Абдуллоҳ ибн Муборак

Абу Ҳанифанинг шогирдлари, Имом Бухорийнинг устозлари Абдуллоҳ ибн Муборак ҳақларида Исмоил ибн Иёш: “Ер юзида Абдуллоҳ ибн Муборакка ўхшаши йўқдир. Аллоҳ таоло қандай яхшилик хислатлар яратган бўлса, уларнинг барчасини Абдуллоҳ ибн Муборакка берганини билдим”, деган.
Суфён ибн Уяйна: ”Саҳобалар билан Ибн Муборакнинг ишларига қарадим, уларнинг Ибн Муборакдан устун томонлари Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суҳбатларида қатнашганларию ғазотларда у Зот билан бирга бўлганларида эканини кўрдим”, дейди.
Имом Нававий эса: “Абдуллоҳ ибн Муборак ҳамма улуғликларни ўзида жамлаган имомдир. У эсланса, раҳмат ёғилади, у яхши кўрилса, Аллоҳнинг мағфирати умид қилинади”, деган.
Абдуллоҳ ибн Муборак чиройли хулқни “очиқ юзлилик, яхшилик қилиш ва озор беришдан тийилиш” деб сифатлайдилар. У зотдан: “Бизга чиройли хулқни бир сўзда баён қилиб беринг”, деб сўрашганида: “Ғазабни тарк этиш”, дейдилар. Бу сўз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадиси шарифларидан бир иқтибосдир. Бир киши Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб: “Менга васият қилинг”, деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қайта-қайта “Ғазабланма”, дедилар. У киши: “Эй Аллоҳнинг Расули, мени жаннатга киритадиган амалга далолат қилинг”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ғазабланма” дедилар.
Шу сабабли Ибн Муборак хулқ-одобда, муомалада ва мусулмонларга яхшиликни раво кўришда, насиҳат қилишда намуна эдилар. Ҳар гал Қуръони каримни ўқиб тугатганларида, барча мусулмонларни дуо қилар, уларни насиҳатдан ибратланишга чорлар эдилар. У кишидан: “Амалларнинг қайсиси афзал?” деб сўралса, “Аллоҳ учун холис қилингани”, деб жавоб берардилар. Яна: “Замонамизда насиҳатни очиқ қалб билан қабул қилиб оладиган бирон-бир киши қолганини билмайман”, дер эдилар. Шу сабабли ҳам ниҳоятда илтифот ва меҳрибонлик билан насиҳат қилар, дўстлари берган ҳадяларни қабул қилиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сингари уларни ҳам мукофотлар эдилар.
Дўстлари, яқинлари билан бирга ўтирганларида уларга ниҳоятда эътиборли бўлиб яхшиликлар қилар, камчиликка йўл қўймас ва: “Нарсаларнинг энг лаззатлиси дўстлар билан ҳамсуҳбат бўлиш, кифоя қиладиган миқдорга қаноат қилиш ва Аллоҳ йўлидаги доимий дўстлик”, дер эдилар. Чунки дўстлар, агар дўстликлари холис Аллоҳ розилиги учун бўлса, динда кўмакчи ва ғам-ташвишда юпанчиқ бўлишади. Аксинча, бир мато ёки мақсад ғаразида дўстлашилган бўлса, ўша нарса йўқолиши билан дўстлик ҳам тўхтайди.
Ибн Муборак дўстларини ҳурматлаб, улар ҳақида: “Ким дўстлик, оға-инилик муносабатларига енгил-елпи қараса, уларни менсимаса, муруввати кетиб қолади”, дер эдилар.
Убайд ибн Жанод: «Мен Ибн Муборакдек ҳеч бир кишини кўрмадим. Агар дўстларини зикр қилса, уларга эҳтиром кўрсатиб улуғлар: “Аллоҳ улуғлаган итоаткор кимса улуғ, Аллоҳ паст қилган кимса эса пастдир”, дер эдилар», деган.
Ўзи билан ҳамсуҳбат бўлган ҳар бир кишига яхшилик илинар, уни тўғри йўлга солиш учун ҳаракат қилар, бунинг уддасидан чиқолмасалар, қаттиқ ачиниб афсусланар эдилар.
Бир гал сафарда ёмон хулқли бир киши билан ҳамроҳ бўлиб қолдилар. Сафар мобайнида унга бардош бериб, чидаб бордилар. Йўллари айрилгач, йиғладилар. У кишидан бунинг сабабини сўрашганида: “Унга раҳмим келиб йиғлаяпман. Мен ундан ажралдим, аммо унинг ёмон хулқи ўзидан ажралмади”, дедилар.
Абу Али Равзабарий бундай ҳикоя қилади: «Макка йўлида у зотга ҳамроҳ бўлдим. Саҳрога кирганимизда менга қараб: “Сен амир бўласанми ёки ўзим бўлайинми?” дедилар. Мен: “Ўзингиз бўлинг”, дедим. ”Ундай бўлса менга қулоқ солиб, итоат қилишинг лозим бўлади”, дедилар ва тўрвахалтани елкаларига кўтариб олдилар. “Менга беринг, кўтараман”, десам: “Менми амир ёки сенми?” дедилар. “Сиз”, дедим. Кечаси тўхтадик, ёмғир ёғиб турарди. У киши кўйлакларини олиб устимга соябон қилиб, ўзлари ёмғир остида эрталабгача туриб чиқдилар. У кишига, сиз амир бўлинг, деган сўзни айтганимдан кўра ўлганим яхшироқ эди, деб ўйлардим. Сафаримиз тугаб, хайрлашаётганимда: “Эй Абу Али, агар биров билан ҳамроҳ бўлсанг, шундай ҳамроҳлик қил”, дедилар» .
Абдуллоҳ ибн Муборак нафақат мусулмонларга, балки мусулмон бўлмаган бошқа дин вакилларига ҳам яхшилик қилардилар. Хоразмий “Муфид ал-улум” китобида бундай келтиради: «Абдуллоҳ ибн Муборакнинг яхудий қўшниси бор эди. У уйини сотмоқчи бўлди. Ундан уйни қанчага сотмоқчилигини сўрашганида, икки мингга сотишини билдирди. Унга: “Уйингнинг баҳоси фақат минг туради”, дейишди. “Тўғри, лекин минги уй учун, қолган минги Абдуллоҳ билан қўшни бўлиш учун”, деди. Ибн Муборакка бу хабар етгач, уни чақирдилар ва уйнинг пулини бериб: “Уйни сотмагин”, дедилар» .
Бу воқеадан бундай ибрат чиқади: яҳудий бир киши Ибн Муборакдек яхши қўшниси борлиги учун уйининг баҳосини бир баробарга юқори баҳолади. Ибн Муборак эса Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўшничилик ҳақида: “Аллоҳ наздида қўшниларнинг яхшиси қўшнисига яхши бўлганидир” (Термизий), деган ҳадисларига мувофиқ иш тутдилар.
Аллоҳ таоло барчаларимизга чиройли хулқни насиб этсин.

Abu Hanifaning shogirdlari, Imom Buxoriyning ustozlari Abdulloh ibn Muborak haqlarida Ismoil ibn Iyosh: “Yer yuzida Abdulloh ibn Muborakka o‘xshashi yo‘qdir. Alloh taolo qanday yaxshilik xislatlar yaratgan bo‘lsa, ularning barchasini Abdulloh ibn Muborakka berganini bildim”, degan.
Sufyon ibn Uyayna: ”Sahobalar bilan Ibn Muborakning ishlariga qaradim, ularning Ibn Muborakdan ustun tomonlari Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) suhbatlarida qatnashganlariyu g‘azotlarda u Zot bilan birga bo‘lganlarida ekanini ko‘rdim”, deydi.
Imom Navaviy esa: “Abdulloh ibn Muborak hamma ulug‘liklarni o‘zida jamlagan imomdir. U eslansa, rahmat yog‘iladi, u yaxshi ko‘rilsa, Allohning mag‘firati umid qilinadi”, degan.
Abdulloh ibn Muborak chiroyli xulqni “ochiq yuzlilik, yaxshilik qilish va ozor berishdan tiyilish” deb sifatlaydilar. U zotdan: “Bizga chiroyli xulqni bir so‘zda bayon qilib bering”, deb so‘rashganida: “G‘azabni tark etish”, deydilar. Bu so‘z Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) hadisi shariflaridan bir iqtibosdir. Bir kishi Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga kelib: “Menga vasiyat qiling”, dedi. U zot (sollallohu alayhi va sallam) qayta-qayta “G‘azablanma”, dedilar. U kishi: “Ey Allohning Rasuli, meni jannatga kiritadigan amalga dalolat qiling”, dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “G‘azablanma” dedilar.
Shu sababli Ibn Muborak xulq-odobda, muomalada va musulmonlarga yaxshilikni ravo ko‘rishda, nasihat qilishda namuna edilar. Har gal Qur’oni karimni o‘qib tugatganlarida, barcha musulmonlarni duo qilar, ularni nasihatdan ibratlanishga chorlar edilar. U kishidan: “Amallarning qaysisi afzal?” deb so‘ralsa, “Alloh uchun xolis qilingani”, deb javob berardilar. Yana: “Zamonamizda nasihatni ochiq qalb bilan qabul qilib oladigan biron-bir kishi qolganini bilmayman”, der edilar. Shu sababli ham nihoyatda iltifot va mehribonlik bilan nasihat qilar, do‘stlari bergan hadyalarni qabul qilib, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) singari ularni ham mukofotlar edilar.
Do‘stlari, yaqinlari bilan birga o‘tirganlarida ularga nihoyatda e’tiborli bo‘lib yaxshiliklar qilar, kamchilikka yo‘l qo‘ymas va: “Narsalarning eng lazzatlisi do‘stlar bilan hamsuhbat bo‘lish, kifoya qiladigan miqdorga qanoat qilish va Alloh yo‘lidagi doimiy do‘stlik”, der edilar. Chunki do‘stlar, agar do‘stliklari xolis Alloh roziligi uchun bo‘lsa, dinda ko‘makchi va g‘am-tashvishda yupanchiq bo‘lishadi. Aksincha, bir mato yoki maqsad g‘arazida do‘stlashilgan bo‘lsa, o‘sha narsa yo‘qolishi bilan do‘stlik ham to‘xtaydi.
Ibn Muborak do‘stlarini hurmatlab, ular haqida: “Kim do‘stlik, og‘a-inilik munosabatlariga yengil-elpi qarasa, ularni mensimasa, muruvvati ketib qoladi”, der edilar.
Ubayd ibn Janod: «Men Ibn Muborakdek hech bir kishini ko‘rmadim. Agar do‘stlarini zikr qilsa, ularga ehtirom ko‘rsatib ulug‘lar: “Alloh ulug‘lagan itoatkor kimsa ulug‘, Alloh past qilgan kimsa esa pastdir”, der edilar», degan.
O‘zi bilan hamsuhbat bo‘lgan har bir kishiga yaxshilik ilinar, uni to‘g‘ri yo‘lga solish uchun harakat qilar, buning uddasidan chiqolmasalar, qattiq achinib afsuslanar edilar.
Bir gal safarda yomon xulqli bir kishi bilan hamroh bo‘lib qoldilar. Safar mobaynida unga bardosh berib, chidab bordilar. Yo‘llari ayrilgach, yig‘ladilar. U kishidan buning sababini so‘rashganida: “Unga rahmim kelib yig‘layapman. Men undan ajraldim, ammo uning yomon xulqi o‘zidan ajralmadi”, dedilar.
Abu Ali Ravzabariy bunday hikoya qiladi: «Makka yo‘lida u zotga hamroh bo‘ldim. Sahroga kirganimizda menga qarab: “Sen amir bo‘lasanmi yoki o‘zim bo‘layinmi?” dedilar. Men: “O‘zingiz bo‘ling”, dedim. ”Unday bo‘lsa menga quloq solib, itoat qilishing lozim bo‘ladi”, dedilar va to‘rvaxaltani yelkalariga ko‘tarib oldilar. “Menga bering, ko‘taraman”, desam: “Menmi amir yoki senmi?” dedilar. “Siz”, dedim. Kechasi to‘xtadik, yomg‘ir yog‘ib turardi. U kishi ko‘ylaklarini olib ustimga soyabon qilib, o‘zlari yomg‘ir ostida ertalabgacha turib chiqdilar. U kishiga, siz amir bo‘ling, degan so‘zni aytganimdan ko‘ra o‘lganim yaxshiroq edi, deb o‘ylardim. Safarimiz tugab, xayrlashayotganimda: “Ey Abu Ali, agar birov bilan hamroh bo‘lsang, shunday hamrohlik qil”, dedilar» .
Abdulloh ibn Muborak nafaqat musulmonlarga, balki musulmon bo‘lmagan boshqa din vakillariga ham yaxshilik qilardilar. Xorazmiy “Mufid al-ulum” kitobida bunday keltiradi: «Abdulloh ibn Muborakning yaxudiy qo‘shnisi bor edi. U uyini sotmoqchi bo‘ldi. Undan uyni qanchaga sotmoqchiligini so‘rashganida, ikki mingga sotishini bildirdi. Unga: “Uyingning bahosi faqat ming turadi”, deyishdi. “To‘g‘ri, lekin mingi uy uchun, qolgan mingi Abdulloh bilan qo‘shni bo‘lish uchun”, dedi. Ibn Muborakka bu xabar yetgach, uni chaqirdilar va uyning pulini berib: “Uyni sotmagin”, dedilar» .
Bu voqeadan bunday ibrat chiqadi: yahudiy bir kishi Ibn Muborakdek yaxshi qo‘shnisi borligi uchun uyining bahosini bir barobarga yuqori baholadi. Ibn Muborak esa Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) qo‘shnichilik haqida: “Alloh nazdida qo‘shnilarning yaxshisi qo‘shnisiga yaxshi bo‘lganidir” (Termiziy), degan hadislariga muvofiq ish tutdilar.
Alloh taolo barchalarimizga chiroyli xulqni nasib etsin.

Olimxon Yusupov,
Imom Buxoriy xalqaro markazi xodimi
“Hidoyat” jurnalining 2009 yil, 7-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги