Савда бинти Замъа

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳазрати Хадича (розияллоҳу анҳо) онамиз вафотидан сўнг ҳазрати Савда бинти Замъа она­мизга уйланганлар.

Савда онамизнинг оталари Замъа ибн Қайс ибн Абдуш Шамс ибн Абд Вудд ибн Амир ибн Луай ибн Ғолиб, оналари эса аш-Шамус бинти Қайс ибн Амр ибн Зайд ибн Лабид ибн Хидаш ибн Амира бану Ади ибн ан-Нажжар қабиласидан эди.

Савда онамиз дастлаб амакилари­нинг ўғли Сакрон ибн Амрга турмуш­га чиққан. Икковлари исломни қабул қилиб, Ҳабашистонга ҳижрат қилганлар ва саккиз муҳожирнинг сафидан жой олган. Савда онамизнинг биринчи эр­лари Сакрон ибн Амр касал бўлиб вафот этган.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Хадича онамизнинг вафот­ларидан бир неча йил кейин, Тоифдан ниҳоятда маҳзун бўлиб қайтган эдилар. Савда онамизга уйланишлари ана шун­дай вақтга тўғри келган.

Мўмина аёллар орасида Хавла бинти Ҳаким (розияллоҳу анҳо), Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ном­ларидан Савда онамизга совчи бўлиб борганлар. Савда онамиз оталарининг розиликлари билан Пайғамбаримизга турмушга чиқиб, 400 дирҳам маҳр ол­ган. Шу вақтда Рамазон ойи бўлиб, пайғамбарликнинг ўнинчи йили эди. Бу никоҳ маккаликларни таажжублантирган. Чунки Савда онамиз ёш ҳам эмас, унча­лик чиройли ҳам эмасди.

Лекин Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қийинчиликда қолган кимсасиз аёлни ҳимоя этганлар. Савда (розияллоҳу анҳо) мўминларнинг она­си, зиммаларидаги масъулиятни адо этишга сидқидилдан киришиб, етим қолган фарзандларининг тарбияси би­лан шуғулланган. Савда онамиз итоатли, севимли ва ҳазилкаш аёл эди.

Бир куни Савда (розияллоҳу анҳо) Пайғамбаримиз (алайҳиссалом)га: «Эй Аллоҳнинг Расули, кеча ортингиздан намоз ўқидим. Жуда узоқ вақт руку қилдингизки, қон оқиб кетмасин деб бурнимни ушлаб турдим», дедилар. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва сал­лам) кулдилар. Шу тариқа орадан уч йил ўтди.

Савда бинти Замъа Оиша онамиз ке­лин бўлиб тушганидан кейин ҳам ҳазил-мутойибани тарк этмади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хонадон­ларига бошқа аёллари бирин-кетин ки­риб кела бошлади. Бироқ бу ҳол уларни ўз ўрниларини йўқотишга олиб келмади. Суюкли пайғамбаримиз ҳар қайсисига яраша муомала қилдилар.

Оиша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинади: «Мен Савдадан бошқа ту­тими ва сийратида ўзимга ёқадиган, унга ўхшаш аёлни кўрмадим. У ёши катта бўлганда: «Эй Аллоҳнинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), сиздаги ҳақим бор кунимни Оишага бердим», деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Оишага икки кун – ўз куни­ни ва Савданинг кунини тақсим қилар эдилар».

Аллоҳ таолонинг изни ила Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳижрат қилганларида, Савда бинти Замъа онамиз ҳам у зотнинг ортларидан қизларини олиб ҳижрат қилган. У ерда ҳам Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хонадон­ларини бошқариб турган.

Бадр жангида қариндошлари Суҳайл ибн Амр асир тушганида, соддадил­лик билан Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га қилган ишорала­ри туфайли асирларга яхшилик қилиш бўйича шаръий қоидаларга яна бири қўшилган.

Савда бинти Замъа онамиз «Батаҳқиқ, сизларга ҳожатларингиз учун чиқишга изн берилди» ояти нозил этилишига са­бабчи бўлган. Савда онамиз бетакрор хислатлари, тақво, сахийлиги билан аж­ралиб турарди.

Умар (розияллоҳу анҳу) уларга бир хуржун дирҳам юборганларида, улар­нинг ҳаммасини тарқатиб юборган. Ғазотда иштирок этиб, Хайбарни фатҳ қилинишига гувоҳ бўлган.

Ҳазрат Савда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан кейин, ҳазрати Умар(розияллоҳу анҳу)нинг халифалик даврида вафот этган. Бу пайтда у чамаси саксон ёшда бўлган.

Савда онамиз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бешта ҳадис ривоят қилган. Улардан бирини Имом Бухорий ривоят қилган.

Марям Абдуллаева | Muslim.uz

Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг отасининг исми: Замъа ибн Қайс ибн Абду Вудд ибн Наср ибн Молик Ибн Ҳисл ибн Омир ибн Луайдир.

Онасининг исми: Шаммуус бинти Қайс ибн Аъмр ибн Зайд ибн Лабиддир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг шажараси Луай ибн Ғолиб боболарида бирлашади.

Бир куни Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг тушларида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам юриб келиб, унинг бўйнини босиб олганларини кўради. Буни эри Сакрон ибн Амр розияллоҳу анҳуга айтади. У бўлса: “Агар тушинг ўнгидан келса, мен кўпга қолмай вафот этиб, сен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эрга тегар экансан”, дейди. Шунда Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳо “Бўлмаган гап, тағин биров эшитиб қолмасин”, дейди.

Орадан бир қанча вақт ўтиб Сакрон ибн Амр розияллоҳу анҳу аёли Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳо билан Ҳабашистонга ҳижрат қилиб, бир мунча вақтдан сўнг қайтадилар. Сакрон ибн Амр розияллаҳу анҳу Мадинага ҳижрат қилинишидан олдин бемор бўлиб, вафот этади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Савда розияллоҳу анҳога уйланишлари унинг Ислом йўлидаги ҳаракати, ихлоси ва аламли мусибати учун энг улкан мукофот бўлиши табиий эди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам шу боисдан унга уйланмоққа қарор қилдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бўлган бу илтифотни одамлар бениҳоя хурсандлик ила қарши олишди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам нубувватни ўнинчи йили, Рамазон ойида эллик бир ёшларида, Хадижа розияллоҳу анҳо вафотларидан бироз вақт ўтганидан сўнг Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳога тўрт юз дирҳам маҳр бериб уйландилар.

Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳо кези келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу  алайҳи васалламни кулдириб турар эдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга у кишининг бу сифатлари маъқул келар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг ҳазил-мутойибаларига ўзига яраша лутф ила муомала қилар эдилар.

Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг ҳазил мутойибага мойилликлари машҳур бўлса ҳам кези келганда жиддий бўлишни ҳам ўрнига қўяр эдилар.

Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир неча ҳадислар ривоят қилганлар. Машҳур ҳадис китобларида у кишининг ҳадислари келтирилганини уломаларимиз зикр қилишган.

Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳо ҳижратнинг эллик тўртинчи (мелодий олти юз етмиш тўртинчи) йили Шаввал ойида Мадинаи мунавварада вафот этадилар. Аллоҳ таоло У зотдан рози бўлсин ва рози қилсин!

Абдуссомад Абдулбосит ўғли | Muslim.uz

I

Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга янги пайғамбарлик келган пайти. Маккаи Мукаррамада ҳамма ана шу ҳодиса ҳақида гапирмоқда. Асосан, жоҳилият одамлари бу ишга душманлик руҳида бўлмоқдалар.

Янги мусулмон бўлганларни ота-боболари динини тарк этиб муртад бўлганликда айбламоқдалар. Улар оз сонли янги мусулмонларни аввал оғзаки айблаган бўлсалар ҳам, ке­йинчалик азоб-уқубатларга дучор қилишни бошлашди. Ўша пайтда бирор кишини мусулмон бўлиши қийин эди. Ким Исломни қабул қилса ҳам,  ҳаммадан беркитар эди. Мусулмонлар қанчалик сабр қилсалар, мушриклар уларга бўлган тазйиқни шунчалик орттириб бораверишди. Бора-бора ҳимоячиси бўлмаган, заиф­ҳол мусулмонларнинг дину диёнати, ҳаёти таҳдид остида қолди.

Ана шундоқ оғир бир ҳолатда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша саҳобаларига:

«Агар Ҳабашистон ерига чиқсангиз, яхши бўларди. У ерда бир подшоҳ бор, унинг олдида бировга зулм қилинмайди. У ер садоқат еридир. Аллоҳ ҳозирги ҳолатни енгиллаштириб қолса, ажаб эрмас», дедилар.

Шунда бир гуруҳ мусулмонлар Ҳабашистон ерига ҳижратга отланишди. Бу ҳижрат Исломдаги биринчи ҳижрат эди. Биринчи муҳожирлар ўн тўрт киши бўлиб, уларнинг ўнтаси эркак, тўрттаси аёл эди.

Уларнинг ичида Усмон ибн Аффон ва у кишининг аёллари — Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Руқайя розияллоҳу анҳо ҳам бор эди.

Муҳожирларга Усмон ибн Мазъун розияллоҳу анҳу амир эди. Кейинчалик Жаъфар ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу раҳбарлигида яна бир гуруҳ саҳобалар Ҳабашистонга ҳижрат қилишди. Шундоқ қилиб, у ердаги муҳожир мусулмонларнинг адади саксон уч кишига етди.

Ўша иккинчи гуруҳ ичида Бани Омир уруғидан саккиз киши бор эди. Ўша пайтда бир уруғдан бирйўла саккиз киши Аллоҳ таолонинг йўлида ҳижрат қилиши мисли кўрилмаган ҳол эди. Бунинг устига ўша саккиз кишидан учтасининг хотини ҳам ўзи билан бирга эди.

Мазкур саккиз муҳожир ичида Молик ибн Замъа Омирий, Сакрон ибн Амр Омирий, Сулайт ибн Амр Омирий, Ҳотиб ибн Амр Омирий ва Абдуллоҳ ибн Амр Омирий бор эди. Бани омирлик аёллардан эса Умму Кулсум бинти Суҳайл Омирия, Амра бинти ал-Вуқдон Омирия ва бизнинг қаҳрамонимиз Савда бинти Замъа ибн Қайс ибн Абдуш Шамс ибн Абду Вадд ибн Назр ибн Молик ибн Ҳасал ибн Омир ибн Луай ҳам бор эдилар.

У кишининг оналари Шаммус бинти Қайс эди.

Юқорида зикр қилинган муҳожирлардан Молик ибн Замъа Омирий Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг акалари, Сулайт ибн Амр Омирий, Ҳотиб ибн Амр Омирий қайиноғалари, Сакрон ибн Амр Омирий эри эди. Умуман олганда, бир оиланинг одамларидан ўн бир киши Ҳабашистон ҳижратига чиқишган эди.

Улар насиб қилганича ҳижрат машаққатларини чекиб Ҳабашистонда яшаб юрганларидан ке­йин Маккаи Мукаррамага қайтиб келишди.

Ушбу умумий маълумотлардан Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳонинг биринчи мусулмонлар қаторида эканликлари, Аллоҳ таолонинг дини йўлида оила аъзолари ва қариндошлари билан биргаликда жафо чекканларини англаб олиш қийин эмас.

Маккага қайтиб келганларидан кўп ўтмай Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо туш кўрдилар. Тушларида ёнбошлаб ётсалар, устиларига ой тушибди. У киши кўрган тушларини эрлари Сакрон ибн Амр розияллоҳу анҳуга айтган эдилар, агар тушинг ўнгидан келса, мен кўпга қолмай ўлиб, сен бошқа эрга тегар экансан, деди.

Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо ке­йинроқ яна бир туш кўрдилар. Бу туш ҳақида Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қуйидаги ривоятни келтиради:

«Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо Сакрон ибн Амрнинг, Суҳайл ибн Амрнинг акасининг ,хотини эди. У тушида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам юриб келиб, унинг бўйнини босиб олганларини кўрди. Буни эрига айтди. У бўлса:

«Агар тушинг ўнгидан келса, мен кўпга қолмай ўлиб, сен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эрга тегар экансан», деди.

«Бўлмаган гап, биров билмасин», деди Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо.

Кўп ўтмай Сакрон ибн Амр розияллоҳу анҳу бемор бўлиб, вафот этди.

II

Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга пайғамбарлик келганига ўн йил тўлган йили, Ислом учун ўта нозик бир пайтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга Исломнинг биринчи кунидан буён асосий ёрдамчи бўлиб келаётган киши вафот этди.

Ҳа, Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари, мўминларнинг оналари Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳо олтмиш беш ёшларида бу дунёни тарк этдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўнгилларини доимий равишда кўтариб турувчи, у кишига бош маслаҳатчи бўлган, биринчи бўлиб иймон келтирган ва фазилатларини санаб адоғига етиб бўлмайдиган бир улкан матонатли киши у дунёга риҳлат қилдилар.

Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз уйларида етим болалари билан қолдилар. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ Ислом жамияти учун оғир жудолик эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг энг яқин кишилари, барча оғирликларни бирга кўтаришиб турган вазирлари, ҳар бир нарсада мос гапни топиб гапирадиган маслаҳатчилари Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳодан ажраб қолдилар. Бу йўқотиш дард устига чипқон бўлган эди. Бунинг устига уйга, қизларга қарайдиган бирор киши ҳам йўқ.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу ҳолга тушганлари ўша пайтдаги барча мусулмонларни ҳам ташвишга солган эди. Улардан ҳар бири ўз пайғамбарларидан бу мусибатни қандоқ қилиб аритиш ҳақида ўйлар эди. Айниқса, бунга ўхшаш ҳолатларни аввалдан кўриб, муолажа қилиб юрган тажрибали аёллар тезроқ чора топишга ҳаракат қилар эдилар.

Мўмина аёллар ичида аҳли солиҳлиги ва фозилалиги билан ажралиб турадиган Хавла бинти Ҳаким розияллоҳу анҳо охири чидамай бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига гап очишга журъат қилди:

«Эй Аллоҳнинг Расули, уйлансангиз бўлармиди?» деди.

«Кимга?» дедилар у Зот алайҳиссалом

«Қиз хоҳлайсизми, жувонми?» деди.

«Қиз киму, жувон ким?» дедилар.

«Қиз Оиша бинти Абу Бакр, жувон Савда бинти Замъа», деди Хавла бинти Ҳаким. У гапнинг орасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг эри ўлгандан кейинги қийин ҳолини ҳам эслатиб ўтди. Ана шундан кейин Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:

«Уни менинг эсимга сол», дедилар.

Хавла бинти Ҳаким розияллоҳу анҳо бу гаплардан хурсанд бўлди ва Савда бинти Замъа розияллоҳу анҳонинг олдиларига борди.

«Уюунул асар» китобининг соҳиби кейин нима бўлгани ҳақида Хавла бинти Ҳаким розияллоҳу анҳонинг ўзларидан қуйидагиларни ривоят қилади:

«Мен Савда ва унинг отаси Замъанинг олдиларига бордим. Отаси катта ёшдаги киши бўлиб, уйда ўтириб қолган эди. Мен уларга:

«Аллоҳ сизларга хайр-баракани бериб қолди-ку!» дедим.

«У нима, эй Хавла?» деди Савда ҳайрон қолиб.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени сенга совчи қилиб юбордилар!» дедим.

«Қандоқ ҳам яхши!.. Энди отамнинг олдига кириб, ўшани зикр қил», деди Савда.

Мен Савданинг отасининг олдига кирдим ва аҳли жоҳилиятнинг салом беришидан қилиб:

«Анъим сабоҳан!» дедим.

«Сен кимсан ўзи?» деди.

«Хавла бинти Ҳаким ибн Умайя ас-Суламийман, Усмон ибн Мазъун ал-Жумҳийнинг аёлиман», дедим.

Савданинг отаси мени яхши кутиб олди. Аллоҳ хоҳлаган гапларни гапирди. У менинг қавмим илоҳларини тарк этганимни, иймонга келганимни ва Ҳабашистонга ҳижрат қилганимни, сўнг Маккага қайтиб келганимни билар эди. У мендан нима ишим борлигини сўраб:

«Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ибн Абдулмуттолиб қизинг Савда Уммул Асвадни сўраяпти», дедим.

«Албатта, Муҳаммад – муносиб, карамли одам. Аммо дугонанг Савда нима дейди?» деди у.

«У буни ёқтиради», дедим.

«Ундоқ бўлса, уни менга чақир», деди.

Мен бориб, уни чақириб келдим. У Савдага:

«Қизим, Хавла бинти Ҳакимнинг айтишича, Муҳаммад ибн Абдуллоҳ уни сенга совчи қилиб юборган эмиш. У – муносиб, карамли одам. Мен сени унга завжаликка берсам, розимисан?» деди.

«Сиз рози бўлсангиз, майли», деди Савда паст овоз ила.

Шунда Замъа Хавлага бурилиб қаради-да:

«Муҳаммадга айт, олдимизга келсин», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, ақди никоҳ бўлди. Замъа розилигини эълон қилди. Маҳр тўрт юз дирҳам бўлди. Савда набавий хонадонга кириб, мўминларнинг оналаридан бўлди. Набийларнинг хотамига хизмат қилувчилардан бири бўлиш шарафига ноил бўлди».

Ўшанда пайғамбарликнинг ўнинчи йили, рамазон ойи эди. Савда бинти Замъа онамиз Хадича розияллоҳу анҳонинг вафотларидан кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хотин бўлган биринчи аёл эди.

Бу хабар Маккада тарқалганда одамлар қулоқларига ишонишмади. Улар ажабланиб, Хадичанинг ўрнига ёши ўтиб қолган бева, унчалик кўзга ташланадиган жойи ҳам йўқ Савда бўлар эканми, дейишар эди.

Бошқа тарафда эса ғалатироқ гаплар ҳам бор эди. Савда бинти Замъа онамизнинг Абдуллоҳ исм­ли акаси бор эди. У ҳали ҳам Қурайшнинг динида эди. Ўша пайтда сафарга кетган эди. Маккага қайтиб келса, синглиси Савда Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламга эрга тегиб кетибди. Абдуллоҳ ибн Замъанинг фиғони фалакка чиқди. Қаҳру ғазаб бутун вужудини қамраб олди. У бўлиб ўтган ишга афсус қилиб, ўз бошидан ўзи тупроқ соча бошлади. Унинг учун синглиси Савданинг Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламга турмушга чиқиши катта ор эди.

Кейинроқ Аллоҳ таолонинг инояти ила Исломга келган Абдуллоҳ ибн Замъа бу қилмишини эслаб:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам синг­лимга уйлаганларида бошимдан тупроқ сочган куним эсим йўқ экан», деб юрар эди.

III

Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо уч йилдан кўпроқ ўзлари ёлғиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга хотин бўлиб турдилар. У киши ўз ҳолларини ўзлари яхши билар эдилар. Ёшлари бир ерга бориб қолган эди. Шу билан бирга, эркак кишини жалб қиладиган тарафлари ҳам йўқ эди.

Савда бинти Замъа онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини Аллоҳ таолонинг дини йўлида кўрган машаққатларини тақдирлаб никоҳларига олганларини яхши билар эдилар. Бунинг устига бева қолиб, оғир аҳволга тушиб қолган эдилар. Албатта, бу омил ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг эътиборларидан четда қолмаган бўлса керак.

Савда бинти Замъа онамиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга тўлиқ маънодаги хотин бўлишдан кўра, уйга, қизларга қараб турадиган киши бўлишга муносиброқ эканликларини яхши ҳис этар эдилар. Бу ва бунга ўхшаш омиллар кўп эди. Аммо Савда бинти Замъа онамиз учун Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламнинг хотинлари деган номнинг ва у Зотнинг яқинларидан бўлишнинг ўзи катта саодат эди.

Имом Заҳабий васф қилишларича, Савда бинти Замъа онамиз саййида, жалила ва шарифа бўлиш билан бирга, катта жуссали ҳам эдилар. У кишининг кичик Фотимага қарашда, уй ишларига уринишда ўнғайсизланишларини кўриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам табассум қилиб қўяр эдилар.

Савда бинти Замъа онамиз уйда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қолганларида Ҳабашистонда кўрганларини гапиришни яхши кўрар эдилар. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизлари Руқайя розияллоҳу анҳо эри Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу билан бирга ўша пайтда Ҳабашистонда эдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни эслашни ва улар ҳақида тинглашни ёқтирар эдилар.

Вақти соати келиб, Руқайя розияллоҳу анҳо ҳам Ҳабашистон ҳижратидан қайтиб келдилар. Сингиллари у кишининг қаршиларига йиғлаб чиқдилар. Оналари Хадича бинти Хувайлид розияллоҳу анҳони эсладилар. Узоқ сафардан қайтган Руқайя розияллоҳу анҳони оналари ўрнида Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо кутиб олдилар. У киши барча имконларини ишга солиб, уйдаги камчиликни тўлдиришга ҳаракат қилар эдилар.

IV

Аллоҳ таолонинг изни ила Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижрат қилганларида Савда бинти Замъа онамиз ҳам у Зотнинг ортларидан қизларни олиб, ҳижрат қилдилар. У киши бу ерда ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хонадонларини бошқариб турдилар.

Бадр жангги мусулмонларнинг буюк ғалабаси ила тугади. Бадрда асирга тушган мушриклар ичида Савда бинти Замъа онамизнинг қариндоши Суҳайл ибн Амр Омирий ҳам бор эди.

Уни Молик ибн Дахшам асирга олган эди. Музаффар Ислом лашкари Мадинаи Мунавварага қайта бошлади. Улар Мадинага яқинлашиб қолганида Суҳайл ибн Амр Молик ибн Дахшамга:

«Қўйиб тур, қазои ҳожат қилиб олай», деди.

Молик уни қўйвориб, қараб турган эди.

«Уяламан, нарироқ бориб тур», деди.

Молик нари кетди. Суҳайл четга ўтиб, қўлини бўшатди ва жуфтакни ростлади. Унинг қочганини билган Молик ибн Дахшам одамлардан ёрдам сўраб қичқирди. Ҳамма Суҳайлни излашга тушди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам уни ахтара бошладилар ва:

«Ким уни топса, қатл қилсин», дедилар.

Ҳамма уловларига миниб олиб, уни қидиришда давом этди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг изига тушиб қолдилар. Ортидан бориб, дарахтлар орасида яшириниб турганини кўрдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдига борганларида у қимир этмай турар эди. У ўзини бутунлай йўқотиб қўйган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Суҳайлни тутдилар ва қайтариб олиб келдилар. У Зотнинг амр­лари ила одамлар унинг қўлларини бўйнига боғлаб, ўзини Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловларига тиркаб қўйдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларнинг олдида ўзларининг машҳур туялари Қасвони миниб борар эдилар. Қўллари бўйнига боғланган Суҳайл ибн Амр у туянинг ортидан юриб келарди. Уни асирга олган Молик ибн Дахшам эса, бўлган ҳодисани байтга солиб айтиб келар эди. Шу ҳолда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ мусулмонлар ўзларига нусрат берган Аллоҳ таолога ҳамдлар айтиб шаҳарга кириб келишди.

Ўша пайтда Савда бинти Замъа онамиз бир тўп аёл билан ўғиллари: Авф ва Муъаввизга аза очган Афра розияллоҳу анҳога таъзия билдиргани кетган эдилар. Ўша ерга мусулмонлар асирларни олиб келганлари ҳақида хабар етди.

Савда бинти Замъа онамиз ўз уйлари томон шошилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келганларида кутиб қолмасликлари керак эди. У киши кириб борсалар, ҳужрада қўллари бошига боғланган Суҳайл ибн Амр турибди. Савда бинти Замъа онамиз уни бу ҳолда кўриб ўзлари сезмаган ҳолда:

«Ҳа, Абу Язид, ўзингиз таслим бўлдиларингми? Қўлларингизни тутиб бердиларингми? Бундан кўра, ўлганларинг яхши эмасмиди?» дедилар.

У кишини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг овозлари чўчитиб юборди:

«Эй Савда, Роббингга ва Унинг Расулига қарши тарғибот қиляпсанми?» дедилар.

Савда бинти Замъа онамиз уялиб кетдилар ва ўзларига хос соддалик билан:

«Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Язидни қўли бўйнига боғлиқ ҳолда кўриб, ўзимни тута олмай, шундоқ дебман», дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг бу гапларидан табассум қилдилар ва асирларга яхшилик бўлиши ҳақида ваъда бердилар. У Зот Савда бинти Замъа онамизнинг узрларини қабул қилдилар. Чунки у Зот Савда бинти Замъа онамизнинг мақсади бошқа эканини яхши билар эдилар.

Ўшандан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Асирларга яхшилик қилинглар», дедилар.

Бу гапни эшитган мусулмонлар ўз таомини асирга берадиган бўлдилар.

Савда бинти Замъа онамизнинг ўз қариндошларига соддалик ила қилган меҳрибонликлари ҳаммага фойда келтирадиган шаръий қоида амалга киришига сабаб бўлди.

V

Рамазони муборакда Бадрда эришилган ғалаба мусулмонлар учун тарихий аҳамиятга эга эди. Ўша шонли ғалабадан кейин мусулмонлар жамияти тарих саҳнасига катта куч сифатида чиқди. Улар ким бизни йўқ қилиб юборишга ҳаракат қиларкин, деб хавф-хатар остида яшаш босқичидан эсон-омон ўтдилар.

Бир оз хотиржам бўлган Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўзлари ҳақида ўйлаш фурсатини топдилар. Ана шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бундан уч йил аввал олдин Маккада тузилган оилаларини эсларига солдилар. Пай­ғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамиз билан бирга яшашга қарор қилдилар.

Маълум муддат бирга яшаб, ўзига яраша бир-бирларига ўрганиб қолган кишилар ичига ёш, шўх ва бир оз топқирроқ қиз – Оиша розияллоҳу анҳо кириб келган эдилар. Савда бинти Замъа онамиз янги келинни жуда яхши кутиб олдилар. Шу дамларда у кишининг ҳазил-мутойибага усталиклари ва соддаликлари ҳам иш берди.

Савда бинти Замъа онамиз авваллари ҳам кези келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кулдириб турар эдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга у кишининг бу сифатлари маъ­қул келар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳазил-мутойибаларига ўзига яраша лутф ила муомала қилар эдилар.

Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи «Тобақот» номли машҳур китобида бу борада қуйидаги ривоятни келтирадилар:

«Савда розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга:

«Эй Аллоҳнинг Расули, кеча ортингизда намоз ўқидим. Шунчалар рукуъ қилдингизки, қон оқиб кетмасин, деб бурнимни ушлаб турдим», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кулдилар. У аҳёнда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кулдириб турар эди».

Савда бинти Замъа онамиз хонадонга Оиша розияллоҳу анҳо кириб келганларидан кейин ҳам ана ўша ҳазил-мутойиба руҳини ушлаб турдилар. Бу ўз навбатида оилада ўзаро алоқаларни доимо яхши тутиб туришга ҳам керак эди.

Имом Насаий ва бошқа муҳаддислар Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилишади:

«Бир куни Савда бизникига зиёратга келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан унинг ўртамизда ўтирдилар. У зот бир оёқларини менинг қўйнимга, иккинчи оёқларини унинг қўйнига ташлаб, ўтирар эдилар. Мен ҳарийра пишириб келдим ва Савдага:

«Егин», дедим.

У кўнмади.

«Агар емасанг, юзингга суртаман», дедим.

У яна кўнмади. Мен лагандан бир оз нарсани олдимда унинг юзига суртдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кулдилар. Расулуллоҳ соллалло­ҳу алайҳи васаллам оёқларини унинг қўйнидан олдилар. Унга мендан ўч олишга шароит яратдилар ва:

«Сен ҳам унинг юзига сурт!» дедилар.

У лагандан бир оз нарса олиб менинг юзимга суртди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кулар эдилар».

Нубувват хонадонига бирин-кетин бошқа оналаримиз ҳам кириб кела бошлашди. Уларнинг ҳар бирлари ўзларига яраша бир олам эдилар, десак, муболаға қилмаган бўламиз. Хонадон кенгайиши, унга турли авсофларга эга хонимларнинг кириб келишлари Савда бинти Замъа онамизнинг аввалги ўринларини бошқачага айлантирмади. У киши ўз ўринларини йўқотмасдан ҳар кимга ўзига яраша муомала қилиб боравердилар. Бўладиган муомалаларнинг ичида ҳазил-мутойибалари ҳам ўз ўрнини йўқотмади.

«Тарихи Тобарий», «Исоба» ва «Усудул Fоба» китобларида Ҳафса онамизнинг озод қилган чўрилари Хулайса розияллоҳу анҳодан қуйидаги қисса келтирилади:

«Оиша ва Ҳафса розияллоҳу анҳумо гаплашиб ўтирган эдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Савда келиб қолди. Ҳалиги иккови бир-бирларига:

«Савдани қара, қандоқ ҳам чиройли ҳолда! Бир шу ҳолини бузмаймизми?!» дейишди.

Савда уларнинг ичида ҳоли яхшиси эди. У тои­фий тери ишлатар эди. У икковининг олдиларига яқинлашганда ҳазилни бошлашди:

«Эй Савда, хабаринг бўлмадими?!» дейишди.

«Нима эди, Аллоҳ раҳмингизни егурлар?» деди у соддалик ила ажабланиб.

«Fилай Дажжол чиқди!» дейишди иккови.

Савда қўрқиб кетиб, ўт ёқадиган бир хонага берки­ниб олди. Иккови роса кулишди. Расулуллоҳ сол­лал­лоҳу алайҳи васаллам келиб, Ҳафса билан Оишага:

«Икковингизга нима бўлди?» дедилар.

Улар Савда билан бўлган ҳодисани гапириб беришди. У Зот уни излаб топдилар. У Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга:

«Эй Аллоҳнинг Расули, ғилай Дажжол чиқдими?!» деди.

«Йўқ. Чиққанга ўхшайди», дедилар.

У устидан ўргамчак инларини қоқиб, чиқиб келди».

Ана шу билан хонадонда бир муддат хушҳоллик ҳолати ҳукм суриб турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам ҳазил-мутойиба қилиб турар эдилар.

Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳонинг ҳазил мутойибага мойилликлари машҳур бўлса ҳам, кези келганда жиддий бўлишни ҳам ўринлатар эдилар.

Имом Бухорий ва Муслимлар Оиша розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Савда бинти Замъа кечаси ташқарига чиқди. Бас, уни Умар кўриб таниди ва:

«Аллоҳга қасамки, сен, эй Савда, бизга махфий қолмассан», деди.

У Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қайтиб келди. У Зот менинг ҳужрамда ўтириб, кечки таомни тановул қилаётган эдилар. Бас, (Савда) у Зотга ҳалиги гапни зикр қилди. У Зотнинг қўлларида гўштли суяк турган эди. Шунда у зотга (оят) нозил қилинди. У зотдан (ваҳий ҳолати) кўтарилганда:

«Батаҳқиқ, сизларга ҳожатларингиз учун чиқишингизга изн берилди», дедилар».

Савда бинти Замъа онамиз кечаси ҳожат учун ташқарига чиққан эдилар. У киши, аввал ҳам айтиб ўтилганидек, катта жуссали, семиз ва секин ҳаракат қилувчи эдилар. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу кечаси бўлса ҳам Савда онамизни дарҳол таниди. Умар розияллоҳу анҳу ўта эҳтиёткор киши эди. Айниқса, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оилаларига жуда ҳам эҳтиёт бўлар эди. Кейинчалик ҳижоб оятининг тушишига ҳам Умар розияллоҳу анҳунинг таклифлари сабаб бўлган. Умар розияллоҳу анҳу мўъминларнинг оналарини ҳам тергаб турар эди. Савда онамизни ташқарида юрганларини кўриб, яна тергашни бошлади.

«Аллоҳга қасамки, эй Савда, бизга махфий қолмассан!» дедилар.

Бу гап қўпол қилиб айтадиган бўлсак, Пай­ғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хотини бўла туриб, кечаси кўчада нима қилиб юрибсан, деган маънодаги гап эди. Бу гап Савда онамизга оғир ботди. У киши ўйнаб эмас, ҳожат учун чиққан эдилар.

Ўша пайтда у Зот Оиша онамиз розияллоҳу ан­ҳунинг ҳужрасида кечки таом еб ўтирар эдилар. Савда онамиз ўша ерга кириб бордилар ва бўлиб ўтган гапни зикр қилиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қўлларида гўштли суяк бор эди. Ана шу ҳолда у Зотга ваҳий нозил бўлди.

Одатда ваҳий нозил бўлганда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нафас олишлари тезлашиб, терлаб, ғалати бир ҳолатга тушиб қолар, ёнларидаги киши у Зотга ваҳий тушганини очиқ-ойдин билар эди. Оиша ва Савда оналаримиз ҳам ўша пайт Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий тушаётганини билиб, жим қолишди.

Кейин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳоллари асл ҳолатига қайтди. Ваҳий тушиб бўлгани билинди. Энди Савда онамиз билан Умар розияллоҳу анҳунинг ораларидаги тортишувли масала ҳал бўлиши керак эди. Ваҳий тушиб бўлиши билан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Батаҳқиқ, сизларга ҳожатларингиз учун чиқишингизга изн берилди», дедилар.

Бу ҳодиса Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳонинг фазлларини кўрсатади.

VII

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарни ирода қилсалар, хотинлари орасида қуръа ташлар эдилар. Қайси бирларининг қуръаси чиқса, ўша аёлларини ўзлари билан бирга олиб чиқардилар. Ана ўша тартиб билан бўлса керак, Савда бинти Замъа онамиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Хайбар ғазотида иштирок этганлар.

Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи «Тобақот» китобида зикр қилишларича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўлжадан Савда бинти Замъа онамизга саксон васақ хурмо ва йигирма васақ арпа ажратган эканлар.

Аммо вақт ўтиб бориши билан Савда бинти Замъа онамиз ўзларида қарилик аломатларини яна ҳам кўпроқ сезиб борар эдилар. Бунинг устига Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Савда онамизни талоқ қилар эмишлар, деган гап ҳам тар­қалди. Савда онамиз учун мана шу гап катта мусибат бўлди. У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаси бўлишни ўзларининг энг буюк бахти деб билар эдилар. Савда онамиз нима қилиб бўлса ҳам, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлишга чора ахтара бошладилар.

Абу Довуд, Аҳмад ва Бухорий Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тақсимда, олдимизда қолишларида бизнинг баъзимизни баъзимиздан устун кўрмас эдилар. Ҳаммамизнинг олдимизга кириб айланиб чиқмаган кунлари оз бўлар эди. Тегмасалар ҳам, ҳар бир аёлнинг ёнига кириб чиқар, навбат куни келганнинг олдида ётиб қолар эдилар. Савда онамиз ёши катта бўлиб қолганда ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан ажралишларидан қўрққанда:

«Эй Аллоҳнинг Расули, менинг куним Оишага бўлсин», деди. Биз мана шу ва шунга ўхшаганлар ҳақида Аллоҳ таоло:

«Агар аёл киши ўз эридан нафрат ва юз ўгириш содир бўлишидан қўрқса, икковлари ўзаро сулҳга келишишларида гуноҳ йўқ»ни нозил қилган дер эдик».

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Мен Савдадан бошқа тутими ва сийратида ўзимга ёқадиган унга ўхшаш аёлни кўрмадим. У ёши катта бўлганда:

«Эй Аллоҳнинг Расули, сиздаги ҳақим бор кунимни Оишага бердим», деди.

Бас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишага икки кун – ўз кунини ва Савданинг кунини тақсим қилар эдилар».

Икки Шайх ривоят қилишган.

Аввал ҳам бир неча бор такрорлаганимиздек, оналаримизнинг баъзиларининг ёши Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёшларидан катта эди. Жумладан, Савда онамизнинг ҳам.

Ёшлари ўтиб қолганда у киши мазкур ҳолатлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам учун ҳам қийинчилик туғдириб, мени ёқтирмай қолмасинлар, деб ўз кунларини у Зотнинг энг ёш ва маҳбуб аёллари Оиша онамизга ҳадя этганлар. Шунинг учун ҳам Оиша онамиз Савда онамизни яхши кўрар ва тутимда, сийратда ўша кишига ўхшашни хоҳлар эдилар.

Албатта, аёл киши учун бундоқ фидокорликни амалга ошириш – катта жасорат. Бу ишни фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг яқинларида туришни ўзига бахт деб билган аёлгина қилиши мумкин. Савда онамиз бу масалада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мурожаат қилганларида:

«Мен сизнинг завжаларингиз қаторида қайта тирилишимни хоҳлайман», деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг бу илтимосини қондирганлар.

VIII

Савда бинти Замъа онамиз кўп чиройли ва ҳамида фазилатлар эгаси бўлганлар. Ҳадис, сийрат ва тарих китобларимизда мазкур олиймақом сифатлар ҳақида кўплаб маълумотлар келтирилган. Биз улардан баъзиларини зикр қиламиз.

Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:

«Муздалифага тушдик. Савда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан одамларнинг издиҳом бўлишларидан олдин у ердан жўнаб кетишга изн сўради. У жуда секин ҳаракат қиладиган аёл эди. У Зот унга изн бердилар. У одамларнинг издиҳом бўлишидан олдин тушиб кетди. Биз тонг отгунча турдик. Ундан кейин тушдик. Мен ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан Савда изн сўрагандек изн сўраганимда яхши бўлар экан».

Бу ерда Савда бинти Замъа онамизнинг бир йўла иккита фазли намоён бўлмоқда. Биринчиси, аёл кишиларга ҳаж пайтида узр учун Муздалифадан тонг отмай туриб Минога тушиб кетишларига изн бериш шариатга кириб қолишига сабаб бўлганлари. Ўша Савда бинти Замъа онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган изнга биноан, ҳозиргача аёлларга, бемор, қари ва ожиз кишиларга Муздалифадан тонг отмасдан аввал тушиб кетишга рухсат берилади.

Иккинчиси, ўша пайтдаги вазиятни яхши англаб тасарруф қилганлари. Ҳатто Оиша онамиз кейинги вақтларда ҳам Савда бинти Замъа онамизнинг мазкур ишларига ҳавас қилиб юрар эканлар.

Имом Аҳмад Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида ўз аёлларига:

«Мана шу – бўйраларнинг зоҳир бўлишидир», дедилар.

Савда: «Бундан сўнг ҳеч қачон ҳаж қилмайман», дер эди.

Бошқа бир ривоятда айтилишича:

«Уларнинг ҳаммалари ҳаж қилар эдилар. Фақат Зайнаб бинти Жаҳш ва Савда бинти Замъа қилмас эдилар. Иккови, Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан буни эшитганимиздан кейин бизни улов ҳаракатга солмас», дер эдилар».

«Савда: «Ҳаж қилдим. Умра қилдим. Энди Аллоҳ азза ва жалла менга амр қилганидек, уйим­да виқор билан ўтираман», дер эди».

Савда бинти Замъа онамиз жуда ҳам сахий зот эдилар. У кишининг қўлига тушган мол туриб қолмас эди.

Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи Муҳаммад ибн Сирин розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Умар ибн Хаттоб Савда бинти Замъа онамизга бир хуржун дирҳам юборди. У ҳалиги нарсани кўриб:

«Бу нима?» деди.

«Дирҳамлар», дейишди.

«Хуржунда-я?! Хурмо каби-я!? Эй жория, менга тобоқни келтир!» деди ва уларни тарқатиб юборди.

Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадиси шарифларни ҳам ривоят қилганлар. Катта ҳадис китобларида у кишининг бешта ҳадислари борлигини уламоларимиз зикр қилишган.

Савда бинти Замъа онамиз розияллоҳу анҳо ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг хилофатлари охирида саксон ёшдан ўтганларида вафот этдилар. Аллоҳ таоло у кишидан рози бўлсин! Омин!

 muslimaat.uz

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) hazrati Xadicha (roziyallohu anho) onamiz vafotidan so‘ng hazrati Savda binti Zam’a ona­mizga uylanganlar.

Savda onamizning otalari Zam’a ibn Qays ibn Abdush Shams ibn Abd Vudd ibn Amir ibn Luay ibn G‘olib, onalari esa ash-Shamus binti Qays ibn Amr ibn Zayd ibn Labid ibn Xidash ibn Amira banu Adi ibn an-Najjar qabilasidan edi.

Savda onamiz dastlab amakilari­ning o‘g‘li Sakron ibn Amrga turmush­ga chiqqan. Ikkovlari islomni qabul qilib, Habashistonga hijrat qilganlar va sakkiz muhojirning safidan joy olgan. Savda onamizning birinchi er­lari Sakron ibn Amr kasal bo‘lib vafot etgan.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) Xadicha onamizning vafot­laridan bir necha yil keyin, Toifdan nihoyatda mahzun bo‘lib qaytgan edilar. Savda onamizga uylanishlari ana shun­day vaqtga to‘g‘ri kelgan.

Mo‘mina ayollar orasida Xavla binti Hakim (roziyallohu anho), Nabiy (sollallohu alayhi va sallam)ning nom­laridan Savda onamizga sovchi bo‘lib borganlar. Savda onamiz otalarining roziliklari bilan Payg‘ambarimizga turmushga chiqib, 400 dirham mahr ol­gan. Shu vaqtda Ramazon oyi bo‘lib, payg‘ambarlikning o‘ninchi yili edi. Bu nikoh makkaliklarni taajjublantirgan. Chunki Savda onamiz yosh ham emas, uncha­lik chiroyli ham emasdi.

Lekin Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) qiyinchilikda qolgan kimsasiz ayolni himoya etganlar. Savda (roziyallohu anho) mo‘minlarning ona­si, zimmalaridagi mas’uliyatni ado etishga sidqidildan kirishib, yetim qolgan farzandlarining tarbiyasi bi­lan shug‘ullangan. Savda onamiz itoatli, sevimli va hazilkash ayol edi.

Bir kuni Savda (roziyallohu anho) Payg‘ambarimiz (alayhissalom)ga: «Ey Allohning Rasuli, kecha ortingizdan namoz o‘qidim. Juda uzoq vaqt ruku qildingizki, qon oqib ketmasin deb burnimni ushlab turdim», dedilar. Rasululloh (sollallohu alayhi va sal­lam) kuldilar. Shu tariqa oradan uch yil o‘tdi.

Savda binti Zam’a Oisha onamiz ke­lin bo‘lib tushganidan keyin ham hazil-mutoyibani tark etmadi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) xonadon­lariga boshqa ayollari birin-ketin ki­rib kela boshladi. Biroq bu hol ularni o‘z o‘rnilarini yo‘qotishga olib kelmadi. Suyukli payg‘ambarimiz har qaysisiga yarasha muomala qildilar.

Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilinadi: «Men Savdadan boshqa tu­timi va siyratida o‘zimga yoqadigan, unga o‘xshash ayolni ko‘rmadim. U yoshi katta bo‘lganda: «Ey Allohning Rasuli (sollallohu alayhi va sallam), sizdagi haqim bor kunimni Oishaga berdim», dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Oishaga ikki kun – o‘z kuni­ni va Savdaning kunini taqsim qilar edilar».

Alloh taoloning izni ila Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) hijrat qilganlarida, Savda binti Zam’a onamiz ham u zotning ortlaridan qizlarini olib hijrat qilgan. U yerda ham Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) xonadon­larini boshqarib turgan.

Badr jangida qarindoshlari Suhayl ibn Amr asir tushganida, soddadil­lik bilan Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam)ga qilgan ishorala­ri tufayli asirlarga yaxshilik qilish bo‘yicha shar’iy qoidalarga yana biri qo‘shilgan.

Savda binti Zam’a onamiz «Batahqiq, sizlarga hojatlaringiz uchun chiqishga izn berildi» oyati nozil etilishiga sa­babchi bo‘lgan. Savda onamiz betakror xislatlari, taqvo, saxiyligi bilan aj­ralib turardi.

Umar (roziyallohu anhu) ularga bir xurjun dirham yuborganlarida, ular­ning hammasini tarqatib yuborgan. G‘azotda ishtirok etib, Xaybarni fath qilinishiga guvoh bo‘lgan.

Hazrat Savda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan keyin, hazrati Umar(roziyallohu anhu)ning xalifalik davrida vafot etgan. Bu paytda u chamasi sakson yoshda bo‘lgan.

Savda onamiz Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan beshta hadis rivoyat qilgan. Ulardan birini Imom Buxoriy rivoyat qilgan.

Maryam Abdullayeva | Muslim.uz

Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning otasining ismi: Zam’a ibn Qays ibn Abdu Vudd ibn Nasr ibn Molik Ibn Hisl ibn Omir ibn Luaydir.

Onasining ismi: Shammuus binti Qays ibn A’mr ibn Zayd ibn Labiddir.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bilan Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning shajarasi Luay ibn G‘olib bobolarida birlashadi.

Bir kuni Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning tushlarida Nabiy sollallohu alayhi vasallam yurib kelib, uning bo‘ynini bosib olganlarini ko‘radi. Buni eri Sakron ibn Amr roziyallohu anhuga aytadi. U bo‘lsa: “Agar tushing o‘ngidan kelsa, men ko‘pga qolmay vafot etib, sen Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga erga tegar ekansan”, deydi. Shunda Savda binti Zam’a roziyallohu anho “Bo‘lmagan gap, tag‘in birov eshitib qolmasin”, deydi.

Oradan bir qancha vaqt o‘tib Sakron ibn Amr roziyallohu anhu ayoli Savda binti Zam’a roziyallohu anho bilan Habashistonga hijrat qilib, bir muncha vaqtdan so‘ng qaytadilar. Sakron ibn Amr roziyallahu anhu Madinaga hijrat qilinishidan oldin bemor bo‘lib, vafot etadi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning Savda roziyallohu anhoga uylanishlari uning Islom yo‘lidagi harakati, ixlosi va alamli musibati uchun eng ulkan mukofot bo‘lishi tabiiy edi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam shu boisdan unga uylanmoqqa qaror qildilar. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamdan bo‘lgan bu iltifotni odamlar benihoya xursandlik ila qarshi olishdi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam nubuvvatni o‘ninchi yili, Ramazon oyida ellik bir yoshlarida, Xadija roziyallohu anho vafotlaridan biroz vaqt o‘tganidan so‘ng Savda binti Zam’a roziyallohu anhoga to‘rt yuz dirham mahr berib uylandilar.

Savda binti Zam’a roziyallohu anho kezi kelganda Rasululloh sollallohu  alayhi vasallamni kuldirib turar edilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga u kishining bu sifatlari ma’qul kelar edi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning hazil-mutoyibalariga o‘ziga yarasha lutf ila muomala qilar edilar.

Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning hazil mutoyibaga moyilliklari mashhur bo‘lsa ham kezi kelganda jiddiy bo‘lishni ham o‘rniga qo‘yar edilar.

Savda binti Zam’a roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bir necha hadislar rivoyat qilganlar. Mashhur hadis kitoblarida u kishining hadislari keltirilganini ulomalarimiz zikr qilishgan.

Savda binti Zam’a roziyallohu anho hijratning ellik to‘rtinchi (melodiy olti yuz yetmish to‘rtinchi) yili Shavval oyida Madinai munavvarada vafot etadilar. Alloh taolo U zotdan rozi bo‘lsin va rozi qilsin!

Abdussomad Abdulbosit o‘g‘li| Muslim.uz

I

Muhammad sollallohu alayhi vasallamga yangi payg‘ambarlik kelgan payti. Makkai Mukarramada hamma ana shu hodisa haqida gapirmoqda. Asosan, johiliyat odamlari bu ishga dushmanlik ruhida bo‘lmoqdalar.

Yangi musulmon bo‘lganlarni ota-bobolari dinini tark etib murtad bo‘lganlikda ayblamoqdalar. Ular oz sonli yangi musulmonlarni avval og‘zaki ayblagan bo‘lsalar ham, ke­yinchalik azob-uqubatlarga duchor qilishni boshlashdi. O‘sha paytda biror kishini musulmon bo‘lishi qiyin edi. Kim Islomni qabul qilsa ham,  hammadan berkitar edi. Musulmonlar qanchalik sabr qilsalar, mushriklar ularga bo‘lgan tazyiqni shunchalik orttirib boraverishdi. Bora-bora himoyachisi bo‘lmagan, zaif­hol musulmonlarning dinu diyonati, hayoti tahdid ostida qoldi.

Ana shundoq og‘ir bir holatda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam o‘sha sahobalariga:

«Agar Habashiston yeriga chiqsangiz, yaxshi bo‘lardi. U yerda bir podshoh bor, uning oldida birovga zulm qilinmaydi. U yer sadoqat yeridir. Alloh hozirgi holatni yengillashtirib qolsa, ajab ermas», dedilar.

Shunda bir guruh musulmonlar Habashiston yeriga hijratga otlanishdi. Bu hijrat Islomdagi birinchi hijrat edi. Birinchi muhojirlar o‘n to‘rt kishi bo‘lib, ularning o‘ntasi erkak, to‘rttasi ayol edi.

Ularning ichida Usmon ibn Affon va u kishining ayollari — Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning qizlari Ruqayya roziyallohu anho ham bor edi.

Muhojirlarga Usmon ibn Maz’un roziyallohu anhu amir edi. Keyinchalik Ja’far ibn Abu Tolib roziyallohu anhu rahbarligida yana bir guruh sahobalar Habashistonga hijrat qilishdi. Shundoq qilib, u yerdagi muhojir musulmonlarning adadi sakson uch kishiga yetdi.

O‘sha ikkinchi guruh ichida Bani Omir urug‘idan sakkiz kishi bor edi. O‘sha paytda bir urug‘dan biryo‘la sakkiz kishi Alloh taoloning yo‘lida hijrat qilishi misli ko‘rilmagan hol edi. Buning ustiga o‘sha sakkiz kishidan uchtasining xotini ham o‘zi bilan birga edi.

Mazkur sakkiz muhojir ichida Molik ibn Zam’a Omiriy, Sakron ibn Amr Omiriy, Sulayt ibn Amr Omiriy, Hotib ibn Amr Omiriy va Abdulloh ibn Amr Omiriy bor edi. Bani omirlik ayollardan esa Ummu Kulsum binti Suhayl Omiriya, Amra binti al-Vuqdon Omiriya va bizning qahramonimiz Savda binti Zam’a ibn Qays ibn Abdush Shams ibn Abdu Vadd ibn Nazr ibn Molik ibn Hasal ibn Omir ibn Luay ham bor edilar.

U kishining onalari Shammus binti Qays edi.

Yuqorida zikr qilingan muhojirlardan Molik ibn Zam’a Omiriy Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning akalari, Sulayt ibn Amr Omiriy, Hotib ibn Amr Omiriy qayinog‘alari, Sakron ibn Amr Omiriy eri edi. Umuman olganda, bir oilaning odamlaridan o‘n bir kishi Habashiston hijratiga chiqishgan edi.

Ular nasib qilganicha hijrat mashaqqatlarini chekib Habashistonda yashab yurganlaridan ke­yin Makkai Mukarramaga qaytib kelishdi.

Ushbu umumiy ma’lumotlardan Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anhoning birinchi musulmonlar qatorida ekanliklari, Alloh taoloning dini yo‘lida oila a’zolari va qarindoshlari bilan birgalikda jafo chekkanlarini anglab olish qiyin emas.

Makkaga qaytib kelganlaridan ko‘p o‘tmay Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho tush ko‘rdilar. Tushlarida yonboshlab yotsalar, ustilariga oy tushibdi. U kishi ko‘rgan tushlarini erlari Sakron ibn Amr roziyallohu anhuga aytgan edilar, agar tushing o‘ngidan kelsa, men ko‘pga qolmay o‘lib, sen boshqa erga tegar ekansan, dedi.

Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho ke­yinroq yana bir tush ko‘rdilar. Bu tush haqida Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi Ibn Abbos roziyallohu anhudan quyidagi rivoyatni keltiradi:

«Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho Sakron ibn Amrning, Suhayl ibn Amrning akasining ,xotini edi. U tushida Nabiy sollallohu alayhi vasallam yurib kelib, uning bo‘ynini bosib olganlarini ko‘rdi. Buni eriga aytdi. U bo‘lsa:

«Agar tushing o‘ngidan kelsa, men ko‘pga qolmay o‘lib, sen Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga erga tegar ekansan», dedi.

«Bo‘lmagan gap, birov bilmasin», dedi Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho.

Ko‘p o‘tmay Sakron ibn Amr roziyallohu anhu bemor bo‘lib, vafot etdi.

II

Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamga payg‘ambarlik kelganiga o‘n yil to‘lgan yili, Islom uchun o‘ta nozik bir paytda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga Islomning birinchi kunidan buyon asosiy yordamchi bo‘lib kelayotgan kishi vafot etdi.

Ha, Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamning jufti halollari, mo‘minlarning onalari Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anho oltmish besh yoshlarida bu dunyoni tark etdilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘ngillarini doimiy ravishda ko‘tarib turuvchi, u kishiga bosh maslahatchi bo‘lgan, birinchi bo‘lib iymon keltirgan va fazilatlarini sanab adog‘iga yetib bo‘lmaydigan bir ulkan matonatli kishi u dunyoga rihlat qildilar.

Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallam o‘z uylarida yetim bolalari bilan qoldilar. Bu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshliq Islom jamiyati uchun og‘ir judolik edi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘zlarining eng yaqin kishilari, barcha og‘irliklarni birga ko‘tarishib turgan vazirlari, har bir narsada mos gapni topib gapiradigan maslahatchilari Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhodan ajrab qoldilar. Bu yo‘qotish dard ustiga chipqon bo‘lgan edi. Buning ustiga uyga, qizlarga qaraydigan biror kishi ham yo‘q.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning bu holga tushganlari o‘sha paytdagi barcha musulmonlarni ham tashvishga solgan edi. Ulardan har biri o‘z payg‘ambarlaridan bu musibatni qandoq qilib aritish haqida o‘ylar edi. Ayniqsa, bunga o‘xshash holatlarni avvaldan ko‘rib, muolaja qilib yurgan tajribali ayollar tezroq chora topishga harakat qilar edilar.

Mo‘mina ayollar ichida ahli solihligi va fozilaligi bilan ajralib turadigan Xavla binti Hakim roziyallohu anho oxiri chidamay bu haqda Nabiy sollallohu alayhi vasallamning o‘zlariga gap ochishga jur’at qildi:

«Ey Allohning Rasuli, uylansangiz bo‘larmidi?» dedi.

«Kimga?» dedilar u Zot alayhissalom

«Qiz xohlaysizmi, juvonmi?» dedi.

«Qiz kimu, juvon kim?» dedilar.

«Qiz Oisha binti Abu Bakr, juvon Savda binti Zam’a», dedi Xavla binti Hakim. U gapning orasida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning eri o‘lgandan keyingi qiyin holini ham eslatib o‘tdi. Ana shundan keyin Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam unga:

«Uni mening esimga sol», dedilar.

Xavla binti Hakim roziyallohu anho bu gaplardan xursand bo‘ldi va Savda binti Zam’a roziyallohu anhoning oldilariga bordi.

«Uyuunul asar» kitobining sohibi keyin nima bo‘lgani haqida Xavla binti Hakim roziyallohu anhoning o‘zlaridan quyidagilarni rivoyat qiladi:

«Men Savda va uning otasi Zam’aning oldilariga bordim. Otasi katta yoshdagi kishi bo‘lib, uyda o‘tirib qolgan edi. Men ularga:

«Alloh sizlarga xayr-barakani berib qoldi-ku!» dedim.

«U nima, ey Xavla?» dedi Savda hayron qolib.

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni senga sovchi qilib yubordilar!» dedim.

«Qandoq ham yaxshi!.. Endi otamning oldiga kirib, o‘shani zikr qil», dedi Savda.

Men Savdaning otasining oldiga kirdim va ahli johiliyatning salom berishidan qilib:

«An’im sabohan!» dedim.

«Sen kimsan o‘zi?» dedi.

«Xavla binti Hakim ibn Umayya as-Sulamiyman, Usmon ibn Maz’un al-Jumhiyning ayoliman», dedim.

Savdaning otasi meni yaxshi kutib oldi. Alloh xohlagan gaplarni gapirdi. U mening qavmim ilohlarini tark etganimni, iymonga kelganimni va Habashistonga hijrat qilganimni, so‘ng Makkaga qaytib kelganimni bilar edi. U mendan nima ishim borligini so‘rab:

«Muhammad ibn Abdulloh ibn Abdulmuttolib qizing Savda Ummul Asvadni so‘rayapti», dedim.

«Albatta, Muhammad – munosib, karamli odam. Ammo dugonang Savda nima deydi?» dedi u.

«U buni yoqtiradi», dedim.

«Undoq bo‘lsa, uni menga chaqir», dedi.

Men borib, uni chaqirib keldim. U Savdaga:

«Qizim, Xavla binti Hakimning aytishicha, Muhammad ibn Abdulloh uni senga sovchi qilib yuborgan emish. U – munosib, karamli odam. Men seni unga zavjalikka bersam, rozimisan?» dedi.

«Siz rozi bo‘lsangiz, mayli», dedi Savda past ovoz ila.

Shunda Zam’a Xavlaga burilib qaradi-da:

«Muhammadga ayt, oldimizga kelsin», dedi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kelib, aqdi nikoh bo‘ldi. Zam’a roziligini e’lon qildi. Mahr to‘rt yuz dirham bo‘ldi. Savda nabaviy xonadonga kirib, mo‘minlarning onalaridan bo‘ldi. Nabiylarning xotamiga xizmat qiluvchilardan biri bo‘lish sharafiga noil bo‘ldi».

O‘shanda payg‘ambarlikning o‘ninchi yili, ramazon oyi edi. Savda binti Zam’a onamiz Xadicha roziyallohu anhoning vafotlaridan keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallamga xotin bo‘lgan birinchi ayol edi.

Bu xabar Makkada tarqalganda odamlar quloqlariga ishonishmadi. Ular ajablanib, Xadichaning o‘rniga yoshi o‘tib qolgan beva, unchalik ko‘zga tashlanadigan joyi ham yo‘q Savda bo‘lar ekanmi, deyishar edi.

Boshqa tarafda esa g‘alatiroq gaplar ham bor edi. Savda binti Zam’a onamizning Abdulloh ism­li akasi bor edi. U hali ham Qurayshning dinida edi. O‘sha paytda safarga ketgan edi. Makkaga qaytib kelsa, singlisi Savda Muhammad solallohu alayhi vasallamga erga tegib ketibdi. Abdulloh ibn Zam’aning fig‘oni falakka chiqdi. Qahru g‘azab butun vujudini qamrab oldi. U bo‘lib o‘tgan ishga afsus qilib, o‘z boshidan o‘zi tuproq socha boshladi. Uning uchun singlisi Savdaning Muhammad solallohu alayhi vasallamga turmushga chiqishi katta or edi.

Keyinroq Alloh taoloning inoyati ila Islomga kelgan Abdulloh ibn Zam’a bu qilmishini eslab:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sing­limga uylaganlarida boshimdan tuproq sochgan kunim esim yo‘q ekan», deb yurar edi.

III

Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho uch yildan ko‘proq o‘zlari yolg‘iz Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga xotin bo‘lib turdilar. U kishi o‘z hollarini o‘zlari yaxshi bilar edilar. Yoshlari bir yerga borib qolgan edi. Shu bilan birga, erkak kishini jalb qiladigan taraflari ham yo‘q edi.

Savda binti Zam’a onamiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘zlarini Alloh taoloning dini yo‘lida ko‘rgan mashaqqatlarini taqdirlab nikohlariga olganlarini yaxshi bilar edilar. Buning ustiga beva qolib, og‘ir ahvolga tushib qolgan edilar. Albatta, bu omil ham Nabiy sollallohu alayhi vasallamning e’tiborlaridan chetda qolmagan bo‘lsa kerak.

Savda binti Zam’a onamiz Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga to‘liq ma’nodagi xotin bo‘lishdan ko‘ra, uyga, qizlarga qarab turadigan kishi bo‘lishga munosibroq ekanliklarini yaxshi his etar edilar. Bu va bunga o‘xshash omillar ko‘p edi. Ammo Savda binti Zam’a onamiz uchun Muhammad solallohu alayhi vasallamning xotinlari degan nomning va u Zotning yaqinlaridan bo‘lishning o‘zi katta saodat edi.

Imom Zahabiy vasf qilishlaricha, Savda binti Zam’a onamiz sayyida, jalila va sharifa bo‘lish bilan birga, katta jussali ham edilar. U kishining kichik Fotimaga qarashda, uy ishlariga urinishda o‘ng‘aysizlanishlarini ko‘rib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tabassum qilib qo‘yar edilar.

Savda binti Zam’a onamiz uyda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga qolganlarida Habashistonda ko‘rganlarini gapirishni yaxshi ko‘rar edilar. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qizlari Ruqayya roziyallohu anho eri Usmon ibn Affon roziyallohu anhu bilan birga o‘sha paytda Habashistonda edilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ularni eslashni va ular haqida tinglashni yoqtirar edilar.

Vaqti soati kelib, Ruqayya roziyallohu anho ham Habashiston hijratidan qaytib keldilar. Singillari u kishining qarshilariga yig‘lab chiqdilar. Onalari Xadicha binti Xuvaylid roziyallohu anhoni esladilar. Uzoq safardan qaytgan Ruqayya roziyallohu anhoni onalari o‘rnida Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho kutib oldilar. U kishi barcha imkonlarini ishga solib, uydagi kamchilikni to‘ldirishga harakat qilar edilar.

IV

Alloh taoloning izni ila Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hijrat qilganlarida Savda binti Zam’a onamiz ham u Zotning ortlaridan qizlarni olib, hijrat qildilar. U kishi bu yerda ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning xonadonlarini boshqarib turdilar.

Badr janggi musulmonlarning buyuk g‘alabasi ila tugadi. Badrda asirga tushgan mushriklar ichida Savda binti Zam’a onamizning qarindoshi Suhayl ibn Amr Omiriy ham bor edi.

Uni Molik ibn Daxsham asirga olgan edi. Muzaffar Islom lashkari Madinai Munavvaraga qayta boshladi. Ular Madinaga yaqinlashib qolganida Suhayl ibn Amr Molik ibn Daxshamga:

«Qo‘yib tur, qazoi hojat qilib olay», dedi.

Molik uni qo‘yvorib, qarab turgan edi.

«Uyalaman, nariroq borib tur», dedi.

Molik nari ketdi. Suhayl chetga o‘tib, qo‘lini bo‘shatdi va juftakni rostladi. Uning qochganini bilgan Molik ibn Daxsham odamlardan yordam so‘rab qichqirdi. Hamma Suhaylni izlashga tushdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham uni axtara boshladilar va:

«Kim uni topsa, qatl qilsin», dedilar.

Hamma ulovlariga minib olib, uni qidirishda davom etdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning iziga tushib qoldilar. Ortidan borib, daraxtlar orasida yashirinib turganini ko‘rdilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam uning oldiga borganlarida u qimir etmay turar edi. U o‘zini butunlay yo‘qotib qo‘ygan edi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam Suhaylni tutdilar va qaytarib olib keldilar. U Zotning amr­lari ila odamlar uning qo‘llarini bo‘yniga bog‘lab, o‘zini Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ulovlariga tirkab qo‘ydilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalarning oldida o‘zlarining mashhur tuyalari Qasvoni minib borar edilar. Qo‘llari bo‘yniga bog‘langan Suhayl ibn Amr u tuyaning ortidan yurib kelardi. Uni asirga olgan Molik ibn Daxsham esa, bo‘lgan hodisani baytga solib aytib kelar edi. Shu holda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam boshliq musulmonlar o‘zlariga nusrat bergan Alloh taologa hamdlar aytib shaharga kirib kelishdi.

O‘sha paytda Savda binti Zam’a onamiz bir to‘p ayol bilan o‘g‘illari: Avf va Mu’avvizga aza ochgan Afra roziyallohu anhoga ta’ziya bildirgani ketgan edilar. O‘sha yerga musulmonlar asirlarni olib kelganlari haqida xabar yetdi.

Savda binti Zam’a onamiz o‘z uylari tomon shoshildilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kelganlarida kutib qolmasliklari kerak edi. U kishi kirib borsalar, hujrada qo‘llari boshiga bog‘langan Suhayl ibn Amr turibdi. Savda binti Zam’a onamiz uni bu holda ko‘rib o‘zlari sezmagan holda:

«Ha, Abu Yazid, o‘zingiz taslim bo‘ldilaringmi? Qo‘llaringizni tutib berdilaringmi? Bundan ko‘ra, o‘lganlaring yaxshi emasmidi?» dedilar.

U kishini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ovozlari cho‘chitib yubordi:

«Ey Savda, Robbingga va Uning Rasuliga qarshi targ‘ibot qilyapsanmi?» dedilar.

Savda binti Zam’a onamiz uyalib ketdilar va o‘zlariga xos soddalik bilan:

«Ey Allohning Rasuli, Abu Yazidni qo‘li bo‘yniga bog‘liq holda ko‘rib, o‘zimni tuta olmay, shundoq debman», dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u kishining bu gaplaridan tabassum qildilar va asirlarga yaxshilik bo‘lishi haqida va’da berdilar. U Zot Savda binti Zam’a onamizning uzrlarini qabul qildilar. Chunki u Zot Savda binti Zam’a onamizning maqsadi boshqa ekanini yaxshi bilar edilar.

O‘shandan keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Asirlarga yaxshilik qilinglar», dedilar.

Bu gapni eshitgan musulmonlar o‘z taomini asirga beradigan bo‘ldilar.

Savda binti Zam’a onamizning o‘z qarindoshlariga soddalik ila qilgan mehribonliklari hammaga foyda keltiradigan shar’iy qoida amalga kirishiga sabab bo‘ldi.

V

Ramazoni muborakda Badrda erishilgan g‘alaba musulmonlar uchun tarixiy ahamiyatga ega edi. O‘sha shonli g‘alabadan keyin musulmonlar jamiyati tarix sahnasiga katta kuch sifatida chiqdi. Ular kim bizni yo‘q qilib yuborishga harakat qilarkin, deb xavf-xatar ostida yashash bosqichidan eson-omon o‘tdilar.

Bir oz xotirjam bo‘lgan Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ham o‘zlari haqida o‘ylash fursatini topdilar. Ana shunda Abu Bakr roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borib, bundan uch yil avval oldin Makkada tuzilgan oilalarini eslariga soldilar. Pay­g‘ambar sollallohu alayhi vasallam Oisha onamiz bilan birga yashashga qaror qildilar.

Ma’lum muddat birga yashab, o‘ziga yarasha bir-birlariga o‘rganib qolgan kishilar ichiga yosh, sho‘x va bir oz topqirroq qiz – Oisha roziyallohu anho kirib kelgan edilar. Savda binti Zam’a onamiz yangi kelinni juda yaxshi kutib oldilar. Shu damlarda u kishining hazil-mutoyibaga ustaliklari va soddaliklari ham ish berdi.

Savda binti Zam’a onamiz avvallari ham kezi kelganda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni kuldirib turar edilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga u kishining bu sifatlari ma’­qul kelar edi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anhoning hazil-mutoyibalariga o‘ziga yarasha lutf ila muomala qilar edilar.

Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi «Tobaqot» nomli mashhur kitobida bu borada quyidagi rivoyatni keltiradilar:

«Savda roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga:

«Ey Allohning Rasuli, kecha ortingizda namoz o‘qidim. Shunchalar ruku’ qildingizki, qon oqib ketmasin, deb burnimni ushlab turdim», dedi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kuldilar. U ahyonda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni kuldirib turar edi».

Savda binti Zam’a onamiz xonadonga Oisha roziyallohu anho kirib kelganlaridan keyin ham ana o‘sha hazil-mutoyiba ruhini ushlab turdilar. Bu o‘z navbatida oilada o‘zaro aloqalarni doimo yaxshi tutib turishga ham kerak edi.

Imom Nasaiy va boshqa muhaddislar Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qilishadi:

«Bir kuni Savda biznikiga ziyoratga keldi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam men bilan uning o‘rtamizda o‘tirdilar. U zot bir oyoqlarini mening qo‘ynimga, ikkinchi oyoqlarini uning qo‘yniga tashlab, o‘tirar edilar. Men hariyra pishirib keldim va Savdaga:

«Yegin», dedim.

U ko‘nmadi.

«Agar yemasang, yuzingga surtaman», dedim.

U yana ko‘nmadi. Men lagandan bir oz narsani oldimda uning yuziga surtdim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kuldilar. Rasululloh sollallo­hu alayhi vasallam oyoqlarini uning qo‘ynidan oldilar. Unga mendan o‘ch olishga sharoit yaratdilar va:

«Sen ham uning yuziga surt!» dedilar.

U lagandan bir oz narsa olib mening yuzimga surtdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kular edilar».

Nubuvvat xonadoniga birin-ketin boshqa onalarimiz ham kirib kela boshlashdi. Ularning har birlari o‘zlariga yarasha bir olam edilar, desak, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. Xonadon kengayishi, unga turli avsoflarga ega xonimlarning kirib kelishlari Savda binti Zam’a onamizning avvalgi o‘rinlarini boshqachaga aylantirmadi. U kishi o‘z o‘rinlarini yo‘qotmasdan har kimga o‘ziga yarasha muomala qilib boraverdilar. Bo‘ladigan muomalalarning ichida hazil-mutoyibalari ham o‘z o‘rnini yo‘qotmadi.

«Tarixi Tobariy», «Isoba» va «Usudul Foba» kitoblarida Hafsa onamizning ozod qilgan cho‘rilari Xulaysa roziyallohu anhodan quyidagi qissa keltiriladi:

«Oisha va Hafsa roziyallohu anhumo gaplashib o‘tirgan edilar. Nabiy sollallohu alayhi vasallamning zavjalari Savda kelib qoldi. Haligi ikkovi bir-birlariga:

«Savdani qara, qandoq ham chiroyli holda! Bir shu holini buzmaymizmi?!» deyishdi.

Savda ularning ichida holi yaxshisi edi. U toi­fiy teri ishlatar edi. U ikkovining oldilariga yaqinlashganda hazilni boshlashdi:

«Ey Savda, xabaring bo‘lmadimi?!» deyishdi.

«Nima edi, Alloh rahmingizni yegurlar?» dedi u soddalik ila ajablanib.

«Filay Dajjol chiqdi!» deyishdi ikkovi.

Savda qo‘rqib ketib, o‘t yoqadigan bir xonaga berki­nib oldi. Ikkovi rosa kulishdi. Rasululloh sol­lal­lohu alayhi vasallam kelib, Hafsa bilan Oishaga:

«Ikkovingizga nima bo‘ldi?» dedilar.

Ular Savda bilan bo‘lgan hodisani gapirib berishdi. U Zot uni izlab topdilar. U Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga:

«Ey Allohning Rasuli, g‘ilay Dajjol chiqdimi?!» dedi.

«Yo‘q. Chiqqanga o‘xshaydi», dedilar.

U ustidan o‘rgamchak inlarini qoqib, chiqib keldi».

Ana shu bilan xonadonda bir muddat xushhollik holati hukm surib turdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari ham hazil-mutoyiba qilib turar edilar.

Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anhoning hazil mutoyibaga moyilliklari mashhur bo‘lsa ham, kezi kelganda jiddiy bo‘lishni ham o‘rinlatar edilar.

Imom Buxoriy va Muslimlar Oisha roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Savda binti Zam’a kechasi tashqariga chiqdi. Bas, uni Umar ko‘rib tanidi va:

«Allohga qasamki, sen, ey Savda, bizga maxfiy qolmassan», dedi.

U Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning oldilariga qaytib keldi. U Zot mening hujramda o‘tirib, kechki taomni tanovul qilayotgan edilar. Bas, (Savda) u Zotga haligi gapni zikr qildi. U Zotning qo‘llarida go‘shtli suyak turgan edi. Shunda u zotga (oyat) nozil qilindi. U zotdan (vahiy holati) ko‘tarilganda:

«Batahqiq, sizlarga hojatlaringiz uchun chiqishingizga izn berildi», dedilar».

Savda binti Zam’a onamiz kechasi hojat uchun tashqariga chiqqan edilar. U kishi, avval ham aytib o‘tilganidek, katta jussali, semiz va sekin harakat qiluvchi edilar. Hazrati Umar roziyallohu anhu kechasi bo‘lsa ham Savda onamizni darhol tanidi. Umar roziyallohu anhu o‘ta ehtiyotkor kishi edi. Ayniqsa, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning oilalariga juda ham ehtiyot bo‘lar edi. Keyinchalik hijob oyatining tushishiga ham Umar roziyallohu anhuning takliflari sabab bo‘lgan. Umar roziyallohu anhu mo‘‘minlarning onalarini ham tergab turar edi. Savda onamizni tashqarida yurganlarini ko‘rib, yana tergashni boshladi.

«Allohga qasamki, ey Savda, bizga maxfiy qolmassan!» dedilar.

Bu gap qo‘pol qilib aytadigan bo‘lsak, Pay­g‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning xotini bo‘la turib, kechasi ko‘chada nima qilib yuribsan, degan ma’nodagi gap edi. Bu gap Savda onamizga og‘ir botdi. U kishi o‘ynab emas, hojat uchun chiqqan edilar.

O‘sha paytda u Zot Oisha onamiz roziyallohu an­huning hujrasida kechki taom yeb o‘tirar edilar. Savda onamiz o‘sha yerga kirib bordilar va bo‘lib o‘tgan gapni zikr qilib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga shikoyat qildilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qo‘llarida go‘shtli suyak bor edi. Ana shu holda u Zotga vahiy nozil bo‘ldi.

Odatda vahiy nozil bo‘lganda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning nafas olishlari tezlashib, terlab, g‘alati bir holatga tushib qolar, yonlaridagi kishi u Zotga vahiy tushganini ochiq-oydin bilar edi. Oisha va Savda onalarimiz ham o‘sha payt Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga vahiy tushayotganini bilib, jim qolishdi.

Keyin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning hollari asl holatiga qaytdi. Vahiy tushib bo‘lgani bilindi. Endi Savda onamiz bilan Umar roziyallohu anhuning oralaridagi tortishuvli masala hal bo‘lishi kerak edi. Vahiy tushib bo‘lishi bilan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:

«Batahqiq, sizlarga hojatlaringiz uchun chiqishingizga izn berildi», dedilar.

Bu hodisa Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anhoning fazllarini ko‘rsatadi.

VII

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safarni iroda qilsalar, xotinlari orasida qur’a tashlar edilar. Qaysi birlarining qur’asi chiqsa, o‘sha ayollarini o‘zlari bilan birga olib chiqardilar. Ana o‘sha tartib bilan bo‘lsa kerak, Savda binti Zam’a onamiz Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birga Xaybar g‘azotida ishtirok etganlar.

Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi «Tobaqot» kitobida zikr qilishlaricha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘ljadan Savda binti Zam’a onamizga sakson vasaq xurmo va yigirma vasaq arpa ajratgan ekanlar.

Ammo vaqt o‘tib borishi bilan Savda binti Zam’a onamiz o‘zlarida qarilik alomatlarini yana ham ko‘proq sezib borar edilar. Buning ustiga Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Savda onamizni taloq qilar emishlar, degan gap ham tar­qaldi. Savda onamiz uchun mana shu gap katta musibat bo‘ldi. U kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning zavjasi bo‘lishni o‘zlarining eng buyuk baxti deb bilar edilar. Savda onamiz nima qilib bo‘lsa ham, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birga bo‘lishga chora axtara boshladilar.

Abu Dovud, Ahmad va Buxoriy Oisha onamiz roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam taqsimda, oldimizda qolishlarida bizning ba’zimizni ba’zimizdan ustun ko‘rmas edilar. Hammamizning oldimizga kirib aylanib chiqmagan kunlari oz bo‘lar edi. Tegmasalar ham, har bir ayolning yoniga kirib chiqar, navbat kuni kelganning oldida yotib qolar edilar. Savda onamiz yoshi katta bo‘lib qolganda va Rasululloh sollallohu alayhi vasallam undan ajralishlaridan qo‘rqqanda:

«Ey Allohning Rasuli, mening kunim Oishaga bo‘lsin», dedi. Biz mana shu va shunga o‘xshaganlar haqida Alloh taolo:

«Agar ayol kishi o‘z eridan nafrat va yuz o‘girish sodir bo‘lishidan qo‘rqsa, ikkovlari o‘zaro sulhga kelishishlarida gunoh yo‘q»ni nozil qilgan der edik».

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Men Savdadan boshqa tutimi va siyratida o‘zimga yoqadigan unga o‘xshash ayolni ko‘rmadim. U yoshi katta bo‘lganda:

«Ey Allohning Rasuli, sizdagi haqim bor kunimni Oishaga berdim», dedi.

Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oishaga ikki kun – o‘z kunini va Savdaning kunini taqsim qilar edilar».

Ikki Shayx rivoyat qilishgan.

Avval ham bir necha bor takrorlaganimizdek, onalarimizning ba’zilarining yoshi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning yoshlaridan katta edi. Jumladan, Savda onamizning ham.

Yoshlari o‘tib qolganda u kishi mazkur holatlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam uchun ham qiyinchilik tug‘dirib, meni yoqtirmay qolmasinlar, deb o‘z kunlarini u Zotning eng yosh va mahbub ayollari Oisha onamizga hadya etganlar. Shuning uchun ham Oisha onamiz Savda onamizni yaxshi ko‘rar va tutimda, siyratda o‘sha kishiga o‘xshashni xohlar edilar.

Albatta, ayol kishi uchun bundoq fidokorlikni amalga oshirish – katta jasorat. Bu ishni faqat Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yaqinlarida turishni o‘ziga baxt deb bilgan ayolgina qilishi mumkin. Savda onamiz bu masalada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga murojaat qilganlarida:

«Men sizning zavjalaringiz qatorida qayta tirilishimni xohlayman», deganlar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u kishining bu iltimosini qondirganlar.

VIII

Savda binti Zam’a onamiz ko‘p chiroyli va hamida fazilatlar egasi bo‘lganlar. Hadis, siyrat va tarix kitoblarimizda mazkur oliymaqom sifatlar haqida ko‘plab ma’lumotlar keltirilgan. Biz ulardan ba’zilarini zikr qilamiz.

Imom Buxoriy Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qiladilar:

«Muzdalifaga tushdik. Savda Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan odamlarning izdihom bo‘lishlaridan oldin u yerdan jo‘nab ketishga izn so‘radi. U juda sekin harakat qiladigan ayol edi. U Zot unga izn berdilar. U odamlarning izdihom bo‘lishidan oldin tushib ketdi. Biz tong otguncha turdik. Undan keyin tushdik. Men ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan Savda izn so‘ragandek izn so‘raganimda yaxshi bo‘lar ekan».

Bu yerda Savda binti Zam’a onamizning bir yo‘la ikkita fazli namoyon bo‘lmoqda. Birinchisi, ayol kishilarga haj paytida uzr uchun Muzdalifadan tong otmay turib Minoga tushib ketishlariga izn berish shariatga kirib qolishiga sabab bo‘lganlari. O‘sha Savda binti Zam’a onamiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘ragan iznga binoan, hozirgacha ayollarga, bemor, qari va ojiz kishilarga Muzdalifadan tong otmasdan avval tushib ketishga ruxsat beriladi.

Ikkinchisi, o‘sha paytdagi vaziyatni yaxshi anglab tasarruf qilganlari. Hatto Oisha onamiz keyingi vaqtlarda ham Savda binti Zam’a onamizning mazkur ishlariga havas qilib yurar ekanlar.

Imom Ahmad Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vidolashuv hajida o‘z ayollariga:

«Mana shu – bo‘yralarning zohir bo‘lishidir», dedilar.

Savda: «Bundan so‘ng hech qachon haj qilmayman», der edi.

Boshqa bir rivoyatda aytilishicha:

«Ularning hammalari haj qilar edilar. Faqat Zaynab binti Jahsh va Savda binti Zam’a qilmas edilar. Ikkovi, Allohga qasamki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan buni eshitganimizdan keyin bizni ulov harakatga solmas», der edilar».

«Savda: «Haj qildim. Umra qildim. Endi Alloh azza va jalla menga amr qilganidek, uyim­da viqor bilan o‘tiraman», der edi».

Savda binti Zam’a onamiz juda ham saxiy zot edilar. U kishining qo‘liga tushgan mol turib qolmas edi.

Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi Muhammad ibn Sirin roziyallohu anhudan rivoyat qiladi:

«Umar ibn Xattob Savda binti Zam’a onamizga bir xurjun dirham yubordi. U haligi narsani ko‘rib:

«Bu nima?» dedi.

«Dirhamlar», deyishdi.

«Xurjunda-ya?! Xurmo kabi-ya!? Ey joriya, menga toboqni keltir!» dedi va ularni tarqatib yubordi.

Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan hadisi shariflarni ham rivoyat qilganlar. Katta hadis kitoblarida u kishining beshta hadislari borligini ulamolarimiz zikr qilishgan.

Savda binti Zam’a onamiz roziyallohu anho hazrati Umar roziyallohu anhuning xilofatlari oxirida sakson yoshdan o‘tganlarida vafot etdilar. Alloh taolo u kishidan rozi bo‘lsin! Omin!

 muslimaat.uz

• Олдинги
• Кейинги