Оиша бинти Абу Бакр

Улуғ саҳобалар қаторида, шубҳасиз, Ойша (розийаллоҳу анҳо) онамизнинг номлари тилга олинади. Муаллима онамиз Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суюкли рафиқалари эдилар. У киши ҳақида ояти карималар тушган. Ойша (розийаллоҳу анҳо) Абу Ҳурайра, Абдуллоҳ ибн Умар, Анас ибн Молик ва Абдуллоҳ ибн Аббосдан (розийаллоҳу анҳум) кейин энг кўп ҳадис ривоят қилган. Онамиз ҳадисларни Расулуллоҳдан (алайҳиссалом) бевосита эшитиб, ривоят этганлар. Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Эй Ойша, Жаброил сенга салом келтирди”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Оталари Абу Бакр, оналари Умму Руммон бўлиб, ҳар иккалалари ҳам мусулмон бўлган пайтда Ойша (розийаллоҳу анҳо) дунёга келди. У зот ёшлигидан ўта зийрак, фаҳми тез, зеҳни ўткир қиз эдилар. Ойша (розийаллоҳу анҳу) мусулмон оиласида имон-ихлосли, тақволи бўлиб улғайди.

Қурайшнинг фозила аёлларидан бири Ҳавла бинти Ҳакам Пайғамбаримизга (алайҳиссалом) Ойша бинти Абу Бакр ёки Савда бинти Замъага уйланишларини таклиф қилди. Чунки у зот Хадича онамиз вафотларидан сўнг анча ёлғизланиб қолган эдилар. Ойшадан (розийаллоҳу анҳо) ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга: «Уч кеча сени тушимда кўрдим. Фаришта сени яшил ҳарир матога солиб келар ва: “Мана шу сенинг аёлинг”, дер эди. Юзингни очсам, сен бўлар эдинг. Ўзимча, агар бу Аллоҳдан бўлса, тушимни ўнгидан келтирар, дер эдим» (Имом Бухорий ривояти).

Шу тариқа Ойша Пайғамбаримизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унаштирилди. Ойша онамиз тўй зиёфатини бундай эслайди: “Аллоҳга қасам, тўйим куни бирор жонлиқ сўйилмади. Саъд ибн Убода Расулуллоҳга (алай­ҳиссалом) ҳадя қилган бир товоқ бўлиб, хотинлар ундан галма-гал фойдаланишар эди. Набий (алайҳиссалом) меҳмонларга шу товоқда овқат ва сут келтирдилар”. Асмо бинти Язид (розийаллоҳу анҳо) ҳикоя қилади: «Тўй куни Ойшани ясантирдик. Набий (алайҳиссалом) бизга сут тортиқ қилдилар. Биз: “Ичгимиз келмаяпти”, дедик. Набий (алайҳиссалом): “Очлик ва ёлғонни бирлаштирманглар”, дедилар». Ойшага беш юз дирҳам маҳр берилди.

Муборак хонадонда Ойшанинг ақли, илми ва фикри зиёда бўлиб, Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳар бир сўзларини ёдлаб, амалларини ўрганиш ҳаракатида бўлдилар.

* * *

Имом Заҳабий “Сияр аълом ан-Нубало” асарида бундай ёзади: «Бир куни Абу Бакр (розийаллоҳу анҳу) Ойша онамизнинг Пайғамбаримизга (алайҳиссалом) бироз қўрслик қилаётганини кўриб, ғазабланди ва: “Сен Расулулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) овозингни баланд қиляпсанми?” деди. Пайғамбаримиз шунда ота ва қизини муросага чақирдилар ва онамизнинг кўнглига ёқадиган гап­лар айтдилар. Бошқа пайтлари Абу Бакр (розийаллоҳу анҳу) куёви билан қизининг кулишиб туришганини кўрса: “Айтишиб қолганларингдаги каби қувончли пайтларда ҳам мени шерик қилинглар, дер эди» (Нўъмон ибн Башир ривояти).

Ойша (розийаллоҳу анҳо) қўли очиқ, сахий эдилар. Ҳадя моллари қанча бўлишидан қатъи назар, ушлаб турмай, барини муҳтожларга, ҳақдорларга берардилар.

Ойша онамиз Расули акрамдан: “Мени қанчалик яхши кўрасиз?” деб сўрар, у зот: “Арқон тугунидек” деганида, “Сиз айтган тугун қанақа бўлади?” деб яна савол берарди. “Тугундек тугун-да”, дердилар Пайғамбар (алайҳиссалом) табассум билан.

Ойша (розийаллоҳу анҳо) илк марта болалик чоғларида Қуръони каримни оталаридан эшитди. Кейинчалик Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бевосита эшитиб, ёд олдилар. Кўп ҳолда оятлар тушишига ҳам гувоҳ эдилар. Саодатли дамларини эслаб: “Ўз уйимдан нубувват хонадонига кўчганимдан кейин Бақара ва Нисо суралари нозил бўлди. Шу туфайли ҳужрам “ваҳий тушган жой” номини олди. Мен ваҳий пайти ҳам у зотнинг ҳузурларида эдим. Салқин ҳавода ҳам пешоналари терлаб кетарди”, дейди. Одатда ваҳий келган пайтда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) аҳллари бир оз четланиб туришган. Аммо Ойша (розийаллоҳу анҳо) Пайғамбаримизнинг (алайҳиссалом) ёнларида турганларида ҳам у зотга ваҳий тушган.

Ойша онамиз қисқа муддат бўлса-да, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бахтли, осуда ҳаёт кечирди. Набий (алайҳиссалом) Ойша онамиз билан масжидга ёнма-ён қурилган хонада яшадилар.

Ҳижратнинг олтинчи йилидаги “Ифк (бўҳтон, туҳмат) воқеаси”дан кўп ўтмай, Аллоҳ таоло Ойша онамизнинг поклиги ҳақида оятларни нозил қилди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафотларидан кейин ҳам Ойша онамиз илмлари ва ахлоқий фазилатлари билан бошқаларга ўрнак, уламоларнинг муаллимаси ва мураббийаси бўлдилар. Катта-катта олим тобеинларга устозлик қилдилар. Қийин масалаларда саҳобалар ҳар доим Ойша онамизга (розийаллоҳу анҳо) мурожаат қилишар ва ундан аниқ ечимини эшитишарди. Онамиз Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафотларидан сўнг ҳам юксак ҳурмат кўрдилар.

Ойша (розийаллоҳу анҳо) ҳижрий 58 йили 66 ёшида рамазон ойининг ўн еттинчи куни вафот этди. Мадинадаги Бақий қабристонига дафн этилди.

Замира Қосимова тайёрлади | “Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 10-сонидан

Макканинг кўзга кўринган кишиларидан бири бўлмиш Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг Умму Руммон бинти Омир Канония исмли хотинлари бор эди. Бу аёл жоҳилият пайтида Абдуллоҳ ибн Ҳорисга турмушга чиқиб, ундан Туфайл исмли ўғил кўрган эди. У вафот этгандан сўнг Умму Руммонга Абу Бакр розияллоҳу анҳу уйланган эдилар. Умму Руммон ҳам Исломга аввалгилардан бўлиб кирган эди. Ана ўша Ислом фидокорлари бўлган эр-хотиннинг оиласи ўша пайтдаги энг муваффақиятли исломий оилалардан ҳисобланар эди.

 Умму Руммон қиз кўрди. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга пайғамбарлик келганига тўрт-беш йил бўлиб қолган эди. Янги меҳмонга «Оиша» деб исм қўйишди.

Ўша пайтда мусулмон ота ва муслима онадан туғилган фарзанд нодир эди. Оиша ўшандоқ нодир фарзандлардан бўлиб, исломий оилада ўса бошлади.

Имом Бухорий Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан қуйидагича ривоят қиладилар:

«Эсимни таниб, ота-онамни билибманки, икковларини Ислом динини дин тутганларини биламан».

Исломга фидокор ота-онанинг тарбиясида қизча мурғаклигидан иймонли, тақволи, ихлосли бўлиб ўсди.

Отаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг оқсоқоли, у Зотнинг энг яқин сирдошлари, у Зот билан ёшлигидан бирга ўсган, пайғамбарликларига биринчилардан бўлиб иймон келтирган, мусулмонлар оз сонли бўлган бир чоғда у Зотнинг жонларига оро кирган бир одам эди.

Онаси ўша пайт муслималарига ўрнак бўладиган Ислом учун фидокор аёл эди. У билиб туриб, турли хавф-хатарларни ўз бўйнига олиб, эри кирган динга кирган вафодор хотин эди. У бошқалардан поклиги ва ихлоси билан ажралиб турарди.

Никоҳ

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадича онамиздан ажраб ёлғиз қолишлари ўша пайтдаги барча мусулмонларни ташвишга солган эди. Улар Пайғамбаримиздан бу мусибатни қандай аритишни ёхуд енгиллатишни ўйлар эдилар. Айниқса, бунга ўхшаш ҳолатларни аввалдан кўриб, муолажа қилиб юрган тажрибали аёллар тезроқ чора топишга ҳаракат қилар эдилар. Мўмина аёллар ичида солиҳалиги ва фозилалиги билан ажралиб турадиган Хавла бинти Ҳаким розияллоҳу анҳо бу ҳақда у Зотнинг ўзларига гап очишга журъат этди:

«Эй Аллоҳнинг Расули, уйлансангиз бўлармиди?» деди.

«Кимга?» дедилар у Зот.

«Қиз хоҳлайсизми, жувонми?» деди.

«Қиз ким-у, жувон ким?» дедилар.

«Қиз Оиша бинти Абу Бакр, жувон Савда бинти Замъа», деди Хавла бинти Ҳаким.

Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Оиша розияллоҳу анҳога нисбатан ўзларигагина маълум сирлари бор эди.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:

«Менга тушимда сен уч кеча кўрсатилдинг. Фаришта сени менга яшил ҳарир матога солиб олиб келар ва:

«Мана шу – сенинг аёлинг», дер эди. Юзингни очсам, сен бўлар эдинг. Ўзимча, агар бу Аллоҳнинг Ўзидан бўлган бўлса, тушимни ўнгидан келтирар, дер эдим».

Икки шайх ва Термизий ривоят қилишган. Унинг лафзи:

«Жаброил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга яшил ҳарир матода Оишанинг сувратини олиб келди ва:

«Бу – сенинг бу дунё ва охиратдаги завжанг», деди».

Ана шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дарҳол рози бўлиб Хавла бинти Ҳакимдан ўз номларидан Оиша онамиз розияллоҳу анҳога совчи бўлишни илтимос қилдилар.

Кейин нима бўлганини Имом Тобарий Хавла бинти Ҳакимдан қуйидагича ривоят қиладилар:

«Абу Бакрнинг уйига кириб Оишанинг онаси Умму Руммонни кўрдим. Мен унга:

«Ҳой Умму Руммон! Аллоҳ сизларга хайру баракани раво кўриб қолди!» дедим.

«У нима экан?!» деди.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Оишага совчи қилиб юбордилар!» дедим.

«Кўнглимдаги иш бўлибди. Бир оз кутиб тур. Абу Бакр ҳам ҳозир келиб қолади», деди.

Абу Бакр ҳам келди. Мен унга:

«Ҳой Абу Бакр! Аллоҳ сизларга хайру баракани раво кўриб қолди! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Оишага совчи қилиб юбордилар!» дедим.

У ўзининг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бўлган ҳолатларини эслади ва:

«Бу у Зотга тўғри келармикан? Ахир биродарининг қизи?» деди.

Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қайтиб бориб, ҳалиги гапни айтдим. У Зот буни эшитиб:

«Унинг олдига қайтиб бор ва сен менинг Исломдаги биродаримсан, мен ҳам сенинг биродарингман, қизинг менга тўғри келади, демоқдалар, дегин», дедилар.

Мен Абу Бакрнинг олдига келиб, бор гапни айтдим.

«Мени кутиб тур. Ҳозир келаман», деди у.

Умму Руммон гап нимада эканини равшанлаштириш учун:

«Митъам ибн Адий Оишани ўғли Жубайрга сўраган эди. Аллоҳга қасамки, Абу Бакр берган ваъдасига зинҳор хилоф қилмайди», деди.

Абу Бакр Митъамнинг олдига кирганда унинг хотини (Мурика) Умму Жубайр ҳам бирга ўтирган экан. Кампир бирдан сўзга кирди:

«Эй Абу Қуҳофанинг ўғли! Биз сенинг қизингни ўғлимизга олиб берсак, ҳали уни ўзингнинг дининингга киритиб, муртад ҳам қиларсан?!» деди.

Абу Бакр аёлга ҳеч нарса демади. Унинг эри Митъамга қараб:

«Бу нима демоқда?» деди.

«У ўзинг эшитган гапни айтмоқда!» деди.

Абу Бакр у ердан ваъдасига хилоф қилмасдан, Аллоҳнинг ўзи ишини ўнглаб қўйганидан мамнун бўлиб чиқди. У тезда уйига қайтди ва Хавлага:

«Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни чақириб кел», деди.

Ҳавла у Зотни чақириб келди. Абу Бакр у Зотга Оишани никоҳлаб қўйди. У ўша вақтда олти ёки етти ёшда эди».

У кишининг маҳрлари беш юз дирҳам бўлгани ҳам зикр қилинади.

Ҳозирда қиз болани бунчалик ёш ҳолда эрга беришни биров хаёлига сиғдира олмайди. Баъзи бир душманлар эса буни динга, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши ишлатишга ҳаракат қиладилар. Аммо икки тараф ҳам ўша вақтнинг шароитига, урф-одатига ва бошқа омилларга назар солишни ўйлаб ҳам кўрмайди. Ҳа, бу иш ўша пайтнинг одати эди. Ёш туриб никоҳланган қиз фақат Оиша онамиз эмас эдилар. Балки у вақтларда аксари қизлар худди шу тариқа узатилар эдилар. Ёш қизга уйланиш фақат у Зотга тегишли бўлмай, балки у пайтда кўпчилик шундай қилар эди. Митъамнинг оиласи Оиша онамизга Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан олдин совчи қўйгани ҳам бунга далил. Қолаверса, бу тўла маънодаги оила қуриш эмас, балки унаштириб қўйишдек бир гап эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизни уйларига олиб кетмаганлар, аксинча, маълум муддатгача ота-онаси билан қолиб, аввалгидек яшайверганлар.

Ҳижрат

Ёш бўлишларига қарамай, Оиша онамиз оталарининг уйидан туриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ташвишларига шерик бўлар эдилар. У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳижратларини ташкил қилишда ҳам иштирок этганлар.

Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар:

«Бир куни ҳаво роса қизиган пайтда Абу Бакрнинг уйида ўтирган эдик. Биров Абу Бакрга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзларини тўсган ҳолларида келмоқдалар», деб қолди.

Одатда бундоқ вақтда у Зот бизникига келмас эдилар. Абу Бакр:

«Ота-онам у Зотга фидо бўлсин. Аллоҳга қасамки, у Зотни бу соатда муҳим иш олиб келган бўлса керак», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб изн сўрадилар. У Зотга изн берилди. У Зот кирдилар ва Абу Бакрга:

«Олдингдагиларни ташқарига чиқар», дедилар.

«Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули. Булар – ўз аҳлингиз, холос», деди Абу Бакр.

«Менга чиқиш учун изн берилди», дедилар.

«Ҳамроҳликми, отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули?» деди Абу Бакр.

У Зот:

«Ҳа», дедилар. Абу Бакр:

«Эй Аллоҳнинг Расули, анави икки уловимдан бирини олинг», деди. У Зот:

«Ўз баҳосига», дедилар.

Оиша айтади:

«Иккала отни чиройли қилиб жиҳозладик. Бир қўйни қовуриб, мешга жойладик. Опам Асма белбоғидан йиртиб, мешнинг оғзини боғлади. Шунинг учун у «Зотуннитоқ»–«белбоғ эгаси» деб номланган.

Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Савр тоғидаги бир ғорга етиб бордилар. Унинг ичида уч кеча беркиниб ётдилар. Икковларининг олдида Абдуллоҳ ибн Абу Бакр ҳам тунни бирга ўтказар эди. У ёш, сезгир ва ўткир зеҳнли эди. У икковларининг олдидан тонг қоронғусида чиқиб, тонгни Қурайшнинг ҳузурида, Маккада тунагандек оттирар эди. У икковлари ҳақида бўлган ҳар битта гапни яхшилаб эшитиб олиб, қоронғу тушиши билан олдиларига келар ва хабарини етказар эди. Абу Бакрнинг мавлоси Омир ибн Фуҳайра қўй боқар, хуфтондан кейин қўйларни ғор тепасида роҳатлантирарди. Икковлари тузуккина таом, қўйларнинг сутига эга бўлар, Омир тонг қоронғусида қўйларни қичқириб ҳайдагунча, тинч бўлар эдилар. У мазкур уч кечанинг ҳар бирида шундай қилар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Бани Дайлдан бир моҳир кишини ижарага йўл бошловчи қилиб олишди. У Осс ибн Воил ас-Саҳмийнинг аҳли ила аҳднома учун қўл ботирган эди. У Қурайш кофирлари динида эди. Икковлари унга ишонишди. Уловларини унга бериб, уч кечадан сўнг ғор оғзида учрашишга келишишди. У учинчи кечанинг тонгида уловларни олиб икковлари олдига келди. Икковлари билан Омир ибн Фуҳайра ҳам юриб кетди. Йўл бошловчи пастқам йўлларни танлади» (Имом Бухорий ривоят қилган).

Ушбу ривоятдан маълум бўладики, Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳижратининг ҳар бир лаҳзасини зийраклик билан кузатиб турганлар, бутун вужудлари билан улар учун қайғурганлар.

Икки муҳожир жўнаб кетишлари билан иш тугаб қолмаган. Ундан кейин ҳам ўзига яраша ташвишлар чиқиб турган.

Оталари ва эрларининг хавф-хатар остида ҳижрат қилаётганларини тўлиқ англаб етган Оиша онамиз эшикнинг қаттиқ тақиллашидан чўчиб кетадилар. У киши гап нимадалигини билмай турган жойларида қотиб қоладилар. Эшикни опаси Асма очади. Ташқарида бутун важоҳатидан таҳдид ёғилиб Абу Жаҳл бошлиқ бир гуруҳ Қурайш жоҳили турар эди. Абу Жаҳл Асмага қараб:

«Эй Абу Бакрнинг қизи, отанг қани?» деб бақиради.

«Аллоҳга қасамки, отам қаердалигини билмайман», деб жавоб беради Асма. Ҳақиқатда у отаси қаерда эканини билмас эди. У отасини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан чиқиб кетганидан кейин кўрмаган эди. Абу Жаҳл жаҳл устида Асмага тарсаки тортиб юборган эди, бечора қизнинг қулоғидаги исирғаси учиб кетади.

Оиша онамиз ана шундай жафоларни бошқалар билан тенг тортар эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинаи Мунавварага келиб жойлашгач, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни ўз оила аъзоларини олиб келиш учун Маккаи Мукаррамага юбордилар. Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг Маккаи Мукаррамага кетаётганидан фойдаланиб, Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўғли Абдуллоҳга мактуб юбориб, оила аъзоларини олиб Мадинаи Мунавварага келишни тайинладилар. Ҳаммалари йўл ҳозирлигини кўришди. Кофирлардан яширин ҳолда учрашиб, ҳеч кимга кўринмай ҳижрат сафарини бошлашди. Сафарнинг икки куни тинч ўтди. Кейин Оиша онамизни туялари олиб қочди. Ўшанда ҳамманинг бошидан ҳушини учирган бу ҳодисани Имом Тобароний Оиша онамиздан қуйидагича ривоят қиладилар:

«Муҳожир бўлиб кетаётган эдик. Бир қийин оралиқ йўлга юрдик. Бирдан мен миниб олган туя чунонам қаттиқ ва ёмон қочдики, Аллоҳга қасамки, онамнинг: «Вой Оишам! Вой келинчагим!» деганини ҳеч унутмайман. Туя мени бошига миндириб олди. Шунда бировнинг: «Тизгинни қўйиб юбор!» деганини эшитдим. Мен тизгинни ташлаб юбордим. Туя худди тагида одам тургандек ўрнида айланиб қолди».

Абдуллоҳ ибн Абу Бакр, Зайд ибн Ҳориса, Толҳа ибн Убайдуллоҳ ва Абу Рофеъ розияллоҳу анҳум қочган туяни тезда тутиб келишди. Муҳожирлар Аллоҳ таолога шукр қилиб, Мадинаи Мунаввара томон йўлларини давом эттиришди.

Улар Мадинаи Мунавварага етиб келганларида Оиша онамиз оталари Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг Сунҳдаги ҳовлисига тушдилар. У киши ўша ерда икки йил истиқомат қилдилар.

Тўй

Ҳижратнинг иккинчи йили Рамазон ойида Аллоҳ Таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ мўмин бандаларига Бадр ғазотида улкан ғалабани берди. Рамазон ойи чиқиб, Шаввол келди. Ана шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бундан уч йил аввал Маккада тузилган оилаларини эсларига солдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз билан бирга яшашга қарор қилдилар. У зот бир гуруҳ эркак-аёл ансорий билан Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг Бани Хазраждаги уйларига келишди. Кейин нима бўлганини Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан эшитамиз.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени никоҳларига олганларида олти ёшли қиз эдим. Мадинага келдик. Бани Ҳорис ибн Хазражга тушдик. Мен иситмалаб қолдим. Сочим титилиб кетди. Кейин елкамгача ўсди. Олдимга онам Умму Руммон келди. Мен дугоналарим билан ҳалинчак ўйнаётган эдим. У менга қараб қичқирди. Мен унинг олдига бордим. У мендан нимани хоҳлашини билмас эдим. У менинг қўлимдан ушлаб ҳовлининг эшигигача етаклаб борди. Мен ҳансираб турар эдим. Бир оз нафасим ростланди. У бир оз сув олиб менинг юзимни ва сочимни артди. Сўнгра ҳовлига киритди. Қарасам, уйда ансор аёллар ўтиришибди. Улар:

«Хайр-баракали бўлсин, ризқи рўзи улуғ бўлсин!» дейишди.

Онам мени уларга топширди. Улар менинг ҳолимни тўғрилашди. Қарасам, чошгоҳ пайтда олдимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келдилар. Улар мени у Зотга топширдилар. Мен ўша кунларда тўққиз ёшли қиз эдим».

Бухорий ривоят қилган.

Урва розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Хадича Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинага ҳижратларидан уч йил олдин вафот этди. У Зот икки йил ёки шунга яқин туриб турдилар. Кейин Оишани никоҳларига олдилар. У олти ёшли қиз эди. У билан бирга яшашни ҳижратдан кейин Шавволда бошладилар. У ўшанда тўққиз ёшли қиз эди»

Бухорий ривоят қилган.

Ўша куни бошқа бирор нарса ҳам бўлгани йўқ. Сўйиш ҳам сўйилмади. Дастурхон ҳам ёзилмади. Бошқа бирор иш ҳам қилинмади. Тўғри, Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу ўз одатлари бўйича юбориб турадиган бир сиқим нарсаларини юбордилар. У киши бир қадаҳда сут ҳам юборган эдилар. Ўша сутнинг бир озини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ичдилар ва қолганини Оиша онамизга тутдилар. У пайтларда бошқа нарсага илож ҳам йўқ эди. Аммо шунда ҳам агар буни тўй дейиш мумкин бўлса, тўй маросими Оиша онамизнинг умр бўйи эслаб юрадиган бахтли онлари бўлиб қолди. У кишининг назарида Шаввол ойи энг бахтли ва баракали ой бўлиб қолди. Бу ой Оиша онамиз розияллоҳу анҳо учун азиз ва маҳбуб ойга айланди.

Абу Убайд ибн Мусанна айтадилар:

«Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ўз қариндош аёлларининг тўйи Шавволда бўлишини мустаҳаб санар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Шавволдан мени ўз никоҳларига олдилар, Шавволда мен билан бирга яшашни бошладилар, у Зотнинг қай аёллари мендан кўра насибалироқ, дер эдилар».

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг маҳрлари беш юз дирҳам бўлди.

Ўша кундан бошлаб, Оиша онамиз розияллоҳу анҳо келинлик уйларида истиқомат қила бошладилар. Бу келинлик уйи Масжиди Набавийга ёпиштириб қурилган бир кичик ҳужрадан иборат эди. Мазкур ҳужра хом ғишт ва хурмо ёғочидан қурилган эди. Уйнинг анжомлари ҳам ўзига яраша эди: ичига хурмо қипиғи солинган тери тўшак, оддий бўйра, эшикка эса жун парда тутилган эди. Келиннинг ўзлари бўлса, енгил жуссали, жиккак қиз бўлиб, кўзлари катта-катта, жамалак соч ва қизил ёноқли эдилар. Аммо бу кичик ҳужра ҳам, ўша кичик ҳужрадаги кичик келин ҳам бутун дунёга татир эдилар. Худди ана шу кичик ҳужра Аллоҳ таолонинг ҳузуридан ваҳий нозил бўладиган бир улуғ маъвога айланди. Худди ана шу кичик ҳужра Аллоҳ таолонинг қиёматгача мўъжизаси бўлиб қоладиган самовий китоби — Қуръони Каримнинг кўпгина оятлари тушадиган муқаддас маконга айланди. Худди ана шу кичик ҳужрада Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан сон-саноқсиз ҳадиси шарифлар ворид бўлди, у Суннатнинг асл манбасига айланди. Худди ана шу кичик ҳужрадан Ислом таълимотлари Ислом умматига таралиб, у буюк таълимот марказларидан бирига айланди. Худди ана шу кичик ҳужра Ислом умматига кўплаб фойдалар берди, у умматнинг марказига айланди. Худди ана шу кичик ҳужра кўплаб Ислом уламолари тўпланиб турадиган машҳур марказга ҳам айланди. Худди ана шу кичик ҳужра бутун оламга шаръий илмларнинг тенг яримини тарқатадиган махзанга ҳам айланди.

Худди ана шу кичкина келин шу кичик ҳужрага кирган биринчи кундан бошлаб, барча ишларни ўз қўлига олди.

Худди ана шу кичкина келин шу кичик ҳужрага кирган биринчи кундан бошлаб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга алоҳида шароит яратиб, у Зотнинг машаққатларини тенг бўлиша бошлади.

Худди ана шу кичкина келин шу кичик ҳужрага кирган кундан бошлаб, у ерда нозил бўладиган ҳар битта ояти каримани ёдлаб, аҳкомларини англаб ола бошлади.

Худди ана шу кичкина келин шу кичик ҳужрага кирган кундан бошлаб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўладиган ҳар битта ҳадиси шарифни ёдлаб ола бошлади.

Худди ана шу кичик келиннинг шу кичик ҳужраси бошқа ҳамма ҳужралар, иморатлар бузилиб кетган бир даврда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ва у Зотнинг икки соҳибларига марқад бўлиб турибди.

Худди ана шу кичик келиннинг бутун умр бўйи фахрланиб юрадиган яна бир нарсалари бор эди: у киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қиз ҳолларида теккан бирдан-бир завжаи мутоҳҳаралари эдилар.

Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Эй Аллоҳнинг Расули, айтинг-чи, агар бир водийга тушсангиз, унда бир (барги) ейилган дарахт, бир (барги) ейилмаган дарахт бўлса, туянгизни қайси бирида боқар эдингиз?» деди.

«Ейилмаганида», дедилар у Зот.

Яъни (Оиша) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзидан бошқа қиз олмаганларига ишора қилмоқда».

Қиз билан жувон орасидаги фарқни васф қилиш борасида турли халқларда турли ўхшатишлар ишлатилади. Бу ривоятда Оиша онамиз қиз болани баргига ҳеч нарса тегмаган дарахтга, жувонни эса баргидан бирор ҳайвон еб кетган дарахтга ўхшатмоқдалар. Шу билан бирга, у киши Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан жувонга уйлангандан кўра қизга уйланган афзал эканлиги ҳақида тасдиқ ҳам олмоқдалар.

Набавий лутф

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳога ўша пайтда ўзларига хос шароит яратиб беришга ҳаракат қилар эдилар. Кўпинча у Зот Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг кичик ёшдаликларини эътиборга олиб, у кишининг даражаларига тушар эдилар. Қисқа қилиб айтадиган бўлсак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳога набавий лутф кўрсатар эдилар.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

 «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида қўғирчоқ ўйнар эдим. Дугоналарим келар эдилар ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тортиниб қолар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни мен томон йўллаб қўяр эдилар».

 Муслим ривоят қилган.

Имом Аҳмад ва Имом Абу Довуд Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан келтирган ривоятда қуйи­дагилар айтилади:

«Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан мусобақалашган эдилар, мен у Зотдан ўзиб кетдим. Бир муддатдан сўнг менинг гўштим оғирлашганда яна мен билан мусобақалашиб, мендан ўзиб кетдилар ва ҳалиги билан биру бир, дедилар».

Қаранг, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳо билан югуриш мусобақаси ўтказган эканлар. Бу югуриш мусобақаси ўтган пайтда у Зотнинг ёшлари эллик учдан ўтган эди. Кейинги Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиздан ўзиб кетган югуриш мусобақасида эса у Зотнинг ёшлари ундан ҳам катта бўлади.

Имом Бухорий, Муслим ва Насаий Оиша онамиз розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Абу Бакр кирганида, олдимда ансорийларнинг қизларидан икки қизча Буос куни ансорлар айтган нарсани қўшиқ қилиб айтаётган эдилар. Икковлари қўшиқчи эмасдилар. Шунда Абу Бакр:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларида шайтоннинг нағмаси бўляптими?!» деди. Ўша куни, Ийд куни эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Эй Абу Бакр, ҳар бир қавмнинг байрами бор. Бу бизнинг байрамимиздир», дедилар.

Бошқа бир ривоятда:

«Абу Бакр у(Оиша)нинг олдига Мино кунларида кирганда унинг ҳузурида икки қизча қўшиқ айтар ва дуфф (доира) чалар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса кийимларига бурканиб ухлаб ётар эдилар. Абу Бакр иккови (қиз)­ни сўкиб тўхтатди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларини очиб:

«Тек қўй уларни, эй Абу Бакр, бу кунлар Ийд кунлари», дедилар», дейилган.

Бу ривоятда зикр қилинган икки қизчанинг бири Ҳумома, иккинчиси Ҳассон ибн Собитнинг қизи эди.

Буос Мадина яқинидаги бир жойнинг номи бўлиб, у ерда Авс ва Хазраж қабилалари орасида уруш чиқиб, бир юз йигирма йил давом этган. Бу урушда Авс қабиласи ғолиб келган бўлса ҳам, адоват узоқ давом этган.

Фақат Ислом келганидан кейингина адоват кўтарилган. Арабларнинг одати бўйича ўша Буос урушида икки тараф фахр учун мақтаниб байтлар айт­ган. Мазкур байтлар халқ орасида кенг тарқалган. Ривоятда зикри келган икки қизча ҳам ўша байтларни ёд айтишган.

Иккинчи ривоятда «Мино кунлари» дейилишидан ҳодиса Қурбон ийди кунлари бўлиб ўтгани билинади.

Имом Бухорий, Муслим ва Насаий Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Ийд куни эди. Қоралар қалқон ва найзаларни ўйнашар эди. Ёки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрадим ёки у Зот:

«Томоша қилишни хоҳлайсанми?» дедилар.

«Ҳа», дедим.

У киши мени орқаларига турғиздилар. Юзим у кишининг юзларига тегиб турарди. У Зот бўлсалар:

«Эй Бани Арфидалар, давом этаверинглар», дердилар.

Бу ҳол, то мен малол олгунимча давом этди. Кейин:

«Бўлдингми?» дедилар.

«Ҳа», дедим.

«Кетавер», дедилар.

Бошқа бир ривоятда:

«Ҳабашийлар келиб, Ийд куни масжидда сакраб рақс туша бошладилар. Бас, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мени чақирдилар. Мен бошимни у Зотнинг елкаларига қўйиб, уларнинг ўйинларига назар сола бошладим. Бу ҳол ўзим назар солишдан қайтгунимча давом этди», де­йилган.

Бани Арфида ҳабашийлар номи. Уларнинг катта боболарининг номи Арфида бўлган.

Имом Термизий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтирган эдилар. Шовқин ва болаларнинг овозини эшитдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам турдилар. Қарасак, бир ҳабашия чилдирма чалиб, ўйин тушмоқда. Атрофида болалар.

«Эй Оиша, бу ёққа кел, қарагин», дедилар у зот.

Бориб, жағимни Расулуллоҳнинг елкаларига қўйиб у(ҳабашия)га назар сола бошладим. У Зот:

«Тўймадингми? Тўймадингми?» дер эдилар.

Мен у Зотнинг ҳузурларида ўз манзиламни билиш учун, йўқ, дер эдим.

Бирдан Умар пайдо бўлди. Одамлар у(ҳабашия)нинг атрофидан қочиб кетишди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Мен инсу жиннинг шайтонлари Умардан қочганларини кўрмоқдаман», дедилар.

Мен қайтдим».

Бу ҳодисаларнинг барчасида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳолларини эътиборга олганлари ва у кишига набавий лутф кўрсатганларининг гувоҳи бўлмоқдамиз.

Ифк

Худди шу жангдан қайтишда Убай бошлиқ мунофиқлар Оиша онамиз ҳақида «ифк» (бўҳтон) тар­қатишди.

Гапни бошқа ёққа буриб, ҳақиқатдан четга чиқиш, ёлғондан уйдирма тўқиш, бўҳтон ва иғво қилиш араб тилида «ифк» дейилади.

Мунофиқлар Оиша онамизга нисбатан бўҳтон уюштиришди. Уларнинг бўҳтонига баъзи мусулмонлар ҳам қўшилишди. Орада катта фитна чиқди. Оиша онамизни зино қилганликда айблай бошлашди. У кишига нисбатан уюштирилган ифк тамомила иғво, бўҳтон, туҳмат ва уйдирмадан иборат эди.

У тарихда «Ифк ҳодисаси» номи билан маш­ҳур бўлиб, тафсилоти барча ишончли масдарларда Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ўзларидан ривоят қилинган. У киши бундай ҳикоя қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарга чиқишни ирода қилсалар, хотинлари орасида қуръа ташлар эдилар. Кимга қуръа чиқса, уни ўзлари билан бирга олиб кетар эдилар. Юришлардан бирида у Зот орамизда қуръа ташладилар. Менга тушди. У киши билан сафарга чиқдим. У вақтда ҳижоб фарз бўлган эди. Мени ҳавдажда (ичига одам тушадиган қилиб тўқилган сават) кўтариб юришар эди. Мен унинг ичига тушиб олар эдим.

Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша жанг­ларидан фориғ бўлгунларича юрдик, сўнгра ортга қайтдик. Мадинага яқинлашганимизда, кечаси жўнаш ҳақида жар чақирилди. Жўнаш ҳақи­даги хабарни етказганларида ўрнимдан туриб, аскарлардан узоқлашдим. Қазои ҳожатдан қайтаётиб, кўксимни ушладим, қарасам, мунчоғим тушиб қолибди. Ортимга қайтиб, уни излай бошладим. Ўша ерда ушланиб қолдим. Мени олиб юрадиган кишилар келиб, ҳавдажимни туямга ортишибди. Улар мени ҳавдаж ичида деб ўйлашибди. Ўша вақтда аёллар енгил бўлишар эди, гўштлари оз эди. Жуда оз таом ер эдик. Одамлар ҳавдажни кўтаришганда, унинг енгиллигига эътибор беришмабди. У вақтда ёшим ҳам кичик эди. Улар туяни жойидан қўзғатиб жўнаб кетаверишибди. Мунчоқни топдим. Улар турган жойга келдим. Аскарлар кетиб бўлган экан. Улардан бирор киши қолмабди. Ўша ерда қимирламай туришга қарор қилдим. Улар менинг қолиб кетганимни билиб қайтиб келишади, деб ўйладим.

Ўтирган жойимда кўзим уйқуга илинибди. Сафвон ибн Муъаттал ас-Силмий аскарлардан ортда қолган ва дам олиб, кечроқ жўнашни кўзлаган экан.

(Имом Бухорий ривоятларида аскарларнинг ортидан унутиб қолдирилган нарсаларни йиғиштириб олиб кетишга вазифадор эди, дейилган.)

Бас, у мен турган жойга келибди. Ухлаётган одамнинг қорасини кўрибди. Олдимга келиб, мени танибди. Мени таниб, истиржоъ айтганидан (овоз чиқариб: «Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун!» деганидан) уйғониб кетдим. Дарров жилбобим ила юзимни тўсдим. Аллоҳга қасамки, у менга бирор сўз айтмади. Мен унинг истиржоъидан бош­қа ҳеч бир сўзини эшитмадим. У пастга тушиб, туясини чўктирди. Туянинг олдинги оёқларини жуда пастлатди. Мен туяга миндим. У уловини етаклаб йўлга тушди. Шундай қилиб, аскарларга етиб олдик. Улар кеча охирида тўхтаб, манзилга тушган эканлар.

Менинг тўғримда ким ҳалокатга учраса, учради. Гуноҳнинг каттасини кўтарган Убай ибн Салул бўлди.

Мадинага етиб келдик. Мен у ерда бир ой касал бўлиб ётиб қолдим. Одамлар ифк аҳлининг гап-сўзларини авж олдиришар, мен эса ҳеч нарсани сезмас эдим.

Касаллик пайтимда мени шубҳага солган нарса шу эдики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одатда касал бўлган чоғларимда бошқача лутф кўрсатар эдилар. Энди бўлса, «Анавунингизнинг ҳоли қандай?» дер эдилар-у, қайтиб чиқиб кетардилар. Мана шу ҳолат мени шубҳага солар эди. Тузалгунимча ҳам ёмонликни сезмабман.

Бир куни Умму Мистоҳ билан қазои ҳожат қиладиган жойга чиқдим. Ундай жойларга фақат кечаси чиқар эдик. У вақтларда таҳоратхоналар қилган эмасдик. Арабларнинг эски одатлари бўйича, деворларнинг остида қазои ҳожат қилар эдик.

Шундай қилиб, мен Умму Мистоҳ билан (у Абу Раҳим ибн Муттолиб ибн Абду Манофнинг қизи, онаси Сахр ибн Омирнинг қизи, Абу Бакр Сиддиқнинг холалари) чиқиб, ҳожатдан қайтиб келаётганимизда Умму Мистоҳ кийимини босиб олиб, қоқилиб кетди ва:

«Мистоҳ ҳалок бўлди!» деди.

«Жуда ёмон гап айтдинг! Бадрда иштирок этган одамни ҳам сўкасанми?!» дедим мен унга.

«Эй азизам, унинг нима деганини эшитганинг йўқми?!» деди у.

«У нима деди?» деб сўрадим.

У менга ифк аҳлининг гаплари ҳақида хабар берди. Касалимга касал қўшилди. Уйга қайтганимда олдимга Расулуллоҳ кириб:

«Анавунингизнинг ҳоли қандай?» дедилар.

«Изн берсангиз, ота-онамнинг олдига борсам», дедим.

Ўшанда улардан хабарнинг ҳақиқатини билмоқчи эдим. Менга у Зот изн бердилар. Ота-онамнинг олдиларига бордим. Онамга:

«Эй онажон, одамлар нималар дейишмоқда?» дедим.

«Эй қизгинам, ўзингни ортиқча қийнама, Аллоҳга қасамки, ҳар бир кўзга яқин аёлни эри яхши кўрса-ю, кундошлари кўп бўлса, шунақа гапни кўпайтириб юборишади», деди у киши.

«Субҳаналлоҳ! Одамлар шу гапларни гапиришдими-я?!» дедим.

Кечаси билан йиғлаб чиқдим. Тонг отгунча кўз ёшим тўхтамади, кўзимга уйқу ҳам келмади. Кундузи ҳам йиғлай бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳий келавермаганидан кейин Али ибн Абу Толиб ва Усома ибн Зайдни чақириб, аҳлидан ажраш ҳақида маслаҳат қилдилар. Усома Расулуллоҳга у Зотнинг аҳлида ҳеч қандай айб кўрмагани ва уларга нисбатан ўзида муҳаббат борлиги ҳақида сўзлади.

«Эй Аллоҳнинг Расули, улар – сизнинг аҳлингиз, Аллоҳга қасамки, улар ҳақида фақат яхшиликни биламиз, холос», деди.

Али ибн Абу Толиб бўлса:

«Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ сизни сиқиб қўйгани йўқ. Ундан бошқа аёллар ҳам кўп. Жориядан сўранг, айтиб беради», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Барийрани чақириб, ундан:

«Эй Барийра, унда шубҳага соладиган бирор нарса пайқадингми?» деб сўрадилар.

«Йўқ! Сизни Пайғамбар қилиб юборган Зот номи ила қасамки, мен унда кўрган битта айб бор, у ҳам бўлса, ёши кичиклигида хамирнинг олдида ухлаб қолиб, қўйга егизиб қўярди, холос», деди у.

Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бориб, ўша куни Убай ибн Салулнинг узр сўрашини талаб қилдилар. У Зот минбарда туриб:

«Менга аҳлим хусусида озор етказган одамдан ким узр олиб беради? Аллоҳга қасамки, мен ўз аҳлимдан яхшиликдан бошқа нарса кўрмадим. Батаҳқиқ, менга фақат яхшилик қилиб юрган одамни гап қилишди. У менинг аҳлим ҳузурига фақат мен билан кирар эди», дедилар.

Шунда Усайд ибн Ҳузайр розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб:

«Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга қасамки, мен ундан узр олиб бераман. Агар у Авсдан бўлса, бўйнини узамиз. Агар у биродарларимиз хазражийдан бўлса, нима амр қилсангиз, ўша амрингизни бажарамиз», деди.

Хазражликларнинг бошлиғи Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб:

«Ёлғон гапирдинг! Аллоҳга қасамки, уни ўлдирмайсан ва унга қодир ҳам эмассан», деди.

Бу гапни эшитгандан кейин Усайд ибн Ҳузайр розияллоҳу анҳу Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳуга бундай жавоб қайтарди:

«Сен ёлғон гапирдинг! Аллоҳга қасамки, албатта, уни ўлдирамиз. Сен мунофиқсан! Мунофиқларни ҳимоя қилмоқдасан!»

Икки қабила – Авс ва Хазраж аччиқланиб, бир-бирлари билан урушиб кетай дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса минбарда туриб, уларни ҳовурларидан туширар эдилар. Ҳаммалари жим бўлгандан кейингина минбардан тушдилар.

Ўша кунни ҳам йиғлаб ўтказдим. Кўзимдан ёш тинмади, уйқум яна келмади. Сўнгра кечаси билан ҳам йиғлаб чиқдим. Кўзимдан ёш қуйилаверди, уйқум ҳам келмади. Ота-онам олдимда эдилар. Икки кечаю бир кундуз йиғладим. Йиғлайвериб, жигарим ёрилиб кетса керак, деб ўйлаган эдим.

Ота-онам олдида йиғлаб турган чоғимда ансорлардан бир аёл киришга изн сўради. Унга изн бердим. У ҳам ўтириб, менга қўшилиб йиғлай бошлади.

Биз шу ҳолатда турганимиз устига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келдилар. Ўтирдилар. Менинг ҳақимда гап-сўзлар айтилгандан бери ёнимга ўтирмаган эдилар. У кишига бир ой менинг ишим ҳақида ваҳий келмай туриб қолди. Ўтирганларидан кейин ташаҳҳуд айтдилар ва ундан сўнг:

«Менга сенинг ҳақингда шу-шу гап-сўзлар етди. Агар сен айбсиз бўлсанг, Аллоҳ таоло, албатта, сени оқлайди. Агар гуноҳга яқинлашган бўлсанг, Аллоҳга истиғфор айт, унга тавба қил. Чунки банда гуноҳини эътироф этиб, тавба қилса, Аллоҳ таоло унинг тавбасини қабул этади», дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапларини тамом қилишлари билан кўзёшим тақа-тақ тўхтади. Отамга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айт­ган гаплари учун жавоб беринг», дедим. У киши:

«Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», дедилар.

Кейин онамга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларига жавоб беринг», дедим.

«Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», дедилар онам.

Мен ҳали ёш эдим, Қуръондан ҳам кўп ўқимасдим, ўзим гап бошладим:

«Аллоҳга қасамки, билишимча, менинг ҳақимда одамларнинг гапларини эшитдинглар. У гаплар кўксингизда жойлашиб қолди. Унга ишондингизлар ҳам. Агар мен сизларга, мен айбсизман, десам, бунга ишонмайсизлар. Агар мен бир ишни эътироф қилсам, Аллоҳ билиб турибди, мен айбсизман, сиз буни тасдиқ этасиз. Аллоҳга қасамки, мен билан сиз ҳозир худди Юсуфнинг отасига ўхшаймиз, у айтган гапларни эсланг:

«(Менинг ишим) гўзал сабр қилишдир. Сизлар васф қилаётган нарсада эса Аллоҳнинг Ўзи ёрдам сўралгувчидир», дедим.

Сўнгра бориб жойимга ётиб олдим. Ҳолбуки, ўша пайтда Аллоҳга қасамки, ўзимнинг айбсиз эканимни, албатта, Аллоҳ мени оқлашини билар эдим. Лекин, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ таоло менинг ҳақимда тиловат этиладиган ваҳий туширишини гумон ҳам қилмаган эдим. Ўзимча, менинг ишим Аллоҳ таоло тиловат қиладиган нарсага арзимайдиган иш деб ўйлардим. Лекин, ўзимча, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир туш кўрсалар-у, ўшанда Аллоҳ мени оқласа, дердим. Аллоҳга қасамки, у Зот жойларидан қимирламай, аҳли байтдан бирортаси ташқарига чиқмай туриб, Аллоҳ Пайғамбарига ваҳий нозил қилди. У Зот ваҳий келганда тушадиган ҳолатга тушдилар. Сўнгра кулиб, оддий ҳолатларига қайтдилар. У Зотнинг биринчи айтган гаплари менга:

«Эй Оиша! Аллоҳга ҳамд айт! У сени оқлади!» дейишлик бўлди. Шунда онам менга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўрнингдан тур!» дедилар.

«Аллоҳга қасамки, мен у Зотга ўрнимдан турмайман. Аллоҳдан ўзгага ҳамд ҳам айтмайман. Менинг оқловимни нозил қилган Зот Удир», дедим.

Аллоҳ таоло ушбу ўн оятни нозил қилди.

«Албатта, ифкни келтирганлар ўзингиздан бўлган бир усба (тўда)дир. Уни ўзингизга ёмонлик деб ҳисобламанг. Аксинча, у сиз учун яхшиликдир. Улардан ҳар бир киши учун ўзи қилган касб­нинг гуноҳи бордир. Улардан (гуноҳнинг) каттасини кўтарган кимсага буюк азоб бордир.

У(ифк)ни эшитган вақтингизда мўминлар ва мўминалар ўзлари ҳақида яхши гумонга бориб: «Бу очиқ-ойдин ифк-ку!» десалар бўлмасмиди?!

У(ифкчи)лар ўша(ифк)га тўртта гувоҳ келтирсалар бўлмасмиди?! Бас, гувоҳларни келтира олмаган чоғда ана ўшалар ўзлари Аллоҳнинг ҳузурида ёлғончидирлар.

Агар дунёю охиратда сизларга Аллоҳнинг фазли, марҳамати бўлмаганида, ўзингиз ичига шўнғиган нарса учун сизни, албатта, буюк азоб тутар эди.

Ўшанда сиз у(ифк)ни тилларингиз ила илиб олар, оғзингиз ила ўзингиз билмаган нарсани гапирар эдингиз ва у (ифк)ни ўзингизга енгил санардингиз. Ҳолбуки, у Аллоҳнинг наздида буюкдир.

Уни эшитган чоғингизда: «Бизга буни гапирмоғимиз тўғри келмас. Ўзинг поксан! Бу катта бўҳтондир!» десангиз бўлмасмиди?!

Агар мўмин бўлсангиз, ҳаргиз у(ифк)га ўхшаш нарсага қайтмаслигингизни Аллоҳ сизга ваъз-насиҳат қилур.

Аллоҳ сизга оятларни баён қилур. Ва Аллоҳ ўта билувчи, ўта ҳикматли Зотдир.

Албатта, иймон келтирганлар ичида фаҳш тар­қалишини яхши кўрадиганларга бу дунёю охиратда аламли азоб бордир. Аллоҳ билади, сизлар билмассизлар.

Агар сизларга Аллоҳнинг фазли, марҳамати бўлмаганида… Ва, албатта, Аллоҳ ўта шафқатли ва раҳимли бўлмаганида…

Эй иймон келтирганлар! Шайтоннинг изидан эргашманг. Ким шайтоннинг изидан эргашса, бас, албатта, у фаҳш ва мункарга буюрадир. Агар сизларга Аллоҳнинг фазли ва марҳамати бўлмаганида абадул-абад ичингиздан бирор киши поклана олмас эди. Лекин Аллоҳ Ўзи хоҳлаган кишини поклар. Аллоҳ ўта эшитувчи, ўта билувчи Зотдир».

Оиша розияллоҳу анҳу яна буларни айтадилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг ишим ҳақида Зайнаб бинти Жаҳшдан ҳам сўраган эканлар.

«Эй Зайнаб, нима билгансан, нима кўргансан?» деб сўрабдилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, унинг ҳақида фақат яхшиликни биламан», дебди Зайнаб.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари ичида фақат Зайнабгина мен билан шуҳрат талашар эди. Аммо тақводорлиги туфайли Аллоҳ таоло уни сақлади. Аммо синглиси Ҳамна ифк эгалари билан бирга ҳалок бўлди».

Тарихда «Ифк ҳодисаси» номи ила машҳур бўлган ҳодисанинг тафсилоти мана шулардан иборат.

Дунёдаги энг пок аёллардан бири, энг вафоли ёстиқдошлардан биттаси, мўминларнинг онаси, Сарвари Оламнинг суюкли жуфти ҳалоллари, Сиддиқнинг қизи сиддиқа Оиша онамиз ифкка учраб, гап-сўз бўлдилар, ўзларининг покликларини очиқ-равшан билиб турганларига қарамай, бу бўҳтондан юрак-бағрилари тилка-пора бўлди. Икки кечаю бир кундуз тинмай йиғладилар, агар Расули Акрам келиб, гап бошламасалар, Аллоҳ билади, яна қанча йиғлар эдилар.

Бу ифк Абу Бакр Сиддиқдек саҳобийни, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг яқин дўстларини ҳам паришон қилди. Жигаргўшалари Оиша онамиз йиғлаб келганларида нима қилишни билмай қолдилар. Ҳолбуки, у киши ҳаммага маслаҳат бериб, йўл-йўриқ кўрсатиб юрган одам эдилар. Оиша онамиз у кишига мурожаат қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларига жавоб беришни сўраганларида, нима дейи­шимни билмайман, дедилар.

Абу Бакр Сиддиқнинг жуфти ҳалоллари, Оиша онамизнинг волидаи меҳрибонлари Умму Руммоннинг ҳолатига қаранг! Дард, аламда ёнаётган жигаргўшасини овутиш учун нима дейишини билмай, кундоши кўп хотин шундай бўлади, дедилар. Ҳолбуки, кундошлар Оиша онамизнинг покликларига Аллоҳнинг номи билан қасам ичиб, гувоҳлик бермоқдалар. Қизини ҳимоя қилишга шунчалик уринаётган одам қизлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларига жавоб қайтаринг, десалар, нима дейишимни билмайман, деганини қаранг!

Туҳмат ва бўҳтонга учраган Сафвон ибн Муъаттални олайлик. У Расули Акрамнинг энг ихлосли, фидойи саҳобаларидан бири. Ана ўшандай тоза, пок, тақводор одам ўзининг Пайғамбари, йўлбошчиси, устози, шафоатчиси Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суюкли хотинлари билан зино қилганликда туҳматга учраб турса!..

Шунинг учун ҳам чидай олмай, ифкка қўшилганлардан бири Ҳассон ибн Собит розияллоҳу анҳунинг бошига қилич билан уриб, ўлдириб қўйишига сал қолган.

Али ибн Абу Толибни, Усома ибн Зайдни, Умму Мистоҳни, Оиша онамизнинг ёнларига кириб қўшилиб йиғлаган ансорий аёлни, Барийрани, Зайнаб бинти Жаҳш онамизни ва бошқаларни қаранг. Қанчалик ташвиш, қанчалик куюниш. Ҳа, Оиша онамизга қарши уюштирилган ифк бутун бир умматни ташвишга солган эди.

Ташвиш чекаётган умматнинг бошида унинг Пайғамбари Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алай­ҳи васаллам турар эдилар. Чунки бу ифк аслида Оишаи Сиддиқага эмас, Сафвон розияллоҳу ан­ҳуга ҳам эмас, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга, Сарвари Оламга, Роҳматан лил Оламийнга, Саййидул Мурсалийнга, Хотамун Набий­йинга қарши қаратилган эди.

Ислом душманлари у Зотнинг оилалари орқали шахсларини ёмонотлиқ қилиб, Ислом динини қораламоқчи, унга футур етказмоқчи бўлишди. У Зоти бобаракот ниҳоятда қийин бир ҳолга тушдилар. Гап ҳаммаёққа ёйилиб кетган, уни рад қилиш учун жуда ҳам кучли далил керак. Лекин қани ўша далил?

Бунинг устига, баъзи мусулмонлар, ҳатто Ҳассон ибн Собит, Мистоҳ ибн Асоса каби кўзга кўринган одамлар ҳам ифкка қўшилмоқда. Аллоҳ таоло томонидан оламларга раҳмат қилиб юборилган Зот бўҳтонга учраб, нима қилишларини билмай турибдилар. Ҳали Усома ибн Зайддан, ҳали Али ибн Абу Толибдан, ҳали Барийрадан, ҳали хотинлари Зайнаб бинти Жаҳшдан маслаҳат сўрамоқдалар. Масжидда минбардан туриб, одамлардан ўз аҳллари учраган мусибатда ёрдам сўрамоқдалар. Қайиноталари, қа­йиноналари ҳузурларида энг суюкли хотинлари Оиша онамизга, ростини айт, гуноҳинг бўлса, тавба қил, Аллоҳ тавба қилганни кечиради, деб турибдилар. Бошқа вақтда келиб турган ваҳий ҳам, мана, бир ой бўлибдики, тушмай қўйди.

Аммо бу нарсалар ҳаммаси инсоний ўлчовлар ичидаги ҳолатлардир. Бу ишларнинг ҳеч бири ҳикматдан холи эмас эди. Фақат ҳодиса шу қадар кутилмаган ва шу қадар таҳликали ва шу қадар оламшумул эдики, ҳамма ўзини йўқотиб қўйган эди.

Ниҳоят, барча ишни ҳикмат ила қиладиган Аллоҳ таолонинг Ўзи аралашиб, ҳаммасини ўз жойига келтирди. Юқорида зикр этилган ўн оятда Оиша онамизни оқлади. Ҳамма, ҳатто Оиша онамизнинг ўзлари ҳам, менга оқлов тушди, дедилар.

Лекин оятларда Оиша онамизнинг исмлари ҳам, сифатлари ҳам ёки бирорта белги ҳам зикр қилинмаган. Чунки шунга ўхшаш ҳолатларда қандай йўл тутиш кераклиги ҳақида умумий қоидалар баён қилинмоқда. Чунки гап, аввал айтилганидек, Оиша онамизнинг шахслари устида эмас, Ислом билан Ислом душманлари орасидаги кураш ҳақида кетмоқда эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ўзлари ке­йинчалик ифк ҳодисаси ҳақида сўз кетганда ифтихор билан, менинг узрим осмондан тушган, дер эдилар.

Бу ҳақиқатни ҳамма яхши билар эди. Буюк саҳобий Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу Оишаи Сиддиқа узри осмондан нозил бўлган биринчи аёлдир, деб юрар эдилар.

Аллоҳ таолонинг Оиша онамизни оқлаб шунча ояти карималарни нозил қилиши у кишининг шарафига шараф қўшди. Бу оқлов Каломуллоҳга қўшилди. Уни мўмин-мусулмонлар қиёматгача тиловат қилиб, тиловати ила ибодат қилиб юрадиган бўлишди.

 «Бу сизнинг биринчи баракангиз эмас…»

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг сабабларидан Аллоҳ таоло мусулмон умматига қўпгина яхшиликлар, жумладан, енгилликлар берган вақт­лар кўп бўлган.

Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга у Зотнинг сафарларидан бирига чиқдик. Байда ёки Зотул Жайшда эканимизда мунчоғим узилиб кетди. Уни ахтариш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб қолдилар. У киши билан бирга одамлар ҳам туриб қолишди. Уларнинг сувлари йўқ эди. Одамлар Абу Бакр­нинг олдига бориб:

«Оишанинг нима қилганини кўрмайсанми?! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ва у Ззот билан бирга одамларни ҳам тутиб қолди-ку! Одамлар суви бор жойда ҳам эмаслар, ўзлари билан сувлари ҳам йўқ», дедилар.

Абу Бакр келганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сонимга бошларини қўйиб ухлаб қолган эдилар. Бас, у (Абу Бакр) менга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ва одамларни тутиб қолдинг. Улар сув бор жойда ҳам эмаслар, улар билан сувлари ҳам йўқ», деди.

Абу Бакр мени итоб қилиб, Аллоҳ нима дейишини хоҳлаган бўлса, ўшани деди ва қўли билан биқинимга турта бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сонимга бошларини қўйиб ётганларигина мени қимирлашдан ман қилар эди. У Зот ҳам ухлаб туриб, сувсиз бўлиб қолдилар.

Бас, шунда Аллоҳ таяммум оятини нозил қилди.

«Бас, пок тупроқ ила таяммум қилинглар», деди. Усайд ибн Ҳузайр (у нақиблардан бири эди):

«Эй Оли Абу Бакр, бу сизнинг биринчи баракангиз эмас», деди.

Оиша айтадилар:

«Сўнг мен минган туяни турғизган эдик, мунчоғимни ўшанинг тагидан топдик.

Аллоҳ мусулмонларга рухсатни бергандан кейин отам:

«Аллоҳга қасамки, эй қизим, сенинг бунчалик муборак эканингни билмаган эканман. Аллоҳ сен мусулмонларни тутиб қолганинг учун уларга қанчалар барака ва осонлик берди-я!» деди».

Оиша онамизнинг мунчоқлари тушиб қолган Байда ёки Зотул Жайш номли жойлар Мадинаи Мунаввара билан Маккаи Мукаррама орасидаги маълум жойлардир.

Ушбу ҳодиса билан танишар эканмиз, саодат замонида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ саҳобаи киромлар ҳаётидан, ўша ўхшаши йўқ ажойиб жамиятнинг ўрнакли ҳаётидан бир лавҳанинг шоҳиди бўлдик. Бу улуғ ҳаёт содда ва камтарона ҳам эди.

Оиша онамизнинг мунчоқлари тушиб қолиб, охирги замон Пайғамбари бошлиқ бутун бошли бир аскарни тўхтатиб қолган, уларни машаққатга солган мунчоқлари ўн икки дирҳам (тийин) қийматга эга бўлиб, уни ҳазрати Оиша опалари Асма розияллоҳу анҳодан қарзга олиб таққан эдилар. Лекин худди ана шу ўн икки дирҳамлик мунчоқ мусулмонларга қиёмат кунигача осонлик яратувчи ҳукм – таяммум ҳақидаги Қуръон оятининг нозил этилишига сабаб бўлди.

Ҳа, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги Ислом жамияти ҳаёти ана шундоқ ажойиб ҳаёт эди. Бу ҳаётга Аллоҳ таолонинг Ўзи аралашиб, гоҳо Расули орқали, гоҳо Қуръон орқали тузатишлару йўлланмалар юбориб турар эди.

Йўқолган мунчоқ ҳам, бир саҳобийнинг хатоси ҳам оламшумул аҳамиятга молик ишга айланиб кетиши ҳеч гап эмас эди.

Бунинг устига Ислом жамиятининг аёл кишига бўлган эҳтиромини қаранг! Ўн икки дир­ҳамлик мунчоқ учун қанчалик ишлар бўлиб кетди. Оиша онамизга бўлган бу ҳурмат Пайғамбарнинг хотини бўлганлари учун, эрларининг мавқеълари учун, саҳобалар томонидан бўлаётган тилёғламачилик ёки хушомад эмас эди. Балки кўпчиликнинг чин қалбдан қилаётган эҳтироми эди.

Баъзи кишиларнинг Оиша онамиз устиларидан у кишининг оталари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга шикоят қилишлари шуни кўрсатиб турибди. Яъни норози бўламан, шикоят қиламан, деганларга йўл очиқ эди. Ўша шикоят қилган кишиларга ҳеч ким бир нарса демагани фикримиз тўғри эканига далилдир.

Мазкур оддий ва содда, пок ва олий, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошчиликларидаги, саҳобаларнинг иштирокларидаги ва энг муҳими, Аллоҳ таолонинг аралашувидаги намуна бўларли ҳаёт ўзининг барча баланд-пасти билан Қуръоннинг ҳаётга татбиқи ва қиёматгача мўмин-мусулмонларга ўрнак бўлиши, турли ҳукм­лар ва ҳикматлар келиб чиқиши билан аҳамиятли эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ана ўшандоқ ҳаётнинг қоқ марказида эдилар.

У кишининг ана ўша ажойиб ҳаёт марказида эканликлари гоҳида мусулмонлар учун катта фойда келтирадиган ҳукмлар туширилишига ҳам сабаб бўлар эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажга борганларида Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳам бирга эдилар. У киши йўлда ҳайз кўриб қолганлар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига кирганларида йиғлаб ўтирганларини кўриб ҳол сўраганлар. У киши, бу йил ҳажга келмасам ҳам бўлар экан, деганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гап нимада эканини дарҳол англаб, ҳайз кўриб қолган бўлсанг керак, деганлар.

Тасдиқ жавобини олганларидан кейин Оиша онамиз розияллоҳу анҳога тавофдан бошқа ҳамма амалларни адо қилаверишни амр қилганлар ва пок бўлганларида тавоф қилиб олишлари мумкинлигини айтганлар.

Мана шу ҳукмга ҳозиргача амал қилиб келинмоқда.

Ҳаж амаллари тамом бўлгандан кейин Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга арз қилиб, барча одамлар ҳам ҳаж, ҳам умра қилганларида мен фақат ҳаж қилибгина кетаманми, деганлар. Шунда у Зот Оиша онамиз розияллоҳу анҳога Танъим номли ерга чиқиб ният қилиб, умра қилиб олишни амр қилганлар. Бу ишни бажаришда у кишига укалари Абдурроҳман ибн Абу Бакр ёрдамчи бўлишини тайинлаганлар. Абдурроҳман ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳу Оиша онамизни Танъимга олиб чиқиб, умра қилдирган.

Ушбу амални ҳозирги кунда кўплаб нафл умра қилувчи мусулмонлар амалга оширишади.

Ушбу ва бунга ўхшаш бошқа амалларнинг ҳаммаси Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг сабаблари билан шариатимизга кириб қолган.

Ўзаро буюк муҳаббат

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ўрталаридаги ўзаро муҳаббат ажойиб бир ҳолатда эди. Ўша пайт­ни васф қилган китоблардаги ривоятларни ўқир эканмиз, бу нафис ҳолатдан завқланмай иложимиз йўқ.

Охирги замон Пайғамбари бўлмиш Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан у Зотнинг маҳбуба завжаи мутоҳҳаралари Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ораларидаги ўзаро муҳаббат кенг маънодаги бўлиб, уни атрофлича мулоҳаза қилиш ва ўрнак олиш лозим.

Албатта, бу маъноларни тўлиқ англашимиз учун ривоятларга мурожаат қиламиз.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:

«Албатта, сен мендан қачон рози бўлсанг ҳам биламан. Мендан қачон аччиқланган бўлсанг ҳам биламан», дедилар.

«Уни қаердан биласиз?» дедим.

«Қачон мендан рози бўлсанг, Муҳаммаднинг Роббиси ила қасамки, ундоқ эмас!» дейсан. Қачон аччиқланган бўлсанг, Иброҳимнинг Роббиси ила қасамки, ундоқ эмас!» дейсан», дедилар.

«Тўғри! Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, исмингиздан бошқани ҳижрон этмайман», дедим».

Муслим ривоят қилган.

Мана шу ҳадиси шарифда икки тарафнинг бир-бирларига нозик қарашлари ва илтифотлари очиқ баён этилмоқда.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг гапларидаги бир оғиз сўзнинг ўзгаришидан у кишининг руҳиятидаги куллий ўзгаришни англаганлар.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бўлсалар ана ўша ўзларидаги ўзгаришни жуда нозиклик билан юзага чиқарганлар.

Икки тараф бир бўлганда эса бир-бирларига очиқ айтганлар.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ўз навбатларида, яъни ўзларига ажратилган вақтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳеч ажрашни истамас эдилар. Агар бирор сабабга кўра у Зотдан ажраб қолсалар, излашга тушар эдилар.

Имом Муслим, Термизий, Насаий ва Абу Довуд Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Бир кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ўринда йўқотиб қўйдим. Изласам, қўлим оёқларининг остига тегди, у Зот саждагоҳда эканлар, икки оёқлари тик турган экан. Ўзлари бўлса:

«Аллоҳумма аъузу биризока мин сахатика ва бимуъофотика мин уқубатика, аъузу бика минка, лаа уҳсий синоъан алайка. Анта кама аснайта ала нафсика», дер эдилар».

Бу ривоятда ухлаб ётган Оиша онамиз розияллоҳу анҳо кўзларини уйқудан очганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жойларида йўқлигини сезиб, излашга тушганлари баён этилмоқда.

Ибн Можа, Термизий ва Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳилар Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни кечалардан бирида йўқотиб қўйдим. Сўнг у Зотни излаб чиқдим. Қарасам, у Зот Бақийъда бошларини осмон томон кўтариб турган эканлар:

«Эй Оиша, Аллоҳ ва Унинг Расули сендан четлашидан хавф қилдингми?», дедилар.

«Сиз баъзи аёлларингизга боргансиз, деб гумон қилувдим», дедим.

«Албатта, Аллоҳ Шаъбоннинг яримидаги кечада дунё осмонига тушади ва Калбнинг қўйлари жуни ададидан кўпроқни мағфират қилади», дедилар.

Биламизки, «Бақийъ» – Мадинаи Мунавварадаги машҳур қабристон. Бу қабристон билан Оиша онамизнинг ҳужралари орасида бир оз масофа бор. У киши ярим кечадан сўнг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни излаб боришлари орадаги муҳаббатнинг аломати бўлмаса, нима бўлиши мумкин эди?

Имом Абу Довуд раҳматуллоҳи алайҳи Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мисвок қилар ва мисвокни ювишим учун менга берар эдилар. Мен дарҳол аввал ўзим мисвок қилар ва сўнгра уни ювиб, у зотга берар эдим».

Бу ҳадиси шарифда Оиша онамиз розияллоҳу анҳо мисвок борасида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир одатларини баён қилмоқдалар. Бу кўпроқ оилавий шароитда бўладиган ҳолат бўлиб, уни айнан Оиша онамиз ривоят қилишлари жуда ҳам табиийдир.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак оғиз ва тишларини тозалаб бўлганларидан кейин, тиш тозалагич (мисвок)ни ювиб қўйишни одат қилган эканлар. Бу ҳол ҳам шахсий покизаликка киради.

Инсон тишини ва оғзини тозалаганда унга оғиздаги нарсалар илашади. Ана ўша нарсалардан мисвокни тозалаб қўйиш керак. Чунки улар мисвокда қолса, зарар келтиради.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган чексиз муҳаббат ва ҳурматлари шу ерда яна бир бор яққол намоён бўлмоқда. У Зотдан мисвокни олиб, дарҳол ўзлари мисвок қилгач, сўнгра ювишлари шуни кўрсатади.

Албатта, бу буюк муҳаббат самарасидан бўлак нарса эмас.

Гоҳида ана шу буюк муҳаббат қаттиқ синовларга учраган. Агар айтиш жоиз бўлса, бу синовга Аллоҳ таолонинг Ўзи ҳам аралашган. Аввал ўша синов ҳақида маълумот олайлик, кейин бирор нарса дермиз.

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал бу ҳақда Жобир розияллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Абу Бакр розияллоҳу анҳу Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириш учун келганларида одамлар у Зотнинг эшиклари олдида туришган эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ичкарида ўтирган эдилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳуга изн берилмади.

Сўнгра Умар розияллоҳу анҳу келди. Изн сўрадилар, унга ҳам изн берилмади. Кейин Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумога изн берилди, улар ичкарига кирдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жим ўтирардилар. Умар розияллоҳу анҳу (ўзича) бир гап қилай, шояд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хурсанд бўлсалар, деб:

«Эй Аллоҳнинг Расули, Зайднинг қизи (Ҳазрати Умарнинг хотини) ҳозиргина мендан нафақа сўраган эди, бўйнига боплаб туширдим!» дедилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб юбордилар, тишлари кўриниб кетди. Сўнгра:

«Манавилар ҳам атрофимни ўраб олиб, нафақа сўрашмоқда», дедилар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу Оишани ургани ўринларидан турдилар.

Умар розияллоҳу анҳу Ҳафсани ургани турдилар. Икковлари ҳам:

«Расулуллоҳдан у кишининг ҳузурларида йўқ нарсани талаб қиласизларми?» дейишди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни қайтардилар. Шундан сўнг «хиёр» деб номланган ушбу икки оят нозил бўлди:

«Эй Набий, жуфти ҳалолларингга: «Агар бу дунё ҳаётини ва унинг зийнатини ирода қилсангиз, келинглар, сизларни баҳраманд қилай ва чиройли бўшатиш ила бўшатиб қўяй», деб айт.

Яъни, ҳаёти дунё матоҳларидан керагини берай-да, сизларни талоқ қилай.

«Агар Аллоҳни ва Унинг Расулини ва охират диёрини ирода қиладиган бўлсангиз, бас, албатта, Аллоҳ сизлардан гўзал амал қилгувчиларга улуғ ажрни тайёрлаб қўйган», деб айт».

Ушбу икки оятдаги буйруққа биноан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир аёлларидан ёки бу дунё ҳаёти ва унинг зийнатини, ёки Аллоҳ, Унинг Расули ва охиратни ихтиёр қилишини сўраб чиқишлари керак эди.

У зоти бобаракот бу ишни Оиша онамиздан бошладилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳога:

«Мен сенга бир ишни айтаман. Шошилмасдан, ота-онанг билан маслаҳат қилиб жавоб бергин», дедилар.

Оиша онамиз:

«У қандай нарса?» дедилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Эй Набий, жуфти ҳалолларингга» оятини ўқиб бердилар.

Оиша онамиз:

«Сиз ҳақингизда ота-онам билан маслаҳат қиламанми?! Йўқ! Мен Аллоҳни ва Унинг Расулини ихтиёр қиламан. Сиздан илтимос, нимани ихтиёр қилганимни бошқа хотинларингизга айтмасангиз», дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Аллоҳ таоло мени қўпол қилиб эмас, муаллим ва енгиллатувчи қилиб юборган, улардан ким сенинг нимани ихтиёр қилганингни сўраса, айтиб бераман», дедилар.

Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам барча жуфти ҳалолларига икки ихтиёрдан бирини танлашга изн бердилар, ҳаммалари Оиша онамиз танлаган нарсани танладилар.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо эса Аллоҳни ва Унинг Расулини ихтиёр қилган эдилар. Ана шундоқ нозик бир пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ихтиёр қилиш ҳақидаги сўровни Оиша онамиздан бошлаганлари бежиз эмас. У зот Оиша онамиздан, албатта, ижобий жавоб чиқиши ва бу жавоб бошқа оналаримизга ҳам ўз таъсирини қўрсатишига ишонганларидан шундоқ қилган бўлсалар ажаб эмас.

Бу ерда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ораларидаги ўзаро буюк муҳаббат барча Ислом умматига хайр-барака келишига сабаб бўлди, десак, заррача муболаға қилмаган бўламиз.

Зийракликлари

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо жуда ҳам зийрак инсон эдилар. У кишининг зийракликлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шанларига оид ишларда яна ҳам ҳассослашиб кетар эди. Буни Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг яҳудийларнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши ишлатган ҳийлаларини фаҳмлаб қолиб, уларнинг додини берганларидан билиб олса ҳам бўлади.

Муҳаддислардан Ибн Абу Ҳотим Оиша онамиздан бундай ривоят қиладилар:

«Пайғамбар алайҳиссалом ҳузурларига яҳудийлар кириб келиб:

«Ас-сому алайка, эй Абул Қосим!» (Яъни, сенга ўлим бўлсин) дедилар.

Оиша онамиз уларга:

«Ва алайкум ас-сому», дедилар.

Шунда Пайғамбар алайҳиссалом:

«Ҳой Оиша! Аллоҳ таоло фаҳш сўзларни хуш кўрмайди», дедилар.

Оиша:

«Уларнинг ас-сому алайка (сенга ўлим бўлсин) деганини эшитмадингизми?» деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Менинг «ва алайкум» (сизларга ҳам), деганимни эшитмадингми?» дедилар».

Яҳудийлар ҳар бир нарсада ҳийла ишлатиб, Расулуллоҳга ва мусулмонларга ёмонлик қилишнинг пайида бўлардилар. Ҳатто улар саломлашиш пайтида ҳам «Ас-салому алайкум» (сизга тинчлик бўлсин) дейиш ўрнига тилларини буриб, «Ас-сому алайкум (сизга ўлим бўлсин)» деб сезилмайдиган қилиб айтишарди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо зийраклик қилиб уларнинг ўз гапларини ўзларига қайтарган эдилар.

Ишончли дардкаш

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўпгина дардларини Оиша онамиз билан баҳамлашар эдилар. Оиша онамиз у зотнинг ишончли дардкаши эдилар.

Имом Бухорий ва Муслим раҳматуллоҳи алай­ҳим Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Бани Зурайқ яҳудийларидан Лубайд ибн Аъсам исм­ли бир яҳудий сеҳрлади. Ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир нарсани қилганликни хаёл қилар эдилар, аммо қилмасдилар.

Ниҳоят, бир куни ёки бир кечаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дуо қилдилар. Сўнгра яна дуо қилдилар. Сўнгра яна дуо қилдилар. Ке­йин:

«Эй Оиша, сездингми? Аллоҳ мен У зотдан фатво сўраган нарсам ҳақида фатво берди. Ҳузуримга икки киши келди. Улардан бири бош тарафимга, бошқаси икки оёғим тарафида ўтирди. Бас, бошим тарафдаги икки оёғим тарафдагига ёки икки оёғим тарафдаги бошим тарафдагига:

«Бу кишининг дарди нима?» деди.

«Сеҳрлангандир», деди униси.

«Уни ким сеҳрлади?» деди.

«Лубайд ибн Аъсам», деди униси.

«Нима ила?» деди.

«Тароққа, тараганда тушган сочга ва эркак хурмодан қилинган идишга», деди униси.

«У нарса қаерда?» деди.

«Зу Арвон қудуғида», деди униси.

Бас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бир гуруҳ одам ила ўша ерга бордилар. Кейин (қайтиб келиб):

«Эй Оиша, Аллоҳга қасамки у(қудуқ)нинг суви ҳинонинг ивитилганига ўхшаб кетибди. У ердаги хурмолар худди шайтонларнинг бошларига ўхшайди», дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, уни куйдириб юборганингизда эди», дедим.

«Йўқ. Аммо менга Аллоҳ офият берди. Одамларга бирор ёмонлик қўзимасин, дедим. Амр қилдим, уни кўмишди», дедилар.

Бу ҳодиса ҳақида шунга ўхшаш бошқа ривоятлар ҳам бор. Уларда бу ерда зикр қилинмаган бошқа тафсилотлар ҳам зикр қилинган. Шунинг­дек, бу ривоят ва унда зикр қилинган ҳодиса ҳақида турли ихтилофлар ҳам бор.

Баъзи кишилар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр таъсир қилса пайғамбарликларига футур етиб қолмайдими, деган мулоҳазаларни ҳам қилганлар.

Муҳаққиқ уламоларимиз, саҳиҳ ҳадисларда собит бўлган нарса инкор қилинмайди, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан сеҳр қилинганлиги маълум ва машҳур, лекин у зотга қилинган сеҳр пайғамбарликларига футур етказмаганлиги ҳам собит, деганлар.

Бизга бу ўринда керак жойи Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дардкаш бўла олиш фазлларидир.

Видолашув

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаждан зулҳижжа ойидан беш кун қолганда қайтиб келдилар. Янги, ўн биринчи ҳижрий йилнинг биринчи ойи Муҳаррам ҳам ўтди. Сафар ойининг охирига келиб, душанба куни хасталиклари бошланди.

Оламларнинг сарвари, охирги замон Пайғамбари Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг беморликлари оғирлашиб қолганда оналаримиздан Оиша онамизникида қолишга ижозат сўрадилар. Улар ижозат беришди.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлганларида аёллари орасида навбат ила айландилар. У зот:

«Мен эртага қаерда бўламан? Мен эртага қаерда бўламан?» дер ва Оишанинг уйига ошиқар эдилар. Менинг куним бўлганда сокин бўлдилар».

Бухорий ва Муслим ривоят қилишган. Унинг лафзида:

«Менинг кунимни излаб, мен бугун қаердаман, мен эртага қаерда бўламан?» дер эдилар. Оишанинг куни кеч келаётгандек туюлар эди у зотга. Менинг куним бўлганда Аллоҳ у зотни кўксим билан бўйним орасида қабз қилди».

Ушбу ривоятда бемор чоғларида ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳузурларида бўлишга қанчалар ошиққанлари равшан кўриниб турибди. У зот Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳужраларига етиб келишлари билан кўнгиллари ўрнига тушиб тинчландилар.

Ана шу вақтдан бошлаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг беморликларига асосан Оиша онамиз розияллоҳу анҳо қарай бошладилар. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафот этишларидан олдинги ҳолатлари, гап-сўзлари Оиша онамиз розияллоҳу анҳо томонидан ривоят қилинади. Буларнинг барчаси у кишининг фазллари рўйхатига ёзилиши турган гап.

Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг менга суяниб туриб:

«Эй бор Худоё! Мени мағфират қилгин. Менга раҳм қилгин. Мени рафиққа етиштиргин», деганларини эшитдим».

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу дуоларни хасталиклари даврида, Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳужраларида ётганларида қилганлар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «мени рафиққа етиштиргин» деганларидаги рафиқдан мурод, фаришталарнинг олий тўпламидир. Улар Рафиқи Аъло дейилади.

Аммо бундан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам беморлик пайтларида ўзларига ўлим тилаган эканлар, деган хулосага келмаслик лозим. Ўзига ўлим тилаш жоиз эмас. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ножоиз ишни зинҳор қилмаганлар. Бу ердаги гапларининг маъноси, вақти-соати етиб вафот этганимда мени Рафиқи Аълога етиштиргин, деган истакдир.

Имом Бухорий, Муслим ва Термизийлар Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлиб, оғирлашиб қолдилар. Бас, у зот:

«Абу Бакрга амр қилинглар, одамларга намозга ўтсин», дедилар.

«У юмшоқ одам, агар сизнинг мақомингизга турса одамларга намоз ўқиб бера олмайди», деди Оиша.

«Абу Бакрга амр қилинглар, одамларга намозга ўтсин», дедилар у зот. У яна ўз гапини қайтарди.

«Абу Бакрга айт. Одамларга намоз ўқиб берсин. Албатта, сиз(аёл)лар Юсуфнинг соҳибаларисиз», дедилар у зот.

Бас, унга хабар келди ва у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётликларида одамларга намозга ўтди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу кўнгли юмшоқ, намозда кўп йиғлайдиган киши эдилар.

Бу ҳолни яхши билган қизлари Оиша онамиз, мазкур васф соҳиби бўлган оталари ҳазрати Абу Бакрнинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мақомларида туриб намозга ўтишлари мақсадга мувофиқ бўлармикан, деган мулоҳазага келдилар ва бу мулоҳазани у зотга айтдилар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам худди Оиша онамизнинг гапларини эшитмагандек, яна аввалги гапларини такрорладилар.

Оиша онамиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам беморлик туфайли гапимни яхши эшитмадилар деб ўйлаб, ўзларининг аввалги гапларини такрорладилар.

Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мазкур ишни Оиша онамизнинг ўзларига топширдилар. Сен, Абу Бакрга айт, одамларга намоз ўқиб берсин, дедилар.

Шу билан бирга, аёлларда шунга ўхшаш тасарруф олдиндан борлигини эслатиб, «Албатта, сиз аёллар Юсуфнинг соҳибаларисиз», дедилар.

Юсуф алайҳиссаломнинг қиссаларида аёлларнинг турли тасарруфлари ҳақида сўз кетган. Жумладан, Миср Азизининг хотини ва унинг тасарруфлари баён қилинган. Чунки ўша аёл зоҳирда бир ишни қилиб, ботинда бошқа нарсани кўзлагани бор. У зоҳирда уйига аёлларни чақириб, меҳмон қилади. Аммо аслида уларга Юсуф алайҳиссаломни кўрсатиб, ҳайрон қилмоқчи бўлади.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳам бу мақомда, Абу Бакр юмшоқ кўнгил, демоқдалар, аммо аслида у имом бўлса, одамлар тарқаб кетармикан, деган гап бор эди.

Имом Муслим Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Мен ҳеч бир набий дунё ва охиратдан бирини танлаш ихтиёрига қўйилмагунча ўлмаслигини эшитиб юрар эдим. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан олдинги хасталикларида овозлари хириллаб қолганда:

«Аллоҳ неъмат берган набийлар, сиддиқлар ва шаҳидлар билан бирга. Улар қандоқ ҳам яхши рафиқлар!» деганларини эшитдим. Ана ўшанда, у зотга ихтиёр қилиш вақти келганини англадим».

Имом Бухорий ва Муслим Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам соғлик чоғларида:

«Ҳеч бир набий жаннатдаги ўз ўрнини кўрмай туриб, ихтиёрига қўйилмай туриб, зинҳор қабз қилинмаган», дер эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига (ўша ҳолат) келганда, бошлари сонимда турганда у зот бир муддат ҳушларидан кетдилар. Сўнгра кўзларини очиб шифт­га тикилдилар ва:

«Эй бор Худоё! Рафиқи Аълога», дедилар. Шунда «у зот бизни ихтиёр қилмаётирлар», дедим ва соғлик вақтларида зикр қилган гапларини нималигини билдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзлаган охирги сўз:

«Эй бор Худоё! Рафиқи Аълога», дейишлари бўлди».

Бухорий Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«У зотнинг олдиларида сувли бир мешча ёки коса бор эди. У зот қўлларини сувга солиб, юзларига сурта бошладилар ва:

«Лаа илаҳа иллаллоҳ. Албатта, ўлимнинг сакароти бор», дер эдилар. Кейин қўлларини тик қилиб, Рафиқи Аълога, дея бошладилар. Охири қабз бўлиб, қўллари осилиб тушди».

Бу деганлари мен Аъло Рафиққа, Аллоҳнинг ҳузурига кетмоқдаман, деганлари эди. Шунинг учун ҳам Пай­ғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан «ўлим» ва «вафот» сўзлари ўрнига тушунган доираларда «Рафиқи Аълога интиқол қилдилар» истилоҳи ишлатилади.

У зот ана шундоқ ҳолатда турганларида қабзи руҳ қилиндилар, қўллари пастга тушди. Одам боласининг афзали, пайғамбарларнинг охиргиси, оламларнинг Сарвари бўлган зот ана шу тариқа фоний дунёдан боқий дунёга ўтдилар.

Бу ҳодиса ҳижрий ўн биринчи сана ўн иккинчи Рабиул аввал, душанба куни заволдан ке­йин бўлди. Ўшанда у зоти бобаракотнинг ёшлари олтмиш учда эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ниятларига яраша охиригача Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муҳаббатлари ва хизматларида бўлдилар.

Илм денгизи

Оиша онамиз розияллоҳу анҳога нисбатан илм денгизи деган иборани ишлатсак бўладими, деб бир оз ўйладик ҳам. Аммо бу ўйланиш, у киши бу номга лойиқмилар ёки йўқми, деган маънода эмас, балки бу ном у кишига муносибмикан, деган мулоҳаза ила бўлди. Охири Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг илмнинг чексиз уммони Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг илмларидан сув ичганларининг эътиборидан бу истилоҳни сарлавҳа қилиб олдик.

Ўйлаб кўрадиган бўлсак, илм денгизи бўлиши учун фақат уммон ёнида бўлиш ёки ундан сув ичишнинг ўзи кифоя қилмайди. Балки ўша илмни қабул қилиб олиб, уни денгизга айлантириш қобилияти ҳам бўлиши зарур. Оиша онамиз розияллоҳу анҳода ана ўша шартларнинг ҳаммаси мавжуд эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида бўлишлари билан бирга ёш, ўткир зеҳнли, кучли ҳофизали, юксак фаросатли ва илмга ўч зот эдилар. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан турли масалаларни сўраб чарчамас эдилар.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Менинг умматимдан кимнинг иккита фарати бўлса, Аллоҳ уни ўшалар туфайли жаннатга киритади», дедилар.

«Сизнинг умматингиздан битта фарати, бўлган одам-чи?» деди Оиша.

«Битта фарати бор одамни ҳам, эй муваффақ қилинган», дедилар.

«Сизнинг умматингиздан фарати бўлмаган одам-чи?» деди Оиша.

«Мен умматимнинг фаратиман. Ҳеч менинг­ (вафотим)га ўхшаш мусибатга учрамаслар», дедилар.

«Фарат» деб араб тилида бир гуруҳ отлиқлардан олдин бориб, уларнинг келишларига дам оладиган жойни тайёрлаб турувчига айтилади.

Ота-онадан олдин вафот этган ёш болаларни «фарат» деб номланишини ўша боланинг уларга жаннатдан жой тайёрлашини кўзда тутиб айтилган.

Бизнинг тилимизда ҳам диний маълумотлари бор доираларда «фарат» сўзи ўз маъносида ишлатилиб келинган. Фалончининг боласи фарат бўлибди, де­йилса, ёш боласи ўлибди, деб тушунилган.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Оиша онамизга, эй муваффақ қилинган, деб мурожаат қилишлари Оиша онамизнинг қадрлари қанчалар улуғ эканини кўрсатади. Чунки муваффақ қилинган, деганлари Аллоҳ ҳар бир нарсада муваффақият берган, деганидир.

Ҳақиқатда ушбу ҳадиси шарифда айтилганидек, Оиша онамиз розияллоҳу анҳо илм борасида Аллоҳ таоло томонидан муваффақ қилинган эдилар. Аллоҳ таолонинг Ўзи у кишининг илмига барака берган эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Қуръони Каримни тўлиқ ва пухта ёд билганликлари билан шуҳрат топган эдилар. Улумул Қуръон номли илм мутахассислари биринчи бўлиб, Қуръони Каримни тўлиқ ва пухта ёд олган зотлар ҳақида сўз юритганларида Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг исмларини даст­лабкилардан ёдга олишади.

Шу билан бир қаторда, Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Қуръони Каримнинг тафсирини ҳам жуда яхши билганлар.

У кишининг ояти карималарни тафсир қилишларига мисол келтирайлик.

Имом Бухорий қилган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Аллоҳ таоло:

«Агар бир аёл ўз эридан писанд қилмаслик ва юз ўгириш содир бўлишидан қўрқса», деган.

Бу оят ҳақида Оиша:

«Бу бир хотин эри билан бўлиши, эр унга қарамай қўйиши, уни талоқ қилиб бошқага уйланишни истаганда, аёл унга, мени ўзинг билан олиб қол, талоқ қилма, сўнгра мендан бошқага уйланавер, нафақа ва тақсимни нима қилсанг ўзинг биласан, де­йиши ҳақидадир. Ана ўша тўғрисида Аллоҳ таоло:

«Икковлари ўзаро сулҳ қилсалар, уларга гуноҳ йўқдир, сулҳ яхшидир, деган», деди».

Агар хотин киши ўз ихтиёри ила ўзининг эридаги баъзи ҳуқуқларидан воз кечса жоизлиги, у ҳақларни адо этмагани учун эр гуноҳкор бўлмаслиги Қуръони Каримда баён этилган экан. Оиша онамиз ўша ояти каримани ушбу ривоятда тушунтириб бермоқдалар.

Имом Бухорий қилган ривоятда айтилади:

«Оиша розияллоҳу анҳодан Аллоҳ таолонинг:

«Аллоҳ сизларни беҳуда қасамларингиз туфайли муохаза қилмайди», деган қавли ҳақида ривоят қилинади:

«Бу оят бировнинг «Йўқ! Валлоҳи!» ва «Ҳа! Валлоҳи!» каби гапи ҳақида нозил қилинган».

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ўқиш-ёзишни биладиган нодир кишилардан эдилар. Ўша вақтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан ким ўқиш-ёзишни билса, комил деган унвон берилар эди.

Кўплаб машҳур саҳоба эркаклар ўзлари ҳал қила олмаган масалаларни ҳал қилиб беришни Оиша онамиздан сўрашар эди.

Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларига қай бир ҳадис ишкол бўлиб Оишадан сўрасак, албатта, унинг ҳузурида илмни топар эдик», деди».

Термизий ривоят қилган.

Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий ва Насаийлар Абу Атийя розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Масруқ иккимиз Оишанинг олдига кириб:

«Эй мўминларнинг онаси, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан икки киши, икковлари ҳам яхшиликка бўш келмайдилар.

Бирлари ифтор билан (шом) намозни тезлатади.

Бошқаси эса, ифтор билан (шом) намозни орт­га суради?» дедик.

«Икковларидан қай бири ифторни ва намозни тезлатур?» деди.

«Абдуллоҳ ибн Масъуд», дедик.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундоқ қилур эдилар», деди.

Бошқаси Абу Мусо эди».

Тобеъинлардан Абу Атийя ва Масруқ розияллоҳу анҳулар икки катта саҳобийнинг ифторни тез қилиш ва шом намозини эрта ўқиш бўйича икки хил иш тутаётганларини мулоҳаза қилишади. Шу билан бирга, икковидан қай бирининг тутаётган иши суннатга мувофиқ эканини билмоқчи бўлишади. Бунинг учун эса, Оиша онамизга мурожаат қилишган. Оқибатда, ифторни вақти кириши билан қилиш ва шом намозини ҳам эртароқ ўқиш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари экани маълум бўлди. Бу синовда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ютиб чиққан.

«Сунан» эгалари Абдулазиз ибн Журайж розияллоҳу анҳудан ривоят қилишади:

«Оишадан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима ила Витр ўқишларини сўрадик. У киши:

«Биринчи ракъатда «Саббиҳисма Роббика»ни, иккинчи ракъатда, «Қул йааююҳал кофируун»ни, учинчи ракъатда «Қул ҳуваллоҳу аҳад» ва «Муъаввазатайни»ни ўқир эдилар», деди».

«Оиша розияллоҳу анҳодан:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам витр­да қироатни ошкора қилар эдиларми ёки махфийми?» деб сўралди. У киши:

«Ўшани ҳаммасини ҳам қилар эдилар. Гоҳида махфий қилар, гоҳида ошкора қилар эдилар», деди».

Ҳазрати Оиша розияллоҳу анҳо тафсир, ҳадис, фиқҳдан, араб тарихи ва адабиётидан ҳамда бош­қа ўша вақтда мавжуд кўплаб илмлардан яхши воқиф эдилар.

«Сияру Аъломун Нубалаа» китобида Урва ибн Зубайр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Оишага ҳамсуҳбат бўлдим. Ҳеч ҳам у кишига ўхшаган нозил бўлган оятни, меросни, суннатни, шеърни, ривоятни, арабларнинг кунларини, насабларини, ҳукмларни, тибни биладиган одамни кўрмадим. Мен ундан:

«Холажон, тибни қаердан ўргангансиз?» деб сўрадим.

«Бемор бўлсам, менга дорилар васф қилинар эди. Биров бемор бўлса, унга ҳам дорилар васф қилинар эди. Одамларнинг бир-бирларига қилаётган васфларини эшитиб, ёдлаб олар эдим», деди».

Имом Масруқ ибн ал-Аждаъ Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан энг кўп ривоят қилган кишилардан ҳисобланади. У кишидан:

«Оиша мерос илмини яхши билармиди?» деб сўралганда у киши:

«Аллоҳга қасамки, Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламнинг катта саҳобаларини Оишадан мерос ҳақида сўраётганларини кўрганман», деган».

У киши замоналарининг улуғ донишмандларидан бўлиб, ҳатто Абу Бакр, Умар, Усмон даврларида таниқли саҳобалар ва олимларга дарс, фатво берадиган даражада юксак салоҳият ва иқтидор соҳибаси эдилар.

Уламоларимиз саҳобалардан етти киши фатво билан ном чиқарганларини, улар: Оиша онамиз розияллоҳу анҳо, Умар ибн Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Умар, Али ибн Абу Толиб, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Масъуд ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳум эканини алоҳда таъкидлашади.

Белозурий «Ансобул Ашроф» номли китобида Абдурроҳман ибн Қосимдан, у киши отасидан қу­йидагиларни ривоят қилади:

«Оиша розияллоҳу анҳо Абу Бакр, Умар ва Усмоннинг халифалик даврида фатво ила машғул бўлган эди. У вафот этгунча шу ҳолда давом этди. Мен уни лозим тутганлардан эдим».

У киши уйда ва сафарда доимо Пайғамбар алайҳиссалом билан бирга бўлганлари учун ва асҳоби киромдан кўпчиликка насиб этмаган диний аҳкомлардан воқиф бўлганлари сабабидан, энг етакчи саҳобалар ҳам ҳал этолмаган диний масалаларни ҳазрати Оишадан сўрашарди.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига келсак, Оиша онамиз ҳадисларни кўп ривоят қилишда иккинчи ўринда турадилар.

Оиша онамиз Расули Акрамдан 2210 та ҳадис ривоят қилганлар ва бу соҳада Абу Ҳурайрадан сўнг турадилар.

Ҳазрати Оиша розияллоҳу анҳодан асҳоб ва тобеъинлардан кўплари ҳадис нақл этишган. Аҳмад ибн Ҳанбалнинг «Муснад»ларида бундай ҳадислардан 2258 саҳифа тўлган.

Ҳазрати Оиша оталари Абу Бакр Сиддиқ Умар Саъд ибн Абу Ваққос, Усайд ибн Ҳузайр ва бош­қалардан ҳам ривоят қиладилар. Аммо Оиша розияллоҳу анҳодан аксар саҳобалар кўплаб ҳадис ривоят қилишган. Шулардан Абу Ҳурайра, Абу Мусо ал-Ашъарий, Зайд ибн Холид ал-Жуҳалий ва София бинти Шайба розияллоҳу анҳумни зикр қилишимиз мумкин.

Тобеъинлардан икки юзга яқин киши Оиша онамиздан ҳадис ривоят қилишган. Шулардан Саъид ибн ал-Мусаййиб, Алқама ибн Қайс, Масруқ ибн Аждаъ, Оиша бинти Талҳа, Амра бинти Абдураҳмон, Ҳамса бинти Сирин ва бошқаларни айтишимиз мумкин.

Оиша онамиз кўпгина нодир фазилатларга эга эдилар. У киши жуда ақлли ва зеҳни ўткир, илмли аёл эдилар. Оиша онамиз тилни, шеърни, тиб фанини, насаблар ва уруш тарихларини яхши билар эдилар.

Аз-Зуҳрий Оиша онамиз ҳақларида айтадилар:

«Агар Расулуллоҳнинг барча аёлларининг илмини ва жамики аёлларнинг илмини тўплаб туриб, Оишанинг илмига солиштирилса, албатта, Оишанинг илми афзалдур».

Оиша онамизнинг илмлари тўғрисида Урва:

«Тиб фанида, шеъриятда ва фиқҳ илмида Оишадан илмлироқ бирор кишини кўрмадим», дедилар.

Оиша онамиз аҳён-аҳёнда ёлғиз ўзлари баъзи бир масалаларни ҳал этар ва ўзларига хос ижтиҳод қилар эдилар. Гоҳида у киши уламо саҳобалар билмай қолган масалаларни ҳам ҳал этиб берар эдилар.

Ҳатто, аз-Заркаший шу маънода китоб ёзди ва уни «Оишанинг саҳобалар билмаганини идрок этган жавоблари» деб номлади.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ўзлари катта олима бўлишлари билан бирга илм одобига қаттиқ риоя қилар эдилар. У киши бирор масалани ўзларидан яхши биладиган одамдан хабардор бўлсалар, мазкур масалани ўша кишига ҳавола қилар эдилар.

Муслим ва Насаий Шурайҳ ибн Ҳонеъ розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Оишадан махсига масҳ тортиш ҳақида сўрадим. У киши:

«Сен Ибн Абу Толибдан сўра, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафар қилар эди», дедилар.

Бас, ундан сўраган эдик:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусофир учун уч кечаю уч кундуз, муқим учун бир кечаю, бир кундуз қилганлар», деди.

Саҳобаи киромларнинг одатларига амал қилиб, Шурайҳ ибн Ҳонеъ розияллоҳу анҳу ҳам Оиша онамиздан фиқҳий масала–махсига масҳ тортишга оид масалани сўраган эканлар. Оиша онамиз у кишига:

«Сен Ибн Абу Толибдан сўра, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафар қилар эди», дедилар.

Бу жавобдан, энг аввало, Оиша онамизнинг омонатлари, инсофлари ва илмий омонатга хиёнат қилмасликлари зоҳир бўлмоқда. У киши ўзлари аниқ билмаган нарсага жавоб беришни ўзларига эп кўрмаганлар. Сўровчини ўша масалани яхши биладиган киши–ҳазрати Алига йўллаб қўйганлар.

Иккинчидан, Пайғамбаримиз махсини кўпроқ сафарда кийганлари келиб чиқади. Оиша онамизнинг «Ибн Абу Толибдан сўра, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафар қилар эди», деганларидан шу нарса фаҳмланади.

Зоҳидликлари

Оиша онамиз розияллоҳу анҳода тақво, зоҳидлик сифатлари ҳам юқори даражада эди. У киши бу дунёнинг орзу-ҳаваси кетидан тушмаган эдилар. Ўзларида бор нарсани кўпроқ муҳтожларга тутишни афзал кўрар эдилар.

Имом Молик «Муватто» китобида қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо рўза тутиб ўтирган эканлар, бир одам таом сўраб келибди. Уйларида бир дона нондан бошқа нарса йўқ экан. Ходима аёлга:

«Нонни унга бер», дебдилар.

«Ифторингиз учун ҳеч нарса йўқ-ку!» дебди ходима.

«Нонни унга бер!» дебдилар Оиша розияллоҳу анҳо.

Ходима айтади:

«Шундоқ қилдим ҳам. Кечқурун эса бир одам бизга бир қўйнинг қўлини ҳадя қилди. Оиша розияллоҳу анҳо мени чақириб:

«Ол! Бундан егин! Бу сенинг нонингдан яхшироқ», дедилар».

Яна Имом Молик ривоят қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳонинг олдиларига бир мискин таом сўраб келди. У кишининг олдиларида узум бор эди.

«Мискинга ундан бир дона олиб унга бер!» дедилар.

У тажжубланиб, у кишига қаради. Шунда Оиша:

«Таажжубланяпсанми?! Бу донада неча зарра мисқоли борлигини биласанми?!» дедилар».

Кўриб турибмизки, Оиша онамиз нима қилиб бўлса ҳам инфоқ қилиш пайида бўлган эканлар.

Энди Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ки­йинишдаги зоҳидликларини кўрайлик.

Имом Бухорий ривоят қиладилар:

«Айман розияллоҳу анҳу:

«Оишанинг олдига кирсам, баҳоси беш дир­ҳамлик «қитр» кўйлак кийиб олган экан. Бас, у:

«Менинг чўримга назар сол! У буни уйда ки­йишдан кеккаяди-я! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вақтларида менинг шундай кўйлагим бор эди. Мадинада қай бир аёл зийнатланадиган бўлса, менга одам юбориб уни ориятга олиб турар эди», деб айтди», деди».

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша онамиз розияллоҳу анҳо жуда ҳам содда яшаганликларини шундан билса бўлади.

«Қитр» кўйлак Ямандан келтирилган қўпол ва қаттиқ кўйлак бўлиб, баҳоси беш дирҳам (тийин) экан.

Мадинаи Мунавварадек мусулмонлар пойтахтида ҳамма келинлар учун тўй куни кийиб туришга бир дона «қитр» кўйлак бўлиши ҳам ўта содда ҳаётдан дарак беради.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг чўрилари уйда кийишни хоҳламаган кийимни ўзлари ки­йиб юришлари тақводор ва камтарликларини кўрсатади.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бу олиймақом сифатларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дорулфунунларининг пешқадам талабаси ўлароқ олган эдилар. У дорулфунунда дарс олган зеҳнли ҳар бир талабада ана шундоқ малака пайдо бўлар эди.

Имом Байҳақий раҳматуллоҳи алайҳи «Далоиун нубувва» китобида Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан қуйидаги ривоятни келтирадилар:

«Ансорийлардан бир аёл олдимга кириб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тўшакларини кўрди. У қайтиб кетиб, менга ичига жун солинган тўшак юборди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг олдимга кириб:

«Бу нима, эй Оиша?» дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, Фулона Ансория кириб, тўшагингизни кўриб қолди ва қайтиб бориб, менга мана шуни юборибди», дедим.

«Уни қайтариб бер», дедилар.

Мен уни қайтармадим. Унинг уйимда бўлишини жуда ҳам хоҳлар эдим. У зот бўлса, ўз гапларини уч марта такрорлаб:

«Уни қайтариб бер, эй Оиша! Аллоҳга қасамки, агар истасам Аллоҳ мен билан олтин ва кумуш тоғларини юргазар эди», дедилар».

Зотан, ҳақиқий зоҳидлик ҳам имкони бўлиб туриб, дунёга ўзини урмасликдир. Имкон топа олмай дунёга қизиқмаганларни зоҳид демаслар.

Бир куни Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ўзини зоҳид қилиб кўрсатавериб ўлай деган одамни кўриб, ажабланиб:

«Анавинга нима бўлди?» деб сўрабдилар.

«Зоҳид», дейишди.

«Умар ибн Хаттоб зоҳид эди. У гапирса эшиттирар эди. Юрса, тез юрар эди. Аллоҳнинг зотида зарба берса, оғритар эди», дедилар.

Ҳа, ҳақиқий зоҳид ана шундоқ бўлади.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг зоҳидликлари обидликларида ҳам зоҳир бўлар эди. У киши ибодатнинг барча турларида нафл ибодатни кўп қилиш билан ном чиқарган эдилар. Оиша онамиз розияллоҳу анҳо нафл ибодатни кўпгина эмас, хўпгина ҳам қилар эдилар.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг намозлари ва дуолари ҳақида қуйидаги ривоятга эътибор берайлик:

«Оиша розияллоҳу анҳо намозда «Бас, Аллоҳ бизга марҳамат қилди ва бизни дўзах азобидан сақлади», оятини ўқир эди ва Роббисига дуо қилганда:

«Менга марҳамат қилгин ва мени дўзах азобидан сақлагин», дер эди».

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг намозлари ҳақида Урва ибн Зубайр розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:

«Эрталаб юрадиган бўлсам, Оишанинг уйига бориб, унга салом беришдан бошлар эдим. Бир куни борсам, у тик туриб, намоз ўқиётган экан. У қироат қилар, дуо қилар ва йиғлар эди. Туравериб зерикиб кетдим. Бозорга бориб ишимни битирдим. Қайтиб келиб қарасам, у яна худди аввалгидек тик туриб, намоз ўқиб йиғламоқда. У киши: «Агар Лайлатул қадрни кўрсам, Аллоҳдан афв ва офиятни сўрайман», дер эди».

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин жуда ҳам кўп рўза тутадиган бўлган эдилар. У киши кўп рўза тутганларидан озиб, заифлашиб ҳам кетар эдилар. Қаттиқ иссиқ кунлари ҳам рўза тутиб юрганлари кўрилар эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан:

«Эй Аллоҳнинг Расули, аёлларга ҳам жиҳод борми?» деб сўраган эдилар. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ҳа. Уларга жиҳод бор. Унда уруш йўқ, ҳаж ва умра», деган эдилар.

Ана ўша ҳадиси шарифга амал қилароқ, Оиша онамиз розияллоҳу анҳо кўп умра ва ҳаж қилар эдилар.

Комилаликлари

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг барча сифатлари ҳам камолот сифатларига даҳлдор эканига шубҳа бўлиши мумкин эмас. У кишининг буюк ҳаётини диққат билан ўрганган уламолар Оиша онамиз розияллоҳу анҳода бошқаларда бўлмаган қирқта комилалик сифатлари бор эканини таъкидлашади. Ана шунинг учун ҳам бу ҳақда бир-икки оғиз сўз айтмоқни раво кўрдик.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг камолот сифатлари ҳақида сўз юритар эканмиз, бу сифатлар рўйхатининг бошида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган ҳадиси шарифлар туришини айтиб ўтмоғимиз лозим. У зот Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳақларида ажойиб мадҳларни айтганлар.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Эй Оиша! Мана бу Жаброил, у сенга салом айтмоқда», дедилар.

2«Ва алайҳиссалому ва роҳматуллоҳи ва баракотуҳу! Эй Аллоҳнинг Расули, сиз мен кўрмаган нарсани кўрасиз», дедим».

Дунёда пайғамбарлардан бошқа кимга Жаброил алайҳиссалом салом айтибдилар?!

Жаброил алайҳиссалом дунёда пайғамбарлардан бошқа Оиша онамиз розияллоҳу анҳога салом айтибдилар.

Мана шу улуғ мақомнинг ўзи бир оламга татийди.

Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Эркаклардан кўпчилик баркамол бўлдилар. Аёллардан фақатгина Марям Имрон қизи ва Фиръавннинг аёли Осиёдан бошқаси баркамол бўлмади.

Оишанинг бошқа аёллардан устунлиги сарийднинг бошқа таомлардан устунлигига ўхшайдир», дедилар».

Иккисини Бухорий, Муслим ва Термизий ривоят қилишган.

Ушбу ҳадиси шарифда аслида аёлларнинг, хусусан, Марям онамиз, Осиё онамиз ва Оиша онамизнинг бошқа аёллардан устун фазллари ҳақида сўз боради.

«Эркаклардан кўпчилик баркамол бўлдилар».

Эркаклардан баркамол бўлганлар рўйхатининг аввалида Пайғамбар алайҳиссаломлар турадилар. Улардан ўзга баркамол эркаклар ҳам бор. Бу ҳақиқат ҳаммага маълум.

«Аёллардан фақатгина Марям Имрон қизи ва Фиръавннинг аёли Осиёдан бошқаси баркамол бўлмади».

Бу икки улуғ зотнинг баркамол бўлишлари Қуръони Каримда биргаликда, алоҳида зикр қилинишларидан ҳам билиб олинади.

Аллоҳ таоло Таҳрим сурасида:

«Аллоҳ иймон келтирганларга Фиръавннинг хотинини мисол қилиб кўрсатди. У (хотин): «Роббим, менга Ўз ҳузурингда, жаннатда бир уй бино қилгин. Менга Фиръавндан ва унинг ишидан нажот бергин ва золим қавмлардан нажот бергин», деб айтди», деган.

Фиръавннинг хотини ўша пайтдаги энг катта подшоҳнинг аёли эди. Емак-киймакда тўкин эди. Нимани хоҳласа, шуни қилиши мумкин эди. Қасрларда, турли неъматлар ичида фароғатда яшашига қарамасдан кофир ва золим эрига ва қавмига қарши чиқди. Аллоҳга иймон келтирди. Аллоҳдан жаннатда уй қуриб беришни сўради. Бу ҳол эса дунё ҳою ҳавасидан устун келишнинг олий мисолидир.

Мўминларнинг иккинчи мисоли Марям бинти Имрондир.

«Ва Марям Имрон қизини (мисол келтирди), у фаржини пок сақлаган эди. Биз унга Ўз руҳимиздан пуфладик ва У Роббисининг сўзларини ҳамда китобларини тасдиқ қилди ва итоаткорлардан бўлди».

Марям Имроннинг қизи Аллоҳга соф эътиқодда бўлганлар ва ўзларини ҳам соф тутганлар. Яҳудийлар туҳмат қилганларидек нопок бўлмаганлар. Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали ўша пок жасадга ўз руҳидан «пуф» дейиши билан Ийсо алайҳиссаломни ато қилган.

«Оишанинг бошқа аёллардан устунлиги сарийднинг бошқа таомлардан устунлигига ўхшайдир».

Энди Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаи мутоҳҳаралари Оиша онамизнинг фазллари ҳақида сўз кетмоқда. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг бошқа аёллардан фазлларини «сарийд» деб номланадиган таомнинг ўша вақтдаги бошқа таомлардан устунлигига ўхшатмоқдалар.

Ўша пайтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаи киромлар яшаб турган жамиятнинг шароити ва таомилига кўра сарийд бош­қа таомлардан афзал таом ҳисобланар эди.

Худди шунга ўхшаш Оиша онамиз ҳам бошқа аёллардан афзал эдилар.

Бу мақомга дунёда ким сазовор бўлибди?!

Бу мақомга дунёда фақат Оиша онамиз розияллоҳу анҳо сазовор бўлдилар.

Термизий ва Бухорий Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Зоти Салосил аскарига бошлиқ қилдилар. Қайтиб келганда:

«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларнинг қайсиси сиз учун энг маҳбубдир?» дедим.

«Оиша», дедилар.

«Эркаклардан-чи?» дедим.

«Унинг отаси», дедилар.

«Сўнгра ким?» дедим.

«Сўнгра Умар», дедилар ва бир неча одамларни санадилар. Бас, мени охирларида қилиб қўймасинлар, деб сукут сақладим».

Аллоҳнинг Расули учун одамларнинг қайсиси энг маҳбуб экан?

Аллоҳнинг Расули учун одамлар ичида Оиша онамиз розияллоҳу анҳо энг маҳбуб эканлар.

Бу мақомга дунёда ким сазовор бўлибди?

Бу мақомга дунёда Оиша онамиз розияллоҳу анҳо сазовор бўлибдилар.

Имом Абу Яъло «Муснад»ида Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:

«Менга ҳеч бир аёлга берилмаган тўққиз нарса берилган:

– Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга уйланишга амр қилинганларида сувратимни олиб тушиб, у зотга кўрсатган.

– У зот менга бикр ҳолимда уйланганлар. Мендан ўзгага бикр ҳолида уйланмаганлар.

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлари менинг қучоғимда туриб, вафот этдилар.

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени уйимда қабрга қўйилдилар.

– Фаришталар менинг уйимни ўраб олган эди. У зотга мен чойшабларида турганимда ваҳий нозил бўлар эди. У зот мени жасадларидан узоқлаштирмас эдилар.

– Мен у зотнинг халифалари ва сиддиқларининг қизиман.

– Менинг узрим осмондан нозил бўлган.

– Мен Покнинг ҳузурида пок яратилганман.

– Менга мағфират ва карамли ризқ ваъда қилинган».

Имом Қуртубий ўз тафсирларида Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг камолот сифатлари ҳақида сўз юритар эканлар, жумладан, қуйидагиларни айтган:

«Баъзи аҳли таҳқиқлар айтурлар:

«Юсуф алайҳиссалом фаҳш ишда туҳмат қилинганда Аллоҳ у кишини бешикдаги гўдак тили ила оқлади.

Марям фоҳишаликда туҳмат қилинганда Аллоҳ у кишини ўғиллари Ийсо алайҳиссаломнинг тили ила оқлади.

Оиша фаҳш ишда туҳмат қилинганда Аллоҳ у кишини Қуръон ила оқлади. Аллоҳ у киши учун гўдакнинг оқлашини ёки набийнинг оқлашини раво кўрмади. Аллоҳ у кишини туҳматдан Ўз каломи ила оқлади».

Дунёда кимни Аллоҳ таоло туҳматдан Ўз каломи ила оқлабди?

Аллоҳ таоло дунёда фақат Оиша онамиз розияллоҳу анҳони туҳматдан Ўз каломи ила оқлаган.

Дорул бақога

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўн саккиз ёшларида ажраб қолган Оиша онамиз розияллоҳу анҳо у зотдан кейин яна қарийб ярим аср умр кўрдилар. У киши бу муборак умрлари давомида бутун Ислом олами диққат марказида мўминларнинг оналари бўлиб ҳаёт кечирдилар. Оиша онамиз розияллоҳу анҳо доимий равишда илм, фатво, тақво, зуҳд, тарбия, одоб, шеър ва бошқа фазилатлар маркази бўлиб турдилар.

Ҳижрий эллик саккизинчи сананинг Рамазон ойи­да Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бемор бўлдилар. Бу улуғ зот беморлик чоғларида ўзларини Бақийъ қабристонига Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа азвожи мутоҳҳаралари дафн қилинган жойга дафн қилишларини васият қилдилар.

Рамазондан ўн саккиз кун ўтганда, душанбадан сешанбага ўтар кечаси Оиша онамиз розияллоҳу анҳо дорул фанодан дорул бақога риҳлат қилдилар.

У киши ўша кечаси витр намозидан кейин дафн қилиндилар. Жанозага жуда кўп одам келди. Ўша кечадаги каби Мадинаи Мунавварада кўп одам йиғилмаган эди.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг жанозаларини буюк саҳобий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ўқидилар. У кишининг қабрларига маҳрамларидан: Абдуллоҳ ибн Зубайр, Урва ибн Зубайр, Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Абдурроҳман ибн Абу Бакр, Абдуллоҳ ибн Абдурроҳман ибн Абу Бакр ва бошқалар тушдилар. Ўша пайтда Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг ёшлари олтмиш олтида эди.

Аллоҳ таоло Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан рози бўлсин. Амин!

muslimaat.uz

Ulug‘ sahobalar qatorida, shubhasiz, Oysha (roziyallohu anho) onamizning nomlari tilga olinadi. Muallima onamiz Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) suyukli rafiqalari edilar. U kishi haqida oyati karimalar tushgan. Oysha (roziyallohu anho) Abu Hurayra, Abdulloh ibn Umar, Anas ibn Molik va Abdulloh ibn Abbosdan (roziyallohu anhum) keyin eng ko‘p hadis rivoyat qilgan. Onamiz hadislarni Rasulullohdan (alayhissalom) bevosita eshitib, rivoyat etganlar. Rasululloh (alayhissalom): “Ey Oysha, Jabroil senga salom keltirdi”, deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).

Otalari Abu Bakr, onalari Ummu Rummon bo‘lib, har ikkalalari ham musulmon bo‘lgan paytda Oysha (roziyallohu anho) dunyoga keldi. U zot yoshligidan o‘ta ziyrak, fahmi tez, zehni o‘tkir qiz edilar. Oysha (roziyallohu anhu) musulmon oilasida imon-ixlosli, taqvoli bo‘lib ulg‘aydi.

Qurayshning fozila ayollaridan biri Havla binti Hakam Payg‘ambarimizga (alayhissalom) Oysha binti Abu Bakr yoki Savda binti Zam’aga uylanishlarini taklif qildi. Chunki u zot Xadicha onamiz vafotlaridan so‘ng ancha yolg‘izlanib qolgan edilar. Oyshadan (roziyallohu anho) rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) menga: «Uch kecha seni tushimda ko‘rdim. Farishta seni yashil harir matoga solib kelar va: “Mana shu sening ayoling”, der edi. Yuzingni ochsam, sen bo‘lar eding. O‘zimcha, agar bu Allohdan bo‘lsa, tushimni o‘ngidan keltirar, der edim» (Imom Buxoriy rivoyati).

Shu tariqa Oysha Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) unashtirildi. Oysha onamiz to‘y ziyofatini bunday eslaydi: “Allohga qasam, to‘yim kuni biror jonliq so‘yilmadi. Sa’d ibn Uboda Rasulullohga (alay­hissalom) hadya qilgan bir tovoq bo‘lib, xotinlar undan galma-gal foydalanishar edi. Nabiy (alayhissalom) mehmonlarga shu tovoqda ovqat va sut keltirdilar”. Asmo binti Yazid (roziyallohu anho) hikoya qiladi: «To‘y kuni Oyshani yasantirdik. Nabiy (alayhissalom) bizga sut tortiq qildilar. Biz: “Ichgimiz kelmayapti”, dedik. Nabiy (alayhissalom): “Ochlik va yolg‘onni birlashtirmanglar”, dedilar». Oyshaga besh yuz dirham mahr berildi.

Muborak xonadonda Oyshaning aqli, ilmi va fikri ziyoda bo‘lib, Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) har bir so‘zlarini yodlab, amallarini o‘rganish harakatida bo‘ldilar.

* * *

Imom Zahabiy “Siyar a’lom an-Nubalo” asarida bunday yozadi: «Bir kuni Abu Bakr (roziyallohu anhu) Oysha onamizning Payg‘ambarimizga (alayhissalom) biroz qo‘rslik qilayotganini ko‘rib, g‘azablandi va: “Sen Rasululullohga (sollallohu alayhi va sallam) ovozingni baland qilyapsanmi?” dedi. Payg‘ambarimiz shunda ota va qizini murosaga chaqirdilar va onamizning ko‘ngliga yoqadigan gap­lar aytdilar. Boshqa paytlari Abu Bakr (roziyallohu anhu) kuyovi bilan qizining kulishib turishganini ko‘rsa: “Aytishib qolganlaringdagi kabi quvonchli paytlarda ham meni sherik qilinglar, der edi» (No‘‘mon ibn Bashir rivoyati).

Oysha (roziyallohu anho) qo‘li ochiq, saxiy edilar. Hadya mollari qancha bo‘lishidan qat’i nazar, ushlab turmay, barini muhtojlarga, haqdorlarga berardilar.

Oysha onamiz Rasuli akramdan: “Meni qanchalik yaxshi ko‘rasiz?” deb so‘rar, u zot: “Arqon tugunidek” deganida, “Siz aytgan tugun qanaqa bo‘ladi?” deb yana savol berardi. “Tugundek tugun-da”, derdilar Payg‘ambar (alayhissalom) tabassum bilan.

Oysha (roziyallohu anho) ilk marta bolalik chog‘larida Qur’oni karimni otalaridan eshitdi. Keyinchalik Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) bevosita eshitib, yod oldilar. Ko‘p holda oyatlar tushishiga ham guvoh edilar. Saodatli damlarini eslab: “O‘z uyimdan nubuvvat xonadoniga ko‘chganimdan keyin Baqara va Niso suralari nozil bo‘ldi. Shu tufayli hujram “vahiy tushgan joy” nomini oldi. Men vahiy payti ham u zotning huzurlarida edim. Salqin havoda ham peshonalari terlab ketardi”, deydi. Odatda vahiy kelgan paytda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ahllari bir oz chetlanib turishgan. Ammo Oysha (roziyallohu anho) Payg‘ambarimizning (alayhissalom) yonlarida turganlarida ham u zotga vahiy tushgan.

Oysha onamiz qisqa muddat bo‘lsa-da, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bilan baxtli, osuda hayot kechirdi. Nabiy (alayhissalom) Oysha onamiz bilan masjidga yonma-yon qurilgan xonada yashadilar.

Hijratning oltinchi yilidagi “Ifk (bo‘hton, tuhmat) voqeasi”dan ko‘p o‘tmay, Alloh taolo Oysha onamizning pokligi haqida oyatlarni nozil qildi.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan keyin ham Oysha onamiz ilmlari va axloqiy fazilatlari bilan boshqalarga o‘rnak, ulamolarning muallimasi va murabbiyasi bo‘ldilar. Katta-katta olim tobeinlarga ustozlik qildilar. Qiyin masalalarda sahobalar har doim Oysha onamizga (roziyallohu anho) murojaat qilishar va undan aniq yechimini eshitishardi. Onamiz Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan so‘ng ham yuksak hurmat ko‘rdilar.

Oysha (roziyallohu anho) hijriy 58 yili 66 yoshida ramazon oyining o‘n yettinchi kuni vafot etdi. Madinadagi Baqiy qabristoniga dafn etildi.

Zamira Qosimova | “Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 10-sonidan

Makkaning ko‘zga ko‘ringan kishilaridan biri bo‘lmish Abu Bakr roziyallohu anhuning Ummu Rummon binti Omir Kanoniya ismli xotinlari bor edi. Bu ayol johiliyat paytida Abdulloh ibn Horisga turmushga chiqib, undan Tufayl ismli o‘g‘il ko‘rgan edi. U vafot etgandan so‘ng Ummu Rummonga Abu Bakr roziyallohu anhu uylangan edilar. Ummu Rummon ham Islomga avvalgilardan bo‘lib kirgan edi. Ana o‘sha Islom fidokorlari bo‘lgan er-xotinning oilasi o‘sha paytdagi eng muvaffaqiyatli islomiy oilalardan hisoblanar edi.

 Ummu Rummon qiz ko‘rdi. O‘shanda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga payg‘ambarlik kelganiga to‘rt-besh yil bo‘lib qolgan edi. Yangi mehmonga «Oisha» deb ism qo‘yishdi.

O‘sha paytda musulmon ota va muslima onadan tug‘ilgan farzand nodir edi. Oisha o‘shandoq nodir farzandlardan bo‘lib, islomiy oilada o‘sa boshladi.

Imom Buxoriy Oisha onamiz roziyallohu anhodan quyidagicha rivoyat qiladilar:

«Esimni tanib, ota-onamni bilibmanki, ikkovlarini Islom dinini din tutganlarini bilaman».

Islomga fidokor ota-onaning tarbiyasida qizcha murg‘akligidan iymonli, taqvoli, ixlosli bo‘lib o‘sdi.

Otasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalarining oqsoqoli, u Zotning eng yaqin sirdoshlari, u Zot bilan yoshligidan birga o‘sgan, payg‘ambarliklariga birinchilardan bo‘lib iymon keltirgan, musulmonlar oz sonli bo‘lgan bir chog‘da u Zotning jonlariga oro kirgan bir odam edi.

Onasi o‘sha payt muslimalariga o‘rnak bo‘ladigan Islom uchun fidokor ayol edi. U bilib turib, turli xavf-xatarlarni o‘z bo‘yniga olib, eri kirgan dinga kirgan vafodor xotin edi. U boshqalardan pokligi va ixlosi bilan ajralib turardi.

Nikoh

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xadicha onamizdan ajrab yolg‘iz qolishlari o‘sha paytdagi barcha musulmonlarni tashvishga solgan edi. Ular Payg‘ambarimizdan bu musibatni qanday aritishni yoxud yengillatishni o‘ylar edilar. Ayniqsa, bunga o‘xshash holatlarni avvaldan ko‘rib, muolaja qilib yurgan tajribali ayollar tezroq chora topishga harakat qilar edilar. Mo‘mina ayollar ichida solihaligi va fozilaligi bilan ajralib turadigan Xavla binti Hakim roziyallohu anho bu haqda u Zotning o‘zlariga gap ochishga jur’at etdi:

«Ey Allohning Rasuli, uylansangiz bo‘larmidi?» dedi.

«Kimga?» dedilar u Zot.

«Qiz xohlaysizmi, juvonmi?» dedi.

«Qiz kim-u, juvon kim?» dedilar.

«Qiz Oisha binti Abu Bakr, juvon Savda binti Zam’a», dedi Xavla binti Hakim.

Nabiy sollallohu alayhi vasallamning Oisha roziyallohu anhoga nisbatan o‘zlarigagina ma’lum sirlari bor edi.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga:

«Menga tushimda sen uch kecha ko‘rsatilding. Farishta seni menga yashil harir matoga solib olib kelar va:

«Mana shu – sening ayoling», der edi. Yuzingni ochsam, sen bo‘lar eding. O‘zimcha, agar bu Allohning O‘zidan bo‘lgan bo‘lsa, tushimni o‘ngidan keltirar, der edim».

Ikki shayx va Termiziy rivoyat qilishgan. Uning lafzi:

«Jabroil Nabiy sollallohu alayhi vasallamga yashil harir matoda Oishaning suvratini olib keldi va:

«Bu – sening bu dunyo va oxiratdagi zavjang», dedi».

Ana shuning uchun ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam darhol rozi bo‘lib Xavla binti Hakimdan o‘z nomlaridan Oisha onamiz roziyallohu anhoga sovchi bo‘lishni iltimos qildilar.

Keyin nima bo‘lganini Imom Tobariy Xavla binti Hakimdan quyidagicha rivoyat qiladilar:

«Abu Bakrning uyiga kirib Oishaning onasi Ummu Rummonni ko‘rdim. Men unga:

«Hoy Ummu Rummon! Alloh sizlarga xayru barakani ravo ko‘rib qoldi!» dedim.

«U nima ekan?!» dedi.

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni Oishaga sovchi qilib yubordilar!» dedim.

«Ko‘nglimdagi ish bo‘libdi. Bir oz kutib tur. Abu Bakr ham hozir kelib qoladi», dedi.

Abu Bakr ham keldi. Men unga:

«Hoy Abu Bakr! Alloh sizlarga xayru barakani ravo ko‘rib qoldi! Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni Oishaga sovchi qilib yubordilar!» dedim.

U o‘zining Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan bo‘lgan holatlarini esladi va:

«Bu u Zotga to‘g‘ri kelarmikan? Axir birodarining qizi?» dedi.

Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga qaytib borib, haligi gapni aytdim. U Zot buni eshitib:

«Uning oldiga qaytib bor va sen mening Islomdagi birodarimsan, men ham sening birodaringman, qizing menga to‘g‘ri keladi, demoqdalar, degin», dedilar.

Men Abu Bakrning oldiga kelib, bor gapni aytdim.

«Meni kutib tur. Hozir kelaman», dedi u.

Ummu Rummon gap nimada ekanini ravshanlashtirish uchun:

«Mit’am ibn Adiy Oishani o‘g‘li Jubayrga so‘ragan edi. Allohga qasamki, Abu Bakr bergan va’dasiga zinhor xilof qilmaydi», dedi.

Abu Bakr Mit’amning oldiga kirganda uning xotini (Murika) Ummu Jubayr ham birga o‘tirgan ekan. Kampir birdan so‘zga kirdi:

«Ey Abu Quhofaning o‘g‘li! Biz sening qizingni o‘g‘limizga olib bersak, hali uni o‘zingning dininingga kiritib, murtad ham qilarsan?!» dedi.

Abu Bakr ayolga hech narsa demadi. Uning eri Mit’amga qarab:

«Bu nima demoqda?» dedi.

«U o‘zing eshitgan gapni aytmoqda!» dedi.

Abu Bakr u yerdan va’dasiga xilof qilmasdan, Allohning o‘zi ishini o‘nglab qo‘yganidan mamnun bo‘lib chiqdi. U tezda uyiga qaytdi va Xavlaga:

«Menga Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni chaqirib kel», dedi.

Havla u Zotni chaqirib keldi. Abu Bakr u Zotga Oishani nikohlab qo‘ydi. U o‘sha vaqtda olti yoki yetti yoshda edi».

U kishining mahrlari besh yuz dirham bo‘lgani ham zikr qilinadi.

Hozirda qiz bolani bunchalik yosh holda erga berishni birov xayoliga sig‘dira olmaydi. Ba’zi bir dushmanlar esa buni dinga, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga qarshi ishlatishga harakat qiladilar. Ammo ikki taraf ham o‘sha vaqtning sharoitiga, urf-odatiga va boshqa omillarga nazar solishni o‘ylab ham ko‘rmaydi. Ha, bu ish o‘sha paytning odati edi. Yosh turib nikohlangan qiz faqat Oisha onamiz emas edilar. Balki u vaqtlarda aksari qizlar xuddi shu tariqa uzatilar edilar. Yosh qizga uylanish faqat u Zotga tegishli bo‘lmay, balki u paytda ko‘pchilik shunday qilar edi. Mit’amning oilasi Oisha onamizga Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan oldin sovchi qo‘ygani ham bunga dalil. Qolaversa, bu to‘la ma’nodagi oila qurish emas, balki unashtirib qo‘yishdek bir gap edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamizni uylariga olib ketmaganlar, aksincha, ma’lum muddatgacha ota-onasi bilan qolib, avvalgidek yashayverganlar.

Hijrat

Yosh bo‘lishlariga qaramay, Oisha onamiz otalarining uyidan turib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tashvishlariga sherik bo‘lar edilar. U kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning hijratlarini tashkil qilishda ham ishtirok etganlar.

Oisha roziyallohu anho aytadilar:

«Bir kuni havo rosa qizigan paytda Abu Bakrning uyida o‘tirgan edik. Birov Abu Bakrga:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yuzlarini to‘sgan hollarida kelmoqdalar», deb qoldi.

Odatda bundoq vaqtda u Zot biznikiga kelmas edilar. Abu Bakr:

«Ota-onam u Zotga fido bo‘lsin. Allohga qasamki, u Zotni bu soatda muhim ish olib kelgan bo‘lsa kerak», dedi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kelib izn so‘radilar. U Zotga izn berildi. U Zot kirdilar va Abu Bakrga:

«Oldingdagilarni tashqariga chiqar», dedilar.

«Otam sizga fido bo‘lsin, ey Allohning Rasuli. Bular – o‘z ahlingiz, xolos», dedi Abu Bakr.

«Menga chiqish uchun izn berildi», dedilar.

«Hamrohlikmi, otam sizga fido bo‘lsin, ey Allohning Rasuli?» dedi Abu Bakr.

U Zot:

«Ha», dedilar. Abu Bakr:

«Ey Allohning Rasuli, anavi ikki ulovimdan birini oling», dedi. U Zot:

«O‘z bahosiga», dedilar.

Oisha aytadi:

«Ikkala otni chiroyli qilib jihozladik. Bir qo‘yni qovurib, meshga joyladik. Opam Asma belbog‘idan yirtib, meshning og‘zini bog‘ladi. Shuning uchun u «Zotunnitoq»–«belbog‘ egasi» deb nomlangan.

So‘ngra Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Savr tog‘idagi bir g‘orga yetib bordilar. Uning ichida uch kecha berkinib yotdilar. Ikkovlarining oldida Abdulloh ibn Abu Bakr ham tunni birga o‘tkazar edi. U yosh, sezgir va o‘tkir zehnli edi. U ikkovlarining oldidan tong qorong‘usida chiqib, tongni Qurayshning huzurida, Makkada tunagandek ottirar edi. U ikkovlari haqida bo‘lgan har bitta gapni yaxshilab eshitib olib, qorong‘u tushishi bilan oldilariga kelar va xabarini yetkazar edi. Abu Bakrning mavlosi Omir ibn Fuhayra qo‘y boqar, xuftondan keyin qo‘ylarni g‘or tepasida rohatlantirardi. Ikkovlari tuzukkina taom, qo‘ylarning sutiga ega bo‘lar, Omir tong qorong‘usida qo‘ylarni qichqirib haydaguncha, tinch bo‘lar edilar. U mazkur uch kechaning har birida shunday qilar edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Bani Dayldan bir mohir kishini ijaraga yo‘l boshlovchi qilib olishdi. U Oss ibn Voil as-Sahmiyning ahli ila ahdnoma uchun qo‘l botirgan edi. U Quraysh kofirlari dinida edi. Ikkovlari unga ishonishdi. Ulovlarini unga berib, uch kechadan so‘ng g‘or og‘zida uchrashishga kelishishdi. U uchinchi kechaning tongida ulovlarni olib ikkovlari oldiga keldi. Ikkovlari bilan Omir ibn Fuhayra ham yurib ketdi. Yo‘l boshlovchi pastqam yo‘llarni tanladi» (Imom Buxoriy rivoyat qilgan).

Ushbu rivoyatdan ma’lum bo‘ladiki, Oisha onamiz roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr roziyallohu anhu hijratining har bir lahzasini ziyraklik bilan kuzatib turganlar, butun vujudlari bilan ular uchun qayg‘urganlar.

Ikki muhojir jo‘nab ketishlari bilan ish tugab qolmagan. Undan keyin ham o‘ziga yarasha tashvishlar chiqib turgan.

Otalari va erlarining xavf-xatar ostida hijrat qilayotganlarini to‘liq anglab yetgan Oisha onamiz eshikning qattiq taqillashidan cho‘chib ketadilar. U kishi gap nimadaligini bilmay turgan joylarida qotib qoladilar. Eshikni opasi Asma ochadi. Tashqarida butun vajohatidan tahdid yog‘ilib Abu Jahl boshliq bir guruh Quraysh johili turar edi. Abu Jahl Asmaga qarab:

«Ey Abu Bakrning qizi, otang qani?» deb baqiradi.

«Allohga qasamki, otam qaerdaligini bilmayman», deb javob beradi Asma. Haqiqatda u otasi qaerda ekanini bilmas edi. U otasini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan chiqib ketganidan keyin ko‘rmagan edi. Abu Jahl jahl ustida Asmaga tarsaki tortib yuborgan edi, bechora qizning qulog‘idagi isirg‘asi uchib ketadi.

Oisha onamiz ana shunday jafolarni boshqalar bilan teng tortar edilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinai Munavvaraga kelib joylashgach, Zayd ibn Horisa roziyallohu anhuni o‘z oila a’zolarini olib kelish uchun Makkai Mukarramaga yubordilar. Zayd ibn Horisa roziyallohu anhuning Makkai Mukarramaga ketayotganidan foydalanib, Abu Bakr roziyallohu anhu o‘g‘li Abdullohga maktub yuborib, oila a’zolarini olib Madinai Munavvaraga kelishni tayinladilar. Hammalari yo‘l hozirligini ko‘rishdi. Kofirlardan yashirin holda uchrashib, hech kimga ko‘rinmay hijrat safarini boshlashdi. Safarning ikki kuni tinch o‘tdi. Keyin Oisha onamizni tuyalari olib qochdi. O‘shanda hammaning boshidan hushini uchirgan bu hodisani Imom Tobaroniy Oisha onamizdan quyidagicha rivoyat qiladilar:

«Muhojir bo‘lib ketayotgan edik. Bir qiyin oraliq yo‘lga yurdik. Birdan men minib olgan tuya chunonam qattiq va yomon qochdiki, Allohga qasamki, onamning: «Voy Oisham! Voy kelinchagim!» deganini hech unutmayman. Tuya meni boshiga mindirib oldi. Shunda birovning: «Tizginni qo‘yib yubor!» deganini eshitdim. Men tizginni tashlab yubordim. Tuya xuddi tagida odam turgandek o‘rnida aylanib qoldi».

Abdulloh ibn Abu Bakr, Zayd ibn Horisa, Tolha ibn Ubaydulloh va Abu Rofe’ roziyallohu anhum qochgan tuyani tezda tutib kelishdi. Muhojirlar Alloh taologa shukr qilib, Madinai Munavvara tomon yo‘llarini davom ettirishdi.

Ular Madinai Munavvaraga yetib kelganlarida Oisha onamiz otalari Abu Bakr roziyallohu anhuning Sunhdagi hovlisiga tushdilar. U kishi o‘sha yerda ikki yil istiqomat qildilar.

To‘y

Hijratning ikkinchi yili Ramazon oyida Alloh Taolo Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshliq mo‘min bandalariga Badr g‘azotida ulkan g‘alabani berdi. Ramazon oyi chiqib, Shavvol keldi. Ana shunda Abu Bakr roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borib, bundan uch yil avval Makkada tuzilgan oilalarini eslariga soldilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz bilan birga yashashga qaror qildilar. U zot bir guruh erkak-ayol ansoriy bilan Abu Bakr roziyallohu anhuning Bani Xazrajdagi uylariga kelishdi. Keyin nima bo‘lganini Oisha onamiz roziyallohu anhodan eshitamiz.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni nikohlariga olganlarida olti yoshli qiz edim. Madinaga keldik. Bani Horis ibn Xazrajga tushdik. Men isitmalab qoldim. Sochim titilib ketdi. Keyin yelkamgacha o‘sdi. Oldimga onam Ummu Rummon keldi. Men dugonalarim bilan halinchak o‘ynayotgan edim. U menga qarab qichqirdi. Men uning oldiga bordim. U mendan nimani xohlashini bilmas edim. U mening qo‘limdan ushlab hovlining eshigigacha yetaklab bordi. Men hansirab turar edim. Bir oz nafasim rostlandi. U bir oz suv olib mening yuzimni va sochimni artdi. So‘ngra hovliga kiritdi. Qarasam, uyda ansor ayollar o‘tirishibdi. Ular:

«Xayr-barakali bo‘lsin, rizqi ro‘zi ulug‘ bo‘lsin!» deyishdi.

Onam meni ularga topshirdi. Ular mening holimni to‘g‘rilashdi. Qarasam, choshgoh paytda oldimga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kirib keldilar. Ular meni u Zotga topshirdilar. Men o‘sha kunlarda to‘qqiz yoshli qiz edim».

Buxoriy rivoyat qilgan.

Urva roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Xadicha Nabiy sollallohu alayhi vasallamning Madinaga hijratlaridan uch yil oldin vafot etdi. U Zot ikki yil yoki shunga yaqin turib turdilar. Keyin Oishani nikohlariga oldilar. U olti yoshli qiz edi. U bilan birga yashashni hijratdan keyin Shavvolda boshladilar. U o‘shanda to‘qqiz yoshli qiz edi»

Buxoriy rivoyat qilgan.

O‘sha kuni boshqa biror narsa ham bo‘lgani yo‘q. So‘yish ham so‘yilmadi. Dasturxon ham yozilmadi. Boshqa biror ish ham qilinmadi. To‘g‘ri, Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhu o‘z odatlari bo‘yicha yuborib turadigan bir siqim narsalarini yubordilar. U kishi bir qadahda sut ham yuborgan edilar. O‘sha sutning bir ozini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ichdilar va qolganini Oisha onamizga tutdilar. U paytlarda boshqa narsaga iloj ham yo‘q edi. Ammo shunda ham agar buni to‘y deyish mumkin bo‘lsa, to‘y marosimi Oisha onamizning umr bo‘yi eslab yuradigan baxtli onlari bo‘lib qoldi. U kishining nazarida Shavvol oyi eng baxtli va barakali oy bo‘lib qoldi. Bu oy Oisha onamiz roziyallohu anho uchun aziz va mahbub oyga aylandi.

Abu Ubayd ibn Musanna aytadilar:

«Oisha onamiz roziyallohu anho o‘z qarindosh ayollarining to‘yi Shavvolda bo‘lishini mustahab sanar edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Shavvoldan meni o‘z nikohlariga oldilar, Shavvolda men bilan birga yashashni boshladilar, u Zotning qay ayollari mendan ko‘ra nasibaliroq, der edilar».

Oisha onamiz roziyallohu anhoning mahrlari besh yuz dirham bo‘ldi.

O‘sha kundan boshlab, Oisha onamiz roziyallohu anho kelinlik uylarida istiqomat qila boshladilar. Bu kelinlik uyi Masjidi Nabaviyga yopishtirib qurilgan bir kichik hujradan iborat edi. Mazkur hujra xom g‘isht va xurmo yog‘ochidan qurilgan edi. Uyning anjomlari ham o‘ziga yarasha edi: ichiga xurmo qipig‘i solingan teri to‘shak, oddiy bo‘yra, eshikka esa jun parda tutilgan edi. Kelinning o‘zlari bo‘lsa, yengil jussali, jikkak qiz bo‘lib, ko‘zlari katta-katta, jamalak soch va qizil yonoqli edilar. Ammo bu kichik hujra ham, o‘sha kichik hujradagi kichik kelin ham butun dunyoga tatir edilar. Xuddi ana shu kichik hujra Alloh taoloning huzuridan vahiy nozil bo‘ladigan bir ulug‘ ma’voga aylandi. Xuddi ana shu kichik hujra Alloh taoloning qiyomatgacha mo‘‘jizasi bo‘lib qoladigan samoviy kitobi — Qur’oni Karimning ko‘pgina oyatlari tushadigan muqaddas makonga aylandi. Xuddi ana shu kichik hujrada Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan son-sanoqsiz hadisi shariflar vorid bo‘ldi, u Sunnatning asl manbasiga aylandi. Xuddi ana shu kichik hujradan Islom ta’limotlari Islom ummatiga taralib, u buyuk ta’limot markazlaridan biriga aylandi. Xuddi ana shu kichik hujra Islom ummatiga ko‘plab foydalar berdi, u ummatning markaziga aylandi. Xuddi ana shu kichik hujra ko‘plab Islom ulamolari to‘planib turadigan mashhur markazga ham aylandi. Xuddi ana shu kichik hujra butun olamga shar’iy ilmlarning teng yarimini tarqatadigan maxzanga ham aylandi.

Xuddi ana shu kichkina kelin shu kichik hujraga kirgan birinchi kundan boshlab, barcha ishlarni o‘z qo‘liga oldi.

Xuddi ana shu kichkina kelin shu kichik hujraga kirgan birinchi kundan boshlab, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga alohida sharoit yaratib, u Zotning mashaqqatlarini teng bo‘lisha boshladi.

Xuddi ana shu kichkina kelin shu kichik hujraga kirgan kundan boshlab, u yerda nozil bo‘ladigan har bitta oyati karimani yodlab, ahkomlarini anglab ola boshladi.

Xuddi ana shu kichkina kelin shu kichik hujraga kirgan kundan boshlab, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan vorid bo‘ladigan har bitta hadisi sharifni yodlab ola boshladi.

Xuddi ana shu kichik kelinning shu kichik hujrasi boshqa hamma hujralar, imoratlar buzilib ketgan bir davrda ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga va u Zotning ikki sohiblariga marqad bo‘lib turibdi.

Xuddi ana shu kichik kelinning butun umr bo‘yi faxrlanib yuradigan yana bir narsalari bor edi: u kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga qiz hollarida tekkan birdan-bir zavjai mutohharalari edilar.

Imom Buxoriy Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Ey Allohning Rasuli, ayting-chi, agar bir vodiyga tushsangiz, unda bir (bargi) yeyilgan daraxt, bir (bargi) yeyilmagan daraxt bo‘lsa, tuyangizni qaysi birida boqar edingiz?» dedi.

«Yeyilmaganida», dedilar u Zot.

Ya’ni (Oisha) Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘zidan boshqa qiz olmaganlariga ishora qilmoqda».

Qiz bilan juvon orasidagi farqni vasf qilish borasida turli xalqlarda turli o‘xshatishlar ishlatiladi. Bu rivoyatda Oisha onamiz qiz bolani bargiga hech narsa tegmagan daraxtga, juvonni esa bargidan biror hayvon yeb ketgan daraxtga o‘xshatmoqdalar. Shu bilan birga, u kishi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan juvonga uylangandan ko‘ra qizga uylangan afzal ekanligi haqida tasdiq ham olmoqdalar.

Nabaviy lutf

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anhoga o‘sha paytda o‘zlariga xos sharoit yaratib berishga harakat qilar edilar. Ko‘pincha u Zot Oisha onamiz roziyallohu anhoning kichik yoshdaliklarini e’tiborga olib, u kishining darajalariga tushar edilar. Qisqa qilib aytadigan bo‘lsak, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anhoga nabaviy lutf ko‘rsatar edilar.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

 «Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida qo‘g‘irchoq o‘ynar edim. Dugonalarim kelar edilar va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan tortinib qolar edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularni men tomon yo‘llab qo‘yar edilar».

 Muslim rivoyat qilgan.

Imom Ahmad va Imom Abu Dovud Oisha onamiz roziyallohu anhodan keltirgan rivoyatda quyi­dagilar aytiladi:

«Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam men bilan musobaqalashgan edilar, men u Zotdan o‘zib ketdim. Bir muddatdan so‘ng mening go‘shtim og‘irlashganda yana men bilan musobaqalashib, mendan o‘zib ketdilar va haligi bilan biru bir, dedilar».

Qarang, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anho bilan yugurish musobaqasi o‘tkazgan ekanlar. Bu yugurish musobaqasi o‘tgan paytda u Zotning yoshlari ellik uchdan o‘tgan edi. Keyingi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Oisha onamizdan o‘zib ketgan yugurish musobaqasida esa u Zotning yoshlari undan ham katta bo‘ladi.

Imom Buxoriy, Muslim va Nasaiy Oisha onamiz roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Abu Bakr kirganida, oldimda ansoriylarning qizlaridan ikki qizcha Buos kuni ansorlar aytgan narsani qo‘shiq qilib aytayotgan edilar. Ikkovlari qo‘shiqchi emasdilar. Shunda Abu Bakr:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning uylarida shaytonning nag‘masi bo‘lyaptimi?!» dedi. O‘sha kuni, Iyd kuni edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Ey Abu Bakr, har bir qavmning bayrami bor. Bu bizning bayramimizdir», dedilar.

Boshqa bir rivoyatda:

«Abu Bakr u(Oisha)ning oldiga Mino kunlarida kirganda uning huzurida ikki qizcha qo‘shiq aytar va duff (doira) chalar edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam esa kiyimlariga burkanib uxlab yotar edilar. Abu Bakr ikkovi (qiz)­ni so‘kib to‘xtatdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshlarini ochib:

«Tek qo‘y ularni, ey Abu Bakr, bu kunlar Iyd kunlari», dedilar», deyilgan.

Bu rivoyatda zikr qilingan ikki qizchaning biri Humoma, ikkinchisi Hasson ibn Sobitning qizi edi.

Buos Madina yaqinidagi bir joyning nomi bo‘lib, u yerda Avs va Xazraj qabilalari orasida urush chiqib, bir yuz yigirma yil davom etgan. Bu urushda Avs qabilasi g‘olib kelgan bo‘lsa ham, adovat uzoq davom etgan.

Faqat Islom kelganidan keyingina adovat ko‘tarilgan. Arablarning odati bo‘yicha o‘sha Buos urushida ikki taraf faxr uchun maqtanib baytlar ayt­gan. Mazkur baytlar xalq orasida keng tarqalgan. Rivoyatda zikri kelgan ikki qizcha ham o‘sha baytlarni yod aytishgan.

Ikkinchi rivoyatda «Mino kunlari» deyilishidan hodisa Qurbon iydi kunlari bo‘lib o‘tgani bilinadi.

Imom Buxoriy, Muslim va Nasaiy Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Iyd kuni edi. Qoralar qalqon va nayzalarni o‘ynashar edi. Yoki men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘radim yoki u Zot:

«Tomosha qilishni xohlaysanmi?» dedilar.

«Ha», dedim.

U kishi meni orqalariga turg‘izdilar. Yuzim u kishining yuzlariga tegib turardi. U Zot bo‘lsalar:

«Ey Bani Arfidalar, davom etaveringlar», derdilar.

Bu hol, to men malol olgunimcha davom etdi. Keyin:

«Bo‘ldingmi?» dedilar.

«Ha», dedim.

«Ketaver», dedilar.

Boshqa bir rivoyatda:

«Habashiylar kelib, Iyd kuni masjidda sakrab raqs tusha boshladilar. Bas, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam meni chaqirdilar. Men boshimni u Zotning yelkalariga qo‘yib, ularning o‘yinlariga nazar sola boshladim. Bu hol o‘zim nazar solishdan qaytgunimcha davom etdi», de­yilgan.

Bani Arfida habashiylar nomi. Ularning katta bobolarining nomi Arfida bo‘lgan.

Imom Termiziy Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tirgan edilar. Shovqin va bolalarning ovozini eshitdik. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam turdilar. Qarasak, bir habashiya childirma chalib, o‘yin tushmoqda. Atrofida bolalar.

«Ey Oisha, bu yoqqa kel, qaragin», dedilar u zot.

Borib, jag‘imni Rasulullohning yelkalariga qo‘yib u(habashiya)ga nazar sola boshladim. U Zot:

«To‘ymadingmi? To‘ymadingmi?» der edilar.

Men u Zotning huzurlarida o‘z manzilamni bilish uchun, yo‘q, der edim.

Birdan Umar paydo bo‘ldi. Odamlar u(habashiya)ning atrofidan qochib ketishdi.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Men insu jinning shaytonlari Umardan qochganlarini ko‘rmoqdaman», dedilar.

Men qaytdim».

Bu hodisalarning barchasida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning Oisha onamiz roziyallohu anhoning hollarini e’tiborga olganlari va u kishiga nabaviy lutf ko‘rsatganlarining guvohi bo‘lmoqdamiz.

Ifk

Xuddi shu jangdan qaytishda Ubay boshliq munofiqlar Oisha onamiz haqida «ifk» (bo‘hton) tar­qatishdi.

Gapni boshqa yoqqa burib, haqiqatdan chetga chiqish, yolg‘ondan uydirma to‘qish, bo‘hton va ig‘vo qilish arab tilida «ifk» deyiladi.

Munofiqlar Oisha onamizga nisbatan bo‘hton uyushtirishdi. Ularning bo‘htoniga ba’zi musulmonlar ham qo‘shilishdi. Orada katta fitna chiqdi. Oisha onamizni zino qilganlikda ayblay boshlashdi. U kishiga nisbatan uyushtirilgan ifk tamomila ig‘vo, bo‘hton, tuhmat va uydirmadan iborat edi.

U tarixda «Ifk hodisasi» nomi bilan mash­hur bo‘lib, tafsiloti barcha ishonchli masdarlarda Oisha onamiz roziyallohu anhoning o‘zlaridan rivoyat qilingan. U kishi bunday hikoya qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safarga chiqishni iroda qilsalar, xotinlari orasida qur’a tashlar edilar. Kimga qur’a chiqsa, uni o‘zlari bilan birga olib ketar edilar. Yurishlardan birida u Zot oramizda qur’a tashladilar. Menga tushdi. U kishi bilan safarga chiqdim. U vaqtda hijob farz bo‘lgan edi. Meni havdajda (ichiga odam tushadigan qilib to‘qilgan savat) ko‘tarib yurishar edi. Men uning ichiga tushib olar edim.

Rasululoh sollallohu alayhi vasallam o‘sha jang­laridan forig‘ bo‘lgunlaricha yurdik, so‘ngra ortga qaytdik. Madinaga yaqinlashganimizda, kechasi jo‘nash haqida jar chaqirildi. Jo‘nash haqi­dagi xabarni yetkazganlarida o‘rnimdan turib, askarlardan uzoqlashdim. Qazoi hojatdan qaytayotib, ko‘ksimni ushladim, qarasam, munchog‘im tushib qolibdi. Ortimga qaytib, uni izlay boshladim. O‘sha yerda ushlanib qoldim. Meni olib yuradigan kishilar kelib, havdajimni tuyamga ortishibdi. Ular meni havdaj ichida deb o‘ylashibdi. O‘sha vaqtda ayollar yengil bo‘lishar edi, go‘shtlari oz edi. Juda oz taom yer edik. Odamlar havdajni ko‘tarishganda, uning yengilligiga e’tibor berishmabdi. U vaqtda yoshim ham kichik edi. Ular tuyani joyidan qo‘zg‘atib jo‘nab ketaverishibdi. Munchoqni topdim. Ular turgan joyga keldim. Askarlar ketib bo‘lgan ekan. Ulardan biror kishi qolmabdi. O‘sha yerda qimirlamay turishga qaror qildim. Ular mening qolib ketganimni bilib qaytib kelishadi, deb o‘yladim.

O‘tirgan joyimda ko‘zim uyquga ilinibdi. Safvon ibn Mu’attal as-Silmiy askarlardan ortda qolgan va dam olib, kechroq jo‘nashni ko‘zlagan ekan.

(Imom Buxoriy rivoyatlarida askarlarning ortidan unutib qoldirilgan narsalarni yig‘ishtirib olib ketishga vazifador edi, deyilgan.)

Bas, u men turgan joyga kelibdi. Uxlayotgan odamning qorasini ko‘ribdi. Oldimga kelib, meni tanibdi. Meni tanib, istirjo’ aytganidan (ovoz chiqarib: «Inna lillahi va inna ilayhi roji’un!» deganidan) uyg‘onib ketdim. Darrov jilbobim ila yuzimni to‘sdim. Allohga qasamki, u menga biror so‘z aytmadi. Men uning istirjo’idan bosh­qa hech bir so‘zini eshitmadim. U pastga tushib, tuyasini cho‘ktirdi. Tuyaning oldingi oyoqlarini juda pastlatdi. Men tuyaga mindim. U ulovini yetaklab yo‘lga tushdi. Shunday qilib, askarlarga yetib oldik. Ular kecha oxirida to‘xtab, manzilga tushgan ekanlar.

Mening to‘g‘rimda kim halokatga uchrasa, uchradi. Gunohning kattasini ko‘targan Ubay ibn Salul bo‘ldi.

Madinaga yetib keldik. Men u yerda bir oy kasal bo‘lib yotib qoldim. Odamlar ifk ahlining gap-so‘zlarini avj oldirishar, men esa hech narsani sezmas edim.

Kasallik paytimda meni shubhaga solgan narsa shu ediki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam odatda kasal bo‘lgan chog‘larimda boshqacha lutf ko‘rsatar edilar. Endi bo‘lsa, «Anavuningizning holi qanday?» der edilar-u, qaytib chiqib ketardilar. Mana shu holat meni shubhaga solar edi. Tuzalgunimcha ham yomonlikni sezmabman.

Bir kuni Ummu Mistoh bilan qazoi hojat qiladigan joyga chiqdim. Unday joylarga faqat kechasi chiqar edik. U vaqtlarda tahoratxonalar qilgan emasdik. Arablarning eski odatlari bo‘yicha, devorlarning ostida qazoi hojat qilar edik.

Shunday qilib, men Ummu Mistoh bilan (u Abu Rahim ibn Muttolib ibn Abdu Manofning qizi, onasi Saxr ibn Omirning qizi, Abu Bakr Siddiqning xolalari) chiqib, hojatdan qaytib kelayotganimizda Ummu Mistoh kiyimini bosib olib, qoqilib ketdi va:

«Mistoh halok bo‘ldi!» dedi.

«Juda yomon gap aytding! Badrda ishtirok etgan odamni ham so‘kasanmi?!» dedim men unga.

«Ey azizam, uning nima deganini eshitganing yo‘qmi?!» dedi u.

«U nima dedi?» deb so‘radim.

U menga ifk ahlining gaplari haqida xabar berdi. Kasalimga kasal qo‘shildi. Uyga qaytganimda oldimga Rasululloh kirib:

«Anavuningizning holi qanday?» dedilar.

«Izn bersangiz, ota-onamning oldiga borsam», dedim.

O‘shanda ulardan xabarning haqiqatini bilmoqchi edim. Menga u Zot izn berdilar. Ota-onamning oldilariga bordim. Onamga:

«Ey onajon, odamlar nimalar deyishmoqda?» dedim.

«Ey qizginam, o‘zingni ortiqcha qiynama, Allohga qasamki, har bir ko‘zga yaqin ayolni eri yaxshi ko‘rsa-yu, kundoshlari ko‘p bo‘lsa, shunaqa gapni ko‘paytirib yuborishadi», dedi u kishi.

«Subhanalloh! Odamlar shu gaplarni gapirishdimi-ya?!» dedim.

Kechasi bilan yig‘lab chiqdim. Tong otguncha ko‘z yoshim to‘xtamadi, ko‘zimga uyqu ham kelmadi. Kunduzi ham yig‘lay berdim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vahiy kelavermaganidan keyin Ali ibn Abu Tolib va Usoma ibn Zaydni chaqirib, ahlidan ajrash haqida maslahat qildilar. Usoma Rasulullohga u Zotning ahlida hech qanday ayb ko‘rmagani va ularga nisbatan o‘zida muhabbat borligi haqida so‘zladi.

«Ey Allohning Rasuli, ular – sizning ahlingiz, Allohga qasamki, ular haqida faqat yaxshilikni bilamiz, xolos», dedi.

Ali ibn Abu Tolib bo‘lsa:

«Ey Allohning Rasuli, Alloh sizni siqib qo‘ygani yo‘q. Undan boshqa ayollar ham ko‘p. Joriyadan so‘rang, aytib beradi», dedi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Bariyrani chaqirib, undan:

«Ey Bariyra, unda shubhaga soladigan biror narsa payqadingmi?» deb so‘radilar.

«Yo‘q! Sizni Payg‘ambar qilib yuborgan Zot nomi ila qasamki, men unda ko‘rgan bitta ayb bor, u ham bo‘lsa, yoshi kichikligida xamirning oldida uxlab qolib, qo‘yga yegizib qo‘yardi, xolos», dedi u.

Shundan keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam borib, o‘sha kuni Ubay ibn Salulning uzr so‘rashini talab qildilar. U Zot minbarda turib:

«Menga ahlim xususida ozor yetkazgan odamdan kim uzr olib beradi? Allohga qasamki, men o‘z ahlimdan yaxshilikdan boshqa narsa ko‘rmadim. Batahqiq, menga faqat yaxshilik qilib yurgan odamni gap qilishdi. U mening ahlim huzuriga faqat men bilan kirar edi», dedilar.

Shunda Usayd ibn Huzayr roziyallohu anhu o‘rnidan turib:

«Ey Allohning Rasuli, Allohga qasamki, men undan uzr olib beraman. Agar u Avsdan bo‘lsa, bo‘ynini uzamiz. Agar u birodarlarimiz xazrajiydan bo‘lsa, nima amr qilsangiz, o‘sha amringizni bajaramiz», dedi.

Xazrajliklarning boshlig‘i Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhu o‘rnidan turib:

«Yolg‘on gapirding! Allohga qasamki, uni o‘ldirmaysan va unga qodir ham emassan», dedi.

Bu gapni eshitgandan keyin Usayd ibn Huzayr roziyallohu anhu Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhuga bunday javob qaytardi:

«Sen yolg‘on gapirding! Allohga qasamki, albatta, uni o‘ldiramiz. Sen munofiqsan! Munofiqlarni himoya qilmoqdasan!»

Ikki qabila – Avs va Xazraj achchiqlanib, bir-birlari bilan urushib ketay dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam esa minbarda turib, ularni hovurlaridan tushirar edilar. Hammalari jim bo‘lgandan keyingina minbardan tushdilar.

O‘sha kunni ham yig‘lab o‘tkazdim. Ko‘zimdan yosh tinmadi, uyqum yana kelmadi. So‘ngra kechasi bilan ham yig‘lab chiqdim. Ko‘zimdan yosh quyilaverdi, uyqum ham kelmadi. Ota-onam oldimda edilar. Ikki kechayu bir kunduz yig‘ladim. Yig‘layverib, jigarim yorilib ketsa kerak, deb o‘ylagan edim.

Ota-onam oldida yig‘lab turgan chog‘imda ansorlardan bir ayol kirishga izn so‘radi. Unga izn berdim. U ham o‘tirib, menga qo‘shilib yig‘lay boshladi.

Biz shu holatda turganimiz ustiga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kirib keldilar. O‘tirdilar. Mening haqimda gap-so‘zlar aytilgandan beri yonimga o‘tirmagan edilar. U kishiga bir oy mening ishim haqida vahiy kelmay turib qoldi. O‘tirganlaridan keyin tashahhud aytdilar va undan so‘ng:

«Menga sening haqingda shu-shu gap-so‘zlar yetdi. Agar sen aybsiz bo‘lsang, Alloh taolo, albatta, seni oqlaydi. Agar gunohga yaqinlashgan bo‘lsang, Allohga istig‘for ayt, unga tavba qil. Chunki banda gunohini e’tirof etib, tavba qilsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul etadi», dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam gaplarini tamom qilishlari bilan ko‘zyoshim taqa-taq to‘xtadi. Otamga:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ayt­gan gaplari uchun javob bering», dedim. U kishi:

«Allohga qasamki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nima deyishimni ham bilmayman», dedilar.

Keyin onamga:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning gaplariga javob bering», dedim.

«Allohga qasamki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nima deyishimni ham bilmayman», dedilar onam.

Men hali yosh edim, Qur’ondan ham ko‘p o‘qimasdim, o‘zim gap boshladim:

«Allohga qasamki, bilishimcha, mening haqimda odamlarning gaplarini eshitdinglar. U gaplar ko‘ksingizda joylashib qoldi. Unga ishondingizlar ham. Agar men sizlarga, men aybsizman, desam, bunga ishonmaysizlar. Agar men bir ishni e’tirof qilsam, Alloh bilib turibdi, men aybsizman, siz buni tasdiq etasiz. Allohga qasamki, men bilan siz hozir xuddi Yusufning otasiga o‘xshaymiz, u aytgan gaplarni eslang:

«(Mening ishim) go‘zal sabr qilishdir. Sizlar vasf qilayotgan narsada esa Allohning O‘zi yordam so‘ralguvchidir», dedim.

So‘ngra borib joyimga yotib oldim. Holbuki, o‘sha paytda Allohga qasamki, o‘zimning aybsiz ekanimni, albatta, Alloh meni oqlashini bilar edim. Lekin, Allohga qasamki, Alloh taolo mening haqimda tilovat etiladigan vahiy tushirishini gumon ham qilmagan edim. O‘zimcha, mening ishim Alloh taolo tilovat qiladigan narsaga arzimaydigan ish deb o‘ylardim. Lekin, o‘zimcha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir tush ko‘rsalar-u, o‘shanda Alloh meni oqlasa, derdim. Allohga qasamki, u Zot joylaridan qimirlamay, ahli baytdan birortasi tashqariga chiqmay turib, Alloh Payg‘ambariga vahiy nozil qildi. U Zot vahiy kelganda tushadigan holatga tushdilar. So‘ngra kulib, oddiy holatlariga qaytdilar. U Zotning birinchi aytgan gaplari menga:

«Ey Oisha! Allohga hamd ayt! U seni oqladi!» deyishlik bo‘ldi. Shunda onam menga:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga o‘rningdan tur!» dedilar.

«Allohga qasamki, men u Zotga o‘rnimdan turmayman. Allohdan o‘zgaga hamd ham aytmayman. Mening oqlovimni nozil qilgan Zot Udir», dedim.

Alloh taolo ushbu o‘n oyatni nozil qildi.

«Albatta, ifkni keltirganlar o‘zingizdan bo‘lgan bir usba (to‘da)dir. Uni o‘zingizga yomonlik deb hisoblamang. Aksincha, u siz uchun yaxshilikdir. Ulardan har bir kishi uchun o‘zi qilgan kasb­ning gunohi bordir. Ulardan (gunohning) kattasini ko‘targan kimsaga buyuk azob bordir.

U(ifk)ni eshitgan vaqtingizda mo‘minlar va mo‘minalar o‘zlari haqida yaxshi gumonga borib: «Bu ochiq-oydin ifk-ku!» desalar bo‘lmasmidi?!

U(ifkchi)lar o‘sha(ifk)ga to‘rtta guvoh keltirsalar bo‘lmasmidi?! Bas, guvohlarni keltira olmagan chog‘da ana o‘shalar o‘zlari Allohning huzurida yolg‘onchidirlar.

Agar dunyoyu oxiratda sizlarga Allohning fazli, marhamati bo‘lmaganida, o‘zingiz ichiga sho‘ng‘igan narsa uchun sizni, albatta, buyuk azob tutar edi.

O‘shanda siz u(ifk)ni tillaringiz ila ilib olar, og‘zingiz ila o‘zingiz bilmagan narsani gapirar edingiz va u (ifk)ni o‘zingizga yengil sanardingiz. Holbuki, u Allohning nazdida buyukdir.

Uni eshitgan chog‘ingizda: «Bizga buni gapirmog‘imiz to‘g‘ri kelmas. O‘zing poksan! Bu katta bo‘htondir!» desangiz bo‘lmasmidi?!

Agar mo‘min bo‘lsangiz, hargiz u(ifk)ga o‘xshash narsaga qaytmasligingizni Alloh sizga va’z-nasihat qilur.

Alloh sizga oyatlarni bayon qilur. Va Alloh o‘ta biluvchi, o‘ta hikmatli Zotdir.

Albatta, iymon keltirganlar ichida fahsh tar­qalishini yaxshi ko‘radiganlarga bu dunyoyu oxiratda alamli azob bordir. Alloh biladi, sizlar bilmassizlar.

Agar sizlarga Allohning fazli, marhamati bo‘lmaganida… Va, albatta, Alloh o‘ta shafqatli va rahimli bo‘lmaganida…

Ey iymon keltirganlar! Shaytonning izidan ergashmang. Kim shaytonning izidan ergashsa, bas, albatta, u fahsh va munkarga buyuradir. Agar sizlarga Allohning fazli va marhamati bo‘lmaganida abadul-abad ichingizdan biror kishi poklana olmas edi. Lekin Alloh O‘zi xohlagan kishini poklar. Alloh o‘ta eshituvchi, o‘ta biluvchi Zotdir».

Oisha roziyallohu anhu yana bularni aytadilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mening ishim haqida Zaynab binti Jahshdan ham so‘ragan ekanlar.

«Ey Zaynab, nima bilgansan, nima ko‘rgansan?» deb so‘rabdilar.

«Ey Allohning Rasuli, uning haqida faqat yaxshilikni bilaman», debdi Zaynab.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ayollari ichida faqat Zaynabgina men bilan shuhrat talashar edi. Ammo taqvodorligi tufayli Alloh taolo uni saqladi. Ammo singlisi Hamna ifk egalari bilan birga halok bo‘ldi».

Tarixda «Ifk hodisasi» nomi ila mashhur bo‘lgan hodisaning tafsiloti mana shulardan iborat.

Dunyodagi eng pok ayollardan biri, eng vafoli yostiqdoshlardan bittasi, mo‘minlarning onasi, Sarvari Olamning suyukli jufti halollari, Siddiqning qizi siddiqa Oisha onamiz ifkka uchrab, gap-so‘z bo‘ldilar, o‘zlarining pokliklarini ochiq-ravshan bilib turganlariga qaramay, bu bo‘htondan yurak-bag‘rilari tilka-pora bo‘ldi. Ikki kechayu bir kunduz tinmay yig‘ladilar, agar Rasuli Akram kelib, gap boshlamasalar, Alloh biladi, yana qancha yig‘lar edilar.

Bu ifk Abu Bakr Siddiqdek sahobiyni, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning eng yaqin do‘stlarini ham parishon qildi. Jigargo‘shalari Oisha onamiz yig‘lab kelganlarida nima qilishni bilmay qoldilar. Holbuki, u kishi hammaga maslahat berib, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib yurgan odam edilar. Oisha onamiz u kishiga murojaat qilib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning gaplariga javob berishni so‘raganlarida, nima deyi­shimni bilmayman, dedilar.

Abu Bakr Siddiqning jufti halollari, Oisha onamizning volidai mehribonlari Ummu Rummonning holatiga qarang! Dard, alamda yonayotgan jigargo‘shasini ovutish uchun nima deyishini bilmay, kundoshi ko‘p xotin shunday bo‘ladi, dedilar. Holbuki, kundoshlar Oisha onamizning pokliklariga Allohning nomi bilan qasam ichib, guvohlik bermoqdalar. Qizini himoya qilishga shunchalik urinayotgan odam qizlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning gaplariga javob qaytaring, desalar, nima deyishimni bilmayman, deganini qarang!

Tuhmat va bo‘htonga uchragan Safvon ibn Mu’attalni olaylik. U Rasuli Akramning eng ixlosli, fidoyi sahobalaridan biri. Ana o‘shanday toza, pok, taqvodor odam o‘zining Payg‘ambari, yo‘lboshchisi, ustozi, shafoatchisi Muhammad sollallohu alayhi vasallamning suyukli xotinlari bilan zino qilganlikda tuhmatga uchrab tursa!..

Shuning uchun ham chiday olmay, ifkka qo‘shilganlardan biri Hasson ibn Sobit roziyallohu anhuning boshiga qilich bilan urib, o‘ldirib qo‘yishiga sal qolgan.

Ali ibn Abu Tolibni, Usoma ibn Zaydni, Ummu Mistohni, Oisha onamizning yonlariga kirib qo‘shilib yig‘lagan ansoriy ayolni, Bariyrani, Zaynab binti Jahsh onamizni va boshqalarni qarang. Qanchalik tashvish, qanchalik kuyunish. Ha, Oisha onamizga qarshi uyushtirilgan ifk butun bir ummatni tashvishga solgan edi.

Tashvish chekayotgan ummatning boshida uning Payg‘ambari Muhammad mustafo sollallohu alay­hi vasallam turar edilar. Chunki bu ifk aslida Oishai Siddiqaga emas, Safvon roziyallohu an­huga ham emas, Muhammad sollallohu alayhi vasallamga, Sarvari Olamga, Rohmatan lil Olamiynga, Sayyidul Mursaliynga, Xotamun Nabiy­yinga qarshi qaratilgan edi.

Islom dushmanlari u Zotning oilalari orqali shaxslarini yomonotliq qilib, Islom dinini qoralamoqchi, unga futur yetkazmoqchi bo‘lishdi. U Zoti bobarakot nihoyatda qiyin bir holga tushdilar. Gap hammayoqqa yoyilib ketgan, uni rad qilish uchun juda ham kuchli dalil kerak. Lekin qani o‘sha dalil?

Buning ustiga, ba’zi musulmonlar, hatto Hasson ibn Sobit, Mistoh ibn Asosa kabi ko‘zga ko‘ringan odamlar ham ifkka qo‘shilmoqda. Alloh taolo tomonidan olamlarga rahmat qilib yuborilgan Zot bo‘htonga uchrab, nima qilishlarini bilmay turibdilar. Hali Usoma ibn Zayddan, hali Ali ibn Abu Tolibdan, hali Bariyradan, hali xotinlari Zaynab binti Jahshdan maslahat so‘ramoqdalar. Masjidda minbardan turib, odamlardan o‘z ahllari uchragan musibatda yordam so‘ramoqdalar. Qayinotalari, qa­yinonalari huzurlarida eng suyukli xotinlari Oisha onamizga, rostini ayt, gunohing bo‘lsa, tavba qil, Alloh tavba qilganni kechiradi, deb turibdilar. Boshqa vaqtda kelib turgan vahiy ham, mana, bir oy bo‘libdiki, tushmay qo‘ydi.

Ammo bu narsalar hammasi insoniy o‘lchovlar ichidagi holatlardir. Bu ishlarning hech biri hikmatdan xoli emas edi. Faqat hodisa shu qadar kutilmagan va shu qadar tahlikali va shu qadar olamshumul ediki, hamma o‘zini yo‘qotib qo‘ygan edi.

Nihoyat, barcha ishni hikmat ila qiladigan Alloh taoloning O‘zi aralashib, hammasini o‘z joyiga keltirdi. Yuqorida zikr etilgan o‘n oyatda Oisha onamizni oqladi. Hamma, hatto Oisha onamizning o‘zlari ham, menga oqlov tushdi, dedilar.

Lekin oyatlarda Oisha onamizning ismlari ham, sifatlari ham yoki birorta belgi ham zikr qilinmagan. Chunki shunga o‘xshash holatlarda qanday yo‘l tutish kerakligi haqida umumiy qoidalar bayon qilinmoqda. Chunki gap, avval aytilganidek, Oisha onamizning shaxslari ustida emas, Islom bilan Islom dushmanlari orasidagi kurash haqida ketmoqda edi.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning o‘zlari ke­yinchalik ifk hodisasi haqida so‘z ketganda iftixor bilan, mening uzrim osmondan tushgan, der edilar.

Bu haqiqatni hamma yaxshi bilar edi. Buyuk sahobiy Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu Oishai Siddiqa uzri osmondan nozil bo‘lgan birinchi ayoldir, deb yurar edilar.

Alloh taoloning Oisha onamizni oqlab shuncha oyati karimalarni nozil qilishi u kishining sharafiga sharaf qo‘shdi. Bu oqlov Kalomullohga qo‘shildi. Uni mo‘min-musulmonlar qiyomatgacha tilovat qilib, tilovati ila ibodat qilib yuradigan bo‘lishdi.

 «Bu sizning birinchi barakangiz emas…»

Oisha onamiz roziyallohu anhoning sabablaridan Alloh taolo musulmon ummatiga qo‘pgina yaxshiliklar, jumladan, yengilliklar bergan vaqt­lar ko‘p bo‘lgan.

Imom Buxoriy Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga u Zotning safarlaridan biriga chiqdik. Bayda yoki Zotul Jayshda ekanimizda munchog‘im uzilib ketdi. Uni axtarish uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam turib qoldilar. U kishi bilan birga odamlar ham turib qolishdi. Ularning suvlari yo‘q edi. Odamlar Abu Bakr­ning oldiga borib:

«Oishaning nima qilganini ko‘rmaysanmi?! Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni va u Zzot bilan birga odamlarni ham tutib qoldi-ku! Odamlar suvi bor joyda ham emaslar, o‘zlari bilan suvlari ham yo‘q», dedilar.

Abu Bakr kelganida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sonimga boshlarini qo‘yib uxlab qolgan edilar. Bas, u (Abu Bakr) menga:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni va odamlarni tutib qolding. Ular suv bor joyda ham emaslar, ular bilan suvlari ham yo‘q», dedi.

Abu Bakr meni itob qilib, Alloh nima deyishini xohlagan bo‘lsa, o‘shani dedi va qo‘li bilan biqinimga turta boshladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sonimga boshlarini qo‘yib yotganlarigina meni qimirlashdan man qilar edi. U Zot ham uxlab turib, suvsiz bo‘lib qoldilar.

Bas, shunda Alloh tayammum oyatini nozil qildi.

«Bas, pok tuproq ila tayammum qilinglar», dedi. Usayd ibn Huzayr (u naqiblardan biri edi):

«Ey Oli Abu Bakr, bu sizning birinchi barakangiz emas», dedi.

Oisha aytadilar:

«So‘ng men mingan tuyani turg‘izgan edik, munchog‘imni o‘shaning tagidan topdik.

Alloh musulmonlarga ruxsatni bergandan keyin otam:

«Allohga qasamki, ey qizim, sening bunchalik muborak ekaningni bilmagan ekanman. Alloh sen musulmonlarni tutib qolganing uchun ularga qanchalar baraka va osonlik berdi-ya!» dedi».

Oisha onamizning munchoqlari tushib qolgan Bayda yoki Zotul Jaysh nomli joylar Madinai Munavvara bilan Makkai Mukarrama orasidagi ma’lum joylardir.

Ushbu hodisa bilan tanishar ekanmiz, saodat zamonida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam boshliq sahobai kiromlar hayotidan, o‘sha o‘xshashi yo‘q ajoyib jamiyatning o‘rnakli hayotidan bir lavhaning shohidi bo‘ldik. Bu ulug‘ hayot sodda va kamtarona ham edi.

Oisha onamizning munchoqlari tushib qolib, oxirgi zamon Payg‘ambari boshliq butun boshli bir askarni to‘xtatib qolgan, ularni mashaqqatga solgan munchoqlari o‘n ikki dirham (tiyin) qiymatga ega bo‘lib, uni hazrati Oisha opalari Asma roziyallohu anhodan qarzga olib taqqan edilar. Lekin xuddi ana shu o‘n ikki dirhamlik munchoq musulmonlarga qiyomat kunigacha osonlik yaratuvchi hukm – tayammum haqidagi Qur’on oyatining nozil etilishiga sabab bo‘ldi.

Ha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning davrlaridagi Islom jamiyati hayoti ana shundoq ajoyib hayot edi. Bu hayotga Alloh taoloning O‘zi aralashib, goho Rasuli orqali, goho Qur’on orqali tuzatishlaru yo‘llanmalar yuborib turar edi.

Yo‘qolgan munchoq ham, bir sahobiyning xatosi ham olamshumul ahamiyatga molik ishga aylanib ketishi hech gap emas edi.

Buning ustiga Islom jamiyatining ayol kishiga bo‘lgan ehtiromini qarang! O‘n ikki dir­hamlik munchoq uchun qanchalik ishlar bo‘lib ketdi. Oisha onamizga bo‘lgan bu hurmat Payg‘ambarning xotini bo‘lganlari uchun, erlarining mavqe’lari uchun, sahobalar tomonidan bo‘layotgan tilyog‘lamachilik yoki xushomad emas edi. Balki ko‘pchilikning chin qalbdan qilayotgan ehtiromi edi.

Ba’zi kishilarning Oisha onamiz ustilaridan u kishining otalari Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuga shikoyat qilishlari shuni ko‘rsatib turibdi. Ya’ni norozi bo‘laman, shikoyat qilaman, deganlarga yo‘l ochiq edi. O‘sha shikoyat qilgan kishilarga hech kim bir narsa demagani fikrimiz to‘g‘ri ekaniga dalildir.

Mazkur oddiy va sodda, pok va oliy, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning boshchiliklaridagi, sahobalarning ishtiroklaridagi va eng muhimi, Alloh taoloning aralashuvidagi namuna bo‘larli hayot o‘zining barcha baland-pasti bilan Qur’onning hayotga tatbiqi va qiyomatgacha mo‘min-musulmonlarga o‘rnak bo‘lishi, turli hukm­lar va hikmatlar kelib chiqishi bilan ahamiyatli edi.

Oisha onamiz roziyallohu anho ana o‘shandoq hayotning qoq markazida edilar.

U kishining ana o‘sha ajoyib hayot markazida ekanliklari gohida musulmonlar uchun katta foyda keltiradigan hukmlar tushirilishiga ham sabab bo‘lar edi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hajga borganlarida Oisha onamiz roziyallohu anho ham birga edilar. U kishi yo‘lda hayz ko‘rib qolganlar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilariga kirganlarida yig‘lab o‘tirganlarini ko‘rib hol so‘raganlar. U kishi, bu yil hajga kelmasam ham bo‘lar ekan, deganlar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam gap nimada ekanini darhol anglab, hayz ko‘rib qolgan bo‘lsang kerak, deganlar.

Tasdiq javobini olganlaridan keyin Oisha onamiz roziyallohu anhoga tavofdan boshqa hamma amallarni ado qilaverishni amr qilganlar va pok bo‘lganlarida tavof qilib olishlari mumkinligini aytganlar.

Mana shu hukmga hozirgacha amal qilib kelinmoqda.

Haj amallari tamom bo‘lgandan keyin Oisha onamiz roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga arz qilib, barcha odamlar ham haj, ham umra qilganlarida men faqat haj qilibgina ketamanmi, deganlar. Shunda u Zot Oisha onamiz roziyallohu anhoga Tan’im nomli yerga chiqib niyat qilib, umra qilib olishni amr qilganlar. Bu ishni bajarishda u kishiga ukalari Abdurrohman ibn Abu Bakr yordamchi bo‘lishini tayinlaganlar. Abdurrohman ibn Abu Bakr roziyallohu anhu Oisha onamizni Tan’imga olib chiqib, umra qildirgan.

Ushbu amalni hozirgi kunda ko‘plab nafl umra qiluvchi musulmonlar amalga oshirishadi.

Ushbu va bunga o‘xshash boshqa amallarning hammasi Oisha onamiz roziyallohu anhoning sabablari bilan shariatimizga kirib qolgan.

O‘zaro buyuk muhabbat

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Oisha onamiz roziyallohu anhoning o‘rtalaridagi o‘zaro muhabbat ajoyib bir holatda edi. O‘sha payt­ni vasf qilgan kitoblardagi rivoyatlarni o‘qir ekanmiz, bu nafis holatdan zavqlanmay ilojimiz yo‘q.

Oxirgi zamon Payg‘ambari bo‘lmish Muhammad sollallohu alayhi vasallam bilan u Zotning mahbuba zavjai mutohharalari Oisha onamiz roziyallohu anhoning oralaridagi o‘zaro muhabbat keng ma’nodagi bo‘lib, uni atroflicha mulohaza qilish va o‘rnak olish lozim.

Albatta, bu ma’nolarni to‘liq anglashimiz uchun rivoyatlarga murojaat qilamiz.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga:

«Albatta, sen mendan qachon rozi bo‘lsang ham bilaman. Mendan qachon achchiqlangan bo‘lsang ham bilaman», dedilar.

«Uni qaerdan bilasiz?» dedim.

«Qachon mendan rozi bo‘lsang, Muhammadning Robbisi ila qasamki, undoq emas!» deysan. Qachon achchiqlangan bo‘lsang, Ibrohimning Robbisi ila qasamki, undoq emas!» deysan», dedilar.

«To‘g‘ri! Allohga qasamki, ey Allohning Rasuli, ismingizdan boshqani hijron etmayman», dedim».

Muslim rivoyat qilgan.

Mana shu hadisi sharifda ikki tarafning bir-birlariga nozik qarashlari va iltifotlari ochiq bayon etilmoqda.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anhoning gaplaridagi bir og‘iz so‘zning o‘zgarishidan u kishining ruhiyatidagi kulliy o‘zgarishni anglaganlar.

Oisha onamiz roziyallohu anho bo‘lsalar ana o‘sha o‘zlaridagi o‘zgarishni juda noziklik bilan yuzaga chiqarganlar.

Ikki taraf bir bo‘lganda esa bir-birlariga ochiq aytganlar.

Oisha onamiz roziyallohu anho o‘z navbatlarida, ya’ni o‘zlariga ajratilgan vaqtda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan hech ajrashni istamas edilar. Agar biror sababga ko‘ra u Zotdan ajrab qolsalar, izlashga tushar edilar.

Imom Muslim, Termiziy, Nasaiy va Abu Dovud Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Bir kecha Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni o‘rinda yo‘qotib qo‘ydim. Izlasam, qo‘lim oyoqlarining ostiga tegdi, u Zot sajdagohda ekanlar, ikki oyoqlari tik turgan ekan. O‘zlari bo‘lsa:

«Allohumma a’uzu birizoka min saxatika va bimu’ofotika min uqubatika, a’uzu bika minka, laa uhsiy sino’an alayka. Anta kama asnayta ala nafsika», der edilar».

Bu rivoyatda uxlab yotgan Oisha onamiz roziyallohu anho ko‘zlarini uyqudan ochganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning joylarida yo‘qligini sezib, izlashga tushganlari bayon etilmoqda.

Ibn Moja, Termiziy va Ahmad rahmatullohi alayhilar Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni kechalardan birida yo‘qotib qo‘ydim. So‘ng u Zotni izlab chiqdim. Qarasam, u Zot Baqiy’da boshlarini osmon tomon ko‘tarib turgan ekanlar:

«Ey Oisha, Alloh va Uning Rasuli sendan chetlashidan xavf qildingmi?», dedilar.

«Siz ba’zi ayollaringizga borgansiz, deb gumon qiluvdim», dedim.

«Albatta, Alloh Sha’bonning yarimidagi kechada dunyo osmoniga tushadi va Kalbning qo‘ylari juni adadidan ko‘proqni mag‘firat qiladi», dedilar.

Bilamizki, «Baqiy’» – Madinai Munavvaradagi mashhur qabriston. Bu qabriston bilan Oisha onamizning hujralari orasida bir oz masofa bor. U kishi yarim kechadan so‘ng Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni izlab borishlari oradagi muhabbatning alomati bo‘lmasa, nima bo‘lishi mumkin edi?

Imom Abu Dovud rahmatullohi alayhi Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam misvok qilar va misvokni yuvishim uchun menga berar edilar. Men darhol avval o‘zim misvok qilar va so‘ngra uni yuvib, u zotga berar edim».

Bu hadisi sharifda Oisha onamiz roziyallohu anho misvok borasida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning bir odatlarini bayon qilmoqdalar. Bu ko‘proq oilaviy sharoitda bo‘ladigan holat bo‘lib, uni aynan Oisha onamiz rivoyat qilishlari juda ham tabiiydir.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak og‘iz va tishlarini tozalab bo‘lganlaridan keyin, tish tozalagich (misvok)ni yuvib qo‘yishni odat qilgan ekanlar. Bu hol ham shaxsiy pokizalikka kiradi.

Inson tishini va og‘zini tozalaganda unga og‘izdagi narsalar ilashadi. Ana o‘sha narsalardan misvokni tozalab qo‘yish kerak. Chunki ular misvokda qolsa, zarar keltiradi.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga bo‘lgan cheksiz muhabbat va hurmatlari shu yerda yana bir bor yaqqol namoyon bo‘lmoqda. U Zotdan misvokni olib, darhol o‘zlari misvok qilgach, so‘ngra yuvishlari shuni ko‘rsatadi.

Albatta, bu buyuk muhabbat samarasidan bo‘lak narsa emas.

Gohida ana shu buyuk muhabbat qattiq sinovlarga uchragan. Agar aytish joiz bo‘lsa, bu sinovga Alloh taoloning O‘zi ham aralashgan. Avval o‘sha sinov haqida ma’lumot olaylik, keyin biror narsa dermiz.

Imom Ahmad ibn Hanbal bu haqda Jobir roziyallohu anhudan quyidagilarni rivoyat qiladilar:

«Abu Bakr roziyallohu anhu Rasululoh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kirish uchun kelganlarida odamlar u Zotning eshiklari oldida turishgan edi.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ichkarida o‘tirgan edilar. Abu Bakr roziyallohu anhuga izn berilmadi.

So‘ngra Umar roziyallohu anhu keldi. Izn so‘radilar, unga ham izn berilmadi. Keyin Abu Bakr va Umar roziyallohu anhumoga izn berildi, ular ichkariga kirdilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam jim o‘tirardilar. Umar roziyallohu anhu (o‘zicha) bir gap qilay, shoyad Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xursand bo‘lsalar, deb:

«Ey Allohning Rasuli, Zaydning qizi (Hazrati Umarning xotini) hozirgina mendan nafaqa so‘ragan edi, bo‘yniga boplab tushirdim!» dedilar.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam kulib yubordilar, tishlari ko‘rinib ketdi. So‘ngra:

«Manavilar ham atrofimni o‘rab olib, nafaqa so‘rashmoqda», dedilar.

Abu Bakr roziyallohu anhu Oishani urgani o‘rinlaridan turdilar.

Umar roziyallohu anhu Hafsani urgani turdilar. Ikkovlari ham:

«Rasulullohdan u kishining huzurlarida yo‘q narsani talab qilasizlarmi?» deyishdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularni qaytardilar. Shundan so‘ng «xiyor» deb nomlangan ushbu ikki oyat nozil bo‘ldi:

«Ey Nabiy, jufti halollaringga: «Agar bu dunyo hayotini va uning ziynatini iroda qilsangiz, kelinglar, sizlarni bahramand qilay va chiroyli bo‘shatish ila bo‘shatib qo‘yay», deb ayt.

Ya’ni, hayoti dunyo matohlaridan keragini beray-da, sizlarni taloq qilay.

«Agar Allohni va Uning Rasulini va oxirat diyorini iroda qiladigan bo‘lsangiz, bas, albatta, Alloh sizlardan go‘zal amal qilguvchilarga ulug‘ ajrni tayyorlab qo‘ygan», deb ayt».

Ushbu ikki oyatdagi buyruqqa binoan, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam har bir ayollaridan yoki bu dunyo hayoti va uning ziynatini, yoki Alloh, Uning Rasuli va oxiratni ixtiyor qilishini so‘rab chiqishlari kerak edi.

U zoti bobarakot bu ishni Oisha onamizdan boshladilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anhoga:

«Men senga bir ishni aytaman. Shoshilmasdan, ota-onang bilan maslahat qilib javob bergin», dedilar.

Oisha onamiz:

«U qanday narsa?» dedilar.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam:

«Ey Nabiy, jufti halollaringga» oyatini o‘qib berdilar.

Oisha onamiz:

«Siz haqingizda ota-onam bilan maslahat qilamanmi?! Yo‘q! Men Allohni va Uning Rasulini ixtiyor qilaman. Sizdan iltimos, nimani ixtiyor qilganimni boshqa xotinlaringizga aytmasangiz», dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Alloh taolo meni qo‘pol qilib emas, muallim va yengillatuvchi qilib yuborgan, ulardan kim sening nimani ixtiyor qilganingni so‘rasa, aytib beraman», dedilar.

Keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam barcha jufti halollariga ikki ixtiyordan birini tanlashga izn berdilar, hammalari Oisha onamiz tanlagan narsani tanladilar.

Oisha onamiz roziyallohu anho esa Allohni va Uning Rasulini ixtiyor qilgan edilar. Ana shundoq nozik bir paytda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ixtiyor qilish haqidagi so‘rovni Oisha onamizdan boshlaganlari bejiz emas. U zot Oisha onamizdan, albatta, ijobiy javob chiqishi va bu javob boshqa onalarimizga ham o‘z ta’sirini qo‘rsatishiga ishonganlaridan shundoq qilgan bo‘lsalar ajab emas.

Bu yerda Nabiy sollallohu alayhi vasallam bilan Oisha onamiz roziyallohu anhoning oralaridagi o‘zaro buyuk muhabbat barcha Islom ummatiga xayr-baraka kelishiga sabab bo‘ldi, desak, zarracha mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz.

Ziyrakliklari

Oisha onamiz roziyallohu anho juda ham ziyrak inson edilar. U kishining ziyrakliklari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shanlariga oid ishlarda yana ham hassoslashib ketar edi. Buni Oisha onamiz roziyallohu anhoning yahudiylarning Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga qarshi ishlatgan hiylalarini fahmlab qolib, ularning dodini berganlaridan bilib olsa ham bo‘ladi.

Muhaddislardan Ibn Abu Hotim Oisha onamizdan bunday rivoyat qiladilar:

«Payg‘ambar alayhissalom huzurlariga yahudiylar kirib kelib:

«As-somu alayka, ey Abul Qosim!» (Ya’ni, senga o‘lim bo‘lsin) dedilar.

Oisha onamiz ularga:

«Va alaykum as-somu», dedilar.

Shunda Payg‘ambar alayhissalom:

«Hoy Oisha! Alloh taolo fahsh so‘zlarni xush ko‘rmaydi», dedilar.

Oisha:

«Ularning as-somu alayka (senga o‘lim bo‘lsin) deganini eshitmadingizmi?» dedi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Mening «va alaykum» (sizlarga ham), deganimni eshitmadingmi?» dedilar».

Yahudiylar har bir narsada hiyla ishlatib, Rasulullohga va musulmonlarga yomonlik qilishning payida bo‘lardilar. Hatto ular salomlashish paytida ham «As-salomu alaykum» (sizga tinchlik bo‘lsin) deyish o‘rniga tillarini burib, «As-somu alaykum (sizga o‘lim bo‘lsin)» deb sezilmaydigan qilib aytishardi.

Oisha onamiz roziyallohu anho ziyraklik qilib ularning o‘z gaplarini o‘zlariga qaytargan edilar.

Ishonchli dardkash

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘pgina dardlarini Oisha onamiz bilan bahamlashar edilar. Oisha onamiz u zotning ishonchli dardkashi edilar.

Imom Buxoriy va Muslim rahmatullohi alay­him Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni Bani Zurayq yahudiylaridan Lubayd ibn A’sam ism­li bir yahudiy sehrladi. Hatto Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir narsani qilganlikni xayol qilar edilar, ammo qilmasdilar.

Nihoyat, bir kuni yoki bir kechasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam duo qildilar. So‘ngra yana duo qildilar. So‘ngra yana duo qildilar. Ke­yin:

«Ey Oisha, sezdingmi? Alloh men U zotdan fatvo so‘ragan narsam haqida fatvo berdi. Huzurimga ikki kishi keldi. Ulardan biri bosh tarafimga, boshqasi ikki oyog‘im tarafida o‘tirdi. Bas, boshim tarafdagi ikki oyog‘im tarafdagiga yoki ikki oyog‘im tarafdagi boshim tarafdagiga:

«Bu kishining dardi nima?» dedi.

«Sehrlangandir», dedi unisi.

«Uni kim sehrladi?» dedi.

«Lubayd ibn A’sam», dedi unisi.

«Nima ila?» dedi.

«Taroqqa, taraganda tushgan sochga va erkak xurmodan qilingan idishga», dedi unisi.

«U narsa qaerda?» dedi.

«Zu Arvon qudug‘ida», dedi unisi.

Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalaridan bir guruh odam ila o‘sha yerga bordilar. Keyin (qaytib kelib):

«Ey Oisha, Allohga qasamki u(quduq)ning suvi hinoning ivitilganiga o‘xshab ketibdi. U yerdagi xurmolar xuddi shaytonlarning boshlariga o‘xshaydi», dedilar.

«Ey Allohning Rasuli, uni kuydirib yuborganingizda edi», dedim.

«Yo‘q. Ammo menga Alloh ofiyat berdi. Odamlarga biror yomonlik qo‘zimasin, dedim. Amr qildim, uni ko‘mishdi», dedilar.

Bu hodisa haqida shunga o‘xshash boshqa rivoyatlar ham bor. Ularda bu yerda zikr qilinmagan boshqa tafsilotlar ham zikr qilingan. Shuning­dek, bu rivoyat va unda zikr qilingan hodisa haqida turli ixtiloflar ham bor.

Ba’zi kishilar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga sehr ta’sir qilsa payg‘ambarliklariga futur yetib qolmaydimi, degan mulohazalarni ham qilganlar.

Muhaqqiq ulamolarimiz, sahih hadislarda sobit bo‘lgan narsa inkor qilinmaydi, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga nisbatan sehr qilinganligi ma’lum va mashhur, lekin u zotga qilingan sehr payg‘ambarliklariga futur yetkazmaganligi ham sobit, deganlar.

Bizga bu o‘rinda kerak joyi Oisha onamiz roziyallohu anhoning Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga dardkash bo‘la olish fazllaridir.

Vidolashuv

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hajdan zulhijja oyidan besh kun qolganda qaytib keldilar. Yangi, o‘n birinchi hijriy yilning birinchi oyi Muharram ham o‘tdi. Safar oyining oxiriga kelib, dushanba kuni xastaliklari boshlandi.

Olamlarning sarvari, oxirgi zamon Payg‘ambari Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamning bemorliklari og‘irlashib qolganda onalarimizdan Oisha onamiznikida qolishga ijozat so‘radilar. Ular ijozat berishdi.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam bemor bo‘lganlarida ayollari orasida navbat ila aylandilar. U zot:

«Men ertaga qaerda bo‘laman? Men ertaga qaerda bo‘laman?» der va Oishaning uyiga oshiqar edilar. Mening kunim bo‘lganda sokin bo‘ldilar».

Buxoriy va Muslim rivoyat qilishgan. Uning lafzida:

«Mening kunimni izlab, men bugun qaerdaman, men ertaga qaerda bo‘laman?» der edilar. Oishaning kuni kech kelayotgandek tuyular edi u zotga. Mening kunim bo‘lganda Alloh u zotni ko‘ksim bilan bo‘ynim orasida qabz qildi».

Ushbu rivoyatda bemor chog‘larida ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz roziyallohu anhoning huzurlarida bo‘lishga qanchalar oshiqqanlari ravshan ko‘rinib turibdi. U zot Oisha onamiz roziyallohu anhoning hujralariga yetib kelishlari bilan ko‘ngillari o‘rniga tushib tinchlandilar.

Ana shu vaqtdan boshlab Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bemorliklariga asosan Oisha onamiz roziyallohu anho qaray boshladilar. Shuning uchun ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vafot etishlaridan oldingi holatlari, gap-so‘zlari Oisha onamiz roziyallohu anho tomonidan rivoyat qilinadi. Bularning barchasi u kishining fazllari ro‘yxatiga yozilishi turgan gap.

Imom Buxoriy Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning menga suyanib turib:

«Ey bor Xudoyo! Meni mag‘firat qilgin. Menga rahm qilgin. Meni rafiqqa yetishtirgin», deganlarini eshitdim».

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu duolarni xastaliklari davrida, Oisha onamiz roziyallohu anhoning hujralarida yotganlarida qilganlar.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning «meni rafiqqa yetishtirgin» deganlaridagi rafiqdan murod, farishtalarning oliy to‘plamidir. Ular Rafiqi A’lo deyiladi.

Ammo bundan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bemorlik paytlarida o‘zlariga o‘lim tilagan ekanlar, degan xulosaga kelmaslik lozim. O‘ziga o‘lim tilash joiz emas. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam nojoiz ishni zinhor qilmaganlar. Bu yerdagi gaplarining ma’nosi, vaqti-soati yetib vafot etganimda meni Rafiqi A’loga yetishtirgin, degan istakdir.

Imom Buxoriy, Muslim va Termiziylar Abu Muso roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bemor bo‘lib, og‘irlashib qoldilar. Bas, u zot:

«Abu Bakrga amr qilinglar, odamlarga namozga o‘tsin», dedilar.

«U yumshoq odam, agar sizning maqomingizga tursa odamlarga namoz o‘qib bera olmaydi», dedi Oisha.

«Abu Bakrga amr qilinglar, odamlarga namozga o‘tsin», dedilar u zot. U yana o‘z gapini qaytardi.

«Abu Bakrga ayt. Odamlarga namoz o‘qib bersin. Albatta, siz(ayol)lar Yusufning sohibalarisiz», dedilar u zot.

Bas, unga xabar keldi va u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hayotliklarida odamlarga namozga o‘tdi».

Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu ko‘ngli yumshoq, namozda ko‘p yig‘laydigan kishi edilar.

Bu holni yaxshi bilgan qizlari Oisha onamiz, mazkur vasf sohibi bo‘lgan otalari hazrati Abu Bakrning Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning maqomlarida turib namozga o‘tishlari maqsadga muvofiq bo‘larmikan, degan mulohazaga keldilar va bu mulohazani u zotga aytdilar.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam xuddi Oisha onamizning gaplarini eshitmagandek, yana avvalgi gaplarini takrorladilar.

Oisha onamiz Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bemorlik tufayli gapimni yaxshi eshitmadilar deb o‘ylab, o‘zlarining avvalgi gaplarini takrorladilar.

Shunda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam mazkur ishni Oisha onamizning o‘zlariga topshirdilar. Sen, Abu Bakrga ayt, odamlarga namoz o‘qib bersin, dedilar.

Shu bilan birga, ayollarda shunga o‘xshash tasarruf oldindan borligini eslatib, «Albatta, siz ayollar Yusufning sohibalarisiz», dedilar.

Yusuf alayhissalomning qissalarida ayollarning turli tasarruflari haqida so‘z ketgan. Jumladan, Misr Azizining xotini va uning tasarruflari bayon qilingan. Chunki o‘sha ayol zohirda bir ishni qilib, botinda boshqa narsani ko‘zlagani bor. U zohirda uyiga ayollarni chaqirib, mehmon qiladi. Ammo aslida ularga Yusuf alayhissalomni ko‘rsatib, hayron qilmoqchi bo‘ladi.

Oisha onamiz roziyallohu anho ham bu maqomda, Abu Bakr yumshoq ko‘ngil, demoqdalar, ammo aslida u imom bo‘lsa, odamlar tarqab ketarmikan, degan gap bor edi.

Imom Muslim Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Men hech bir nabiy dunyo va oxiratdan birini tanlash ixtiyoriga qo‘yilmaguncha o‘lmasligini eshitib yurar edim. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan oldingi xastaliklarida ovozlari xirillab qolganda:

«Alloh ne’mat bergan nabiylar, siddiqlar va shahidlar bilan birga. Ular qandoq ham yaxshi rafiqlar!» deganlarini eshitdim. Ana o‘shanda, u zotga ixtiyor qilish vaqti kelganini angladim».

Imom Buxoriy va Muslim Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sog‘lik chog‘larida:

«Hech bir nabiy jannatdagi o‘z o‘rnini ko‘rmay turib, ixtiyoriga qo‘yilmay turib, zinhor qabz qilinmagan», der edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlariga (o‘sha holat) kelganda, boshlari sonimda turganda u zot bir muddat hushlaridan ketdilar. So‘ngra ko‘zlarini ochib shift­ga tikildilar va:

«Ey bor Xudoyo! Rafiqi A’loga», dedilar. Shunda «u zot bizni ixtiyor qilmayotirlar», dedim va sog‘lik vaqtlarida zikr qilgan gaplarini nimaligini bildim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam so‘zlagan oxirgi so‘z:

«Ey bor Xudoyo! Rafiqi A’loga», deyishlari bo‘ldi».

Buxoriy Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«U zotning oldilarida suvli bir meshcha yoki kosa bor edi. U zot qo‘llarini suvga solib, yuzlariga surta boshladilar va:

«Laa ilaha illalloh. Albatta, o‘limning sakaroti bor», der edilar. Keyin qo‘llarini tik qilib, Rafiqi A’loga, deya boshladilar. Oxiri qabz bo‘lib, qo‘llari osilib tushdi».

Bu deganlari men A’lo Rafiqqa, Allohning huzuriga ketmoqdaman, deganlari edi. Shuning uchun ham Pay­g‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga nisbatan «o‘lim» va «vafot» so‘zlari o‘rniga tushungan doiralarda «Rafiqi A’loga intiqol qildilar» istilohi ishlatiladi.

U zot ana shundoq holatda turganlarida qabzi ruh qilindilar, qo‘llari pastga tushdi. Odam bolasining afzali, payg‘ambarlarning oxirgisi, olamlarning Sarvari bo‘lgan zot ana shu tariqa foniy dunyodan boqiy dunyoga o‘tdilar.

Bu hodisa hijriy o‘n birinchi sana o‘n ikkinchi Rabiul avval, dushanba kuni zavoldan ke­yin bo‘ldi. O‘shanda u zoti bobarakotning yoshlari oltmish uchda edi.

Oisha onamiz roziyallohu anho niyatlariga yarasha oxirigacha Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muhabbatlari va xizmatlarida bo‘ldilar.

Ilm dengizi

Oisha onamiz roziyallohu anhoga nisbatan ilm dengizi degan iborani ishlatsak bo‘ladimi, deb bir oz o‘yladik ham. Ammo bu o‘ylanish, u kishi bu nomga loyiqmilar yoki yo‘qmi, degan ma’noda emas, balki bu nom u kishiga munosibmikan, degan mulohaza ila bo‘ldi. Oxiri Oisha onamiz roziyallohu anhoning ilmning cheksiz ummoni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ilmlaridan suv ichganlarining e’tiboridan bu istilohni sarlavha qilib oldik.

O‘ylab ko‘radigan bo‘lsak, ilm dengizi bo‘lishi uchun faqat ummon yonida bo‘lish yoki undan suv ichishning o‘zi kifoya qilmaydi. Balki o‘sha ilmni qabul qilib olib, uni dengizga aylantirish qobiliyati ham bo‘lishi zarur. Oisha onamiz roziyallohu anhoda ana o‘sha shartlarning hammasi mavjud edi.

Oisha onamiz roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yonlarida bo‘lishlari bilan birga yosh, o‘tkir zehnli, kuchli hofizali, yuksak farosatli va ilmga o‘ch zot edilar. U kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan turli masalalarni so‘rab charchamas edilar.

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam:

«Mening ummatimdan kimning ikkita farati bo‘lsa, Alloh uni o‘shalar tufayli jannatga kiritadi», dedilar.

«Sizning ummatingizdan bitta farati, bo‘lgan odam-chi?» dedi Oisha.

«Bitta farati bor odamni ham, ey muvaffaq qilingan», dedilar.

«Sizning ummatingizdan farati bo‘lmagan odam-chi?» dedi Oisha.

«Men ummatimning faratiman. Hech mening­ (vafotim)ga o‘xshash musibatga uchramaslar», dedilar.

«Farat» deb arab tilida bir guruh otliqlardan oldin borib, ularning kelishlariga dam oladigan joyni tayyorlab turuvchiga aytiladi.

Ota-onadan oldin vafot etgan yosh bolalarni «farat» deb nomlanishini o‘sha bolaning ularga jannatdan joy tayyorlashini ko‘zda tutib aytilgan.

Bizning tilimizda ham diniy ma’lumotlari bor doiralarda «farat» so‘zi o‘z ma’nosida ishlatilib kelingan. Falonchining bolasi farat bo‘libdi, de­yilsa, yosh bolasi o‘libdi, deb tushunilgan.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning Oisha onamizga, ey muvaffaq qilingan, deb murojaat qilishlari Oisha onamizning qadrlari qanchalar ulug‘ ekanini ko‘rsatadi. Chunki muvaffaq qilingan, deganlari Alloh har bir narsada muvaffaqiyat bergan, deganidir.

Haqiqatda ushbu hadisi sharifda aytilganidek, Oisha onamiz roziyallohu anho ilm borasida Alloh taolo tomonidan muvaffaq qilingan edilar. Alloh taoloning O‘zi u kishining ilmiga baraka bergan edi.

Oisha onamiz roziyallohu anho Qur’oni Karimni to‘liq va puxta yod bilganliklari bilan shuhrat topgan edilar. Ulumul Qur’on nomli ilm mutaxassislari birinchi bo‘lib, Qur’oni Karimni to‘liq va puxta yod olgan zotlar haqida so‘z yuritganlarida Oisha onamiz roziyallohu anhoning ismlarini dast­labkilardan yodga olishadi.

Shu bilan bir qatorda, Oisha onamiz roziyallohu anho Qur’oni Karimning tafsirini ham juda yaxshi bilganlar.

U kishining oyati karimalarni tafsir qilishlariga misol keltiraylik.

Imom Buxoriy qilgan rivoyatda quyidagilar aytiladi:

«Alloh taolo:

«Agar bir ayol o‘z eridan pisand qilmaslik va yuz o‘girish sodir bo‘lishidan qo‘rqsa», degan.

Bu oyat haqida Oisha:

«Bu bir xotin eri bilan bo‘lishi, er unga qaramay qo‘yishi, uni taloq qilib boshqaga uylanishni istaganda, ayol unga, meni o‘zing bilan olib qol, taloq qilma, so‘ngra mendan boshqaga uylanaver, nafaqa va taqsimni nima qilsang o‘zing bilasan, de­yishi haqidadir. Ana o‘sha to‘g‘risida Alloh taolo:

«Ikkovlari o‘zaro sulh qilsalar, ularga gunoh yo‘qdir, sulh yaxshidir, degan», dedi».

Agar xotin kishi o‘z ixtiyori ila o‘zining eridagi ba’zi huquqlaridan voz kechsa joizligi, u haqlarni ado etmagani uchun er gunohkor bo‘lmasligi Qur’oni Karimda bayon etilgan ekan. Oisha onamiz o‘sha oyati karimani ushbu rivoyatda tushuntirib bermoqdalar.

Imom Buxoriy qilgan rivoyatda aytiladi:

«Oisha roziyallohu anhodan Alloh taoloning:

«Alloh sizlarni behuda qasamlaringiz tufayli muoxaza qilmaydi», degan qavli haqida rivoyat qilinadi:

«Bu oyat birovning «Yo‘q! Vallohi!» va «Ha! Vallohi!» kabi gapi haqida nozil qilingan».

Oisha onamiz roziyallohu anho o‘qish-yozishni biladigan nodir kishilardan edilar. O‘sha vaqtda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning sahobalaridan kim o‘qish-yozishni bilsa, komil degan unvon berilar edi.

Ko‘plab mashhur sahoba erkaklar o‘zlari hal qila olmagan masalalarni hal qilib berishni Oisha onamizdan so‘rashar edi.

Abu Muso roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sahobalariga qay bir hadis ishkol bo‘lib Oishadan so‘rasak, albatta, uning huzurida ilmni topar edik», dedi».

Termiziy rivoyat qilgan.

Imom Muslim, Abu Dovud, Termiziy va Nasaiylar Abu Atiyya roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Masruq ikkimiz Oishaning oldiga kirib:

«Ey mo‘minlarning onasi, Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sahobalaridan ikki kishi, ikkovlari ham yaxshilikka bo‘sh kelmaydilar.

Birlari iftor bilan (shom) namozni tezlatadi.

Boshqasi esa, iftor bilan (shom) namozni ort­ga suradi?» dedik.

«Ikkovlaridan qay biri iftorni va namozni tezlatur?» dedi.

«Abdulloh ibn Mas’ud», dedik.

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shundoq qilur edilar», dedi.

Boshqasi Abu Muso edi».

Tobe’inlardan Abu Atiyya va Masruq roziyallohu anhular ikki katta sahobiyning iftorni tez qilish va shom namozini erta o‘qish bo‘yicha ikki xil ish tutayotganlarini mulohaza qilishadi. Shu bilan birga, ikkovidan qay birining tutayotgan ishi sunnatga muvofiq ekanini bilmoqchi bo‘lishadi. Buning uchun esa, Oisha onamizga murojaat qilishgan. Oqibatda, iftorni vaqti kirishi bilan qilish va shom namozini ham ertaroq o‘qish Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning odatlari ekani ma’lum bo‘ldi. Bu sinovda Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu yutib chiqqan.

«Sunan» egalari Abdulaziz ibn Jurayj roziyallohu anhudan rivoyat qilishadi:

«Oishadan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nima ila Vitr o‘qishlarini so‘radik. U kishi:

«Birinchi rak’atda «Sabbihisma Robbika»ni, ikkinchi rak’atda, «Qul yaayuyuhal kofiruun»ni, uchinchi rak’atda «Qul huvallohu ahad» va «Mu’avvazatayni»ni o‘qir edilar», dedi».

«Oisha roziyallohu anhodan:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam vitr­da qiroatni oshkora qilar edilarmi yoki maxfiymi?» deb so‘raldi. U kishi:

«O‘shani hammasini ham qilar edilar. Gohida maxfiy qilar, gohida oshkora qilar edilar», dedi».

Hazrati Oisha roziyallohu anho tafsir, hadis, fiqhdan, arab tarixi va adabiyotidan hamda bosh­qa o‘sha vaqtda mavjud ko‘plab ilmlardan yaxshi voqif edilar.

«Siyaru A’lomun Nubalaa» kitobida Urva ibn Zubayr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Oishaga hamsuhbat bo‘ldim. Hech ham u kishiga o‘xshagan nozil bo‘lgan oyatni, merosni, sunnatni, she’rni, rivoyatni, arablarning kunlarini, nasablarini, hukmlarni, tibni biladigan odamni ko‘rmadim. Men undan:

«Xolajon, tibni qaerdan o‘rgangansiz?» deb so‘radim.

«Bemor bo‘lsam, menga dorilar vasf qilinar edi. Birov bemor bo‘lsa, unga ham dorilar vasf qilinar edi. Odamlarning bir-birlariga qilayotgan vasflarini eshitib, yodlab olar edim», dedi».

Imom Masruq ibn al-Ajda’ Oisha onamiz roziyallohu anhodan eng ko‘p rivoyat qilgan kishilardan hisoblanadi. U kishidan:

«Oisha meros ilmini yaxshi bilarmidi?» deb so‘ralganda u kishi:

«Allohga qasamki, Muhammad solallohu alayhi vasallamning katta sahobalarini Oishadan meros haqida so‘rayotganlarini ko‘rganman», degan».

U kishi zamonalarining ulug‘ donishmandlaridan bo‘lib, hatto Abu Bakr, Umar, Usmon davrlarida taniqli sahobalar va olimlarga dars, fatvo beradigan darajada yuksak salohiyat va iqtidor sohibasi edilar.

Ulamolarimiz sahobalardan yetti kishi fatvo bilan nom chiqarganlarini, ular: Oisha onamiz roziyallohu anho, Umar ibn Xattob, Abdulloh ibn Umar, Ali ibn Abu Tolib, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Mas’ud va Zayd ibn Sobit roziyallohu anhum ekanini alohda ta’kidlashadi.

Belozuriy «Ansobul Ashrof» nomli kitobida Abdurrohman ibn Qosimdan, u kishi otasidan qu­yidagilarni rivoyat qiladi:

«Oisha roziyallohu anho Abu Bakr, Umar va Usmonning xalifalik davrida fatvo ila mashg‘ul bo‘lgan edi. U vafot etguncha shu holda davom etdi. Men uni lozim tutganlardan edim».

U kishi uyda va safarda doimo Payg‘ambar alayhissalom bilan birga bo‘lganlari uchun va ashobi kiromdan ko‘pchilikka nasib etmagan diniy ahkomlardan voqif bo‘lganlari sababidan, eng yetakchi sahobalar ham hal etolmagan diniy masalalarni hazrati Oishadan so‘rashardi.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning sunnatlariga kelsak, Oisha onamiz hadislarni ko‘p rivoyat qilishda ikkinchi o‘rinda turadilar.

Oisha onamiz Rasuli Akramdan 2210 ta hadis rivoyat qilganlar va bu sohada Abu Hurayradan so‘ng turadilar.

Hazrati Oisha roziyallohu anhodan ashob va tobe’inlardan ko‘plari hadis naql etishgan. Ahmad ibn Hanbalning «Musnad»larida bunday hadislardan 2258 sahifa to‘lgan.

Hazrati Oisha otalari Abu Bakr Siddiq Umar Sa’d ibn Abu Vaqqos, Usayd ibn Huzayr va bosh­qalardan ham rivoyat qiladilar. Ammo Oisha roziyallohu anhodan aksar sahobalar ko‘plab hadis rivoyat qilishgan. Shulardan Abu Hurayra, Abu Muso al-Ash’ariy, Zayd ibn Xolid al-Juhaliy va Sofiya binti Shayba roziyallohu anhumni zikr qilishimiz mumkin.

Tobe’inlardan ikki yuzga yaqin kishi Oisha onamizdan hadis rivoyat qilishgan. Shulardan Sa’id ibn al-Musayyib, Alqama ibn Qays, Masruq ibn Ajda’, Oisha binti Talha, Amra binti Abdurahmon, Hamsa binti Sirin va boshqalarni aytishimiz mumkin.

Oisha onamiz ko‘pgina nodir fazilatlarga ega edilar. U kishi juda aqlli va zehni o‘tkir, ilmli ayol edilar. Oisha onamiz tilni, she’rni, tib fanini, nasablar va urush tarixlarini yaxshi bilar edilar.

Az-Zuhriy Oisha onamiz haqlarida aytadilar:

«Agar Rasulullohning barcha ayollarining ilmini va jamiki ayollarning ilmini to‘plab turib, Oishaning ilmiga solishtirilsa, albatta, Oishaning ilmi afzaldur».

Oisha onamizning ilmlari to‘g‘risida Urva:

«Tib fanida, she’riyatda va fiqh ilmida Oishadan ilmliroq biror kishini ko‘rmadim», dedilar.

Oisha onamiz ahyon-ahyonda yolg‘iz o‘zlari ba’zi bir masalalarni hal etar va o‘zlariga xos ijtihod qilar edilar. Gohida u kishi ulamo sahobalar bilmay qolgan masalalarni ham hal etib berar edilar.

Hatto, az-Zarkashiy shu ma’noda kitob yozdi va uni «Oishaning sahobalar bilmaganini idrok etgan javoblari» deb nomladi.

Oisha onamiz roziyallohu anho o‘zlari katta olima bo‘lishlari bilan birga ilm odobiga qattiq rioya qilar edilar. U kishi biror masalani o‘zlaridan yaxshi biladigan odamdan xabardor bo‘lsalar, mazkur masalani o‘sha kishiga havola qilar edilar.

Muslim va Nasaiy Shurayh ibn Hone’ roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Oishadan maxsiga mash tortish haqida so‘radim. U kishi:

«Sen Ibn Abu Tolibdan so‘ra, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga safar qilar edi», dedilar.

Bas, undan so‘ragan edik:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam musofir uchun uch kechayu uch kunduz, muqim uchun bir kechayu, bir kunduz qilganlar», dedi.

Sahobai kiromlarning odatlariga amal qilib, Shurayh ibn Hone’ roziyallohu anhu ham Oisha onamizdan fiqhiy masala–maxsiga mash tortishga oid masalani so‘ragan ekanlar. Oisha onamiz u kishiga:

«Sen Ibn Abu Tolibdan so‘ra, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga safar qilar edi», dedilar.

Bu javobdan, eng avvalo, Oisha onamizning omonatlari, insoflari va ilmiy omonatga xiyonat qilmasliklari zohir bo‘lmoqda. U kishi o‘zlari aniq bilmagan narsaga javob berishni o‘zlariga ep ko‘rmaganlar. So‘rovchini o‘sha masalani yaxshi biladigan kishi–hazrati Aliga yo‘llab qo‘yganlar.

Ikkinchidan, Payg‘ambarimiz maxsini ko‘proq safarda kiyganlari kelib chiqadi. Oisha onamizning «Ibn Abu Tolibdan so‘ra, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga safar qilar edi», deganlaridan shu narsa fahmlanadi.

Zohidliklari

Oisha onamiz roziyallohu anhoda taqvo, zohidlik sifatlari ham yuqori darajada edi. U kishi bu dunyoning orzu-havasi ketidan tushmagan edilar. O‘zlarida bor narsani ko‘proq muhtojlarga tutishni afzal ko‘rar edilar.

Imom Molik «Muvatto» kitobida quyidagilarni rivoyat qiladilar:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning jufti halollari Oisha roziyallohu anho ro‘za tutib o‘tirgan ekanlar, bir odam taom so‘rab kelibdi. Uylarida bir dona nondan boshqa narsa yo‘q ekan. Xodima ayolga:

«Nonni unga ber», debdilar.

«Iftoringiz uchun hech narsa yo‘q-ku!» debdi xodima.

«Nonni unga ber!» debdilar Oisha roziyallohu anho.

Xodima aytadi:

«Shundoq qildim ham. Kechqurun esa bir odam bizga bir qo‘yning qo‘lini hadya qildi. Oisha roziyallohu anho meni chaqirib:

«Ol! Bundan yegin! Bu sening noningdan yaxshiroq», dedilar».

Yana Imom Molik rivoyat qiladilar:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning jufti halollari Oisha roziyallohu anhoning oldilariga bir miskin taom so‘rab keldi. U kishining oldilarida uzum bor edi.

«Miskinga undan bir dona olib unga ber!» dedilar.

U tajjublanib, u kishiga qaradi. Shunda Oisha:

«Taajjublanyapsanmi?! Bu donada necha zarra misqoli borligini bilasanmi?!» dedilar».

Ko‘rib turibmizki, Oisha onamiz nima qilib bo‘lsa ham infoq qilish payida bo‘lgan ekanlar.

Endi Oisha onamiz roziyallohu anhoning ki­yinishdagi zohidliklarini ko‘raylik.

Imom Buxoriy rivoyat qiladilar:

«Ayman roziyallohu anhu:

«Oishaning oldiga kirsam, bahosi besh dir­hamlik «qitr» ko‘ylak kiyib olgan ekan. Bas, u:

«Mening cho‘rimga nazar sol! U buni uyda ki­yishdan kekkayadi-ya! Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vaqtlarida mening shunday ko‘ylagim bor edi. Madinada qay bir ayol ziynatlanadigan bo‘lsa, menga odam yuborib uni oriyatga olib turar edi», deb aytdi», dedi».

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning zavjalari Oisha onamiz roziyallohu anho juda ham sodda yashaganliklarini shundan bilsa bo‘ladi.

«Qitr» ko‘ylak Yamandan keltirilgan qo‘pol va qattiq ko‘ylak bo‘lib, bahosi besh dirham (tiyin) ekan.

Madinai Munavvaradek musulmonlar poytaxtida hamma kelinlar uchun to‘y kuni kiyib turishga bir dona «qitr» ko‘ylak bo‘lishi ham o‘ta sodda hayotdan darak beradi.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning cho‘rilari uyda kiyishni xohlamagan kiyimni o‘zlari ki­yib yurishlari taqvodor va kamtarliklarini ko‘rsatadi.

Oisha onamiz roziyallohu anho bu oliymaqom sifatlarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning dorulfununlarining peshqadam talabasi o‘laroq olgan edilar. U dorulfununda dars olgan zehnli har bir talabada ana shundoq malaka paydo bo‘lar edi.

Imom Bayhaqiy rahmatullohi alayhi «Daloiun nubuvva» kitobida Oisha onamiz roziyallohu anhodan quyidagi rivoyatni keltiradilar:

«Ansoriylardan bir ayol oldimga kirib Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘shaklarini ko‘rdi. U qaytib ketib, menga ichiga jun solingan to‘shak yubordi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mening oldimga kirib:

«Bu nima, ey Oisha?» dedilar.

«Ey Allohning Rasuli, Fulona Ansoriya kirib, to‘shagingizni ko‘rib qoldi va qaytib borib, menga mana shuni yuboribdi», dedim.

«Uni qaytarib ber», dedilar.

Men uni qaytarmadim. Uning uyimda bo‘lishini juda ham xohlar edim. U zot bo‘lsa, o‘z gaplarini uch marta takrorlab:

«Uni qaytarib ber, ey Oisha! Allohga qasamki, agar istasam Alloh men bilan oltin va kumush tog‘larini yurgazar edi», dedilar».

Zotan, haqiqiy zohidlik ham imkoni bo‘lib turib, dunyoga o‘zini urmaslikdir. Imkon topa olmay dunyoga qiziqmaganlarni zohid demaslar.

Bir kuni Oisha onamiz roziyallohu anho o‘zini zohid qilib ko‘rsataverib o‘lay degan odamni ko‘rib, ajablanib:

«Anavinga nima bo‘ldi?» deb so‘rabdilar.

«Zohid», deyishdi.

«Umar ibn Xattob zohid edi. U gapirsa eshittirar edi. Yursa, tez yurar edi. Allohning zotida zarba bersa, og‘ritar edi», dedilar.

Ha, haqiqiy zohid ana shundoq bo‘ladi.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning zohidliklari obidliklarida ham zohir bo‘lar edi. U kishi ibodatning barcha turlarida nafl ibodatni ko‘p qilish bilan nom chiqargan edilar. Oisha onamiz roziyallohu anho nafl ibodatni ko‘pgina emas, xo‘pgina ham qilar edilar.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning namozlari va duolari haqida quyidagi rivoyatga e’tibor beraylik:

«Oisha roziyallohu anho namozda «Bas, Alloh bizga marhamat qildi va bizni do‘zax azobidan saqladi», oyatini o‘qir edi va Robbisiga duo qilganda:

«Menga marhamat qilgin va meni do‘zax azobidan saqlagin», der edi».

Oisha onamiz roziyallohu anhoning namozlari haqida Urva ibn Zubayr roziyallohu anhu quyidagilarni aytadilar:

«Ertalab yuradigan bo‘lsam, Oishaning uyiga borib, unga salom berishdan boshlar edim. Bir kuni borsam, u tik turib, namoz o‘qiyotgan ekan. U qiroat qilar, duo qilar va yig‘lar edi. Turaverib zerikib ketdim. Bozorga borib ishimni bitirdim. Qaytib kelib qarasam, u yana xuddi avvalgidek tik turib, namoz o‘qib yig‘lamoqda. U kishi: «Agar Laylatul qadrni ko‘rsam, Allohdan afv va ofiyatni so‘rayman», der edi».

Oisha onamiz roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan keyin juda ham ko‘p ro‘za tutadigan bo‘lgan edilar. U kishi ko‘p ro‘za tutganlaridan ozib, zaiflashib ham ketar edilar. Qattiq issiq kunlari ham ro‘za tutib yurganlari ko‘rilar edi.

Oisha onamiz roziyallohu anho bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan:

«Ey Allohning Rasuli, ayollarga ham jihod bormi?» deb so‘ragan edilar. Shunda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam:

«Ha. Ularga jihod bor. Unda urush yo‘q, haj va umra», degan edilar.

Ana o‘sha hadisi sharifga amal qilaroq, Oisha onamiz roziyallohu anho ko‘p umra va haj qilar edilar.

Komilaliklari

Oisha onamiz roziyallohu anhoning barcha sifatlari ham kamolot sifatlariga dahldor ekaniga shubha bo‘lishi mumkin emas. U kishining buyuk hayotini diqqat bilan o‘rgangan ulamolar Oisha onamiz roziyallohu anhoda boshqalarda bo‘lmagan qirqta komilalik sifatlari bor ekanini ta’kidlashadi. Ana shuning uchun ham bu haqda bir-ikki og‘iz so‘z aytmoqni ravo ko‘rdik.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning kamolot sifatlari haqida so‘z yuritar ekanmiz, bu sifatlar ro‘yxatining boshida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan vorid bo‘lgan hadisi shariflar turishini aytib o‘tmog‘imiz lozim. U zot Oisha onamiz roziyallohu anho haqlarida ajoyib madhlarni aytganlar.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Ey Oisha! Mana bu Jabroil, u senga salom aytmoqda», dedilar.

2«Va alayhissalomu va rohmatullohi va barakotuhu! Ey Allohning Rasuli, siz men ko‘rmagan narsani ko‘rasiz», dedim».

Dunyoda payg‘ambarlardan boshqa kimga Jabroil alayhissalom salom aytibdilar?!

Jabroil alayhissalom dunyoda payg‘ambarlardan boshqa Oisha onamiz roziyallohu anhoga salom aytibdilar.

Mana shu ulug‘ maqomning o‘zi bir olamga tatiydi.

Abu Muso roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam:

«Erkaklardan ko‘pchilik barkamol bo‘ldilar. Ayollardan faqatgina Maryam Imron qizi va Fir’avnning ayoli Osiyodan boshqasi barkamol bo‘lmadi.

Oishaning boshqa ayollardan ustunligi sariydning boshqa taomlardan ustunligiga o‘xshaydir», dedilar».

Ikkisini Buxoriy, Muslim va Termiziy rivoyat qilishgan.

Ushbu hadisi sharifda aslida ayollarning, xususan, Maryam onamiz, Osiyo onamiz va Oisha onamizning boshqa ayollardan ustun fazllari haqida so‘z boradi.

«Erkaklardan ko‘pchilik barkamol bo‘ldilar».

Erkaklardan barkamol bo‘lganlar ro‘yxatining avvalida Payg‘ambar alayhissalomlar turadilar. Ulardan o‘zga barkamol erkaklar ham bor. Bu haqiqat hammaga ma’lum.

«Ayollardan faqatgina Maryam Imron qizi va Fir’avnning ayoli Osiyodan boshqasi barkamol bo‘lmadi».

Bu ikki ulug‘ zotning barkamol bo‘lishlari Qur’oni Karimda birgalikda, alohida zikr qilinishlaridan ham bilib olinadi.

Alloh taolo Tahrim surasida:

«Alloh iymon keltirganlarga Fir’avnning xotinini misol qilib ko‘rsatdi. U (xotin): «Robbim, menga O‘z huzuringda, jannatda bir uy bino qilgin. Menga Fir’avndan va uning ishidan najot bergin va zolim qavmlardan najot bergin», deb aytdi», degan.

Fir’avnning xotini o‘sha paytdagi eng katta podshohning ayoli edi. Yemak-kiymakda to‘kin edi. Nimani xohlasa, shuni qilishi mumkin edi. Qasrlarda, turli ne’matlar ichida farog‘atda yashashiga qaramasdan kofir va zolim eriga va qavmiga qarshi chiqdi. Allohga iymon keltirdi. Allohdan jannatda uy qurib berishni so‘radi. Bu hol esa dunyo hoyu havasidan ustun kelishning oliy misolidir.

Mo‘minlarning ikkinchi misoli Maryam binti Imrondir.

«Va Maryam Imron qizini (misol keltirdi), u farjini pok saqlagan edi. Biz unga O‘z ruhimizdan pufladik va U Robbisining so‘zlarini hamda kitoblarini tasdiq qildi va itoatkorlardan bo‘ldi».

Maryam Imronning qizi Allohga sof e’tiqodda bo‘lganlar va o‘zlarini ham sof tutganlar. Yahudiylar tuhmat qilganlaridek nopok bo‘lmaganlar. Alloh taolo Jabroil farishta orqali o‘sha pok jasadga o‘z ruhidan «puf» deyishi bilan Iyso alayhissalomni ato qilgan.

«Oishaning boshqa ayollardan ustunligi sariydning boshqa taomlardan ustunligiga o‘xshaydir».

Endi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning zavjai mutohharalari Oisha onamizning fazllari haqida so‘z ketmoqda. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam u kishining boshqa ayollardan fazllarini «sariyd» deb nomlanadigan taomning o‘sha vaqtdagi boshqa taomlardan ustunligiga o‘xshatmoqdalar.

O‘sha paytda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam va sahobai kiromlar yashab turgan jamiyatning sharoiti va taomiliga ko‘ra sariyd bosh­qa taomlardan afzal taom hisoblanar edi.

Xuddi shunga o‘xshash Oisha onamiz ham boshqa ayollardan afzal edilar.

Bu maqomga dunyoda kim sazovor bo‘libdi?!

Bu maqomga dunyoda faqat Oisha onamiz roziyallohu anho sazovor bo‘ldilar.

Termiziy va Buxoriy Amr ibn Oss roziyallohu anhudan rivoyat qiladi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam meni Zoti Salosil askariga boshliq qildilar. Qaytib kelganda:

«Ey Allohning Rasuli, odamlarning qaysisi siz uchun eng mahbubdir?» dedim.

«Oisha», dedilar.

«Erkaklardan-chi?» dedim.

«Uning otasi», dedilar.

«So‘ngra kim?» dedim.

«So‘ngra Umar», dedilar va bir necha odamlarni sanadilar. Bas, meni oxirlarida qilib qo‘ymasinlar, deb sukut saqladim».

Allohning Rasuli uchun odamlarning qaysisi eng mahbub ekan?

Allohning Rasuli uchun odamlar ichida Oisha onamiz roziyallohu anho eng mahbub ekanlar.

Bu maqomga dunyoda kim sazovor bo‘libdi?

Bu maqomga dunyoda Oisha onamiz roziyallohu anho sazovor bo‘libdilar.

Imom Abu Ya’lo «Musnad»ida Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladi:

«Menga hech bir ayolga berilmagan to‘qqiz narsa berilgan:

– Jabroil alayhissalom Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga uylanishga amr qilinganlarida suvratimni olib tushib, u zotga ko‘rsatgan.

– U zot menga bikr holimda uylanganlar. Mendan o‘zgaga bikr holida uylanmaganlar.

– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshlari mening quchog‘imda turib, vafot etdilar.

– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni uyimda qabrga qo‘yildilar.

– Farishtalar mening uyimni o‘rab olgan edi. U zotga men choyshablarida turganimda vahiy nozil bo‘lar edi. U zot meni jasadlaridan uzoqlashtirmas edilar.

– Men u zotning xalifalari va siddiqlarining qiziman.

– Mening uzrim osmondan nozil bo‘lgan.

– Men Pokning huzurida pok yaratilganman.

– Menga mag‘firat va karamli rizq va’da qilingan».

Imom Qurtubiy o‘z tafsirlarida Oisha onamiz roziyallohu anhoning kamolot sifatlari haqida so‘z yuritar ekanlar, jumladan, quyidagilarni aytgan:

«Ba’zi ahli tahqiqlar ayturlar:

«Yusuf alayhissalom fahsh ishda tuhmat qilinganda Alloh u kishini beshikdagi go‘dak tili ila oqladi.

Maryam fohishalikda tuhmat qilinganda Alloh u kishini o‘g‘illari Iyso alayhissalomning tili ila oqladi.

Oisha fahsh ishda tuhmat qilinganda Alloh u kishini Qur’on ila oqladi. Alloh u kishi uchun go‘dakning oqlashini yoki nabiyning oqlashini ravo ko‘rmadi. Alloh u kishini tuhmatdan O‘z kalomi ila oqladi».

Dunyoda kimni Alloh taolo tuhmatdan O‘z kalomi ila oqlabdi?

Alloh taolo dunyoda faqat Oisha onamiz roziyallohu anhoni tuhmatdan O‘z kalomi ila oqlagan.

Dorul baqoga

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan o‘n sakkiz yoshlarida ajrab qolgan Oisha onamiz roziyallohu anho u zotdan keyin yana qariyb yarim asr umr ko‘rdilar. U kishi bu muborak umrlari davomida butun Islom olami diqqat markazida mo‘minlarning onalari bo‘lib hayot kechirdilar. Oisha onamiz roziyallohu anho doimiy ravishda ilm, fatvo, taqvo, zuhd, tarbiya, odob, she’r va boshqa fazilatlar markazi bo‘lib turdilar.

Hijriy ellik sakkizinchi sananing Ramazon oyi­da Oisha onamiz roziyallohu anho bemor bo‘ldilar. Bu ulug‘ zot bemorlik chog‘larida o‘zlarini Baqiy’ qabristoniga Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning boshqa azvoji mutohharalari dafn qilingan joyga dafn qilishlarini vasiyat qildilar.

Ramazondan o‘n sakkiz kun o‘tganda, dushanbadan seshanbaga o‘tar kechasi Oisha onamiz roziyallohu anho dorul fanodan dorul baqoga rihlat qildilar.

U kishi o‘sha kechasi vitr namozidan keyin dafn qilindilar. Janozaga juda ko‘p odam keldi. O‘sha kechadagi kabi Madinai Munavvarada ko‘p odam yig‘ilmagan edi.

Oisha onamiz roziyallohu anhoning janozalarini buyuk sahobiy Abu Hurayra roziyallohu anhu o‘qidilar. U kishining qabrlariga mahramlaridan: Abdulloh ibn Zubayr, Urva ibn Zubayr, Abdulloh ibn Muhammad ibn Abdurrohman ibn Abu Bakr, Abdulloh ibn Abdurrohman ibn Abu Bakr va boshqalar tushdilar. O‘sha paytda Oisha onamiz roziyallohu anhoning yoshlari oltmish oltida edi.

Alloh taolo Oisha onamiz roziyallohu anhodan rozi bo‘lsin. Amin!

muslimaat.uz

• Олдинги
• Кейинги