Абу Муъин Насафий

Калом илмининг машҳур алломаси, мутафаккир Абу Муъин Насафий 1027 йил Қарши (Насаф)да туғилган. Шу ерда ўқиб, илмини камолга етказган. Умар ибн Муҳаммад Насафийнинг “ал-Қанд фи зикри уламои Самарқанд” (Самарқанд олимлари зикрида қанд китоби) асарида бу олим ҳақида шундай дейилган: “Шарқу Ғарбнинг олиму уламолари Абу Муъин Насафий илмининг денгизидан баҳра топиб, у таратган зиё нурларини кўзларига тўтиё қилиб суртганлар”. Абу Муъин Насафий 1114 йили Самарқандда вафот этган.

Калом илмининг йирик намояндалари Абулҳасан Ашъарий ва Абу Мансур Мотуридий асарларидан таълим олган Абу Муъин Насафий калом илмида етук аллома сифатида каломнинг турли масалаларига оид 15 га яқин асарлар ёзган. Улардан қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:

1. “Ал-Умда фи усулил-фиқҳ” (“Фиқҳ усуллари таянчи”).

2. “Табсиратул-адилла фи илмил-калом” (“Калом илмидаги далиллар кўзгуси”).

3. “Ат-Тамҳид ли қавоидит-тавҳид фий илмил-калом” (“Калом илмидаги тавҳид қоидалар учун ягона китоб”).

4. “Олим ва мутааллим” (“Олим ва илм ўрганувчи”).

5. “Изоҳ ва маҳажжа ли кавнил-ақл ҳужжатан” (“Ақл далиллигини изоҳ ва ҳужжатлар билан асослаш”).

6. “Маноҳижул-аимма фил-фуруъ” (“Имомларнинг ҳуқуқшунослик бўйича тутган йўллари”).

7. “Муътақидот” (Эътиқодлар). Бу асарнинг бир қўлёзмаси ЎзР ФА Шарқшунослик институтида сақланмоқда.

8. “Баҳрул-калом” (“Калом денгизи”). Бу асар аллома ижодининг гултожи ҳисобланади. Асар ислом фалсафасини ташкил қилган калом илми бўйича энг қимматли манбадир. Унинг қўлёзмалари Дубай, Дамашқ, Искандария кутубхоналарида сақланмоқда. 1886 йили Бағдодда, 1908 йили Қоҳирада нашр этилган.

“100 Марказий Осиё мутафаккирлари” китобидан олинди.

* * *

Kalom ilmining mashhur allomasi, mutafakkir Abu Mu’in Nasafiy 1027 yil Qarshi (Nasaf)da tug‘ilgan. Shu yerda o‘qib, ilmini kamolga yetkazgan. Umar ibn Muhammad Nasafiyning “al-Qand fi zikri ulamoi Samarqand” (Samarqand olimlari zikrida qand kitobi) asarida bu olim haqida shunday deyilgan: “Sharqu G‘arbning olimu ulamolari Abu Mu’in Nasafiy ilmining dengizidan bahra topib, u taratgan ziyo nurlarini ko‘zlariga to‘tiyo qilib surtganlar”. Abu Mu’in Nasafiy 1114 yili Samarqandda vafot etgan.

Kalom ilmining yirik namoyandalari Abulhasan Ash’ariy va Abu Mansur Moturidiy asarlaridan ta’lim olgan Abu Mu’in Nasafiy kalom ilmida yetuk alloma sifatida kalomning turli masalalariga oid 15 ga yaqin asarlar yozgan. Ulardan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

1. “Al-Umda fi usulil-fiqh” (“Fiqh usullari tayanchi”).

2. “Tabsiratul-adilla fi ilmil-kalom” (“Kalom ilmidagi dalillar ko‘zgusi”).

3. “At-Tamhid li qavoidit-tavhid fiy ilmil-kalom” (“Kalom ilmidagi tavhid qoidalar uchun yagona kitob”).

4. “Olim va mutaallim” (“Olim va ilm o‘rganuvchi”).

5. “Izoh va mahajja li kavnil-aql hujjatan” (“Aql dalilligini izoh va hujjatlar bilan asoslash”).

6. “Manohijul-aimma fil-furu’” (“Imomlarning huquqshunoslik bo‘yicha tutgan yo‘llari”).

7. “Mu’taqidot” (E’tiqodlar). Bu asarning bir qo‘lyozmasi O‘zR FA Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda.

8. “Bahrul-kalom” (“Kalom dengizi”). Bu asar alloma ijodining gultoji hisoblanadi. Asar islom falsafasini tashkil qilgan kalom ilmi bo‘yicha eng qimmatli manbadir. Uning qo‘lyozmalari Dubay, Damashq, Iskandariya kutubxonalarida saqlanmoqda. 1886 yili Bag‘dodda, 1908 yili Qohirada nashr etilgan.

“100 Markaziy Osiyo mutafakkirlari” kitobidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги