Имом Зуфар Ибн Ҳузайл

Имом Зуфар ибн Ҳузайл ибн Қайс Куфий ҳижрий 110/милодий 775 йили Исфаҳонда туғилган. Кейинчалик Басрада яшаган. Алломанинг отаси араб, онаси форс бўлган. Зуфар ибн Ҳузайл ҳадис илмини мукаммал эгаллаганидан сўнг фиқҳий илмларни ўрганиш учун Имом Абу Ҳанифага шогирд тушади. Имом Абу Ҳанифа (Аллоҳ раҳмат қилсин): “Зуфар бизнинг қиёсимиздир, шогирдларимиз орасида қиёс илмида энг моҳиридир”, деганлар. Имом Зуфарнинг ўзи қиёс ҳақида: “Биз асар (Қуръон, ҳадис) бор бўлса, қиёс қилмаймиз. Агар асардан далил келмаса, унда қиёсга ўтамиз” , деган. Ҳасан ибн Зиёд (Аллоҳ раҳмат қилсин): “Устозимиз Абу Ҳанифанинг мажлисларида тиришқоқ ва гайратлирогимиз Зуфар эди”, дея таъкидлаган.
Имом Зуфар Басрага акасининг меросини тақсимлаш учун борганида, одамлар олимни шаҳар қозиси бўлишга кўндиришади. Муҳаддис ибн Абдул Барр “Интиқо” асарида “Зуфар Басрага қози бўлганини назарда тутиб, Имоми Аъзам (Аллоҳ раҳмат қилсин):
“Сен биз билан Басра аҳли ўртасида илм борасида мусобақа борлигини яхши биласан. Уларнинг йўриғига тушиб қолмайсан деган умиддаман”, деб насиҳат қилганларини келтиради.
Имом Зуфар (Аллоҳ раҳмат қилсин) Басрага қози бўлганида деярли ҳар куни олимлар билан суҳбат қилиб турган. Ҳар сафар далиллар келтириб: “Бу Абу Ҳанифанинг сўзлари”, деганида улар бундан ҳайратга тушишар экан. Имом Зуфар эса, Абу Ҳанифа бундан ортигига ҳам жавоб берадилар, деб доим устозини басраликларга янада яхши кўрсатишга ҳаракат қилар экан.
Кейинчалик Имом Зуфар қозилик ишларини топшириб, яна илмга берилади. Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Аксорий: “Имом Зуфар яна қозиликка таклиф қилинди. У зот анча вақт қози бўлишни истамай турди. Шунда баъзи жоҳиллар алломани ранжитишди, у киши барибир қозиликни қабул қилмади”, деб ёзади.
Ҳаммод ибн Абу Ҳанифа: “Абу Юсуфдан кейин Абу Ҳанифанинг издошлари орасида Зуфарга тенг келадигани йўқ”, деган. Сулаймон Аттор айтади: «Имом Зуфарнинг никоҳини ўқиётиб, Имоми Аъзам (Аллоҳ раҳмат қилсин): “Бу Зуфар мусулмонларнинг энг олди, обрў-эътибори, улуғлиги ва насл-насаби билан уларнинг байроғи кабидир”, деган эдилар».
Имом Зуфар ўткир воиз ва мантиқ илмида ҳам етук олим бўлган. Абу Довуд Тоий айтади: «Имом Зуфар Абу Юсуф билан фиқҳий масалалар бўйича музокара қилганида, баъзан Абу Юсуф изтиробга тушар, Имом Зуфар эса, қаёққа қочасиз, бу очиқ эшиклар, хоҳлаганингизни танланг”, дер эди». Музаний айтади: «Ироқ аҳлидан бир киши мени саволга тутди:
- Сиз Абу Ҳанифа ҳақида нима дейсиз?  
- Абу Ҳанифа Ироқ аҳлининг улуғидир.
- Абу Юсуф ҳақида нима дейсиз?
- Абу Юсуф ҳадис илмининг билимдони.
- Муҳаммад ибн Ҳасан ҳақида-чи?
- Муҳаммад масалаларга ҳукм айтишга моҳир олим.
- Зуфар ибн Ҳузайл ҳақида нима дейсиз?
- Зуфар қиёсий ҳукмлар чиқаришда ўткирдир, дедим» .
Имом Зуфар устози Имом Абу Ҳанифа (Аллоҳ раҳмат қилсин) вафотидан кейин саккиз йилча яшаган. Умрларининг охирига қадар устозининг дарс гуруҳларини бошқарган. Абу Заҳро айтади: «Абу Ҳанифа суҳбатидагиларга қарата: “Шогирдларимдан ўттиз олти нафари ҳақида айтаман: улардан йигирма саккиз нафари қози бўлишга ҳақли, яна олти нафари фатво бериш даражасига етган. Уларнинг орасида Абу Юсуф билан Зуфар қозиларга адаб бериши мумкин”, дедилар».
Имом Зуфар ибн Ҳузайл ҳижрий 158/милодий 728 йили қирқ саккиз ёшида Басрада вафот этди ва шаҳар қабристонига дафн қилинди.

Imom Zufar ibn Huzayl ibn Qays Kufiy hijriy 110/milodiy 775 yili Isfahonda tug‘ilgan. Keyinchalik Basrada yashagan. Allomaning otasi arab, onasi fors bo‘lgan. Zufar ibn Huzayl hadis ilmini mukammal egallaganidan so‘ng fiqhiy ilmlarni o‘rganish uchun Imom Abu Hanifaga shogird tushadi. Imom Abu Hanifa (Alloh rahmat qilsin): “Zufar bizning qiyosimizdir, shogirdlarimiz orasida qiyos ilmida eng mohiridir”, deganlar. Imom Zufarning o‘zi qiyos haqida: “Biz asar (Qur’on, hadis) bor bo‘lsa, qiyos qilmaymiz. Agar asardan dalil kelmasa, unda qiyosga o‘tamiz” , degan. Hasan ibn Ziyod (Alloh rahmat qilsin): “Ustozimiz Abu Hanifaning majlislarida tirishqoq va gayratlirogimiz Zufar edi”, deya ta’kidlagan.
Imom Zufar Basraga akasining merosini taqsimlash uchun borganida, odamlar olimni shahar qozisi bo‘lishga ko‘ndirishadi. Muhaddis ibn Abdul Barr “Intiqo” asarida “Zufar Basraga qozi bo‘lganini nazarda tutib, Imomi A’zam (Alloh rahmat qilsin):
“Sen biz bilan Basra ahli o‘rtasida ilm borasida musobaqa borligini yaxshi bilasan. Ularning yo‘rig‘iga tushib qolmaysan degan umiddaman”, deb nasihat qilganlarini keltiradi.
Imom Zufar (Alloh rahmat qilsin) Basraga qozi bo‘lganida deyarli har kuni olimlar bilan suhbat qilib turgan. Har safar dalillar keltirib: “Bu Abu Hanifaning so‘zlari”, deganida ular bundan hayratga tushishar ekan. Imom Zufar esa, Abu Hanifa bundan ortigiga ham javob beradilar, deb doim ustozini basraliklarga yanada yaxshi ko‘rsatishga harakat qilar ekan.
Keyinchalik Imom Zufar qozilik ishlarini topshirib, yana ilmga beriladi. Muhammad ibn Abdulloh Aksoriy: “Imom Zufar yana qozilikka taklif qilindi. U zot ancha vaqt qozi bo‘lishni istamay turdi. Shunda ba’zi johillar allomani ranjitishdi, u kishi baribir qozilikni qabul qilmadi”, deb yozadi.
Hammod ibn Abu Hanifa: “Abu Yusufdan keyin Abu Hanifaning izdoshlari orasida Zufarga teng keladigani yo‘q”, degan. Sulaymon Attor aytadi: «Imom Zufarning nikohini o‘qiyotib, Imomi A’zam (Alloh rahmat qilsin): “Bu Zufar musulmonlarning eng oldi, obro‘-e’tibori, ulug‘ligi va nasl-nasabi bilan ularning bayrog‘i kabidir”, degan edilar».
Imom Zufar o‘tkir voiz va mantiq ilmida ham yetuk olim bo‘lgan. Abu Dovud Toiy aytadi: «Imom Zufar Abu Yusuf bilan fiqhiy masalalar bo‘yicha muzokara qilganida, ba’zan Abu Yusuf iztirobga tushar, Imom Zufar esa, qayoqqa qochasiz, bu ochiq eshiklar, xohlaganingizni tanlang”, der edi». Muzaniy aytadi: «Iroq ahlidan bir kishi meni savolga tutdi:
- Siz Abu Hanifa haqida nima deysiz?  
- Abu Hanifa Iroq ahlining ulug‘idir.
- Abu Yusuf haqida nima deysiz?
- Abu Yusuf hadis ilmining bilimdoni.
- Muhammad ibn Hasan haqida-chi?
- Muhammad masalalarga hukm aytishga mohir olim.
- Zufar ibn Huzayl haqida nima deysiz?
- Zufar qiyosiy hukmlar chiqarishda o‘tkirdir, dedim» .
Imom Zufar ustozi Imom Abu Hanifa (Alloh rahmat qilsin) vafotidan keyin sakkiz yilcha yashagan. Umrlarining oxiriga qadar ustozining dars guruhlarini boshqargan. Abu Zahro aytadi: «Abu Hanifa suhbatidagilarga qarata: “Shogirdlarimdan o‘ttiz olti nafari haqida aytaman: ulardan yigirma sakkiz nafari qozi bo‘lishga haqli, yana olti nafari fatvo berish darajasiga yetgan. Ularning orasida Abu Yusuf bilan Zufar qozilarga adab berishi mumkin”, dedilar».
Imom Zufar ibn Huzayl hijriy 158/milodiy 728 yili qirq sakkiz yoshida Basrada vafot etdi va shahar qabristoniga dafn qilindi.

• Олдинги
• Кейинги