҳбати қуриб ўтирар эдилар. Бирдан Хадича бинти Хувайлиднинг чўриси келиб: «Хоним, Ҳалима бинти Абдуллоҳ ибн Ҳорис ас-Саъдия келди. У ҳузурларингизга кирмоқчи», деди. Ҳалимаи Саъдиянинг исмларини эшитишлари билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари қувончга тўлди. Ўзларини эмизиб катта қилган сут оналарини кўриш бахтига эришаётганларидан мамнун бўлдилар. Хадича бинти Хувайлид эри бу меҳмон аёл ҳақида доимо эҳтиром ва эъзоз билан гапириб юришларини яхши билар эди. Эрининг эмизган оналарини пешвоз чиқиб кутиб олди. Икки аёл ичкарига кираётганларида у Зот: «Онажон! Онажон!» деб пешвоз чиқдилар. Ридоларини тўшаб, устига Ҳалимаи Саъдияни ўтказдилар. У Зот жуда ҳам масрур эдилар. Юзлари, кўзлари, бутун вужудларида қувонч балқиб турарди. Кўришиб бўлгач, у Зот Ҳалимаи Саъдиядан кўнгил сўрай бошлаган эдилар, аёлнинг юзи жиддийлашди. Ўз қабиласи Бани Саъднинг ерларида қурғоқчилик ҳукм сураётгани, ҳаёт кечириш қи­йин бўлиб қолгани ҳақида шикоят қилди. Камбағаллик ва ночорликдан нолиди. Бу гаплар Хадича бинти Хувайлидга маълум бўлгач, у киши узоқ ўйлаб ўтирмай меҳмонни хурсанд қилишга киришди. Унга қирқта қўй, сувчи туя ва ўз ерларига етиб олгунча етадиган нарсаларни тортиқ қилди. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг сахий ва хотамтой аёлларининг бу совғаларини сут оналарига мамнуният ила топширдилар. Вақт ўтиши билан оиланинг ўзаро иноқлиги, ундаги бахт-саодат ҳам мустаҳкамланиб борар эди. Хадича бинти Хувайлид ҳомиладор бўлганида ҳаммалари чексиз қувондилар. У Зотнинг биринчи ўғли Қосим кўп ўтмай нобуд бўлди. Кейин яна ҳомила бўлди. Яна ўғил туғилди. Яна қувондилар. Унга «Абдуллоҳ» деб исм қўйдилар. Аммо бу фарзанд ҳам узоқ яшамади. Хадича бинти Хувайлид қиз фарзанд кўрдилар. Эр-хотин кўзлари қувончи бўлган бу жажжи меҳмонга «Зайнаб» деб исм қўйдилар.

Зайнаб бир ёшга тўлганда сингиллик бўлди. Бахтиёр ота-она иккинчи қизларига Руқайя исмини бердилар. Болалар оилага чексиз бахт, қувонч ва қут-барака олиб келдилар.

Кейинроқ учинчи қиз туғилди – Умму Кулсум.

Бу ажойиб оилага Аллоҳ таоло ниҳоят тўртинчи кенжа қизни ато этди. Истарали бу қизчага ота-онаси «Фотима» деб исм қўйдилар.

Аллоҳ таолонинг фақат Ўзигагина маълум ҳикматларга кўра, уларнинг ўғил фарзандлари турмади. Аммо ўша пайтдаги жамиятда ўғил фарзанд алоҳида эътиборга сазовор эди. Шу боис бу заковатли хоним ўз эрининг кўнглини олиш учун барча чораларни кўриб, ўз жуфти ҳалоли Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг бу борадаги ўксинишларини ҳам бартараф қилмоқчи бўлди. Ўйлаб-ўйлаб, ўзининг энг афзал қули Зайддан яхшироқ совға бўлиши мумкин эмаслигига қаноат ҳосил қилди ва уни ўз турмуш ўртоғига ҳадя этди. Шу тариқа Зайд Муҳаммад ибн Абдуллоҳ қарамоғларига ўтди.

Зайднинг янги хожаси жуда яхши одам эди. Бош­қа хўжайинларга мутлақо ўхшамас эди. Ҳатто Зайднинг отаси ва амакиси келиб, уни олиб кетмоқчи бўлганларида ҳам у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан қолишни ихтиёр этди.

Шунда Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Зайдни қўлидан етаклаб Байтуллоҳга олиб чиқдилар ва тўғри Каъбанинг олдига бориб, Исмоил ҳижрида турдилар-да:

«Гувоҳ бўлинглар! Зайд менинг ўғлимдир. Мен унга меросхўрман, у ҳам менга меросхўрдир», дедилар.

Зайднинг у Зот ҳузурида қанчалик эъзоз-икромга эга эканини кўрган ота ва амакилари кўнгиллари таскин топиб, қайтиб кетдилар.

Шундан бошлаб, Зайд ибн Ҳорисани «Зайд ибн Муҳаммад» деб чақириладиган бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари Абу Толиб Қурайшга молу мулки билан эмас, ақли-заковати билан раҳбар бўлган эди. У Қурайш­дек катта ва обрўли қабиланинг йўлбошчиси бўлса ҳам, ўзи камбағал яшар эди.

Абу Толибнинг камбағаллиги, айниқса, Маккада қаҳатчилик бошланганида билиниб қолди. У машаққатга учраб болаларини боқолмай ва оила тебратолмай қолди. Шунда унинг қариндошлари ёрдамга келдилар.

У Зот бошқа амакиларига Абу Толибнинг болаларидан баъзиларини бўлиб олишни таклиф қилдилар. Ақилни Абу Толибнинг ўзига қолдириб, Жаъфарни Аббос, Алини у Зот ўзлари олдилар. Шундай қилиб, Али амакиваччаси Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у Зотнинг завжалари Хадича бинти Хувайлиднинг қарамоғларида ҳаёт кечира бошлади. Ўша вақтда Али эндигина олти ёшга етган эдилар.

Шу тариқа ўғилга муштоқ бу оила Зайд ва Али туфайли ўғилли бўлиб қолдилар.

Оила қурганларига ўн беш йил тўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам 40 ёшга етганларида эса ёлғизликни хоҳлаб қолдилар. Макка атрофидаги тоғлардан биридаги Ҳиро ғорига кириб, бир неча кунлаб «таҳаннус» ибодат қилардилар. Яъни ёлғиз ҳолда қолиб, дунё ишлари ҳақида, ундаги разолатларни йўқотиш, ҳақиқатни, адолатни юзага чиқариш ва бошқа фазилатлар тўғрисида фикр юритдилар. Баъзида уйга озиқ-овқат учунгина тушардилар ёки уни уйдан келтириб беришарди.

Бу ҳам бўлса, Аллоҳ таоло тарафидан у Зотни Пайғамбарликка тайёрлаш эди.

Бу ҳақда Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга биринчи белги берган нарса уйқудаги ҳақ туш бўлди. У Зот қандоқ туш кўрсалар, албатта, худди тонг ёруғидек аниқ ўнгидан келар эди. Сўнгра у Зотга холи қолиш маҳбуб бўлиб қолди. Ҳиро ғорида ҳоли қолиб аҳллари олдига тушишдан олдин бир неча кеча «таҳаннус» ибодати қилар эдилар. Яъни ўз аҳлига қайтишдан олдин бир неча кечани ибодат ила ўтказар эдилар. Бунинг учун зоди роҳила олволар эдилар. Сўнгра Хадичанинг олдига қайтиб, яна ўшанчага етарли зоди роҳила олар эдилар. У Зотга ҳақ келгунича шундоқ бўлди. У Зот Ҳиро ғорида эканликларида фаришта келиб:

«Ўқи!» деди.

«Мен ўқувчи эмасман», дедилар.

У у Зотни тутиб, ўзига тортди. Ҳатто қийинлик етказди. Сўнгра қўйиб юборди ва:

«Ўқи!» деди.

«Мен ўқувчи эмасман», дедилар.

У у Зотни иккинчи марта тутиб, ўзига тортди. Сўнгра қўйиб юборди ва:

«Ўқи! Яратган Роббинг номи билан. У инсонни алақдан яратди. Ўқи! Ва Роббинг энг карамлидир!» деди.

Бас, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша (оят)лар ила қалблари титраб-қақшаб қайтди ва Хадича бинти Хувайлиднинг олдига кирди ва:

«Мени ўраб қўйинглар! Мени ўраб қўйинглар!» дедилар.

Бас, у Зотдан қўрқинч кетгунча ўраб қўйдилар. Кейин у Зот Хадичага хабарни айта туриб:

«Ўзимга бир нарса бўлмаса эди, деб қўрқдим», дедилар.

Шунда Хадича:«Ундоқ эмас! Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни ҳеч қачон шарманда қилмайди. Албатта, сиз силаи раҳм қилурсиз. Заифга ёрдам берурсиз. Одамлар қилмаган яхшиликларни қиласиз. Меҳмонга зиёфат берасиз. Фалокатга учраганларга ёрдам берасиз», деди.

Сўнгра у Зотни олиб, Варақа ибн Навфал ибн Асад ибн Абдулуззонинг (Хадичанинг амакисининг ўғли) олдига борди. У жоҳилият даврида нас­ронийликка кирган одам эди. Иброний китоб ёзар эди. Инжилдан ибронийчасига Аллоҳ ёзишини хоҳлаганини ёзар эди. У кўзи ожиз бўлиб қолган қари чол эди. Хадича:

«Эй амакимнинг ўғли! Биродарингизнинг ўғлини бир тингланг!» деди. Варақа у Зотга:

«Эй биродаримнинг ўғли, нима кўрмоқдасан?» деди.

Шунда у Зот ўзлари кўрган нарсанинг хабарини айтиб бердилар.

Варақа у Зотга: «Бу Аллоҳ Мусога нозил қилган «Номус»дир. Қани энди, сени қавминг ҳайдаб чиқарганда бақувват бўлсам эди! Қани энди, тирик бўлсам эди!..» деди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мени улар ҳайдаб чиқарурларми!?» дедилар.

«Ҳа! Қайси бир киши сен келтирган нарсани келтирса, душманликка учрайди. Сенинг ўша кунингга етсам, албатта, сенга қўлимдан келган ёрдамни берурман», деди.

Айни ўша вақтда инсониятни Ўз қўли билан яратиб, уни гўдаклигидан турли саркашликларига, инжиқликларига ва хатою адашишларига қарамай, пайғамбарлар юбориб, китоблар нозил қилиб, тарбиялаб олиб келаётган Аллоҳ таоло инсониятнинг навбатдаги ва энг катта адашувидан кейин унга энг охирги Пайғамбарни юборишни, энг сўнгги Китобини нозил қилишни ва энг сўнгги, мукаммал ва доимий шариатини жорий қилишни ирода этган пайт келган эди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳиро ғорида «Иқроъ!!! (Ўқи!!!) деган гулдурос овозни эшитдилар.

Ана ўша овоз жоҳилият зулматини парчалаш учун Аллоҳ таоло томонидан туширилган сўнмас ёғдунинг биринчи шуъласи – Қуръони Каримнинг биринчи ояти эди.

Инсоният тарихидаги энг нозик пайт бўлган ўша кезда у Зотнинг жонларига оро кирган бирдан-бир инсон у Зотнинг умр йўлдошлари Хадича бинти Хувайлид бўлдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қўрқувларини босган киши ҳам Хадича бинти Хувайлид эди.

У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга у Зотнинг олий сифатларини эслатиб, Аллоҳ сизни ҳеч қачон шарманда қилмайди, албатта, сиз силаи раҳм қилурсиз, заифга ёрдам берурсиз, одамлар қилмаган яхшиликларни қиласиз, меҳмонга зиёфат берасиз, фалокатга учраганларга ёрдам берасиз, дея тасалли бердилар.

У Зотни Варақа ибн Навфалнинг олдига етаклаб бориб, охири замон Пайғамбари бўлганлари ҳақидаги хабарни эшиттирган киши ҳам Хадича бинти Хувайлид бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга самодан келган рисолатни қабул қилиб олишлари учун етарли шароит яратган киши ҳам Хадича бинти Хувайлид бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳиро ғорида келган тарихий хабарни комил ишонч, мус­таҳкам иймон, очиқ қалбда хотиржамлик билан кутиб олган киши ҳам Хадича бинти Хувайлид бўлди.

Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳо биринчи бўлиб Исломга кирдилар. У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари бўлиш билан бирга, Аллоҳ таолога ва Унинг Расулига биринчи иймон келтириш шарафига муяссар бўлган инсон ҳам эдилар.

Барча уламоларимиз у киши биринчи бўлиб мусулмон бўлганларига иттифоқ қилишган.

Иззиддин ибн Асийр:«Хадича Аллоҳнинг халқи ичида биринчи мусулмон экани мусулмонлар ижмоъидир. Ундан олдинга тушадиган эркак ҳам, аёл ҳам йўқ», дейдилар.

Имом Байҳақий раҳматуллоҳи алайҳи:

«Ушбу умматдан энг аввал мусулмон бўлгани Хадича бинти Хувайлиддир», деганлар.

Ибн Исҳоқ раҳматуллоҳи алайҳи:

«Хадича энг аввал Аллоҳга ва Унинг Расулига иймон келтирган, у Зотнинг Аллоҳ азза ва жалланинг ҳузуридан келтирган нарсасини тасдиқ қилган ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ишларида вазир бўлган эди. Шу ила Аллоҳ Ўз Расулининг ишини енгиллаштирди. У Зот қачон ўзларига ёқмаган раддияни ёки ёлғонга чиқаришни эшитсалар, хафа бўлсалар, Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳо ўша ғамни кетказар эди. Унга қайтганларида саботга чақирарди. Оғирларини енгил қилар эди. Динларини тасдиқлар эди. Одамларнинг қилмишларини аҳамиятсиз этар эди», деб ёзганлар.

Шу билан бирга, Хадича бинти Хувайлид Ислом йўлида улкан хизматлар ҳам қилдилар. У киши, аввало, ўз уйларини куфр ва ширк оламидан иймон воҳасига айланиши учун қўлларидан келган барча нарсаларни қилдилар.

Айнан ўша уринишлар Зайд ибн Ҳориса ва Али ибн Абу Толибни биринчилардан бўлиб иймон келтиришларининг омилларидан бўлган бўлса, ажаб эмас.

Айнан ўша уринишлар оиланинг тўрт қизи: Зайнаб, Руқайя, Умму Кулсум ва Фотимани оналарига эргашиб, оталарига иймон келтиришларига сабаб бўлган.

Ибн Исҳоқ раҳматуллоҳи алайҳи Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Аллоҳ Ўз Набийини нубувват ила икром қилганда Хадича ва унинг қизлари Исломга келдилар».

Бошқа бир ривоятда эса :«Руқайя онаси Хадича Исломга кирганда Исломга кирди ва аёллар байъат қилганда у ҳам байъат қилди. Опа-сингиллари Исломга кирганда Умму Кулсум ҳам Исломга кирди ва улар байъат қилганда, у ҳам байъат қилди», дейилган.

Ушбу ишларнинг барчасида Хадича бинти Хувайлиднинг ўзларига яраша муносиб ҳиссалари бор эди. У киши мисли кўрилмаган ихлос ила Аллоҳ таолонинг динига хизмат қилар эдилар.

Ўша пайтда Аллоҳ таоло намоз ўқишни ҳам фарз қилди.

Ибн Исҳоқ раҳматуллоҳи алайҳи ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намоз фарз қилинганда у Зот Макканинг юқори тарафида турганларида олдиларига Жаброил келди. У водийнинг бир тарафидаги ерни товони билан тепган эди, сув отилиб чиқди. Бас, Жаброил таҳорат қилди. Намозга таҳорат қандоқ қилинишини кўрсатди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам назар солиб турдилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброилдан кўрганларига ўхшатиб таҳорат қилдилар. Сўнг Жаброил туриб, у Зотга намоз ўқиб берди. У Зот Жаброилнинг намозига эргашиб намоз ўқидилар. Кейин Жаброил қайтиб кетди.

Бас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳонинг олдига келиб, ўзларига Жаброил кўрсатганидек таҳорат қилиб, намозга покланиш қандоқ бўлишини кўрсатдилар. У киши ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсатганидек таҳорат қилди. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан худди у Зот Жаброил билан ўқиганларидек намоз ўқидилар».

Шундоқ қилиб, Ислом умматидан биринчи бўлиб иймон келтириш бахтига муяссар бўлган Хадича бинти Хувайлид Ислом умматидан биринчи бўлиб намоз ўқиш шарафига ҳам муяссар бўлдилар.

«Уюунул асар» китобида келтирилган ривоятда Афиф ал-Киндий қуйидагиларни айтади:

«Аббос ибн Абдулмуттолиб билан дўстлигимиз бор эди. У Яманга келиб атир сотиб олиб кетар эди. Сўнгра уни мавсум кунлари сотар эди.

Мен Аббос билан Минода турган эдим. Бир бекаму кўст одам келиб таҳорат қилди. Яхшилаб таҳорат қилди. Сўнг туриб намоз ўқиди. Кейин бир аёл чиқиб таҳорат қилди. У ҳам туриб намоз ўқиди. Сўнг бўйи етай деб қолган бола чиқиб таҳорат қилди ва унинг ёнида туриб намоз ўқий бошлади. Мен:

«Шўринг қурсин, эй Аббос! Бу – қандоқ дин?!» дедим.

«Бу – укамнинг ўғли Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг дини. У ўзини Аллоҳ Расул қилиб юборганини даъво қилмоқда. Манави акамнинг ўғли Али ибн Абу Толиб. Анави бўлса, Хадича, унинг хотини, у эрининг динига эргашган», деди».

Ўша вақтда намоз кишилар кўзига Афифнинг кўзига кўринганига ўхшаб ғалати кўринар эди. Одамлар бунга ўхшаш ибодатни мутлақо кўрмаган эдилар. Улар намозни кўрганларида ҳайратга тушиб ажабланар эдилар. Ана шундоқ вақтда Хадича бинти Хувайлид намоз ўқишни бошлаганининг ўзи у Зот учун шарафдир.

Вақти-соати етиб, Аллоҳ таоло Муҳаммад мус­тафо соллаллоҳу алайҳи васалламга:

«Ва яқин қариндошларингни огоҳлантир. Ва  сенга эргашган мўминларга қанотингни пастлат», оятларини нозил қилди.

Ана шундан сўнг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам яқин қариндошларини даъват қилишни бошлаб, кейинроқ бошқаларни ҳам тиним билмай даъват қилишга ўтдилар.

Чунки Аллоҳ таоло охирги Пайғамбарига:

«Эй бурканиб ётган! Тур ва огоҳлантир!» деган нидони қилган эди.

Бу илоҳий нидо, жуда ҳам таъсирчан нидо эди. Ётиш, дам олиш вақти ўтганлиги, туриш, ҳаракат қилиш, кишиларни тўғри йўлга бошлаш, бу ишда дуч келадиган кўплаб қийинчиликларни енгиш пайти келганидан хабар эди.

Бу амр Аллоҳнинг йўлида кишиларни тўғри йўлга бошлаш учун қилинган эди. Шунинг учун ҳам Хадича онамиз Пайғамбар алайҳиссаломга, бир оз ухлаб олсангиз-чи, десалар, у Зот:

«Эй Хадича , уйқунинг вақти ўтди», дер эдилар.

Албатта, бу ишларда Хадича онамиз доимий равишда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни қўллаб-қувватлаб турдилар.

Ислом даъвати ошкор бўлиши билан бирга кофирларнинг душманлиги ҳам ошкор бўлган эди. Мушриклар асосий зарбани даъват соҳиби ва у Зотнинг оилаларига қаратган эдилар.

Улар бу борада ҳар қандай пасткашликлардан ҳам қайтмас эдилар. Албатта, бундоқ душманликлар асоратини кўтаришда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида Хадича онамиз шерик эдилар.

Ўша пайтларда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки қизлари – Руқайя ва Умму Кулсумни ўзининг икки ўғли – Утба ва Утайбага олиб берган Абу Лаҳаб Исломга зарар етказиш мақсадида келинларини талоқ қилдиртирган эди. Улар, Муҳаммадни қизлари билан овора қилиб қўйсак, динига футур етади, деб ўйлашган эди.

Утба ибн Абу Лаҳаб Руқайя розияллоҳу анҳони бирга яшамай туриб талоқ қилган эди. Утайба ҳам Умму Кулсум розияллоҳу анҳони талоқ қилди.

Албатта, ҳар қандай она учун унинг икки қизи бирдан талоқ қилиниши катта мусибатдир. Айниқса, айбсиз қизларни душманлик йўлида талоқ қилинишидан оғир дард йўқ.

Аммо бу мусибатлар дину диёнат йўлида бўлаётганини тўла англаган Хадича онамиз чиройли сабр қила олдилар. У кишининг сабрлари сервиқор тоғлардек маҳкам эди.

Оиласи бузилган қизлари ташвишида юришганда Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Пай­ғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан Руқайя розияллоҳу анҳони жуфти ҳалолликка сўрадилар. У Зот рози бўлдилар.

Кофирларнинг зулми чидаб бўлмас даражага етди. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу ва у кишининг жуфти ҳалоллари Руқайя розияллоҳу анҳо қийинчиликдан арз қилишди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам маълум вақт тааммул қилганларидан сўнг уларга Ҳабашистонга ҳижрат қилишни маслаҳат бердилар.

Усмон ибн Аффон ва Руқайянинг яқиндагина қурилган оиласи дину диёнат учун, Аллоҳ учун, Ислом учун она юртни тарк этиб ҳижрат қилишга тайёргарлик кўра бошлади. Ниҳоят, янги келин-куёв муҳожирларнинг биринчиси бўлишди.

Қайси она ўз қизини узоқ юртларга, нотаниш жойларга ҳижрат қилиб кетишини истайди? Албатта, Хадича онамиз ҳам ўз қизлари кўз олдиларида туришини жуда хоҳлар эдилар. Аммо дину диёнат йўлида жигаргўшаларининг фироқига ҳам сабр қилдилар.

Кейин ундан ҳам қийин кунлар бошланди.Қурайш кофирлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни қатл қилишга келишдилар. Бу ёвуз ниятларини амалга ошириш учун у Зотнинг уруғлари – Бани Ҳошим ва Бани Муттолибдан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни рози бўлиб, ўзларига топширишни талаб қилдилар.

Бани Ҳошим ва Бани Муттолиб бу талабга рад жавоб бердилар.

Ана шундан кейин мушриклар Муҳаммад мус­тафо соллаллоҳу алайҳи васалламга ва мусулмонларга ҳамда Бани Ҳошим ва Бани Мутталибга тазйиқни яна ҳам кучайтиришга иттифоқ қилишди. Улар билан олди-сотди қилмаслик, сулҳ тузмаслик, қиз олиб-бермаслик, улар билан бирор алоқа қилмасликка аҳдлашишди. Бу аҳдномани кучини ошириш ва қаттиқ таъкидлаш учун уни ёзма равишда ёзиб, уни Каъбаи Муаззаманинг ичига осиб қўйишди.

Бу ишнинг бошланиши пайғамбарликнинг еттинчи йили муҳаррам ойида бўлди. Қурайш қамал ва алоқа узишни шу тариқа эълон қилганидан кейин, Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам, мусулмонлар ҳамда Бани Ҳошим ва Бани Мутталиб уруғлари аъзолари Бани Мутталиб дарасида қамалда қолдилар.

Қамалда қолганлар мисли кўрилмаган қийинчиликларга дучор бўлишди. Маккага савдо карвони келганда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бирор киши болалари учун бирор нарса олмоқчи бўлиб борса, ҳеч ким унга нарса сотмас эди.

Абу Жаҳл ва унга ўхшашлар савдогарларга, баҳони оширинглар, мусулмонлар бирор нарса сотиб олмасинлар, дер  эдилар.

Қамалдагилар дарахтларнинг илдизи ва баргини ейишга мажбур бўла бошлаган эдилар.

Шу тариқа кунлар, ҳафталар ва ойлар ўтиб бораверди. Қамалдагиларнинг аҳволи борган сари оғирлашарди. Қурайшликларнинг эса тазйиқи ортиб борарди. Ҳеч бир енгилликнинг дараги йўқ эди. Ана шу ҳолат уч йил давом этди.

Хадича бинти Хувайлид, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва бошқа мусулмонлар билан бир қаторда қамал жафосини бошқалардан кўра кўпроқ чекдилар. Чунки у киши қамал жафосига ҳам қарамай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча ишларида яқиндан ёрдам берар эдилар.

Қамал тамом бўлиши биланоқ Хадича онамиз бемор бўлиб ётиб қолдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг ёнларидан жилмай қарардилар. Аммо кун сайин оғирлашиб борардилар.

Ўша пайтда Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга пайғамбарлик келганига ўн йил тўлган, Ислом учун ўта нозик бир пайт эди. Ҳар қандай шахс бир оз мойиллик кўрсатса ҳам, мусулмонларга катта хурсандлик бўладиган бир кезлар эди. Ўшандоқ бир пайтда Исломнинг биринчи куниданоқ мусулмонларга, хусусан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга мададкор бўлиб келаётган киши, у Зотнинг жуфти ҳалоллари, мўминларнинг оналари Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳо олтмиш беш ёшида бу дунё­ни тарк этдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўнгилларини доимий равишда кўтариб тургувчи, бош маслаҳатчиларидан, биринчи бўлиб иймон келтирган ва фазилатларини санаб адоғига етиб бўлмас бир улкан матонатли кишисидан айрилган, уйларида етим болалари билан ёлғиз қолган эдилар. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ Ислом жамияти учун оғир жудолик эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳони ўз қўллари билан Маккаи Мукарраманинг юқори тарафидаги Ҳажун қабристонига қўйдилар.

Ўша йили Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари Абу Толиб ҳам вафот этди. Ўзи мусулмон бўлмаса ҳам, Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламни кофирларнинг дои­мий ҳуружларидан ҳимоя қилиб келаётган одам бу дунё­дан кўз юмган эди. Бу йўқотиш ғоятда катта мусибат эди.

Мана шу икки улкан мусибат туфайли ўша йилни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам «маҳзунлик йили» деб атадилар.

У Зот Хадича онамизни жуда яхши кўрар ва қадрлар эдилар. У Зотнинг Хадича онамизга бўлган улкан эҳтиром ва эъзозларини сўз билан ифода қилиш қийин. Яхшиси, у Зотдан бу ҳақида ворид бўлган ҳадиси шарифларга мурожаат қилайлик.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни аёлларидан рашк қилмадим. Фақатгина Хадичадан рашк қилдим. Мен уни кўрмадим ҳам. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон қўй сўйсалар, Хадичанинг дугоналарига юборинглар, дер эдилар. Бир куни у Зотнинг ғазабларини чиқариб:

«Хадича !» дедим.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Албатта, менга унинг муҳаббати берилган», дедилар».

Бошқа бир ривоятда:

«Гоҳида у Зотга:

«Гўё дунёда Хадичадан бошқа йўқдек», дердим.

У Зот: «У ундоқ эди, бундоқ эди, менинг болаларим ундан бўлган», дер эдилар».

Бошқа бир ривоятда:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга у Зотнинг аёлларидан бирортаси ҳақида Хадичага рашк қилганимдек рашк қилмадим. Бу рашк у Зот уни кўп зикр қилганлари учундир. Мен уни ҳеч ҳам кўрмадим. У менга уйланишларидан уч йил аввал вафот этган».

Икки шайх ва Термизий ривоят қилишган.

Бу ҳадиси шарифдан Хадича онамизнинг фазллари равшан намоён бўлмоқда. Оиша онамизнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа аёлларидан рашк қилмаганлари уларнинг бу кишидан устун бўлмаганларидандир.

Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳога келсак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон қўй сўйсалар, Хадичанинг дугоналарига юборинглар, дер эдилар. Бу билан у Зот Хадича онамизнинг ҳурматларидан у кишининг яқин одамларини эҳтиром қилиб юрганлар. Бу ҳол, албатта, рашкни келтирадиган нарсадир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳонинг ҳурматларидан у кишининг дугоналарини бошқа пайт­ларда ҳам йўқлаб турганлар.

Анас розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон ўзларига бирор нарса келтирилса, буни фулонанинг уйига олиб бориб беринглар. У Хадичанинг дугонаси эди», дердилар», дейилган.

Имом Ҳоким Оиша онамиздан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига у Зот менинг олдимда эканида бир кампир келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:«Сен кимсан?» дедилар.

«Мен Жассома Музанияман», деди.

«Йўқ. Сен Ҳассони Музаниясан! Сизлар қандоқсизлар? Ҳолингиз қандай? Биздан кейин нима қилдингиз?» дея кетдилар.

«Яхшимиз! Ота-онам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули!» деди у.

У чиқиб кетганидан кейин:«Эй Аллоҳнинг Расули, бир кампирга бунчалик эҳтиром қилдингиз?» дедим.

«У Хадичанинг вақтида ҳузуримизга келиб турар эди. Албатта, эски аядни гўзал тутиш иймондандир», дедилар».

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадича онамиз ҳақларида:

«Албатта, менга унинг муҳаббати берилган», деганлари катта гапдир. Бундан Аллоҳ таолонинг Ўзи Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалбларига Хадича онамизнинг муҳаббатларини солиб қўйгани маълум бўлади. Демак, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадича онамизга бўлган соф муҳаббатлари илоҳий иноят ила бўлган муҳаббатдир.

Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадича онамизга бўлган муҳаббатлари ва эҳтиромларининг яна бир сабаби у Зотнинг:«Менинг болаларим ундан бўлган», деган гапларида яққолроқ намоён бўлади. Дарҳақиқат, Аллоҳ таолонинг Ўзигагина маълум ҳикматга биноан, у Зотнинг барча фарзандлари Хадича онамиздан бўлган. У кишидан бошқа аёлларидан бола бўлмаган. Бу ҳол ҳам, албатта, Хадича онамиз фазлларига фазл қўшади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:«Жаброил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб:

«Эй Аллоҳнинг Расули! Мана Хадича ҳузурингизга келди. У билан идиш бор. Унда хўрак ёки таом ёки шароб бор. Қачон у ҳузурингизга етиб келганда унга Роббиси азза ва жалладан ва мендан салом айтинг ва унга жаннатдаги дуру ёқутлар ила тизилган, луълуъ ила безатилган, шовқин-сурони ҳам, чарчоғи ҳам йўқ уйнинг ба­шоратини беринг», деди».

Икки шайх ва Термизий ривоят қилишган.

Бу ҳадиси шарифда, аввало, Хадича онамизнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қилган катта хизматларидан бир намуна кўрмоқдамиз. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга сид­қидилдан хизмат қилиб, орқаларидан озиқ-овқат кўтариб, маълум масофа йўлни босиб келмоқдалар. Хадича онамиздек обрўлари, жамиятда тутган ўринлари ва ҳадсиз-ҳисобсиз бойликларга эга бўлган қай бир аёл эрининг орқасидан озиқ-овқат кўтариб, тоғу тошлар орасида юради? Албатта, у кишининг бу ҳолатлари жуфти ҳалолларига хизмат қилишни ўз бурчлари деб билганларидан ва бу хизмат ила Аллоҳ таолонинг розилигини топиш ниятлари кучли эканидандир.

Аллоҳ таоло Хадича онамизни ниятларига яраша мукофотлаганларини шу ҳадиси шарифнинг ўзидан кўриб турибмиз. Жаброил алайҳиссалом Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳонинг келаётганлари хабарини беришларининг ўзи катта гап. Бу у кишининг илоҳий иноят ва эҳтимом остида юришларидан дарак беради.

Жаброил алайҳиссаломнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳо ҳақларида:«Қачон у ҳузурингизга етиб келганида унга Роббиси азза ва жалладан ва мендан салом айтинг. Унга жаннатдаги дуру ёқутлар ила тизилган, луълуъ ила безатилган, шовқин-сурони ҳам, чарчоғи ҳам йўқ уйнинг башоратини беринг», де­йишлари бошқа бирор одам боласига берилмаган фазл бўлса ажаб эмас.

Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг:«Дунё аёлларининг энг яхшиси Марям бинти Имрондир. Дунё аёлларининг энг яхшиси Хадича бинти Хувайлиддир», деганларини эшитдим».

Учаласини Икки шайх ва Термизий ривоят қилишган.

Бу ҳадиси шарифдан Марям бинти Имрон ўз замонларида аёлларнинг энг афзали бўлганлари ва шунга ўхшаб Хадича бинти Хувайлид ҳам ўзлари яшаган замоннинг энг афзал аёли бўлганларини билиб оламиз.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Хадичанинг синглиси Ҳола бинти Хувайлид Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириш учун изн сўради. У Зот бундан Хадичанинг изн сўрашини эслаб ҳузурландилар ва:

«Аллоҳим, Ҳола бинти Хувайлид бўлсайди», дедилар.

Мен рашк қилиб:«Қурайшнинг икки яноғи қизил кампирларидан бир кампирни эсламоқдамисиз?! Унинг ўлганига анча бўлди. Аллоҳ сизга унинг ўрнига ундан яхшисини берган!» дедим».

Икки шайх ривоят қилган.

Бу ҳадиси шарифдан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадича онамизни бир лаҳза ҳам ёдларидан чиқармай эъзоз ила эслаб юрганларини билиб оламиз. У кишининг сингиллари Ҳола бинти Хувайлид у Зотнинг ҳузурларига кириш учун изн сўраганида унинг овозини эшитишлари билан у Зот Хадича онамизнинг овозларига ўхшаш овозни таниб:

«Аллоҳим, Ҳола бинти Хувайлид бўлсайди», дедилар.

Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳонинг овозларига ўхшаш овоз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни шунчалар ҳаяжонга солишидан ҳам Хадича онамизни қанчалар эҳтиром қилишларини билиб олиш қийин эмас.

Бадр урушида асир тушган мушриклар ичида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг куёвлари, қизлари Зайнаб розияллоҳу анҳонинг эри Абул Осс ҳам бор эди. У мусулмон бўлмагани учун Зайнаб розияллоҳу анҳо у билан яшамасалар ҳам, бутунлай ажраб кетмаган эдилар.

Асирларни қариндошлари товон тўлаб, озод қи­либ олишлари мумкин, деган амр чиққанидан ке­йин одамлар ўз яқинларини озод қилиб ола бошладилар.

Абул Осснинг укаси ҳам бир халтача олиб келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тутқазди ва акасининг тўлови эканини айтди. У Зот халтани очиб, қизлари Зайнабнинг тақинчоқларини кўрдилар. Зайнаб розияллоҳу анҳо эри Абул Осс­ни озод қилиш учун ўз тақинчоқларини юборган эдилар. Тақинчоқлар ичида бир мунчоқ ҳам бор эди. Уни Зайнаб розияллоҳу анҳога тўйи куни онаси Хадича бинти Хувайлид совға қилган эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша мунчоқни кўриб кўнгиллари ғалати бўлиб туриб қолдилар. Бу ҳолни сезган саҳобаи киромлар ҳам жим бўлиб, бир-бирларига қараб қолдилар. Агар унинг асирини бўшатиб, мунчоғини қайтариб беришни раво кўрсангиз, ўшандоқ қилинглар, дедилар. Саҳобалар рози бўлдилар.

Маккаи Мукаррамани фатҳ қилиш куни ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадича онамизнинг қабрлари ёнига келиб туриб, иш қандай боришини кузатиб турганлар.

Бошқа ривоятда Оиша онамиз қуйидагиларни айтадилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадича зикр қилинса, унга мақтов ва ҳаққига истиғфор айтишдан зерикмайдиган одатлари бор эди. Бир куни у Зот уни яна эслаб қолдилар. Менинг рашким келиб:

«Аллоҳ сизга ўша қари хотин ўрнига ундан яхшисини берган», дедим. Бас, у Зотнинг қаттиқ ғазабланганларини кўрдим. Ҳушим бошимдан учиб кетди. Ичимда: «Аллоҳим, агар Расулингнинг ғазабини мендан кетказсанг, ҳеч қачон уни ёмон зикр қилмайман», дедим.

Менинг ҳолимни кўрганларида у Зот:«Нима дединг?! Аллоҳга қасамки, Аллоҳ менга унинг ўрнига ундан яхшироғини бермади. Одамлар менга куфр келтирганида, у менга иймон келтирди. Одамлар мени ёлғончи қилганларида, у мени тасдиқлади. Одамлар мендан нарсаларини беркитганида, у молини мен учун сарфлади. Аллоҳ таоло менга бошқа аёллардан эмас, ундан фарзандлар берди», дедилар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:«Оламнинг аёлларидан сенга Марям бинти Имрон, Хадича бинти Хувайлид, Фотима бинти Муҳаммад ва Фиръавннинг аёли Осиё етарлидир», дедилар».

Термизий, Насаий ва Ҳоким ривоят қилишган.

Яъни фазлли бўлишда ушбу исмлари зикр қилинган аёллар етарлидир, дедилар.

Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳонинг аёллар ичида камолга етган ва ўз замонида энг афзал аёл бўлганлари ҳақида ҳужжат ва далиллар кўп.

Аллоҳ таоло Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳодан рози бўлсин! Омин!

muslimaat.uz

Makka tuproqlarida yashovchi Xadicha binti Xuvaylid bir kuni tush ko‘radi. Hovlisiga katta quyosh tushib, o‘rnashgan emish va hamma tomonini nur va chiroyga burkabdi.

Uyg‘onib ketib qarasa, tushi ekan. Qop-qorong‘u zulmat bir kechada Xadichaning ko‘ngli ravshanligicha qoldi. Qanchalar ajoyib edi bu tush. Hadsiz-hisobsiz mujdalarning boshi edi uning uchun. Ertasi kun ertalabdan eski dinlardan xabardor, juda ko‘p narsalarni biluvchi amakivachchasi Varaqa ibn Navfalnikiga tushining ta’birini so‘rab bordi. “Ey amakimning qizi, suyunchi ber! Agar Yaratgan tushingni o‘ngidan keltiradigan bo‘lsa, hovlingga nubuvvat ziyosi kiradigan bo‘libdi!” deb Xadichaning ko‘ngliga oydinlik soladi. Bu tush bir kun kelib haqiqatga aylanadi va johiliyatda “Tohira” (“Pokiza”) laqabli bu siymoni islomiyat “Xadichai Kubro” deya sharaflaydi.

Hazrat Xadicha eng birinchilardan edi!

Sarvari koinotning (sollallohu alayhi va sallam) ilk nikohlab olgan ayoli, eng birinchi imon bilan sharaflangan ummat, Rasulullohning   (sollallohu alayhi va sallam) orqalarida turib birinchi namoz o‘qigan baxtli inson. Hiro g‘oridan dastlabki vahiy bilan qaytgan Allohning Rasulidan (sollallohu alayhi va sallam) ilk bor Qur’on kalomini eshitgan ham Xadicha bo‘ldi. Alloh taolo Jabroil farishta orqali unga alohida salom yo‘lladi. Olamlar sarvari (sollallohu alayhi va sallam) insonlarning qarshiliklariga yuz tutganida, tahqirlanganlarida, muborak qalblari mahzun bo‘lganida taskin va tasalli bera olgan, moli va jonini islomiyatga baxshida eta olgan sharifa ayol, birinchilarning birinchisi, mo‘minlarning onasi hazrat Xadicha edi. 

Onamiz Xadicha binti Xuvaylid ibn Abduluzzo ibn Qusay Qurashiyya Asadiyya “Fil voqeasi”dan o‘n besh yil oldin Makkada arab­larni­ng asl qavmi Qurayshning e’tiborli oilasida tavallud topgan. Otasining ismi Xuvaylid, onasi Fotimadir. Uning ota tarafidan nasabi Qusayda Payg‘ambarimiz nasabi bilan birlashadi. Ona tarafidan Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bilan katta bobolari Luayda birlashadi.

Ibn Ishoqdan rivoyat qilinishicha, hazrat Xadicha tijorat bilan shug‘ullanuvchi boy, obro‘-e’tiborli ayol bo‘lgan. U qavmining erkaklarini yollab tijorat karvonini Shomga yo‘llar edi. Muhammadning (sollallohu alayhi va sallam) to‘g‘ri so‘zli, go‘zal axloqli va omonatdor ekanidan xabardor bo‘lgach, xizmati haqini ikki barobar berish sharti bilan unga karvonni topshiradi. Tijorat safarida Xadichaning quli Maysara yo‘l bo‘yi ajabtovur hodisalarga shohid bo‘ladi. Karvon ham boshqa safarlarga qaraganda ancha yaxshi foyda bilan qaytadi. Maysaradan bo‘lgan voqealarni eshitgach, Muhammadning fazilatlarini anglagan Xadichaning unga qiziqishi va muhabbati ortadi, turmush qurishni taklif etadi. Bo‘lajak payg‘ambar bu taklifni qabul qiladi.

Xadichaning mulkdorligi, shuningdek, ma’naviyati, shaxsiyati hamda badavlat ekanining hikmati oldindan ma’lum edi. Go‘zal axloq egasi Xadicha “buyuk xulqlar ustida”gi (Qalam,4) Rasuli akram uchun yaratilgan edi. Alloh taolo Islomning dastagi uchun Xadichaga moddiy va ma’naviy boyliklarini in’om etib, Rasulining mashaqqatli yo‘lida yo‘ldosh, hamkor, yaxshi-yomon kunida yelkadosh bo‘lishini taqdir qilgan edi. Muborak ko‘ngilni kular yuz va mehrli so‘zlar bilan ko‘tarib turdi. Qosim, Zaynab, Ummu Kulsum, Ruqiya, Fotima va Abdullohlarni (roziyallohum anhum) olamlar Sarvariga armug‘on etgan muborak ona edi. Suyukli Payg‘ambar umr­larining oxirigacha Xadichani suydilar, undan minnatdor bo‘lib, xotiriga hurmat tuyib, eslaridan hech chiqarmadilar.

Xadicha binti Xuvaylid (roziyallohu anhu) musulmonlarning birinchisi ekaniga barcha ulamolar ittifoq qilishgan. Izzuddin ibn Asir: “Xadicha Allohning bandalari orasidan birinchi imon keltirganiga barcha musulmonlar ijmo qilishgan. Undan oldinga tushadigan erkak ham, ayol ham yo‘q”, deb yozgan.

Hazrat Xadicha Islom yo‘lida ulkan xizmatlar qildi. Eng oldin o‘z uylarini imon go‘shasiga aylantira oldi. Aynan shu urinishlari ­Zayd ibn Horisa va Ali ibn Abu Toliblarning ham birinchilar qatori bo‘lib imon keltirishlariga hissa qo‘shgan bo‘lsa, ajab emas. Aynan ana shu urinishlari to‘rt qizlari Zaynab, Ruqiya, Ummu Kulsum va Fotimalarning onasiga ergashib, imon keltirishlariga sabab bo‘ldi. Ibn Ishoq (rahmatullohu alayh) Oyshadan (roziyallohu anho) rivoyat qiladi: “Alloh O‘z nabiysini nubuvvat bilan ikrom qilganida Xadicha va uning qizlari Islomga keldilar”.

“Uyunul asar”da keltirilgan rivoyatda Afif Kindiy quyidagilarni keltiradi: «Abbos ibn Abdulmuttalib bilan do‘stligimiz bor edi. U Yamanga kelib, atir sotib olib ketar va uni mavsum kunlari sotar edi. Men Abbos bilan Minoda turgan edim. Bir bekamu ko‘st odam kelib, tahorat qildi. So‘ng turib, namoz o‘qidi. Keyin bir ayol chiqib, tahorat qildi. U ham turib namoz o‘qidi. So‘ng bo‘yi yetay deb qolgan bola chiqib, tahorat qildi va uning yonida turib, namoz o‘qiy boshladi. Men: “Sho‘ring qurisin, ey Abbos! Bu qanday din?” dedim. “Bu ukamning o‘g‘li Muhammad ibn Abdullohning dini. U o‘zini Alloh Rasul qilib yuborganini da’vo qilmoqda”, dedi Abbos».

Namoz Afifning ko‘ziga g‘alati ko‘ringan bir davr­da Xadicha namoz o‘qishni boshlagan sharifa ayol edi.

Islomni ochiq-oydin yoyishga o‘tilgan juda qiyin kunlarda musulmonlar sabr bilan Allohning ra­hmati­dan umid qi­lishar edi. Xadicha onamiz bardosh qilishda oldingilar qa­tori­­da edi. Abu Lahab Islomga zarar yetkazish uchun kelin qilib olgan Payg‘am­bari­miz­ning (alay­his­salom) ikki qizlari Ruqayya va Ummu Kulsumni o‘g‘il­lari Utba va Utaybaga taloq qildirtiradi. Bu musibatlar paytida hazrat Xadicha kuchli bo‘lishga harakat qildi va mehribon otaning alamlariga malham bo‘la oldi.

Nubuvvatning yettinchi yili musulmonlar Bani Muttalib darasida qamalda qolishadi. Uch yil davom etgan bu azobli kunlarda daraxtlarning ildizi va barglari bilan oziqlangan mo‘min-musulmonlar qattiq holdan toyishadi. Qamal tugaydi, ammo... Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) yigirma olti yilga yaqin huzur-halovatli oila saodatini armug‘on etgan suyukli zavjalari xastalanadi. Amakilari Abu Tolibdan ayrilganlariga hali ko‘p bo‘lmagan, mushriklarning tazyiqi kuchaygan ana shunday og‘ir kunlarda Xadichaning bemor bo‘lib, yotib qolishi Payg‘ambarimizni (sollallohu alayhi va sallam) yanada g‘amgin qiladi. Oltmish besh yoshdan yuqorilagan Xadicha payg‘ambarlikning o‘ninchi yili Ramazon oyida bu olamni tark qildi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) o‘z qo‘llari bilan suyukli onamizni Makkai mukarramaning yuqori tarafidagi Hajun qabristoniga qo‘ydilar.

Bu yo‘qotishlar Payg‘ambarimizga og‘ir keldi. Yuzlari qayg‘uga botdi. G‘am-anduh yuraklari­ni o‘rtadi. O‘sha yil “Mahzunlik yili” sifatida Islom tarixiga ham umrbod muhrlandi.

Nabiylarning komili (sollallohu alayhi ­va sallam) o‘ttiz sakkiz yillik oilaviy hayotlarini yigirma olti yilini yolg‘iz hazrat Hadicha bilan kechirdilar, u sevgiga boshqa bir sevgini aralashtirgilari kelmadi. Holbuki, Xadicha Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) o‘n besh yosh katta edi.

Oyshadan (roziyallohu anho) rivoyat qilinadi: «Nabiyni (sollallohu alayhi va sallam) Xadichadan boshqa ayollaridan rashk qilmadim. Albatta, men uni ko‘rmaganman. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) qachon qo‘y so‘ysalar, “Xadichaning dugonalariga yuboringlar”, der edilar. Bir kuni u zotning g‘azablarini chiqarib: “Xadicha!” dedim. Shunda Rasululloh: “Menga uning muhabbati berilgan”, dedilar» (Imom Buxoriy, Imom Muslim, Imom Termiziy rivoyati).

Yana Oyshadan (roziyallohu anho) rivoyat qilingan boshqa hadisda bunday deyiladi: «Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) Xadicha eslansa, uni yaxshi so‘zlar bilan xotirlab, maqtardilar. Bir kuni rashkim kelib, “Og‘zida bir tishi yo‘q o‘sha xotinni buncha ko‘p eslaysiz, Alloh sizga undan yaxshisini bergan-ku”, dedim. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Alloh azza va jalla menga undan yaxshisini bermadi, odamlar menga kufr keltirishganida u menga imon keltirdi, odamlar meni yolg‘onchiga chiqarganida meni tasdiqladi, odamlar yordam bermaganida moli bilan yordam qildi, Alloh taolo­ menga boshqa ayollardan emas, undan farzand ato qildi”, dedilar» (Imom Ahmad rivoyati).

Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: «Jabroil (alayhis­salom) Payg‘ambar (alayhis­salom) huzurlariga kelib: “Ey Allohning Rasuli! Mana, Xadicha huzuringizga keldi. Uning qo‘lida idish bor. Unda xo‘rak yoki taom yoki ichimlik bor. Qachon u huzuringizga yetib kelganida unga Rabbi azza va jalladan va mendan salom ayting va unga jannatda lu’lu’ (duru yoqutlar ila bezatilgan) ato etilgan: shovqin suroni ham, charchog‘i ham yo‘q. Shuning bashoratini bering”, dedi» (Imom Buxoriy, Imom Muslim).

Xadicha onamiz Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) buyuk xizmat qildi. Hadisdagi bu manzara ana shu sidqidildan qilingan xizmatlaridan bo‘lib, Nabiyning orqalaridan oziq-ovqat ko‘tarib, ma’lum masofa yo‘lni bosib kelmoqda. Jamiyatdagi obro‘siga, hadsiz-hisobsiz boyliklarga ega bo‘lganiga qaramay, tog‘u toshlar oralab, erlarining ortidan ovqat ko‘tarib yurishi, burchini, bu xizmatning qiymatini bilganidan.  Jabroilning (alayhissalom) Xadicha haqida xabar berib, Allohning va o‘zining nomidan salom yo‘llashi ilohiy inoyat ostida bo‘lganidan darak hamdir. Bunday inoyat boshqa biror odam bolasiga berilmagan fazl bo‘lsa, ne ajab!

Zebuniso Husayn tayyorladi | Hidoyat.uz

Tavallud topishlari va Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga turmushga chiqishlari

Xadicha binti Xuvaylid ibn Abduluzzo ibn Qusoy Qarashiyya, Asadiyya «Fil voqeasi»dan o‘n besh yil ilgari Makkada e’tiborli oilada tavallud topgan. U kishi (bizning diyorlarda Hadicha deb atalsa-da, asli ismlari Xadiyjadir) Qurayshning oldi qizlaridan bo‘lgan. O‘sha vaqtdagi urf bo‘yicha fozila qiz tarbiyalab yetishtirish uchun nima zarur bo‘lsa, Xadicha binti Xuvaylid uchun ham barchasi muhayyo qilindi. Uni o‘n besh yoshida turmushga chiqarishdi.

Kelinchak eri Abu Hola ibn Zirora at-Tamimiyni o‘sha vaqtdagi erkaklar ichida eng yuqori maqomlardan birini olishi uchun jon-jahdi bilan tirishib, tinim bilmay harakat qildi. Xadicha binti Xuvaylid o‘z oilasi yurtda eng obro‘li oila bo‘lishini, o‘zi ayollarning sarasi, eri erkaklarning peshvosi bo‘lishini juda-juda xohlar edi. Ammo bu urinishlarning barchasi puchga chiqdi. Xadicha binti Xuvaylid har qancha urinmasin, niyatiga yetisha olmadi. Eri Abu Hola qazo qilgach, shon-sharafli oila qilish niyatida kuyib-yonayotgan yosh kelinchak beva qoldi. Xadicha binti Xuvaylidga o‘xshagan oqila, fozila ayollar ko‘pchilikning e’tiboridan chetda qolishi mumkin emas edi. Qurayshning ashrafidan bo‘lmish Atiq ibn Obid ibn Abdulloh al-Maxzumiy Xadicha binti Xuvaylidga sovchi qo‘ydi. Ikkinchi taraf rozi bo‘ldi. Xadicha binti Xuvaylid ikkinchi eridan farzand ham ko‘rdi. Ammo oilaviy ishlari ko‘ngildagidek bo‘lmay, oila buzildi. Shunga qaramay, Xadicha binti Xuvaylid ersiz, o‘zi yolg‘iz holida Quraysh ayollari ichida eng obro‘li ayol bo‘lishga erishdi. Yigirma besh yoshlarida Quraysh ayollarining sayyidasi bo‘ldi. Alloh taolo Xadicha binti Xuvaylidga ko‘pgina yaxshi sifatlarni in’om qilgan edi. U kishi oliyhimmat, hassos tabiatli, keng ufqli, dindor va pokiza ayol edilar. Xadicha binti Xuvaylid quraysh ayollari ichida «Tohira» laqabini olgan edi. Xadicha binti Xuvaylidning Varaqa ibn Navfal ismli amakivachchasi bor edi. U eski diniy kitoblardan xabardor bo‘lib, juda ko‘p narsalarni bilar va odamlarga aytib berar edi. Xadicha binti Xuvaylid o‘sha amakivachchasi bilan suhbatlashishni yoqtirar va Varaqadan din haqida eshitganida qalbini ajoyib bir hislar qamrab olar edi. U bir kecha tush ko‘rdi. Tushida hovlisiga katta bir quyosh tushib, o‘rnashganmish. U hovlining hamma tomonini ziyo va chiroyga to‘ldirganmish-da, o‘sha quyosh bu hovlidan turib, hamma yoqqa ziyo sochayotgan emish. Cho‘chib uyg‘onsa, tushi ekan. Hamma yoq qop-qorong‘u tun bo‘lsa-da, uning qalbi haligi quyosh ziyosi ila ravshan holda qolgan edi. Erta bilan Xadicha binti Xuvaylid amakivachchasi Varaqa ibn Navfalnikiga yo‘l oldi. U amakivachchasiga ko‘rgan tushini boshdan-oyoq so‘zladi. Varaqa ibn Navfal amakisining qizini diqqat bilan tingladi. U bu tushning ta’birini yaxshi bilar va ahamiyatini undan ham yaxshi anglar edi. Xadicha binti Xuvaylid tushini aytib bo‘lishi bilan Varaqaning vujudini quvonch qopladi. U viqor va sevinch bilan: «Ey amakimning qizi! Suyunchi ber! Agar Alloh tushingni o‘ngidan keltiradigan bo‘lsa, hovlingga nubuvvat ziyosi kiradigan bo‘libdi! U yerdan nabiylar xotamining fayzi jo‘sh uradigan bo‘libdi!» dedi. Samoviy kitoblarni yaxshi biladigan mo‘‘tabar bir odamdan bu gaplarni eshitib, Xadicha binti Xuvaylidning butun vujudini ajoyib bir his qamrab oldi. U Varaqadan nabiylarning Xotami va uning sifatlari haqida so‘radi. U o‘z savollariga berilgan javoblarning har bir so‘zini butun vujudiga singdirib borar edi. O‘sha kundan u o‘zi ko‘rgan tush ta’sirida yashadi. Nabiylarning xotami va uning sifatlari bir lahzaga ham uning xayolidan ko‘tarilmas edi. U Alloh taolodan u tushini o‘ngidan kelishini so‘rar edi. O‘z hovlisidan nubuvvat ziyosi taralishi ishqida kuyardi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, o‘sha tushni ko‘rgan kunidan boshlab, o‘ziga sovchi qo‘ygan erkaklarning sifatlarini so‘rab-surishtirish odatini chiqardi. U o‘ziga sovchi qo‘ygan har bir erkakning sifatlarini Varaqa ibn Navfaldan o‘zi eshitgan Nabiylar xotami sifatlariga taqqoslab ko‘rar edi. Mazkur sifatlarga to‘g‘ri kelmas, u sovchilarga uzr aytar edi. Shundoq qilib, kunlar, haftalar, oylar, yillar o‘taverdi. Quraysh ayollarining Ka’ba oldida to‘planib o‘tkazadigan marosimlari bor edi. O‘sha marosim kunlarining birida Xadicha binti Xuvaylid haramga bordi. Baytni tavof qildi. O‘z tilaklariga yetkazishini Alloh taolodan so‘rab ixlos ila uzoq duo qildi. So‘ngra Ka’baning yaqinida gaplashib o‘tirgan ayollar oldiga borib o‘tirdi. Shu payt bir ovoz gaplashayotgan ayollarning gapini bo‘ldi. Bir kishi baland ovoz bilan: «Ey Quraysh ayollari!» deb baqirardi. Ayollar gapdan to‘xtab, unga qarashdi. U gapida davom etib: «Ey Quraysh ayollari! Yaqinda ichingizdan nabiy chiqajak! Sizlardan kim unga umr yo‘ldoshi bo‘lay desa, fursatni qo‘ldan qochirmasin!» derdi. Ayollar haligi odamni jinni deb o‘ylashdi. Ba’zilar uni tosh otib quvdi. Yana birlari qarg‘adi. Ammo Xadicha binti Xuvaylidning yuragi xapriqib ketdi. Nabiylar xotami haqida bilganlariga bu odamning gapi ham qo‘shilgan edi. U o‘zi kutayotgan saodatli onlar yaqinlashib qolganini his etgandek edi. Ibn Sayyidinnas rahmatullohi alayhi «Uyuunul asar fii fununil mag‘oziy vash shamoil vassiyar» nomli kitobida bunday hikoya qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yigirma besh yoshga yetganlarida, Makkada u Zotni amin nomidan boshqa nom ila atamaydigan vaqtlarida Abu Tolib u kishiga: «Ey jiyanim, men mol-dunyosi yo‘q odamman. Zamon biz uchun qiyinlashdi. Boshimizga og‘ir yillar keldi. Bizning esa biror narsamiz ham, tijoratimiz ham yo‘q. Qavmingning karvoni Shomga boradigan vaqt bo‘lib qoldi. Xadicha binti Xuvaylid qavmning erkaklarini o‘z karvoni ila yuboradi. Ular uning tijoratini qilib keladilar va o‘zlariga manfaat oladilar. Sen borib unga o‘z xizmatingni taqdim qilsang, yaxshi bo‘lar edi. U ham jon deb rozi bo‘lardi. Sening pokliging haqida unga ham xabar yetgan bo‘lsa kerak. Aslida-ku, men sening Shomga borishingga qarshiman. Yahudiylar senga biror narsa qilishlaridan qo‘rqaman. Ammo boshqa ilojimiz yo‘q», dedi.

Xadicha binti Xuvaylid sharafli, boy-badavlat va tohira ayol edi. U o‘z karvonini Shomga yuborar edi. Uning tijorati bir karvon bo‘lsa, qolgan qurayshliklarning tijorati ham bir karvon bo‘lar edi. Xadicha binti Xuvaylid o‘z tijorati uchun erkaklarni yollar edi va ularga muzoraba ila mol berar edi. Qurayshliklar tojir odamlar edilar. Kimning tijorati bo‘lmasa, hech narsasi bo‘lmas edi.

Shunda u Zot:

«Ehtimol, uning o‘zi menga odam yuborib qolar», dedilar. Bu gapni eshitgan Abu Tolib:

«Men sendan boshqasi ilib ketarmikan, deb qo‘rqaman», dedi.

Ikkovlarining orasida bo‘lib o‘tgan bu gap Xadicha binti Xuvaylidga yetib bordi. Bundan oldin u Zotning rostgo‘yliklari, omonatdorliklari va xushxulqlari haqidagi xabarlar ham yetib borgan edi.

Mazkur gapni eshitgan Xadicha binti Xuvaylid:

«Men uning xohishidan bexabar ekanman», dedi-da, u Zotning oldilariga odam yuborib:

«Men oldingga odam yuborishimga rostgo‘yliging, omonatdorliging va xushxulqliging sabab bo‘ldi. Men senga qavmingning odamlariga beradigan ish haqining ikki barobarini beraman», dedi.

U Zot rozi bo‘ldilar va Abu Tolibning oldiga borib xabar berdilar. Shunda u:

«Bu Alloh senga yuborgan rizqdir», dedi.

Bas, u Zot Xadicha binti Xuvaylidning g‘ulomi Maysara ila yo‘lga chiqib, Shomga bordilar. U kishining amakilari karvondagilarga u Zotga ehtiyot bo‘lishlarini tayinlab qo‘yishgan edi. Shomga yetib borilganda ikkovlari Nesturo ism­li rohibning ibodatxonasi yaqinidagi daraxt tagidan joy oldilar. Rohib Maysara bilan tanish edi. U g‘ulomga:

«Ey Maysara! Anavi daraxt tagidagi odam kim?» dedi.

«Qurayshlik, haram ahlidan bir odam», dedi Maysara.

«Ushbu daraxt tagidagi nabiydir. Uning ko‘zida qizillik bormi?» dedi rohib.

«Ha, hech ketmaydi», dedi Maysara.

«Xuddi o‘zi. U – anbiyolarning oxirgisi. Qani endi uni chiqishga amr qilinganda u bilan bo‘lsam…» dedi rohib.

Maysara bu gapni eshitib, g‘oyat ajablandi.

So‘ngra Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Busro bozoriga bordilar. O‘zlari olib kelgan narsalarni sotdilar. Kerakligini sotib oldilar. U Zot bilan bir odam orasida bir savdo moli haqida gap chiqdi. Haligi odam:

«Lot va Uzzo ila qasam!» dedi.

Shunda u Zot:

«Men hech qachon bu ikkisi ila qasam ichmaganman. Men ketdim», dedilar-da, yuz o‘girib ketdilar.

«Sening gaping – gap», dedi haligi odam va Maysaraga qarab:

«Ey Maysara! Bu – Payg‘ambar! Bizning rohiblarimiz uning sifatlarini o‘z kitoblaridan topishgan!» dedi.

Maysara bu gapdan ham g‘oyat ta’sirlandi.

So‘ngra karvondagilarning barchasi ortga qayt­dilar.

Maysara quyosh qizdirgan paytda tuya ustida ketayotgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ikki farishta soya solib turganini ko‘rdi. Alloh taolo Maysaraning ko‘ngliga u Zotning muhabbatlarini solib qo‘ygan edi. U o‘zini xuddi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qullaridek tutar edi. Ular o‘z tijoratlarini qilib, odatdagidan ko‘ra ikki marta ko‘p foyda ko‘rdilar. Qaytayotib Marriz-zahronga yetganlarida Maysara:

«Men oldinroq borib, Alloh Xadichaga sen tufayli bergan narsalarning xabarini yetkazay», dedi».

O‘sha tijoriy safardan kelgan Xadichaning xizmatkori Maysara bor ko‘rgan-bilganlarini xojasiga xabar qildi. Shundan keyin o‘tkir aql egasi Xadicha binti Xuvaylid Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam oddiy odam emasligini sezib qoldilar. U Zotdagi to‘g‘rilik, sadoqat, halollik, xayr-baraka va boshqa xislatlar Xadichani o‘ziga rom etgan edi.

Buning ustiga xizmatkorlari Maysara safar davomida Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamdan ko‘rgan aql bovar qilmaydigan holatlarini aytib berdi.

Xadicha binti Xuvaylid o‘z g‘ulomi Maysaradan eshitganlarini Varaqa ibn Navfalga aytib berdi.

Varaqa: «Agar shu gaplar haq bo‘lsa, albatta, Muhammad ushbu ummatning Payg‘ambaridir. Men shundoq bo‘lishini bilar edim», dedi.

Makkaning ko‘plab a’yonlarining sovchilarini qaytargan Xadicha shundan so‘ng Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamga turmushga chiqishni niyat qildi.

Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi «Tabaqot» nomli kitobida Nafisa binti Munayyadan rivoyat qiladilar:

«Xadicha binti Xuvaylid azmu qarorli, kuch-quvvatli, sharafli ayol edi. Alloh taolo unga karam va xayr-barakani ham ato qilgan edi. U o‘sha paytda Qurayshning eng nasabi yaxshi va sharafi ulug‘ ayoli edi. Uning qavmining barchasi, uddasidan chiqsa, uni o‘z nikohiga olish payida edilar. Ular unga sovchilar qo‘yib, molu mulklar sarflagan edilar.

Xadicha binti Xuvaylid bir kuni meni Muhammadning oldiga uning karvoni ila Shomdan qaytib kelganidan so‘ng kishi bilmas yubordi. Men borib:

«Ey Muhammad, sening uylanishingga nima monelik qiladi?» dedim.

«Uylanish uchun qo‘limda hech narsa yo‘q», dedi.

«O‘sha narsadan kifoyalansang va jamol, mol, sharaf va o‘z tengingga da’vat qilinsang, xo‘p deysanmi?» dedim.

«Kim o‘zi u?» dedi.

«Xadicha», dedim.

«Bu ishni qandoq qila olaman?» dedi.

«Bu yog‘ini menga qo‘yib ber», dedim.

Bas, borib xabarni yetkazdim. Xadicha binti Xuvaylid u kishiga odam yuborib, falon soatda kel, dedi. Shuningdek, amakisi Amr ibn Asadga ham odam yubordi. U o‘z jiyanining nikohiga hozir bo‘ldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham o‘z amakilari bilan kirdilar. Ulardan biri u kishini nikohlab qo‘ydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga uylanganlarida yigirma besh yoshda edilar. O‘sha kunlari Xadicha qirq yoshda edi. U «Fil voqeasi»dan o‘n besh yil oldin tavallud topgan edi».

O‘sha kuni Xadicha binti Xuvaylidning uyida Bani Hoshimning kattalaridan anchagina odam hozir bo‘lgandi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga u kishining amakilari Abu Tolib, Hamza, Abbos, u kishining og‘aynilaridan Abu Bakr, Ammor ibn Yasir va boshqalar kelgan edilar.

Xadicha binti Xuvaylid tomonidan amakisining o‘g‘li Varaqa ibn Navfal, akasining o‘g‘li Hakim ibn Hizom va boshqalar bor edi.

Erkaklar bilan birga bir necha ayollar, jumladan, Sofiya binti Abdulmuttolib, Otika binti Abdulmuttolib ham bor edi.

Abul Abbos al-Mubarrad rahmatullohi alayhi va boshqa tarixchilarimiz rivoyat qilishlaricha, o‘sha paytning odati bo‘yicha, munosib vaqti bo‘lganda Abu Tolib xutba qilib, quyidagilarni aytdi:

«Bizni Ibrohimning zurriyotidan, Ismoilning ziroatidan, Ma’dning aslidan, Muzarning unsuridan qilgan Allohga hamdlar bo‘lsin.

U Zot bizni O‘z baytining xazinadori, haramining siyosatdoni qildi.

U Zot bizga hijobli baytni, omonli haramni berdi va bizlarni odamlar ustidan hokim qildi.

Ammo ba’d, ukamning o‘g‘li Muhammad ibn Abdullohni qaysi odam bilan o‘lchovga qo‘yilsa, albatta, u o‘zgalardan yaxshilikda ham, fazlda ham, sharafda ham, aqlda ham va ulug‘likda ham ustun keladi.

Agar moli oz bo‘lsa, albatta, mol soya kabi o‘tkinchi narsadir, to‘skuvchi narsadir, qaytarib olinadigan qarzdir.

Muhammadning qarobatini o‘zingiz yaxshi bilasiz. U Xadicha binti Xuvaylidga sovchilik qildi. Unga mahriga mening molimdan ertasiyu kechi bo‘lib, o‘n ikki yarim uvqiya tillo berdi. Allohga qasamki, bundan so‘ng uning ishi ulug‘ bo‘lur va sha’ni buyuk bo‘lur», dedi».

Abu Tolib xutbasini tamom qilganidan so‘ng Varaqa ibn Navfal so‘zladi:

«Bizni sen aytib o‘tgandek qilib qo‘ygan, sen sanab o‘tganlardan afzalroq Allohga hamd bo‘lsin. Biz arablarning ulug‘lari va rahbarlarimiz. Sizlar u narsalarga ahlsizlar. Sizlarning fazlingizni biror urug‘ inkor qilmaydi. Odamlardan birortasi sizlarning faxringiz va sharafingizni rad etmaydi. Biz sizlarning arqoningiz va sharafingizga bog‘lanishga rag‘bat qildik.

Ey Quraysh jamoasi, menga guvoh bo‘linglar, men Xadicha binti Xuvaylidni Muhammad ibn Abdullohga to‘rt yuz dinor mahr ila nikohladim», dedi va sukut saqladi.

Shunda Abu Tolib:

«Men kelinning amakisi ham senga sherik bo‘lishini istardim», dedi.

So‘ng Xadicha binti Xuvaylidning amakisi turib:

«Menga guvoh bo‘linglar, ey Quraysh jamoasi, men Muhammad ibn Abdullohga Xadicha binti Xuvaylidni nikohlab berdim», dedi.

Quraysh ulug‘lari bunga guvoh bo‘ldilar».

Muhammad solallohu alayhi vasallam to‘y kuni tuya so‘yib, odamlarga taom tarqatdilar.

«As-Siyra al-Halabiyya» kitobining sohibi yozishlaricha:

«O‘sha kuni Xadicha binti Xuvaylidning joriya­lari ham duff (doira) chalib, o‘yin qilishgan. U kishi o‘z umr yo‘ldoshlariga, amakingga ayt, tuya so‘ysin, odamlarga taom beringlar. Keyin ahlingning oldiga kel, degan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytilgan ishlarni qilib, ahllari oldiga kirganlar.

Abu Tolib bu nikohdan behad shod bo‘ldi va:

«Bizdan g‘amni ketkazgan, qayg‘uni daf qilgan Allohga hamd bo‘lsin», dedi.

Bu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning birinchi to‘y qilishlari edi».

Islomga kirishlari

To‘ydan keyin saodat to‘la oilaviy turmush boshlandi. Hamma narsa bir-biriga munosib edi. Yashash joyida eru xotindan boshqa kishilar ham bor edi. Xadicha binti Xuvaylidning avvalgi eridan bo‘lgan Hind ismli o‘g‘li bor edi. U Zot Hindni doimo yaxshi muomalalari bilan o‘zlariga rom etdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari ham yangi yashash joylariga o‘z cho‘rilari Ummu Aymanni birga olib kelgan edilar. Bu cho‘rining asl ismi Baraka Habashiya edi.

U yangi joyda avvalgidan ham yaxshi istiqomat qila boshladi. Bundan tashqari, onasi bilan Toy qabilasidagi tog‘alarinikiga ziyoratga borganida, ustilariga arab qabilalaridan biri bostirib kelib asir olgan va Makkaga keltirilganida Hakim ibn Hizom sotib olib, ammasi Xadicha binti Xuvaylid xonimga sovg‘a qilgan Zayd ibn Horisa ismli g‘ulom ham bor edi. Zaydni ham juda yaxshi qabul qildilar. Xadicha binti Xuvaylid turmush yo‘ldoshlarini nihoyatda sevar va hurmat qilar edilar. Bu sevgi va hurmat kun sayin ortib, mustahkamlanib borar edi. U kishi erlarining xotirjamligi, rohat-istirohati uchun zarur bo‘lgan barcha narsalarni muhayyo qilishga tinimsiz harakat qilar edilar. Bu farosatli va zakovatli ayol kelajakda ulug‘ ishlar qilishi kutilayotgan umr yo‘ldoshi uchun har narsaga tayyor edi. U erining xursandchiligi yo‘lida o‘zining rohat-farog‘atidan, imtiyozlaridan, molu mulki va bor bisotidan kechishga, ularni eri uchun sarflashga har lahzada shay edi. Kunlarning birida er-xotin ko‘ngil suhbati qurib o‘tirar edilar. Birdan Xadicha binti Xuvaylidning cho‘risi kelib: «Xonim, Halima binti Abdulloh ibn Horis as-Sa’diya keldi. U huzurlaringizga kirmoqchi», dedi. Halimai Sa’diyaning ismlarini eshitishlari bilan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qalblari quvonchga to‘ldi. O‘zlarini emizib katta qilgan sut onalarini ko‘rish baxtiga erishayotganlaridan mamnun bo‘ldilar. Xadicha binti Xuvaylid eri bu mehmon ayol haqida doimo ehtirom va e’zoz bilan gapirib yurishlarini yaxshi bilar edi. Erining emizgan onalarini peshvoz chiqib kutib oldi. Ikki ayol ichkariga kirayotganlarida u Zot: «Onajon! Onajon!» deb peshvoz chiqdilar. Ridolarini to‘shab, ustiga Halimai Sa’diyani o‘tkazdilar. U Zot juda ham masrur edilar. Yuzlari, ko‘zlari, butun vujudlarida quvonch balqib turardi. Ko‘rishib bo‘lgach, u Zot Halimai Sa’diyadan ko‘ngil so‘ray boshlagan edilar, ayolning yuzi jiddiylashdi. O‘z qabilasi Bani Sa’dning yerlarida qurg‘oqchilik hukm surayotgani, hayot kechirish qi­yin bo‘lib qolgani haqida shikoyat qildi. Kambag‘allik va nochorlikdan nolidi. Bu gaplar Xadicha binti Xuvaylidga ma’lum bo‘lgach, u kishi uzoq o‘ylab o‘tirmay mehmonni xursand qilishga kirishdi. Unga qirqta qo‘y, suvchi tuya va o‘z yerlariga yetib olguncha yetadigan narsalarni tortiq qildi. Muhammad sollallohu alayhi vasallam o‘zlarining saxiy va xotamtoy ayollarining bu sovg‘alarini sut onalariga mamnuniyat ila topshirdilar. Vaqt o‘tishi bilan oilaning o‘zaro inoqligi, undagi baxt-saodat ham mustahkamlanib borar edi. Xadicha binti Xuvaylid homilador bo‘lganida hammalari cheksiz quvondilar. U Zotning birinchi o‘g‘li Qosim ko‘p o‘tmay nobud bo‘ldi. Keyin yana homila bo‘ldi. Yana o‘g‘il tug‘ildi. Yana quvondilar. Unga «Abdulloh» deb ism qo‘ydilar. Ammo bu farzand ham uzoq yashamadi. Xadicha binti Xuvaylid qiz farzand ko‘rdilar. Er-xotin ko‘zlari quvonchi bo‘lgan bu jajji mehmonga «Zaynab» deb ism qo‘ydilar.

Zaynab bir yoshga to‘lganda singillik bo‘ldi. Baxtiyor ota-ona ikkinchi qizlariga Ruqayya ismini berdilar. Bolalar oilaga cheksiz baxt, quvonch va qut-baraka olib keldilar.

Keyinroq uchinchi qiz tug‘ildi – Ummu Kulsum.

Bu ajoyib oilaga Alloh taolo nihoyat to‘rtinchi kenja qizni ato etdi. Istarali bu qizchaga ota-onasi «Fotima» deb ism qo‘ydilar.

Alloh taoloning faqat O‘zigagina ma’lum hikmatlarga ko‘ra, ularning o‘g‘il farzandlari turmadi. Ammo o‘sha paytdagi jamiyatda o‘g‘il farzand alohida e’tiborga sazovor edi. Shu bois bu zakovatli xonim o‘z erining ko‘nglini olish uchun barcha choralarni ko‘rib, o‘z jufti haloli Muhammad ibn Abdullohning bu boradagi o‘ksinishlarini ham bartaraf qilmoqchi bo‘ldi. O‘ylab-o‘ylab, o‘zining eng afzal quli Zayddan yaxshiroq sovg‘a bo‘lishi mumkin emasligiga qanoat hosil qildi va uni o‘z turmush o‘rtog‘iga hadya etdi. Shu tariqa Zayd Muhammad ibn Abdulloh qaramog‘lariga o‘tdi.

Zaydning yangi xojasi juda yaxshi odam edi. Bosh­qa xo‘jayinlarga mutlaqo o‘xshamas edi. Hatto Zaydning otasi va amakisi kelib, uni olib ketmoqchi bo‘lganlarida ham u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan qolishni ixtiyor etdi.

Shunda Muhammad ibn Abdulloh Zaydni qo‘lidan yetaklab Baytullohga olib chiqdilar va to‘g‘ri Ka’baning oldiga borib, Ismoil hijrida turdilar-da:

«Guvoh bo‘linglar! Zayd mening o‘g‘limdir. Men unga merosxo‘rman, u ham menga merosxo‘rdir», dedilar.

Zaydning u Zot huzurida qanchalik e’zoz-ikromga ega ekanini ko‘rgan ota va amakilari ko‘ngillari taskin topib, qaytib ketdilar.

Shundan boshlab, Zayd ibn Horisani «Zayd ibn Muhammad» deb chaqiriladigan bo‘ldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abu Tolib Qurayshga molu mulki bilan emas, aqli-zakovati bilan rahbar bo‘lgan edi. U Quraysh­dek katta va obro‘li qabilaning yo‘lboshchisi bo‘lsa ham, o‘zi kambag‘al yashar edi.

Abu Tolibning kambag‘alligi, ayniqsa, Makkada qahatchilik boshlanganida bilinib qoldi. U mashaqqatga uchrab bolalarini boqolmay va oila tebratolmay qoldi. Shunda uning qarindoshlari yordamga keldilar.

U Zot boshqa amakilariga Abu Tolibning bolalaridan ba’zilarini bo‘lib olishni taklif qildilar. Aqilni Abu Tolibning o‘ziga qoldirib, Ja’farni Abbos, Alini u Zot o‘zlari oldilar. Shunday qilib, Ali amakivachchasi Muhammad sollallohu alayhi vasallam va u Zotning zavjalari Xadicha binti Xuvaylidning qaramog‘larida hayot kechira boshladi. O‘sha vaqtda Ali endigina olti yoshga yetgan edilar.

Shu tariqa o‘g‘ilga mushtoq bu oila Zayd va Ali tufayli o‘g‘illi bo‘lib qoldilar.

Oila qurganlariga o‘n besh yil to‘lib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam 40 yoshga yetganlarida esa yolg‘izlikni xohlab qoldilar. Makka atrofidagi tog‘lardan biridagi Hiro g‘origa kirib, bir necha kunlab «tahannus» ibodat qilardilar. Ya’ni yolg‘iz holda qolib, dunyo ishlari haqida, undagi razolatlarni yo‘qotish, haqiqatni, adolatni yuzaga chiqarish va boshqa fazilatlar to‘g‘risida fikr yuritdilar. Ba’zida uyga oziq-ovqat uchungina tushardilar yoki uni uydan keltirib berishardi.

Bu ham bo‘lsa, Alloh taolo tarafidan u Zotni Payg‘ambarlikka tayyorlash edi.

Bu haqda Imom Buxoriy Oisha roziyallohu anhodan quyidagilarni rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga birinchi belgi bergan narsa uyqudagi haq tush bo‘ldi. U Zot qandoq tush ko‘rsalar, albatta, xuddi tong yorug‘idek aniq o‘ngidan kelar edi. So‘ngra u Zotga xoli qolish mahbub bo‘lib qoldi. Hiro g‘orida holi qolib ahllari oldiga tushishdan oldin bir necha kecha «tahannus» ibodati qilar edilar. Ya’ni o‘z ahliga qaytishdan oldin bir necha kechani ibodat ila o‘tkazar edilar. Buning uchun zodi rohila olvolar edilar. So‘ngra Xadichaning oldiga qaytib, yana o‘shanchaga yetarli zodi rohila olar edilar. U Zotga haq kelgunicha shundoq bo‘ldi. U Zot Hiro g‘orida ekanliklarida farishta kelib:

«O‘qi!» dedi.

«Men o‘quvchi emasman», dedilar.

U u Zotni tutib, o‘ziga tortdi. Hatto qiyinlik yetkazdi. So‘ngra qo‘yib yubordi va:

«O‘qi!» dedi.

«Men o‘quvchi emasman», dedilar.

U u Zotni ikkinchi marta tutib, o‘ziga tortdi. So‘ngra qo‘yib yubordi va:

«O‘qi! Yaratgan Robbing nomi bilan. U insonni alaqdan yaratdi. O‘qi! Va Robbing eng karamlidir!» dedi.

Bas, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam o‘sha (oyat)lar ila qalblari titrab-qaqshab qaytdi va Xadicha binti Xuvaylidning oldiga kirdi va:

«Meni o‘rab qo‘yinglar! Meni o‘rab qo‘yinglar!» dedilar.

Bas, u Zotdan qo‘rqinch ketguncha o‘rab qo‘ydilar. Keyin u Zot Xadichaga xabarni ayta turib:

«O‘zimga bir narsa bo‘lmasa edi, deb qo‘rqdim», dedilar.

Shunda Xadicha:«Undoq emas! Allohga qasamki, Alloh sizni hech qachon sharmanda qilmaydi. Albatta, siz silai rahm qilursiz. Zaifga yordam berursiz. Odamlar qilmagan yaxshiliklarni qilasiz. Mehmonga ziyofat berasiz. Falokatga uchraganlarga yordam berasiz», dedi.

So‘ngra u Zotni olib, Varaqa ibn Navfal ibn Asad ibn Abduluzzoning (Xadichaning amakisining o‘g‘li) oldiga bordi. U johiliyat davrida nas­roniylikka kirgan odam edi. Ibroniy kitob yozar edi. Injildan ibroniychasiga Alloh yozishini xohlaganini yozar edi. U ko‘zi ojiz bo‘lib qolgan qari chol edi. Xadicha:

«Ey amakimning o‘g‘li! Birodaringizning o‘g‘lini bir tinglang!» dedi. Varaqa u Zotga:

«Ey birodarimning o‘g‘li, nima ko‘rmoqdasan?» dedi.

Shunda u Zot o‘zlari ko‘rgan narsaning xabarini aytib berdilar.

Varaqa u Zotga: «Bu Alloh Musoga nozil qilgan «Nomus»dir. Qani endi, seni qavming haydab chiqarganda baquvvat bo‘lsam edi! Qani endi, tirik bo‘lsam edi!..» dedi.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Meni ular haydab chiqarurlarmi!?» dedilar.

«Ha! Qaysi bir kishi sen keltirgan narsani keltirsa, dushmanlikka uchraydi. Sening o‘sha kuningga yetsam, albatta, senga qo‘limdan kelgan yordamni berurman», dedi.

Ayni o‘sha vaqtda insoniyatni O‘z qo‘li bilan yaratib, uni go‘dakligidan turli sarkashliklariga, injiqliklariga va xatoyu adashishlariga qaramay, payg‘ambarlar yuborib, kitoblar nozil qilib, tarbiyalab olib kelayotgan Alloh taolo insoniyatning navbatdagi va eng katta adashuvidan keyin unga eng oxirgi Payg‘ambarni yuborishni, eng so‘nggi Kitobini nozil qilishni va eng so‘nggi, mukammal va doimiy shariatini joriy qilishni iroda etgan payt kelgan edi.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Hiro g‘orida «Iqro’!!! (O‘qi!!!) degan gulduros ovozni eshitdilar.

Ana o‘sha ovoz johiliyat zulmatini parchalash uchun Alloh taolo tomonidan tushirilgan so‘nmas yog‘duning birinchi shu’lasi – Qur’oni Karimning birinchi oyati edi.

Insoniyat tarixidagi eng nozik payt bo‘lgan o‘sha kezda u Zotning jonlariga oro kirgan birdan-bir inson u Zotning umr yo‘ldoshlari Xadicha binti Xuvaylid bo‘ldilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qo‘rquvlarini bosgan kishi ham Xadicha binti Xuvaylid edi.

U kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga u Zotning oliy sifatlarini eslatib, Alloh sizni hech qachon sharmanda qilmaydi, albatta, siz silai rahm qilursiz, zaifga yordam berursiz, odamlar qilmagan yaxshiliklarni qilasiz, mehmonga ziyofat berasiz, falokatga uchraganlarga yordam berasiz, deya tasalli berdilar.

U Zotni Varaqa ibn Navfalning oldiga yetaklab borib, oxiri zamon Payg‘ambari bo‘lganlari haqidagi xabarni eshittirgan kishi ham Xadicha binti Xuvaylid bo‘ldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga samodan kelgan risolatni qabul qilib olishlari uchun yetarli sharoit yaratgan kishi ham Xadicha binti Xuvaylid bo‘ldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga Hiro g‘orida kelgan tarixiy xabarni komil ishonch, mus­tahkam iymon, ochiq qalbda xotirjamlik bilan kutib olgan kishi ham Xadicha binti Xuvaylid bo‘ldi.

Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anho birinchi bo‘lib Islomga kirdilar. U kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning jufti halollari bo‘lish bilan birga, Alloh taologa va Uning Rasuliga birinchi iymon keltirish sharafiga muyassar bo‘lgan inson ham edilar.

Barcha ulamolarimiz u kishi birinchi bo‘lib musulmon bo‘lganlariga ittifoq qilishgan.

Izziddin ibn Asiyr:«Xadicha Allohning xalqi ichida birinchi musulmon ekani musulmonlar ijmo’idir. Undan oldinga tushadigan erkak ham, ayol ham yo‘q», deydilar.

Imom Bayhaqiy rahmatullohi alayhi:

«Ushbu ummatdan eng avval musulmon bo‘lgani Xadicha binti Xuvayliddir», deganlar.

Ibn Ishoq rahmatullohi alayhi:

«Xadicha eng avval Allohga va Uning Rasuliga iymon keltirgan, u Zotning Alloh azza va jallaning huzuridan keltirgan narsasini tasdiq qilgan va Nabiy sollallohu alayhi vasallamga ishlarida vazir bo‘lgan edi. Shu ila Alloh O‘z Rasulining ishini yengillashtirdi. U Zot qachon o‘zlariga yoqmagan raddiyani yoki yolg‘onga chiqarishni eshitsalar, xafa bo‘lsalar, Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anho o‘sha g‘amni ketkazar edi. Unga qaytganlarida sabotga chaqirardi. Og‘irlarini yengil qilar edi. Dinlarini tasdiqlar edi. Odamlarning qilmishlarini ahamiyatsiz etar edi», deb yozganlar.

Shu bilan birga, Xadicha binti Xuvaylid Islom yo‘lida ulkan xizmatlar ham qildilar. U kishi, avvalo, o‘z uylarini kufr va shirk olamidan iymon vohasiga aylanishi uchun qo‘llaridan kelgan barcha narsalarni qildilar.

Aynan o‘sha urinishlar Zayd ibn Horisa va Ali ibn Abu Tolibni birinchilardan bo‘lib iymon keltirishlarining omillaridan bo‘lgan bo‘lsa, ajab emas.

Aynan o‘sha urinishlar oilaning to‘rt qizi: Zaynab, Ruqayya, Ummu Kulsum va Fotimani onalariga ergashib, otalariga iymon keltirishlariga sabab bo‘lgan.

Ibn Ishoq rahmatullohi alayhi Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Alloh O‘z Nabiyini nubuvvat ila ikrom qilganda Xadicha va uning qizlari Islomga keldilar».

Boshqa bir rivoyatda esa :«Ruqayya onasi Xadicha Islomga kirganda Islomga kirdi va ayollar bay’at qilganda u ham bay’at qildi. Opa-singillari Islomga kirganda Ummu Kulsum ham Islomga kirdi va ular bay’at qilganda, u ham bay’at qildi», deyilgan.

Ushbu ishlarning barchasida Xadicha binti Xuvaylidning o‘zlariga yarasha munosib hissalari bor edi. U kishi misli ko‘rilmagan ixlos ila Alloh taoloning diniga xizmat qilar edilar.

O‘sha paytda Alloh taolo namoz o‘qishni ham farz qildi.

Ibn Ishoq rahmatullohi alayhi rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga namoz farz qilinganda u Zot Makkaning yuqori tarafida turganlarida oldilariga Jabroil keldi. U vodiyning bir tarafidagi yerni tovoni bilan tepgan edi, suv otilib chiqdi. Bas, Jabroil tahorat qildi. Namozga tahorat qandoq qilinishini ko‘rsatdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nazar solib turdilar. Keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Jabroildan ko‘rganlariga o‘xshatib tahorat qildilar. So‘ng Jabroil turib, u Zotga namoz o‘qib berdi. U Zot Jabroilning namoziga ergashib namoz o‘qidilar. Keyin Jabroil qaytib ketdi.

Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoning oldiga kelib, o‘zlariga Jabroil ko‘rsatganidek tahorat qilib, namozga poklanish qandoq bo‘lishini ko‘rsatdilar. U kishi ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘rsatganidek tahorat qildi. So‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan xuddi u Zot Jabroil bilan o‘qiganlaridek namoz o‘qidilar».

Shundoq qilib, Islom ummatidan birinchi bo‘lib iymon keltirish baxtiga muyassar bo‘lgan Xadicha binti Xuvaylid Islom ummatidan birinchi bo‘lib namoz o‘qish sharafiga ham muyassar bo‘ldilar.

«Uyuunul asar» kitobida keltirilgan rivoyatda Afif al-Kindiy quyidagilarni aytadi:

«Abbos ibn Abdulmuttolib bilan do‘stligimiz bor edi. U Yamanga kelib atir sotib olib ketar edi. So‘ngra uni mavsum kunlari sotar edi.

Men Abbos bilan Minoda turgan edim. Bir bekamu ko‘st odam kelib tahorat qildi. Yaxshilab tahorat qildi. So‘ng turib namoz o‘qidi. Keyin bir ayol chiqib tahorat qildi. U ham turib namoz o‘qidi. So‘ng bo‘yi yetay deb qolgan bola chiqib tahorat qildi va uning yonida turib namoz o‘qiy boshladi. Men:

«Sho‘ring qursin, ey Abbos! Bu – qandoq din?!» dedim.

«Bu – ukamning o‘g‘li Muhammad ibn Abdullohning dini. U o‘zini Alloh Rasul qilib yuborganini da’vo qilmoqda. Manavi akamning o‘g‘li Ali ibn Abu Tolib. Anavi bo‘lsa, Xadicha, uning xotini, u erining diniga ergashgan», dedi».

O‘sha vaqtda namoz kishilar ko‘ziga Afifning ko‘ziga ko‘ringaniga o‘xshab g‘alati ko‘rinar edi. Odamlar bunga o‘xshash ibodatni mutlaqo ko‘rmagan edilar. Ular namozni ko‘rganlarida hayratga tushib ajablanar edilar. Ana shundoq vaqtda Xadicha binti Xuvaylid namoz o‘qishni boshlaganining o‘zi u Zot uchun sharafdir.

Vaqti-soati yetib, Alloh taolo Muhammad mus­tafo sollallohu alayhi vasallamga:

«Va yaqin qarindoshlaringni ogohlantir. Va  senga ergashgan mo‘minlarga qanotingni pastlat», oyatlarini nozil qildi.

Ana shundan so‘ng Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam yaqin qarindoshlarini da’vat qilishni boshlab, keyinroq boshqalarni ham tinim bilmay da’vat qilishga o‘tdilar.

Chunki Alloh taolo oxirgi Payg‘ambariga:

«Ey burkanib yotgan! Tur va ogohlantir!» degan nidoni qilgan edi.

Bu ilohiy nido, juda ham ta’sirchan nido edi. Yotish, dam olish vaqti o‘tganligi, turish, harakat qilish, kishilarni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, bu ishda duch keladigan ko‘plab qiyinchiliklarni yengish payti kelganidan xabar edi.

Bu amr Allohning yo‘lida kishilarni to‘g‘ri yo‘lga boshlash uchun qilingan edi. Shuning uchun ham Xadicha onamiz Payg‘ambar alayhissalomga, bir oz uxlab olsangiz-chi, desalar, u Zot:

«Ey Xadicha , uyquning vaqti o‘tdi», der edilar.

Albatta, bu ishlarda Xadicha onamiz doimiy ravishda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni qo‘llab-quvvatlab turdilar.

Islom da’vati oshkor bo‘lishi bilan birga kofirlarning dushmanligi ham oshkor bo‘lgan edi. Mushriklar asosiy zarbani da’vat sohibi va u Zotning oilalariga qaratgan edilar.

Ular bu borada har qanday pastkashliklardan ham qaytmas edilar. Albatta, bundoq dushmanliklar asoratini ko‘tarishda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yonlarida Xadicha onamiz sherik edilar.

O‘sha paytlarda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ikki qizlari – Ruqayya va Ummu Kulsumni o‘zining ikki o‘g‘li – Utba va Utaybaga olib bergan Abu Lahab Islomga zarar yetkazish maqsadida kelinlarini taloq qildirtirgan edi. Ular, Muhammadni qizlari bilan ovora qilib qo‘ysak, diniga futur yetadi, deb o‘ylashgan edi.

Utba ibn Abu Lahab Ruqayya roziyallohu anhoni birga yashamay turib taloq qilgan edi. Utayba ham Ummu Kulsum roziyallohu anhoni taloq qildi.

Albatta, har qanday ona uchun uning ikki qizi birdan taloq qilinishi katta musibatdir. Ayniqsa, aybsiz qizlarni dushmanlik yo‘lida taloq qilinishidan og‘ir dard yo‘q.

Ammo bu musibatlar dinu diyonat yo‘lida bo‘layotganini to‘la anglagan Xadicha onamiz chiroyli sabr qila oldilar. U kishining sabrlari serviqor tog‘lardek mahkam edi.

Oilasi buzilgan qizlari tashvishida yurishganda Usmon ibn Affon roziyallohu anhu Pay­g‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan Ruqayya roziyallohu anhoni jufti halollikka so‘radilar. U Zot rozi bo‘ldilar.

Kofirlarning zulmi chidab bo‘lmas darajaga yetdi. Usmon ibn Affon roziyallohu anhu va u kishining jufti halollari Ruqayya roziyallohu anho qiyinchilikdan arz qilishdi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ma’lum vaqt taammul qilganlaridan so‘ng ularga Habashistonga hijrat qilishni maslahat berdilar.

Usmon ibn Affon va Ruqayyaning yaqindagina qurilgan oilasi dinu diyonat uchun, Alloh uchun, Islom uchun ona yurtni tark etib hijrat qilishga tayyorgarlik ko‘ra boshladi. Nihoyat, yangi kelin-kuyov muhojirlarning birinchisi bo‘lishdi.

Qaysi ona o‘z qizini uzoq yurtlarga, notanish joylarga hijrat qilib ketishini istaydi? Albatta, Xadicha onamiz ham o‘z qizlari ko‘z oldilarida turishini juda xohlar edilar. Ammo dinu diyonat yo‘lida jigargo‘shalarining firoqiga ham sabr qildilar.

Keyin undan ham qiyin kunlar boshlandi.Quraysh kofirlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni qatl qilishga kelishdilar. Bu yovuz niyatlarini amalga oshirish uchun u Zotning urug‘lari – Bani Hoshim va Bani Muttolibdan Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni rozi bo‘lib, o‘zlariga topshirishni talab qildilar.

Bani Hoshim va Bani Muttolib bu talabga rad javob berdilar.

Ana shundan keyin mushriklar Muhammad mus­tafo sollallohu alayhi vasallamga va musulmonlarga hamda Bani Hoshim va Bani Muttalibga tazyiqni yana ham kuchaytirishga ittifoq qilishdi. Ular bilan oldi-sotdi qilmaslik, sulh tuzmaslik, qiz olib-bermaslik, ular bilan biror aloqa qilmaslikka ahdlashishdi. Bu ahdnomani kuchini oshirish va qattiq ta’kidlash uchun uni yozma ravishda yozib, uni Ka’bai Muazzamaning ichiga osib qo‘yishdi.

Bu ishning boshlanishi payg‘ambarlikning yettinchi yili muharram oyida bo‘ldi. Quraysh qamal va aloqa uzishni shu tariqa e’lon qilganidan keyin, Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam, musulmonlar hamda Bani Hoshim va Bani Muttalib urug‘lari a’zolari Bani Muttalib darasida qamalda qoldilar.

Qamalda qolganlar misli ko‘rilmagan qiyinchiliklarga duchor bo‘lishdi. Makkaga savdo karvoni kelganda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning sahobalaridan biror kishi bolalari uchun biror narsa olmoqchi bo‘lib borsa, hech kim unga narsa sotmas edi.

Abu Jahl va unga o‘xshashlar savdogarlarga, bahoni oshiringlar, musulmonlar biror narsa sotib olmasinlar, der  edilar.

Qamaldagilar daraxtlarning ildizi va bargini yeyishga majbur bo‘la boshlagan edilar.

Shu tariqa kunlar, haftalar va oylar o‘tib boraverdi. Qamaldagilarning ahvoli borgan sari og‘irlashardi. Qurayshliklarning esa tazyiqi ortib borardi. Hech bir yengillikning daragi yo‘q edi. Ana shu holat uch yil davom etdi.

Xadicha binti Xuvaylid, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va boshqa musulmonlar bilan bir qatorda qamal jafosini boshqalardan ko‘ra ko‘proq chekdilar. Chunki u kishi qamal jafosiga ham qaramay, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning barcha ishlarida yaqindan yordam berar edilar.

Qamal tamom bo‘lishi bilanoq Xadicha onamiz bemor bo‘lib yotib qoldilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam u kishining yonlaridan jilmay qarardilar. Ammo kun sayin og‘irlashib borardilar.

O‘sha paytda Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamga payg‘ambarlik kelganiga o‘n yil to‘lgan, Islom uchun o‘ta nozik bir payt edi. Har qanday shaxs bir oz moyillik ko‘rsatsa ham, musulmonlarga katta xursandlik bo‘ladigan bir kezlar edi. O‘shandoq bir paytda Islomning birinchi kunidanoq musulmonlarga, xususan, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga madadkor bo‘lib kelayotgan kishi, u Zotning jufti halollari, mo‘minlarning onalari Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anho oltmish besh yoshida bu dunyo­ni tark etdilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘ngillarini doimiy ravishda ko‘tarib turguvchi, bosh maslahatchilaridan, birinchi bo‘lib iymon keltirgan va fazilatlarini sanab adog‘iga yetib bo‘lmas bir ulkan matonatli kishisidan ayrilgan, uylarida yetim bolalari bilan yolg‘iz qolgan edilar. Bu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshliq Islom jamiyati uchun og‘ir judolik edi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoni o‘z qo‘llari bilan Makkai Mukarramaning yuqori tarafidagi Hajun qabristoniga qo‘ydilar.

O‘sha yili Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abu Tolib ham vafot etdi. O‘zi musulmon bo‘lmasa ham, Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamni kofirlarning doi­miy hurujlaridan himoya qilib kelayotgan odam bu dunyo­dan ko‘z yumgan edi. Bu yo‘qotish g‘oyatda katta musibat edi.

Mana shu ikki ulkan musibat tufayli o‘sha yilni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam «mahzunlik yili» deb atadilar.

U Zot Xadicha onamizni juda yaxshi ko‘rar va qadrlar edilar. U Zotning Xadicha onamizga bo‘lgan ulkan ehtirom va e’zozlarini so‘z bilan ifoda qilish qiyin. Yaxshisi, u Zotdan bu haqida vorid bo‘lgan hadisi shariflarga murojaat qilaylik.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallamni ayollaridan rashk qilmadim. Faqatgina Xadichadan rashk qildim. Men uni ko‘rmadim ham. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qachon qo‘y so‘ysalar, Xadichaning dugonalariga yuboringlar, der edilar. Bir kuni u Zotning g‘azablarini chiqarib:

«Xadicha !» dedim.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Albatta, menga uning muhabbati berilgan», dedilar».

Boshqa bir rivoyatda:

«Gohida u Zotga:

«Go‘yo dunyoda Xadichadan boshqa yo‘qdek», derdim.

U Zot: «U undoq edi, bundoq edi, mening bolalarim undan bo‘lgan», der edilar».

Boshqa bir rivoyatda:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallamga u Zotning ayollaridan birortasi haqida Xadichaga rashk qilganimdek rashk qilmadim. Bu rashk u Zot uni ko‘p zikr qilganlari uchundir. Men uni hech ham ko‘rmadim. U menga uylanishlaridan uch yil avval vafot etgan».

Ikki shayx va Termiziy rivoyat qilishgan.

Bu hadisi sharifdan Xadicha onamizning fazllari ravshan namoyon bo‘lmoqda. Oisha onamizning Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boshqa ayollaridan rashk qilmaganlari ularning bu kishidan ustun bo‘lmaganlaridandir.

Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoga kelsak, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qachon qo‘y so‘ysalar, Xadichaning dugonalariga yuboringlar, der edilar. Bu bilan u Zot Xadicha onamizning hurmatlaridan u kishining yaqin odamlarini ehtirom qilib yurganlar. Bu hol, albatta, rashkni keltiradigan narsadir.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoning hurmatlaridan u kishining dugonalarini boshqa payt­larda ham yo‘qlab turganlar.

Anas roziyallohu anhudan qilingan rivoyatda:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qachon o‘zlariga biror narsa keltirilsa, buni fulonaning uyiga olib borib beringlar. U Xadichaning dugonasi edi», derdilar», deyilgan.

Imom Hokim Oisha onamizdan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga u Zot mening oldimda ekanida bir kampir keldi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga:«Sen kimsan?» dedilar.

«Men Jassoma Muzaniyaman», dedi.

«Yo‘q. Sen Hassoni Muzaniyasan! Sizlar qandoqsizlar? Holingiz qanday? Bizdan keyin nima qildingiz?» deya ketdilar.

«Yaxshimiz! Ota-onam sizga fido bo‘lsin, ey Allohning Rasuli!» dedi u.

U chiqib ketganidan keyin:«Ey Allohning Rasuli, bir kampirga bunchalik ehtirom qildingiz?» dedim.

«U Xadichaning vaqtida huzurimizga kelib turar edi. Albatta, eski ayadni go‘zal tutish iymondandir», dedilar».

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Xadicha onamiz haqlarida:

«Albatta, menga uning muhabbati berilgan», deganlari katta gapdir. Bundan Alloh taoloning O‘zi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning qalblariga Xadicha onamizning muhabbatlarini solib qo‘ygani ma’lum bo‘ladi. Demak, Nabiy sollallohu alayhi vasallamning Xadicha onamizga bo‘lgan sof muhabbatlari ilohiy inoyat ila bo‘lgan muhabbatdir.

Muhammad sollallohu alayhi vasallamning Xadicha onamizga bo‘lgan muhabbatlari va ehtiromlarining yana bir sababi u Zotning:«Mening bolalarim undan bo‘lgan», degan gaplarida yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Darhaqiqat, Alloh taoloning O‘zigagina ma’lum hikmatga binoan, u Zotning barcha farzandlari Xadicha onamizdan bo‘lgan. U kishidan boshqa ayollaridan bola bo‘lmagan. Bu hol ham, albatta, Xadicha onamiz fazllariga fazl qo‘shadi.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:«Jabroil Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib:

«Ey Allohning Rasuli! Mana Xadicha huzuringizga keldi. U bilan idish bor. Unda xo‘rak yoki taom yoki sharob bor. Qachon u huzuringizga yetib kelganda unga Robbisi azza va jalladan va mendan salom ayting va unga jannatdagi duru yoqutlar ila tizilgan, lu’lu’ ila bezatilgan, shovqin-suroni ham, charchog‘i ham yo‘q uyning ba­shoratini bering», dedi».

Ikki shayx va Termiziy rivoyat qilishgan.

Bu hadisi sharifda, avvalo, Xadicha onamizning Nabiy sollallohu alayhi vasallamga qilgan katta xizmatlaridan bir namuna ko‘rmoqdamiz. U kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga sid­qidildan xizmat qilib, orqalaridan oziq-ovqat ko‘tarib, ma’lum masofa yo‘lni bosib kelmoqdalar. Xadicha onamizdek obro‘lari, jamiyatda tutgan o‘rinlari va hadsiz-hisobsiz boyliklarga ega bo‘lgan qay bir ayol erining orqasidan oziq-ovqat ko‘tarib, tog‘u toshlar orasida yuradi? Albatta, u kishining bu holatlari jufti halollariga xizmat qilishni o‘z burchlari deb bilganlaridan va bu xizmat ila Alloh taoloning roziligini topish niyatlari kuchli ekanidandir.

Alloh taolo Xadicha onamizni niyatlariga yarasha mukofotlaganlarini shu hadisi sharifning o‘zidan ko‘rib turibmiz. Jabroil alayhissalom Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoning kelayotganlari xabarini berishlarining o‘zi katta gap. Bu u kishining ilohiy inoyat va ehtimom ostida yurishlaridan darak beradi.

Jabroil alayhissalomning Nabiy sollallohu alayhi vasallamga Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anho haqlarida:«Qachon u huzuringizga yetib kelganida unga Robbisi azza va jalladan va mendan salom ayting. Unga jannatdagi duru yoqutlar ila tizilgan, lu’lu’ ila bezatilgan, shovqin-suroni ham, charchog‘i ham yo‘q uyning bashoratini bering», de­yishlari boshqa biror odam bolasiga berilmagan fazl bo‘lsa ajab emas.

Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning:«Dunyo ayollarining eng yaxshisi Maryam binti Imrondir. Dunyo ayollarining eng yaxshisi Xadicha binti Xuvayliddir», deganlarini eshitdim».

Uchalasini Ikki shayx va Termiziy rivoyat qilishgan.

Bu hadisi sharifdan Maryam binti Imron o‘z zamonlarida ayollarning eng afzali bo‘lganlari va shunga o‘xshab Xadicha binti Xuvaylid ham o‘zlari yashagan zamonning eng afzal ayoli bo‘lganlarini bilib olamiz.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Xadichaning singlisi Hola binti Xuvaylid Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kirish uchun izn so‘radi. U Zot bundan Xadichaning izn so‘rashini eslab huzurlandilar va:

«Allohim, Hola binti Xuvaylid bo‘lsaydi», dedilar.

Men rashk qilib:«Qurayshning ikki yanog‘i qizil kampirlaridan bir kampirni eslamoqdamisiz?! Uning o‘lganiga ancha bo‘ldi. Alloh sizga uning o‘rniga undan yaxshisini bergan!» dedim».

Ikki shayx rivoyat qilgan.

Bu hadisi sharifdan Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning Xadicha onamizni bir lahza ham yodlaridan chiqarmay e’zoz ila eslab yurganlarini bilib olamiz. U kishining singillari Hola binti Xuvaylid u Zotning huzurlariga kirish uchun izn so‘raganida uning ovozini eshitishlari bilan u Zot Xadicha onamizning ovozlariga o‘xshash ovozni tanib:

«Allohim, Hola binti Xuvaylid bo‘lsaydi», dedilar.

Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoning ovozlariga o‘xshash ovoz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni shunchalar hayajonga solishidan ham Xadicha onamizni qanchalar ehtirom qilishlarini bilib olish qiyin emas.

Badr urushida asir tushgan mushriklar ichida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning kuyovlari, qizlari Zaynab roziyallohu anhoning eri Abul Oss ham bor edi. U musulmon bo‘lmagani uchun Zaynab roziyallohu anho u bilan yashamasalar ham, butunlay ajrab ketmagan edilar.

Asirlarni qarindoshlari tovon to‘lab, ozod qi­lib olishlari mumkin, degan amr chiqqanidan ke­yin odamlar o‘z yaqinlarini ozod qilib ola boshladilar.

Abul Ossning ukasi ham bir xaltacha olib kelib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga tutqazdi va akasining to‘lovi ekanini aytdi. U Zot xaltani ochib, qizlari Zaynabning taqinchoqlarini ko‘rdilar. Zaynab roziyallohu anho eri Abul Oss­ni ozod qilish uchun o‘z taqinchoqlarini yuborgan edilar. Taqinchoqlar ichida bir munchoq ham bor edi. Uni Zaynab roziyallohu anhoga to‘yi kuni onasi Xadicha binti Xuvaylid sovg‘a qilgan edilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘sha munchoqni ko‘rib ko‘ngillari g‘alati bo‘lib turib qoldilar. Bu holni sezgan sahobai kiromlar ham jim bo‘lib, bir-birlariga qarab qoldilar. Agar uning asirini bo‘shatib, munchog‘ini qaytarib berishni ravo ko‘rsangiz, o‘shandoq qilinglar, dedilar. Sahobalar rozi bo‘ldilar.

Makkai Mukarramani fath qilish kuni ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xadicha onamizning qabrlari yoniga kelib turib, ish qanday borishini kuzatib turganlar.

Boshqa rivoyatda Oisha onamiz quyidagilarni aytadilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Xadicha zikr qilinsa, unga maqtov va haqqiga istig‘for aytishdan zerikmaydigan odatlari bor edi. Bir kuni u Zot uni yana eslab qoldilar. Mening rashkim kelib:

«Alloh sizga o‘sha qari xotin o‘rniga undan yaxshisini bergan», dedim. Bas, u Zotning qattiq g‘azablanganlarini ko‘rdim. Hushim boshimdan uchib ketdi. Ichimda: «Allohim, agar Rasulingning g‘azabini mendan ketkazsang, hech qachon uni yomon zikr qilmayman», dedim.

Mening holimni ko‘rganlarida u Zot:«Nima deding?! Allohga qasamki, Alloh menga uning o‘rniga undan yaxshirog‘ini bermadi. Odamlar menga kufr keltirganida, u menga iymon keltirdi. Odamlar meni yolg‘onchi qilganlarida, u meni tasdiqladi. Odamlar mendan narsalarini berkitganida, u molini men uchun sarfladi. Alloh taolo menga boshqa ayollardan emas, undan farzandlar berdi», dedilar.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:«Olamning ayollaridan senga Maryam binti Imron, Xadicha binti Xuvaylid, Fotima binti Muhammad va Fir’avnning ayoli Osiyo yetarlidir», dedilar».

Termiziy, Nasaiy va Hokim rivoyat qilishgan.

Ya’ni fazlli bo‘lishda ushbu ismlari zikr qilingan ayollar yetarlidir, dedilar.

Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoning ayollar ichida kamolga yetgan va o‘z zamonida eng afzal ayol bo‘lganlari haqida hujjat va dalillar ko‘p.

Alloh taolo Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhodan rozi bo‘lsin! Omin!

muslimaat.uz

Jannatni Alloh suygan bandalariga qarorgoh qilgan, uni O‘z rahmati va rizoligi bilan to‘ldirgan, undagi ne’matlarni ulug‘, mulkini esa buyuk deb ta’rif etgan. Agar jannatning yeri haqida so‘rasangiz, bilingki, u misk va za’farondir. Shifti esa – Rahmonning arshi. Undagi binolarning g‘ishti oltinu kumushlardan, yeridagi toshlari marjonu yoqutlardandir. Jannatdagi daraxtning tanasi bu dunyodagi kabi yog‘ochdan emas, balki sof tillodan, mevalari esa asaldan-da totli.

Jannat bashorati berilgan ayollarni bilasizmi? Men bugun sizga ulardan birini tanitmoqchiman.

Mo‘minlar onasi – Xadicha binti Xuvaylid. Uni, albatta, barchamiz yaxshi taniymiz. Xadicha onamizning Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hayotida yuksak o‘rinlari bor. U o‘z zamonasidagi ayollarning eng yaxshisi bo‘lgan. Nabiy sollallohu alayhi vasallam bu onamizga qayta-qayta jannat bashoratini berganlar.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Jabroil alayhissalom Nabiy sollallohu alayhi vasallamga kelib: «Ey Allohning Rasuli, Xadicha sizga bir idishda nonxurush [yoki taom, yoki sharbat] olib kelyapti. Oldingizga kelganida, unga Robbining va mening nomimdan salom ayting hamda jannatda ichida g‘avg‘o ham, charchoq ham bo‘lmagan, g‘ovak durdan bo‘lgan bir uyning bashoratini bering», – dedi».

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam menga uylanmaslaridan oldin vafot etgan Xadichadan rashk qilganchalik u zotni birorta ayollaridan rashk qilmaganman, chunki men u zotning uni (ko‘p) eslaganlarini eshitar edim. Alloh u zotga (Xadichaga) jannatda g‘ovak durdan bo‘lgan bir uyning bashoratini berishni amr qilgan. U zot qo‘y so‘yar, o‘shandan yetganicha uning dugonalariga hadya qilar edilar».

Dunyo ummondir, unda g‘arq bo‘lganlar ko‘p, jannat esa najot sohilidir. Omonlik sohiliga yetishish lazzati dunyo ummonida sayohat qilish lazzatidan anchagina kattadir. Dunyo ko‘prikdir, undan o‘tgin-u, uni obod qilish bilan ovora bo‘lma! Dunyoni obod qilma, deganim seni dangasalik va tarki dunyoga chorlash emas, balki dunyo sening asosiy maqsadingga aylanib, oxiratga hozirlik ko‘rishingdan to‘smasin, deganimdir.

Ja’far Abdulloh| Muslim.uz

Vafotiga qadar payg‘ambarimiz (s.a.v)ning yagona va birinchi ayollaridir. Payg‘ambarimizqolgan ayollariga Xadiyja onamizdan keyinuylanganlar. Badavlat beva ayol (boylik ulargavafot qilgan ikkinchierlariidan qolgan), baland bo‘yli, aqlli, juda go‘zal va qat’iyyatli. Topayg‘ambarimiz bilan uchrashgunlariga qadar, hech kimga o‘zlariningboylik va taqdirinibog‘lamoqlikka yo‘l qo‘ymaganlar. Xadiyja onamizning vafotlaridan so‘ng payg‘ambarimizninghech bir ayollari uzotning qalblarida Xadiyjadek joy egallamaganlar.

Dunyo ayollarining eng yaxshisi o‘z davrida Imron qizi Maryam edi, bu davrning eng yaxshi ayoli esa Xadiyjadir (Sahih al-Buxoriy). Payg‘ambarmizga turmushga chiqqunlariga qadar Xadiyja (r.a.) Banu Usayd qabilasidan bo‘lgan Abu Xala ibn Malikning nikohida edi. Undan Hind ismli o‘g‘il va Zaynab ismli qiz farzand ko‘rganlar. Abu Xalaga qadar esa Usayyik ibn Abid bilan turmush qurgan edilar va undan ham Abdulloh ismli o‘g‘ilari va Jariya ismli qizlari bor edi. Xadiyja onamiz har doim o‘z qarindoshlariga, kambag‘allarga, shuningdek, oila qurishga qiynalganlarga yordam qo‘lini cho‘zar edilar. Xadiyja onamizga Arab yarim orolining boy zodagonlari, obro‘li kishilari sovchi qo‘yganlarida, rad javobini berganlar. Hayotlik davrlarida Xadiyja onamiz Qurayshliklar malikasi, At-Tohira, Al-Kubro degan nomga ega bo‘lganlar. Xadiyja onamiz savdogarlarga mablag‘ berib, savdolari uchun mol olib keltirar edilar. Payg‘ambarimizning to‘g‘ri so‘z va ishonchli ekanliklari haqida habar topgach, ularga tijorat uchun katta mablag‘ni ishonib topshirib, Shomga jo‘natdilar. Payg‘ambarimiz Shomga Xadiyjaning quli Maysara bilan jo‘nab ketdilar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) qaytgach, Xadiyja (r.a) katta daromadga ega bo‘ldilar.

Bundan ham afzallari Maysara ko‘rgan mo‘jizalar bo‘ldi (Ayrim ulamolarning aytishlaricha bu mo‘jiza ikki farishtaning quyosh nurlaridan payg‘ambarimizni to‘sganliklaridir). Xadiyja (r.a.) dugonasi Nafisa bint Maniyani payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning oldilariga ular bilan turmush qurish istaklari borligini bildirish uchun yubordilar va ular turmush qurdilar. Bu vaqtda Xadiyja (r.a.)ning yoshlari o‘ttiz to‘qqiz payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning yoshlari esa yigirma beshda edi.

Xadiyja (r.a.) vafotlariga qadar payg‘ambarimiz (s.a.v.)ni qo‘llab-quvvatladilar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) odamlarni islomga da’vat qilganlarida dushmanlar- dan himoya qildilar, eng qiyin vaziyatlarda yonlarida bo‘ldilar. Islomni birinchi qabul qilgan inson bo‘ldilar, mablag‘larini islom manfaati uchun sarfladilar. Oisha (r.a.)dan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ayollaridan rashk qilmadim. Faqatgina Xadiyjadanrashk qildim. Men uni ko‘rmadim ham. Rasululloh(s.a.v.) qachon qo‘y so‘ysalar, Xadiyjaningdugonalariga yuboringlar, deredilar. Bir kuni u zotning g‘azablarini chiqarib:«Xadiyja!»dedim.Shunda Rasululloh (s.a.v): «Albatta, menga uning muhabbati berilgan», dedilar». (Ikki shayx va Termiziy rivoyati). Xadiyja (r.a.) payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning Ibrohimismli o‘g‘illaridan tashqari barchafarzandlarining onasidir va payg‘ambarimizga Qosim, Zaynab, Ruqayya,Ummu Kulsum, Fotima, Abdulloh ismli farzandlar hadya qilganlar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning o‘g‘il farzandla– ri yoshlik chog‘larida vafotetgan. Qiz farzandlariesa, payg‘ambarlik davrlarida islomni qabulqilib, Makkadan Madinaga xijrat qilganlar. Fotimaonamizdanboshqalari payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning hayotlik davrilarida vafotetganlar.Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning amakilari Abu Tolibningvafotlaridan so‘ng, Xadiyja (r.a.) hamvafot qilganlar. Alloh taoloXadiyja binti Xuvaylid (r.a.)dan rozi bo‘lsin.

Robiya Saidhanbalova | Muslim.uz

• Кейинги