Баро ибн Молик

Азизлар, келажак сатрлардан Аллоҳ таолонинг ёрдами ила улуғ ҳаётларини ўрганадиган саҳобий розияллоҳу анҳунинг тўлиқ исмлари Баро ибн Молик ибн Назр ал-Ансорий, ан-Нажжорий ал-Маданийдир. У киши машҳур саҳобий, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ходимлари Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг ота бир- она бир акаларидир.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг оталари Молик мушрик ҳолида иймонга келмай ўлиб кетган. У кишининг оналари машҳур саҳобия Умму Сулайм. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ўгай оталари Абу Талҳа розияллоҳу анҳунинг тарбияларини олдилар.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуга Аллоҳ таоло паҳлавонлик, чавандозлик ва жангчилик сифатларини берган эди. Шунинг учун ҳам Исломни қабул қилган кунларидан бошлаб ўзларини мазкур сифатларини сайқаллаб, улар ила Исломга хизмат қилишга ҳозирлана бошладилар.

НАБАВИЙ ЖАНГЛАРДА

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан биринчи бор иштирок қилган жанглари Уҳуд уруши бўлди. Ўшанда у киши жангчиларнинг энг кичик ёшдагиси бўлганлар. Ундан кейин «Хандақ» жангида фаол қатнашдилар.

Аста-секин бошқа жангларда ҳам иштирок этдилар. У киши Ҳудайбия сулҳида қатнашиб, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга ризвон байъатини қилдилар. Шунингдек, Макка фатҳи, Ҳунайн ва бошқа барча жангларда иштирок қилдилар.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳодийларидан бири эдилар. Ҳодий дегани, туяни етаклаб байтларни оҳангга солиб айтиб кетадиган кишидир. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг овозлари ширали эди. У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сафарларида эркакларга ҳодийлик қилар эдилар. Аёлларга Анжаша номли саҳобий ҳодийлик қиларди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг фазллари ҳақида бир ҳадиси шариф айтиб кетдилар.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қанчадан-қанча сочи тўзиган, ғубор босган, икки жандани кийган борки, гар Аллоҳга қасам ичса, уни бажо қилур. Баро ибн Молик ўшалардандир», дедилар». Термизий ривоят қилган.

Албатта, бу катта фазл, улуғ мақом эди.

ҲАЗРАТИ АБУ БАКР ДАВРЛАРИДА

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайтларида Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ўта ёш бўлганларидан бошқа баҳодир катта саҳобалар соясида унча яққол кўзга ташланмаган бўлишлари эҳтимол. Аммо Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг қаҳрамонликлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинги юришларда тилларда достон бўлди.

Биринчи халифа ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу даврларида ҳаммага маълум Ридда урушлари бошланди. Исломдан қайтиб, муртад бўлган араб қабилалари билан ҳаёт-мамот жанглари бўлди. Ана ўша жангларда Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг жангчилик сифатлари ўзининг бутун қомати ила майдонга чиқди.

МУРТАДЛАРГА ҚАРШИ ЛАШКАРЛАР ТАЙЁРЛАШ

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Усома розияллоҳу анҳунинг лашкари дам олиб бўлгандан кейин Мадинаи Мунавваранинг ташқарисига аскаргоҳ қурдилар. Вазиятни чамалаб кўриб, муртадларга қарши уруш олиб бориш учун ўн битта лашкар туздилар ва уларга қўмондонлар тайин қилдилар ҳамда уларнинг вазифаларини белгиладилар.

1. Холид ибн Валид лашкари. Тулайҳа ибн Хувайлид ал-Асадийга боради. Ундан фориғ бўлгандан сўнг Молик ибн Нувайрага ўтади.

2. Икрима ибн Абу Жаҳл лашкари. Ямомадаги Мусайлима ал-Каззобга боради.

3. Шурҳабийл ибн Ҳасана лашкари. Икримага ёрдамга боради.

4. Муҳожир ибн Абу Умайя лашкари. Ал-Анасийнинг аскарига қарши боради. Кейин Кинда томон ўтади.

5. Ҳузайфа ибн Муҳсон ал-Ғалақоний лашкари. Дубаа аҳли томон боради.

6. Арафжа ибн Ҳарсама лашкари. Муҳра аҳлига боради. Кейин ўзларидан аввалги лашкар ила бирлашади. Ҳар ким ўз амирлигини қилаверади.

7. Сувайд ибн Муқаррин лашкари. Яманнинг Туҳамасига боради.

8. Ал-Алаа ибн ал-Ҳазрамий лашкари. Баҳрайнга боради.

9. Турайфа ибн Ҳожир лашкари. Бани Салим ва ҳавазонликларга боради.

10. Амр ибн Осс лашкари. Қузоъага боради.

11. Холид ибн Саъид ибн Осс лашкари. Шом тарафларга боради.

МУСАЙЛАМА ХАБАРИ

Бани Ҳанийфа элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганда уларнинг ичида машҳур бузғунчи Мусайламатул Каззоб ҳам бор эди. Бу набокор аввалроқ Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга мактуб юборган эди. Мактубда қуйидагилар айтилганди:

«Аллоҳнинг Расули Мусайламадан, Аллоҳнинг Расули Муҳаммадга. Аммо баъд; Мен бу ишда сенга шерик бўлдим. Бу ишнинг ярми бизгадир. Унинг ярми Қурайшгадир. Қурайш адолат қиладиган қавм эмаслар».

Ўшанда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қуйидаги жавобни ёзгандилар:

«Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Аллоҳнинг Расули Муҳаммаддан, Мусайламага. Ҳидоятга эргашганларга саломлар бўлсин. Аммо баъд; Албатта, ер Аллоҳнинг мулкидир. Уни Ўз бандаларидан кимга хоҳласа, ўшанга мерос қилур. Оқибат тақводорларникидир».

Бани Ҳанийфа элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирганларида Мусайламани у Зотдан кийимлари билан тўсиб турган эдилар. Бу каззоб шу ерда ҳам ўз набокорлигини қилганди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўз султонлари остидаги нарсанинг бир қисмини беришларини сўраганди. Шунда у Зот қўлларидаги чўпни кўрсатиб: «Сенга мана шу чўпни ҳам бермайман», дегандилар.

Ўша Мусайлама ал-Каззоб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин ўз диёридаги муртадларга бош бўлиб, Ислом давлатига катта хавф туғдирган кучга айланди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Икрима ибн Абу Жаҳл лашкарини ўша Нажд тарафдаги, Ямомадаги Мусайлама ал-Каззобга юборди. Унинг ортидан мадад учун Шурҳабийл ибн Ҳасанани яна бир лашкар билан жўнатди.

Икрима Шурҳабийл ибн Ҳасанани кутиб турмасдан, ўзи ишни битирмоқчи бўлиб, шошилиб Мусайламанинг аскари билан тўқнашди ва енгилди. Абу Бакрнинг ундан аччиғи чиқди ва Мадинага қайтиб келмасдан Яманга бориб, Ҳузайфа ва Аржафага қўшилишга, улар билан бирга Маҳар аҳлига қарши уруш қилишга амр қилди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валидга одам юбориб, уни Мусайлама томон юришга амр қилди. Унга муҳожир ва ансорлардан иборат катта лашкарни мададга юборди. Шурҳабийл ибн Ҳасанага одам юбориб, Холидни кутиб туришга амр қилди. Мусайламанинг қирқ минг кишилик лашкари бор эди.

Мусайлама ва Бани ҳанийфаликлар Холиднинг келаётганини эшитиб, Ямоманинг четига аскаргоҳ қилиб, одам тўпладилар. Уларга жуда кўп одам қўшилди.

Холид ҳам яқинлашиб келарди. Унинг лашкари олдида Шурҳабийл ибн Ҳасана борарди. Бани Ҳанийфанинг аскаргоҳига бир кечалик йўл қолганда уларнинг Омирдан ўч олиб келаётган бир жангчи гуруҳини учратди. Бу гуруҳга Бани Ҳанийфанинг улуғларидан Мажоъа ибн Марора бошлиқ эди. Холид амр қилиб, бошлиқларидан бошқасини қатл этдирди.

Сўнгра Холид бориб, муртадлар лашкари ила тўқнашди. Икки томон қаттиқ жанг қилди. Дастлаб мусулмонларнинг иши юришмади. Муртадлар Холиднинг чодиригача етиб келдилар ва унинг хотинини асир олмоқчи бўлдилар. Уларни Мажоъа бу ишдан қайтарди.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу отлиқ мужоҳидларга қўмондон эдилар. Ўша куни бош қўмондон Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу отлиқларга Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳуни қўмондон қилиб қўйган эдилар. Мусулмонлар оғир аҳволга тушиб, отлиқлар тум-тарақай бўлиб кетгандан сўнг одамлар Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуга:

«Баро ибн Молик ал-Ансорийни қўмондон қил», дедилар. Шунда Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу:

«Эй Баро, отлиқларга қўмондонлик қил!» дедилар.

«Мени ўзинг бўшатган эдинг. Энди отлар тарқалиб кетгандан кейин, отлиқларга қўмондонлик қил, дейсанми?!» деди Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу.

«Эй эркак! Ҳозир итоб вақти эмас. Отлиқларга қўмондонлик қил!» деди бош қўмондон.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ўзларини аямай душманга қарши шиддат ила жанг қилар эдилар. У киши бош қўмондон амрини эшитиб, мусулмонларнинг изтиробга тушганларини, сафлари бузилганини кўрганда баланд овоз ила:

«Эй мусулмонлар! Қаёққа кетмоқдасизлар?! Мен Баро ибн Моликман! Мен томон келинглар!» деб қичқирдилар.

Сўнгра мусулмонлар бирлашдилар ва Аллоҳ уларга ўз сакинасини нозил қилди.

Бани ҳанийфаликлар аччиқланиб, шиддат-ла жанг қилдилар. Холид уруш Мусайламанинг зиддига бўлаётганини англади. Уни яккама-якка олишувга чақирди. У олишувга чиқди ва иши оғирлашиб қолганда қочди. Унинг одамлари ҳам қочишга турди. Холид мусулмонларга нидо қилди. Улар бирдан ҳамла қилиб, муртадларни шармандаларча мағлуб этдилар.

Муртадларнинг қолганлари Мусайламанинг Ҳадийқатур Роҳман номли боғига кириб олишди. У қўрғонга кириш мусулмонлар учун қийин бўлди.

Шунда Баро ибн Молик мени боғнинг ичига отинглар, деди. Шериклари уни ўша боғнинг ичига улоқтирдилар. Унинг ёлғиз ўзи душман билан жанг қила туриб эшикни очди. Мусулмонлар ундан кириб, кўплаб душманни қатл қилдилар.

Қатл этилганлар ичида Мусайлама ҳам бор эди. Уни Ҳамза ибн Абдулмутталибнинг қотили Ваҳший билан яна бир ансорий ўлдирдилар. Ўша вақтда Мусайлама юз эллик ёшда эди.

«Ал-Исоба фий тамйизи саҳоба» китобида Баро ибн Молик розияллоҳу анҳудан қуйидагилар ривоят қилинган:

«Мусайлама куни бир одамни учратдим. Уни Ямоманинг эшаги дейилар эди. Ўта жуссадор, катта одам эди. Унинг қўлида оқ қилич бор эди. Мен унга чап бериб туриб, икки оёғига зарба берган эдим, паст тарафи кесилиб кетди. У чалқанчасига йиқилди. Мен унинг қиличини олдим. Ўз қиличимни қинига солиб қўйдим. Ўша қилич синиб кетгунча душман билан жанг қилдим».

Ўша куни Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу саксондан ортиқ жароҳат олдилар. Деярли у кишининг баданининг ҳар бир жойига ёки қилич, ёки найза теккан эди. У киши тузалиб кетгунча ўтган бир ой муддатда Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг ўзлари шахсан беморга қарадилар.

Бу жангларда саҳобаи киромлардан етмиш киши шаҳид бўлдилар. Шаҳидлар ичида Абу Ҳузайфа ибн Утба, Солим мавло Абу Ҳузайфа, Шужоъ ибн Ваҳб, Зайд ибн Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Саҳл, Молик ибн Амр, Туфайл ибн Амр ад-Давсий, Язид ибн Қайс, Омир ибн Букайр, Абдуллоҳ ибн Махрама, Соиб ибн Усмон ибн Мазъун, Уббод ибн Бишр ва бошқа катта саҳобаи киромлар бор эди. Бу ҳодисалар ўн биринчи ҳижрий санада бўлиб ўтди.

МИСЛСИЗ ЖАСОРАТ

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ўз даврларида кўп қийинчиликларни матонат билан енгиб ўтган баҳодир шахс эдилар. У кишининг жасоратларига ҳамма тан берар эди.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу иштирок этган жангларда у кишининг укалари Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу ҳам иштирок этар эдилар. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу жангларнинг бирида укалари Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳуни ўлимдан сақлаб қолганлари тилларда достон бўлиб кетган эди. Аслида воқеа бундоқ бўлган эди.

Мусулмонлар душман қўрғонини қамал қилган эдилар. Мужоҳидлар ичида Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ва Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳулар ҳам бор эдилар. Душман юқоридан қизитилган занжир сиртмоқ ташлаб одамларни илинтириб ўзларига тортиб олар эди.

Иттифоқо, ўша сиртмоқлардан бирига Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу илиниб қоладилар. Душман аскарлари у кишини ўзлари томон торта бошлайдилар. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу бор имконларини ишга солиб, жон-жаҳдлари билан сиртмоқдан чиқишга интиладилар. Лекин имкони бўлмайди. Душманлар у кишини аста-секин ўзлари томон тортиб бораверадилар.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуга укалари Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳунинг душманнинг қизитилган занжир сиртмоғига тушиб қолгани ҳақидаги хабар етиб боради. У киши елдек учиб етиб келадилар. Қарасалар, укалари Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳунинг ҳоллари чатоқ. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу сакраб деворга чиқадилар ва қизитилган занжирни ушлаб ўзлари томон торта бошлайдилар. Икки томон тортишмачоқни анча вақтгача давом эттирадилар. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг қўллари куйиб борар эди. Аммо у киши қизиган занжирни қўйиб юборишни хаёлларига ҳам келтирмас эдилар. Занжирни қўйиб юбориш у киши учун жонажон укаларини ўлимга топшириш билан баробар эди.

Бу ҳаёт-мамот тортишуви охири занжирнинг узилиб кетиши ва Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳунинг озод бўлишлари билан тугади. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу нафасларини ростлаб, қўлларига қарасалар, эти битта қолмай куйиб суяги чиқиб қолибди.

ҲАЗРАТИ УМАР ДАВРЛАРИДА

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг халифалик даврларида ҳам фатҳ ишларида фаол қатнашишни давом эттирдилар.

У кишининг баҳрайнлик Мирзабон билан тушган яккама-якка олишувлари тарих саҳифаларига алоҳида таъкид ила ёзилиб қолган.

Форс тилида подшоҳдан кейинги ўринда турадиган ҳарбий кишини Мирзабон дейилар эди. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуга қарши олишувга чиққан шахсни Зора Мирзабони дейилар эди. Зора эса Баҳрайндаги жойлардан бирининг номи эди. У жуда ҳам бой одам эди. Ўша пайтларда жангчи кимни қатл қилса, унинг бор молу мулкини ҳам олар эди. Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу Зора Мирзабони билан олишувга чиқиб, уни қатл қилганларидан кейин унинг молу мулкини олдилар. У молу мулк жуда ҳам кўп, ўттиз минг эди. Шунда Умар розияллоҳу анҳу Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуга теккан нарса кўп бўлиб кетибди, бешдан бирини олайлик, деганлар.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг ҳаддан ташқари шижоатли эканликлари ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуни доимо эҳтиёт бўлишга чорлаб турар эди. У киши аскарбошиларга ёзган мактубларида Баро ибн Моликни қўмондон қилманглар, у ҳалокатлардан бир ҳалокатдир, одамларни бошлаб кетиб қолади, дер эдилар.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ўзларини жангчи бўлиб туғилган ва жангда ўладиган одамлардан деб ҳисоблар эдилар. У кишининг бу гапга қанчалар ишонишларини имом ал-Ҳоким ва бошқалар ўз китобларида келтирган қуйидаги гаплардан ҳам билиб олсак бўлади.

Бир куни Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу ўз акаси Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуникига кирса, у чалқанча ётиб, оёғини чалиштириб олиб шеърни қўшиқ қилиб айтаётган экан. Шунда Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу ўз акасига танбеҳ бериб:

«Эй ака! Шеърни қўшиқ қилиб айтасанми?! Аллоҳ сенга унинг ўрнига ундан яхши нарсани, Қуръонни бериб қўйибди-ку!» деди.

«Мени тўшагимда ўлиб қолади, деб қўрқяпсанми? Менинг ёлғиз ўзим юзтасини ўлдирганман. Бошқалар билан шерик бўлганим кўп! Мен Аллоҳ мени бу ҳолга туширмаслигини орзу қиламан», деди.

ШАРҚИЙ ЖАБҲАДАГИ ЎЗГАРИШЛАР

Ўша пайтда шарқий жабҳада ўзгаришлар юз берди. Басра амири Утба ибн Ғазвон розияллоҳу анҳу вафот этди. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у кишининг ўринларига аввал Муғийра ибн Шўъба розияллоҳу анҳуни қўйдилар. Сўнгра у кишини Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳу билан алмаштирдилар.

Ўша вақтда Форснинг подшоси Яздажир ўз одамларини мулкни қайта тиклашга даъват қилар эди. Улар Аҳвозга мактуб йўллаб, уларни ҳам мусулмонларга қарши чиқишга ундай бошладилар.

Бу хабар Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга етганда у киши ҳам Басранинг амирига, ҳам Куфанинг амирига ўша томонга катта лашкар юборишга буйруқ бердилар. Улар бориб, Ромҳурмузни фатҳ қилдилар.

Ҳурмузон Тистрга қочиб кетди. Басра аскари Аҳвозга етганда бу хабарни эшитиб, йўлни Тистр томон бурди. Ҳаммалари Тистр атрофида учрашиб, уни қамал қилишни бошладилар.

Қамал кучайганда шаҳар аҳолисидан бир киши омонлик сўраб чиқди ва йўл кўрсатиб беришни ваъда қилди. У шаҳар ичига олиб кирадиган ер ости йўли борлигини айтди.

Шунда мусулмон фотиҳларнинг қўмондони Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳу Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуни чақириб:

«Бизга шаҳарнинг ичига олиб чиқадиган ер ости йўли далолат қилинди. Ўзинг билан бирга борадиган одамларни танлаб ол», деди.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу бу амрни олганларидан кейин Мужзъа ибн Саврни чақириб:

«Ўз қавмингдан ҳушёр ва бақувват бир кишининг номини айт», дедилар.

«Нима учун, эй Баро?» деди.

«Бир иш бор», дедилар.

«Ўша одам менман!» деди.

«Ер ости йўлига далолат қилиндик. Ўшанга кирмоқчимиз», дедилар.

«Мен сен билан биргаман!» деди.

Улар мазкур йўл билан шаҳар ичига кириб кетдилар. Улар билан бир қанча фотиҳлар ҳам кетдилар. Мусулмонлар уларнинг такбир айтишларини кутиб турдилар. Ниҳоят ичкаридан эшиклар очилиб, такбир айтилди. Ҳамма шаҳарни фатҳ қилишга ошиқди.

Баро ибн Молик розияллоҳу анҳунинг шериклари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг у киши ҳақларидаги:

«Қанчадан-қанча сочи тўзиган, ғубор босган, икки жандани кийган борки, гар Аллоҳга қасам ичса, уни бажо қилур. Баро ибн Молик ўшалардандир», деган ҳадиси шарифларини яхши билар эдилар. Улар қачон ишлари юришмай қолсалар, эй Баро, Роббингга қасам ич, деб илтимос қилишар эди.

Ибн Асир ўзларининг «Усудул Ғоба» китобларида қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Форс юртларидаги Тистр куни бўлганида одамлар қийин аҳволда қолдилар. Мусулмонлар Баро ибн Молик розияллоҳу анҳуга:

«Эй Баро, Роббингга қасам ич!» дедилар.

«Эй Роббим, Сенга қасам ичаманки, уларнинг кифтларини бизга тутиб бер ва мени Ўз Набийингга эриштир!» деди Баро ибн Молик розияллоҳу анҳу ва душман томон ҳамла қилди. Одамлар у билан ҳамла қилдилар. Форслар енгилди. Баро қатл қилинди. Уни Ҳурмузон қатл қилди. Бу ҳижратнинг йигирманчи санасида бўлди».

Ҳурмузон шаҳар қалъасига беркиниб олиб, ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг ҳукмларига тушишни талаб қилди.

Фатҳлар тамом бўлгандан кейин Ҳурмузон ила ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг олдиларига борадиган ҳайъат тузилди. Уларнинг ичида Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ва Аҳнаф ибн Қайслар ҳам бор эди.

Мадинаи Мунавварага етиб келишганда одамлари Ҳурмузонга дебождан бўлган кийимларини, ёқутли тожини ва бошқа зебу зийнатларини кийдирдилар. Сўнгра Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу томон юриб кетдилар.

Улар етиб борганларида Умар розияллоҳу анҳу қўлларида дарралари билан масжидда ухлаб қолган эканлар.

Ҳурмузон: «Умар қани?» деди.

Улар: «Ана у», дедилар.

Ҳурмузон: «Унинг қўриқчилари ва эшик бегилари қани?» деди.

Улар: «Унинг қўриқчиси ҳам, эшикбегиси ҳам йўқ», дедилар.

Ҳурмузон: «Ундоқ бўлса, у набий бўлиши керак», деди.

Улар: «Анбиёларнинг амалини қилади, холос», дедилар.

Шу пайт Умар уйғонди. Унга Ҳурмузоннинг хабари берилди. У унга назар солиб туриб:

«Буни ва бунга ўхшаганларни Ислом ила хор қилган Аллоҳга ҳамд бўлсин», деди.

Сўнгра унинг устидагиларни ечиб, оддий кийим кийгизишга амр қилди ва унга:

«Алдамчиликнинг оқибати қандоқ бўлишини ва Аллоҳнинг амрининг оқибати қандоқ бўлишини кўрдингми?» деди.

У: «Эй Умар! Жоҳилият вақтида сиз билан бизнинг орамизни Аллоҳ тек қўйиб қўйганда биз сизга ғолиб келган эдик. Энди эса сизлар бизга ғолиб келдингиз», деди.

Умар: «Жоҳилиятда сизлар бизга ғолиб келишингиз сизнинг бирлигингиз ва бизнинг тарқоқлигимиз ила бўлган. Бирин-кетин аҳдни бузишингга нима ҳужжатинг ва узринг бор?» деди.

У: «Сенга бунинг хабарини беришимдан олдин қатл қилишингдан қўрқаман», деди.

Умар: «Ундан қўрқма», деди.

У сув сўради. Унга қўпол қадаҳда сув берилди.

У: «Агар чанқоқдан ўлсам ҳам, бунга ўхшаш нарсадан ича олмайман», деди.

Унга ўзи рози бўлган идишда сув берилди.

У: «Ичишимдан олдин ўлдириб қўясанми, деб қўрқаман», деди.

Умар: «Ичиб бўлгунингча сенга ҳеч нарса бўлмас», деди.

У охиригача ичди.

Умар: «Унга яна беринглар. Унга ўлим билан чанқоқликни жамламанглар», деди.

У: «Менинг сувга ҳожатим йўқ. Мен бу билан жон сақламоқчи бўлдим, холос», деди.

Умар: «Энди, сени қатл қиламан», деди.

У: «Сен менга омонлик бергансан», деди.

Умар: «Ёлғон айтдинг», деди.

Анас ибн Молик: «Рост айтди. Эй мўминларнинг амири, унга омонлик бердингиз», деди.

Умар: «Эй Анас, мен Баро ибн Молик ва Мажзаъа ибн Саврларнинг қотилига омонлик берар эканманми?! Аллоҳга қасамки, ёки йўл топ, ёки сени иқобга оламан», деди.

Анас: «Ўзингиз, хабарини бергунингча сенга ҳеч нарса бўлмас, ичиб бўлгунингча сенга ҳеч нарса бўлмас, дедингиз-ку», деди.

Унинг атрофидагилар ҳам шунга ўхшаш гап айтдилар. Шунда Умар розияллоҳу анҳу Ҳурмузонга қараб:

«Мени алдадинг. Аллоҳга қасамки, мен фақат мусулмондангина алданаман», деди.

У мусулмон бўлди. У яхшилик ила тобеъин бўлди. Умар унга икки минг нафақа тайин қилди. Икковлари орасида Муғийра ибн Шўъба таржимонлик қилар эди.

Аллоҳ таоло Баро ибн Молик розияллоҳу анҳудан рози бўлсин!

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф

* * *

Azizlar, kelajak satrlardan Alloh taoloning yordami ila ulug‘ hayotlarini o‘rganadigan sahobiy roziyallohu anhuning to‘liq ismlari Baro ibn Molik ibn Nazr al-Ansoriy, an-Najjoriy al-Madaniydir. U kishi mashhur sahobiy, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning xodimlari Anas ibn Molik roziyallohu anhuning ota bir- ona bir akalaridir.

Baro ibn Molik roziyallohu anhuning otalari Molik mushrik holida iymonga kelmay o‘lib ketgan. U kishining onalari mashhur sahobiya Ummu Sulaym. Baro ibn Molik roziyallohu anhu o‘gay otalari Abu Talha roziyallohu anhuning tarbiyalarini oldilar.

Baro ibn Molik roziyallohu anhuga Alloh taolo pahlavonlik, chavandozlik va jangchilik sifatlarini bergan edi. Shuning uchun ham Islomni qabul qilgan kunlaridan boshlab o‘zlarini mazkur sifatlarini sayqallab, ular ila Islomga xizmat qilishga hozirlana boshladilar.

NABAVIY JANGLARDA

Baro ibn Molik roziyallohu anhuning Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birinchi bor ishtirok qilgan janglari Uhud urushi bo‘ldi. O‘shanda u kishi jangchilarning eng kichik yoshdagisi bo‘lganlar. Undan keyin «Xandaq» jangida faol qatnashdilar.

Asta-sekin boshqa janglarda ham ishtirok etdilar. U kishi Hudaybiya sulhida qatnashib, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga rizvon bay’atini qildilar. Shuningdek, Makka fathi, Hunayn va boshqa barcha janglarda ishtirok qildilar.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hodiylaridan biri edilar. Hodiy degani, tuyani yetaklab baytlarni ohangga solib aytib ketadigan kishidir. Baro ibn Molik roziyallohu anhuning ovozlari shirali edi. U kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning safarlarida erkaklarga hodiylik qilar edilar. Ayollarga Anjasha nomli sahobiy hodiylik qilardi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Baro ibn Molik roziyallohu anhuning fazllari haqida bir hadisi sharif aytib ketdilar.

Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qanchadan-qancha sochi to‘zigan, g‘ubor bosgan, ikki jandani kiygan borki, gar Allohga qasam ichsa, uni bajo qilur. Baro ibn Molik o‘shalardandir», dedilar». Termiziy rivoyat qilgan.

Albatta, bu katta fazl, ulug‘ maqom edi.

HAZRATI ABU BAKR DAVRLARIDA

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning paytlarida Baro ibn Molik roziyallohu anhu o‘ta yosh bo‘lganlaridan boshqa bahodir katta sahobalar soyasida uncha yaqqol ko‘zga tashlanmagan bo‘lishlari ehtimol. Ammo Baro ibn Molik roziyallohu anhuning qahramonliklari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan keyingi yurishlarda tillarda doston bo‘ldi.

Birinchi xalifa hazrati Abu Bakr roziyallohu anhu davrlarida hammaga ma’lum Ridda urushlari boshlandi. Islomdan qaytib, murtad bo‘lgan arab qabilalari bilan hayot-mamot janglari bo‘ldi. Ana o‘sha janglarda Baro ibn Molik roziyallohu anhuning jangchilik sifatlari o‘zining butun qomati ila maydonga chiqdi.

MURTADLARGA QARSHI LASHKARLAR TAYYORLASH

Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu Usoma roziyallohu anhuning lashkari dam olib bo‘lgandan keyin Madinai Munavvaraning tashqarisiga askargoh qurdilar. Vaziyatni chamalab ko‘rib, murtadlarga qarshi urush olib borish uchun o‘n bitta lashkar tuzdilar va ularga qo‘mondonlar tayin qildilar hamda ularning vazifalarini belgiladilar.

1. Xolid ibn Valid lashkari. Tulayha ibn Xuvaylid al-Asadiyga boradi. Undan forig‘ bo‘lgandan so‘ng Molik ibn Nuvayraga o‘tadi.

2. Ikrima ibn Abu Jahl lashkari. Yamomadagi Musaylima al-Kazzobga boradi.

3. Shurhabiyl ibn Hasana lashkari. Ikrimaga yordamga boradi.

4. Muhojir ibn Abu Umayya lashkari. Al-Anasiyning askariga qarshi boradi. Keyin Kinda tomon o‘tadi.

5. Huzayfa ibn Muhson al-G‘alaqoniy lashkari. Dubaa ahli tomon boradi.

6. Arafja ibn Harsama lashkari. Muhra ahliga boradi. Keyin o‘zlaridan avvalgi lashkar ila birlashadi. Har kim o‘z amirligini qilaveradi.

7. Suvayd ibn Muqarrin lashkari. Yamanning Tuhamasiga boradi.

8. Al-Alaa ibn al-Hazramiy lashkari. Bahraynga boradi.

9. Turayfa ibn Hojir lashkari. Bani Salim va havazonliklarga boradi.

10. Amr ibn Oss lashkari. Quzo’aga boradi.

11. Xolid ibn Sa’id ibn Oss lashkari. Shom taraflarga boradi.

MUSAYLAMA XABARI

Bani Haniyfa elchilari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelganda ularning ichida mashhur buzg‘unchi Musaylamatul Kazzob ham bor edi. Bu nabokor avvalroq Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga maktub yuborgan edi. Maktubda quyidagilar aytilgandi:

«Allohning Rasuli Musaylamadan, Allohning Rasuli Muhammadga. Ammo ba’d; Men bu ishda senga sherik bo‘ldim. Bu ishning yarmi bizgadir. Uning yarmi Qurayshgadir. Quraysh adolat qiladigan qavm emaslar».

O‘shanda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam unga quyidagi javobni yozgandilar:

«Bismillahir Rohmanir Rohim. Allohning Rasuli Muhammaddan, Musaylamaga. Hidoyatga ergashganlarga salomlar bo‘lsin. Ammo ba’d; Albatta, yer Allohning mulkidir. Uni O‘z bandalaridan kimga xohlasa, o‘shanga meros qilur. Oqibat taqvodorlarnikidir».

Bani Haniyfa elchilari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kirganlarida Musaylamani u Zotdan kiyimlari bilan to‘sib turgan edilar. Bu kazzob shu yerda ham o‘z nabokorligini qilgandi. U Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan o‘z sultonlari ostidagi narsaning bir qismini berishlarini so‘ragandi. Shunda u Zot qo‘llaridagi cho‘pni ko‘rsatib: «Senga mana shu cho‘pni ham bermayman», degandilar.

O‘sha Musaylama al-Kazzob Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan keyin o‘z diyoridagi murtadlarga bosh bo‘lib, Islom davlatiga katta xavf tug‘dirgan kuchga aylandi.

Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu Ikrima ibn Abu Jahl lashkarini o‘sha Najd tarafdagi, Yamomadagi Musaylama al-Kazzobga yubordi. Uning ortidan madad uchun Shurhabiyl ibn Hasanani yana bir lashkar bilan jo‘natdi.

Ikrima Shurhabiyl ibn Hasanani kutib turmasdan, o‘zi ishni bitirmoqchi bo‘lib, shoshilib Musaylamaning askari bilan to‘qnashdi va yengildi. Abu Bakrning undan achchig‘i chiqdi va Madinaga qaytib kelmasdan Yamanga borib, Huzayfa va Arjafaga qo‘shilishga, ular bilan birga Mahar ahliga qarshi urush qilishga amr qildi.

Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu Xolid ibn Validga odam yuborib, uni Musaylama tomon yurishga amr qildi. Unga muhojir va ansorlardan iborat katta lashkarni madadga yubordi. Shurhabiyl ibn Hasanaga odam yuborib, Xolidni kutib turishga amr qildi. Musaylamaning qirq ming kishilik lashkari bor edi.

Musaylama va Bani haniyfaliklar Xolidning kelayotganini eshitib, Yamomaning chetiga askargoh qilib, odam to‘pladilar. Ularga juda ko‘p odam qo‘shildi.

Xolid ham yaqinlashib kelardi. Uning lashkari oldida Shurhabiyl ibn Hasana borardi. Bani Haniyfaning askargohiga bir kechalik yo‘l qolganda ularning Omirdan o‘ch olib kelayotgan bir jangchi guruhini uchratdi. Bu guruhga Bani Haniyfaning ulug‘laridan Majo’a ibn Marora boshliq edi. Xolid amr qilib, boshliqlaridan boshqasini qatl etdirdi.

So‘ngra Xolid borib, murtadlar lashkari ila to‘qnashdi. Ikki tomon qattiq jang qildi. Dastlab musulmonlarning ishi yurishmadi. Murtadlar Xolidning chodirigacha yetib keldilar va uning xotinini asir olmoqchi bo‘ldilar. Ularni Majo’a bu ishdan qaytardi.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu otliq mujohidlarga qo‘mondon edilar. O‘sha kuni bosh qo‘mondon Xolid ibn Valid roziyallohu anhu otliqlarga Usoma ibn Zayd roziyallohu anhuni qo‘mondon qilib qo‘ygan edilar. Musulmonlar og‘ir ahvolga tushib, otliqlar tum-taraqay bo‘lib ketgandan so‘ng odamlar Xolid ibn Valid roziyallohu anhuga:

«Baro ibn Molik al-Ansoriyni qo‘mondon qil», dedilar. Shunda Xolid ibn Valid roziyallohu anhu:

«Ey Baro, otliqlarga qo‘mondonlik qil!» dedilar.

«Meni o‘zing bo‘shatgan eding. Endi otlar tarqalib ketgandan keyin, otliqlarga qo‘mondonlik qil, deysanmi?!» dedi Baro ibn Molik roziyallohu anhu.

«Ey erkak! Hozir itob vaqti emas. Otliqlarga qo‘mondonlik qil!» dedi bosh qo‘mondon.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu o‘zlarini ayamay dushmanga qarshi shiddat ila jang qilar edilar. U kishi bosh qo‘mondon amrini eshitib, musulmonlarning iztirobga tushganlarini, saflari buzilganini ko‘rganda baland ovoz ila:

«Ey musulmonlar! Qayoqqa ketmoqdasizlar?! Men Baro ibn Molikman! Men tomon kelinglar!» deb qichqirdilar.

So‘ngra musulmonlar birlashdilar va Alloh ularga o‘z sakinasini nozil qildi.

Bani haniyfaliklar achchiqlanib, shiddat-la jang qildilar. Xolid urush Musaylamaning ziddiga bo‘layotganini angladi. Uni yakkama-yakka olishuvga chaqirdi. U olishuvga chiqdi va ishi og‘irlashib qolganda qochdi. Uning odamlari ham qochishga turdi. Xolid musulmonlarga nido qildi. Ular birdan hamla qilib, murtadlarni sharmandalarcha mag‘lub etdilar.

Murtadlarning qolganlari Musaylamaning Hadiyqatur Rohman nomli bog‘iga kirib olishdi. U qo‘rg‘onga kirish musulmonlar uchun qiyin bo‘ldi.

Shunda Baro ibn Molik meni bog‘ning ichiga otinglar, dedi. Sheriklari uni o‘sha bog‘ning ichiga uloqtirdilar. Uning yolg‘iz o‘zi dushman bilan jang qila turib eshikni ochdi. Musulmonlar undan kirib, ko‘plab dushmanni qatl qildilar.

Qatl etilganlar ichida Musaylama ham bor edi. Uni Hamza ibn Abdulmuttalibning qotili Vahshiy bilan yana bir ansoriy o‘ldirdilar. O‘sha vaqtda Musaylama yuz ellik yoshda edi.

«Al-Isoba fiy tamyizi sahoba» kitobida Baro ibn Molik roziyallohu anhudan quyidagilar rivoyat qilingan:

«Musaylama kuni bir odamni uchratdim. Uni Yamomaning eshagi deyilar edi. O‘ta jussador, katta odam edi. Uning qo‘lida oq qilich bor edi. Men unga chap berib turib, ikki oyog‘iga zarba bergan edim, past tarafi kesilib ketdi. U chalqanchasiga yiqildi. Men uning qilichini oldim. O‘z qilichimni qiniga solib qo‘ydim. O‘sha qilich sinib ketguncha dushman bilan jang qildim».

O‘sha kuni Baro ibn Molik roziyallohu anhu saksondan ortiq jarohat oldilar. Deyarli u kishining badanining har bir joyiga yoki qilich, yoki nayza tekkan edi. U kishi tuzalib ketguncha o‘tgan bir oy muddatda Xolid ibn Valid roziyallohu anhuning o‘zlari shaxsan bemorga qaradilar.

Bu janglarda sahobai kiromlardan yetmish kishi shahid bo‘ldilar. Shahidlar ichida Abu Huzayfa ibn Utba, Solim mavlo Abu Huzayfa, Shujo’ ibn Vahb, Zayd ibn Xattob, Abdulloh ibn Sahl, Molik ibn Amr, Tufayl ibn Amr ad-Davsiy, Yazid ibn Qays, Omir ibn Bukayr, Abdulloh ibn Maxrama, Soib ibn Usmon ibn Maz’un, Ubbod ibn Bishr va boshqa katta sahobai kiromlar bor edi. Bu hodisalar o‘n birinchi hijriy sanada bo‘lib o‘tdi.

MISLSIZ JASORAT

Baro ibn Molik roziyallohu anhu o‘z davrlarida ko‘p qiyinchiliklarni matonat bilan yengib o‘tgan bahodir shaxs edilar. U kishining jasoratlariga hamma tan berar edi.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu ishtirok etgan janglarda u kishining ukalari Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu ham ishtirok etar edilar. Baro ibn Molik roziyallohu anhu janglarning birida ukalari Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhuni o‘limdan saqlab qolganlari tillarda doston bo‘lib ketgan edi. Aslida voqea bundoq bo‘lgan edi.

Musulmonlar dushman qo‘rg‘onini qamal qilgan edilar. Mujohidlar ichida Baro ibn Molik roziyallohu anhu va Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhular ham bor edilar. Dushman yuqoridan qizitilgan zanjir sirtmoq tashlab odamlarni ilintirib o‘zlariga tortib olar edi.

Ittifoqo, o‘sha sirtmoqlardan biriga Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu ilinib qoladilar. Dushman askarlari u kishini o‘zlari tomon torta boshlaydilar. Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu bor imkonlarini ishga solib, jon-jahdlari bilan sirtmoqdan chiqishga intiladilar. Lekin imkoni bo‘lmaydi. Dushmanlar u kishini asta-sekin o‘zlari tomon tortib boraveradilar.

Baro ibn Molik roziyallohu anhuga ukalari Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhuning dushmanning qizitilgan zanjir sirtmog‘iga tushib qolgani haqidagi xabar yetib boradi. U kishi yeldek uchib yetib keladilar. Qarasalar, ukalari Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhuning hollari chatoq. Baro ibn Molik roziyallohu anhu sakrab devorga chiqadilar va qizitilgan zanjirni ushlab o‘zlari tomon torta boshlaydilar. Ikki tomon tortishmachoqni ancha vaqtgacha davom ettiradilar. Baro ibn Molik roziyallohu anhuning qo‘llari kuyib borar edi. Ammo u kishi qizigan zanjirni qo‘yib yuborishni xayollariga ham keltirmas edilar. Zanjirni qo‘yib yuborish u kishi uchun jonajon ukalarini o‘limga topshirish bilan barobar edi.

Bu hayot-mamot tortishuvi oxiri zanjirning uzilib ketishi va Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhuning ozod bo‘lishlari bilan tugadi. Baro ibn Molik roziyallohu anhu nafaslarini rostlab, qo‘llariga qarasalar, eti bitta qolmay kuyib suyagi chiqib qolibdi.

HAZRATI UMAR DAVRLARIDA

Baro ibn Molik roziyallohu anhu hazrati Umar roziyallohu anhuning xalifalik davrlarida ham fath ishlarida faol qatnashishni davom ettirdilar.

U kishining bahraynlik Mirzabon bilan tushgan yakkama-yakka olishuvlari tarix sahifalariga alohida ta’kid ila yozilib qolgan.

Fors tilida podshohdan keyingi o‘rinda turadigan harbiy kishini Mirzabon deyilar edi. Baro ibn Molik roziyallohu anhuga qarshi olishuvga chiqqan shaxsni Zora Mirzaboni deyilar edi. Zora esa Bahrayndagi joylardan birining nomi edi. U juda ham boy odam edi. O‘sha paytlarda jangchi kimni qatl qilsa, uning bor molu mulkini ham olar edi. Baro ibn Molik roziyallohu anhu Zora Mirzaboni bilan olishuvga chiqib, uni qatl qilganlaridan keyin uning molu mulkini oldilar. U molu mulk juda ham ko‘p, o‘ttiz ming edi. Shunda Umar roziyallohu anhu Baro ibn Molik roziyallohu anhuga tekkan narsa ko‘p bo‘lib ketibdi, beshdan birini olaylik, deganlar.

Baro ibn Molik roziyallohu anhuning haddan tashqari shijoatli ekanliklari hazrati Umar roziyallohu anhuni doimo ehtiyot bo‘lishga chorlab turar edi. U kishi askarboshilarga yozgan maktublarida Baro ibn Molikni qo‘mondon qilmanglar, u halokatlardan bir halokatdir, odamlarni boshlab ketib qoladi, der edilar.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu o‘zlarini jangchi bo‘lib tug‘ilgan va jangda o‘ladigan odamlardan deb hisoblar edilar. U kishining bu gapga qanchalar ishonishlarini imom al-Hokim va boshqalar o‘z kitoblarida keltirgan quyidagi gaplardan ham bilib olsak bo‘ladi.

Bir kuni Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu o‘z akasi Baro ibn Molik roziyallohu anhunikiga kirsa, u chalqancha yotib, oyog‘ini chalishtirib olib she’rni qo‘shiq qilib aytayotgan ekan. Shunda Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu o‘z akasiga tanbeh berib:

«Ey aka! She’rni qo‘shiq qilib aytasanmi?! Alloh senga uning o‘rniga undan yaxshi narsani, Qur’onni berib qo‘yibdi-ku!» dedi.

«Meni to‘shagimda o‘lib qoladi, deb qo‘rqyapsanmi? Mening yolg‘iz o‘zim yuztasini o‘ldirganman. Boshqalar bilan sherik bo‘lganim ko‘p! Men Alloh meni bu holga tushirmasligini orzu qilaman», dedi.

SHARQIY JABHADAGI O‘ZGARISHLAR

O‘sha paytda sharqiy jabhada o‘zgarishlar yuz berdi. Basra amiri Utba ibn G‘azvon roziyallohu anhu vafot etdi. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu u kishining o‘rinlariga avval Mug‘iyra ibn Sho‘‘ba roziyallohu anhuni qo‘ydilar. So‘ngra u kishini Abu Muso al-Ash’ariy roziyallohu anhu bilan almashtirdilar.

O‘sha vaqtda Forsning podshosi Yazdajir o‘z odamlarini mulkni qayta tiklashga da’vat qilar edi. Ular Ahvozga maktub yo‘llab, ularni ham musulmonlarga qarshi chiqishga unday boshladilar.

Bu xabar Umar ibn Xattob roziyallohu anhuga yetganda u kishi ham Basraning amiriga, ham Kufaning amiriga o‘sha tomonga katta lashkar yuborishga buyruq berdilar. Ular borib, Romhurmuzni fath qildilar.

Hurmuzon Tistrga qochib ketdi. Basra askari Ahvozga yetganda bu xabarni eshitib, yo‘lni Tistr tomon burdi. Hammalari Tistr atrofida uchrashib, uni qamal qilishni boshladilar.

Qamal kuchayganda shahar aholisidan bir kishi omonlik so‘rab chiqdi va yo‘l ko‘rsatib berishni va’da qildi. U shahar ichiga olib kiradigan yer osti yo‘li borligini aytdi.

Shunda musulmon fotihlarning qo‘mondoni Abu Muso al-Ash’ariy roziyallohu anhu Baro ibn Molik roziyallohu anhuni chaqirib:

«Bizga shaharning ichiga olib chiqadigan yer osti yo‘li dalolat qilindi. O‘zing bilan birga boradigan odamlarni tanlab ol», dedi.

Baro ibn Molik roziyallohu anhu bu amrni olganlaridan keyin Mujz’a ibn Savrni chaqirib:

«O‘z qavmingdan hushyor va baquvvat bir kishining nomini ayt», dedilar.

«Nima uchun, ey Baro?» dedi.

«Bir ish bor», dedilar.

«O‘sha odam menman!» dedi.

«Yer osti yo‘liga dalolat qilindik. O‘shanga kirmoqchimiz», dedilar.

«Men sen bilan birgaman!» dedi.

Ular mazkur yo‘l bilan shahar ichiga kirib ketdilar. Ular bilan bir qancha fotihlar ham ketdilar. Musulmonlar ularning takbir aytishlarini kutib turdilar. Nihoyat ichkaridan eshiklar ochilib, takbir aytildi. Hamma shaharni fath qilishga oshiqdi.

Baro ibn Molik roziyallohu anhuning sheriklari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning u kishi haqlaridagi:

«Qanchadan-qancha sochi to‘zigan, g‘ubor bosgan, ikki jandani kiygan borki, gar Allohga qasam ichsa, uni bajo qilur. Baro ibn Molik o‘shalardandir», degan hadisi shariflarini yaxshi bilar edilar. Ular qachon ishlari yurishmay qolsalar, ey Baro, Robbingga qasam ich, deb iltimos qilishar edi.

Ibn Asir o‘zlarining «Usudul G‘oba» kitoblarida quyidagilarni rivoyat qiladilar:

«Fors yurtlaridagi Tistr kuni bo‘lganida odamlar qiyin ahvolda qoldilar. Musulmonlar Baro ibn Molik roziyallohu anhuga:

«Ey Baro, Robbingga qasam ich!» dedilar.

«Ey Robbim, Senga qasam ichamanki, ularning kiftlarini bizga tutib ber va meni O‘z Nabiyingga erishtir!» dedi Baro ibn Molik roziyallohu anhu va dushman tomon hamla qildi. Odamlar u bilan hamla qildilar. Forslar yengildi. Baro qatl qilindi. Uni Hurmuzon qatl qildi. Bu hijratning yigirmanchi sanasida bo‘ldi».

Hurmuzon shahar qal’asiga berkinib olib, hazrati Umar roziyallohu anhuning hukmlariga tushishni talab qildi.

Fathlar tamom bo‘lgandan keyin Hurmuzon ila hazrati Umar roziyallohu anhuning oldilariga boradigan hay’at tuzildi. Ularning ichida Anas ibn Molik roziyallohu anhu va Ahnaf ibn Qayslar ham bor edi.

Madinai Munavvaraga yetib kelishganda odamlari Hurmuzonga debojdan bo‘lgan kiyimlarini, yoqutli tojini va boshqa zebu ziynatlarini kiydirdilar. So‘ngra Umar ibn Xattob roziyallohu anhu tomon yurib ketdilar.

Ular yetib borganlarida Umar roziyallohu anhu qo‘llarida darralari bilan masjidda uxlab qolgan ekanlar.

Hurmuzon: «Umar qani?» dedi.

Ular: «Ana u», dedilar.

Hurmuzon: «Uning qo‘riqchilari va eshik begilari qani?» dedi.

Ular: «Uning qo‘riqchisi ham, eshikbegisi ham yo‘q», dedilar.

Hurmuzon: «Undoq bo‘lsa, u nabiy bo‘lishi kerak», dedi.

Ular: «Anbiyolarning amalini qiladi, xolos», dedilar.

Shu payt Umar uyg‘ondi. Unga Hurmuzonning xabari berildi. U unga nazar solib turib:

«Buni va bunga o‘xshaganlarni Islom ila xor qilgan Allohga hamd bo‘lsin», dedi.

So‘ngra uning ustidagilarni yechib, oddiy kiyim kiygizishga amr qildi va unga:

«Aldamchilikning oqibati qandoq bo‘lishini va Allohning amrining oqibati qandoq bo‘lishini ko‘rdingmi?» dedi.

U: «Ey Umar! Johiliyat vaqtida siz bilan bizning oramizni Alloh tek qo‘yib qo‘yganda biz sizga g‘olib kelgan edik. Endi esa sizlar bizga g‘olib keldingiz», dedi.

Umar: «Johiliyatda sizlar bizga g‘olib kelishingiz sizning birligingiz va bizning tarqoqligimiz ila bo‘lgan. Birin-ketin ahdni buzishingga nima hujjating va uzring bor?» dedi.

U: «Senga buning xabarini berishimdan oldin qatl qilishingdan qo‘rqaman», dedi.

Umar: «Undan qo‘rqma», dedi.

U suv so‘radi. Unga qo‘pol qadahda suv berildi.

U: «Agar chanqoqdan o‘lsam ham, bunga o‘xshash narsadan icha olmayman», dedi.

Unga o‘zi rozi bo‘lgan idishda suv berildi.

U: «Ichishimdan oldin o‘ldirib qo‘yasanmi, deb qo‘rqaman», dedi.

Umar: «Ichib bo‘lguningcha senga hech narsa bo‘lmas», dedi.

U oxirigacha ichdi.

Umar: «Unga yana beringlar. Unga o‘lim bilan chanqoqlikni jamlamanglar», dedi.

U: «Mening suvga hojatim yo‘q. Men bu bilan jon saqlamoqchi bo‘ldim, xolos», dedi.

Umar: «Endi, seni qatl qilaman», dedi.

U: «Sen menga omonlik bergansan», dedi.

Umar: «Yolg‘on aytding», dedi.

Anas ibn Molik: «Rost aytdi. Ey mo‘minlarning amiri, unga omonlik berdingiz», dedi.

Umar: «Ey Anas, men Baro ibn Molik va Majza’a ibn Savrlarning qotiliga omonlik berar ekanmanmi?! Allohga qasamki, yoki yo‘l top, yoki seni iqobga olaman», dedi.

Anas: «O‘zingiz, xabarini berguningcha senga hech narsa bo‘lmas, ichib bo‘lguningcha senga hech narsa bo‘lmas, dedingiz-ku», dedi.

Uning atrofidagilar ham shunga o‘xshash gap aytdilar. Shunda Umar roziyallohu anhu Hurmuzonga qarab:

«Meni aldading. Allohga qasamki, men faqat musulmondangina aldanaman», dedi.

U musulmon bo‘ldi. U yaxshilik ila tobe’in bo‘ldi. Umar unga ikki ming nafaqa tayin qildi. Ikkovlari orasida Mug‘iyra ibn Sho‘‘ba tarjimonlik qilar edi.

Alloh taolo Baro ibn Molik roziyallohu anhudan rozi bo‘lsin!

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf

• Олдинги
• Кейинги