Никоҳ ила иффатли бўлиш

Аброр Равшанов 1979 йили Жиззах вилоятининг Зомин туманида туғилган. Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини (1998-2002) ва Тошкент давлат шарқшунослик институтининг диншунослик факултетини (2002-2006) тамомлаган. Имом ал-Бухорий халқаро марказида малака оширган. 2003 йилдан Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимида ишлайди. Ҳозирда Тошкент шаҳридаги «Имом Ҳасан» жомеъ масжиди имом-хатиби.

— Ҳар бир ибодатнинг ўзига хос жиҳатлари, фазилатлари, ҳикматлари бор. Исломда никоҳланишнинг ҳикматлари ва фазилатлари мавжуд?
— Никоҳ ақли ва қалби салим халқлар тарафидан қадрланиб келинаётган ҳаёт омилларидан биридир. Исломда никоҳ буюк ибодатдир. Никоҳнинг ўзига хос фазилатлари шундаки, бу ибодат орқали узоқлашиб кетаётган қон-қардошлик алоқалари янгиланади.
Аксар ҳолатларда никоҳ туфайли бир-бирини танимаган, билмаган қавмлар ўртасида ўзаро маърифат, қуда-андалик алоқалари боғланади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
«Эй одамлар! Биз сизларни бир эркак ва аёлдан яратдик ва сизларни ўзаро танишишингиз учун халқлар ва қабилалар қилиб қўйдик» (Ҳужурот сураси, 13-оят).
Ўзаро маърифатлашишнинг энг гўзал сабабларидан бири никоҳдир. Никоҳ сабаб абадий қардошлик ришталари боғланади. Никоҳланганларнинг ота-оналари шаръан ва ҳурматан ўз ота-онасидек бўладилар. Худо кўрсатмасин, ўртада ажрим бўлиб, эр ё аёл вафот этиб қолганда ҳам бу ришта боғланиб қолаверади. Қайнотага келин, қайнонага куёв умрбод маҳрам бўлиб қоладилар.
Она вафот этиб, фарзандлар оталарини бир аёлга уйлантириб қўйдилар. Вақт ўтиб, ота ҳам вафот этди. Фарзандлар «Энди отамиз ўтдилар» деб, у аёлни ҳайдаб юбормайдилар. Аёл марҳум отанинг фарзандларига умрбод маҳрам бўлиб, она бўлиб қолаверади. Фарзандлар яхшилик қилсалар, ўз ота- оналарига, ўз фарзандларига қилгандек савобга эга бўладилар. Шунинг учун ҳам ота- боболаримиз никоҳни «умр савдоси» деганлар.

— Никоҳни жорий этиш орқали инсонлар қандай фойдаларга эга бўладилар?
— Никоҳни жорий қилишдан кўзланган мақсадлардан бири иффатни пок сақлашдир. Эркагу аёл, йигиту қиз никоҳли ҳаёт кечириб, оилавий яшаш орқали ўз иффатларини пок сақлайдилар. Оқибатда шу одамлардан ташкил топган жамият, шу хонадонлардан ташкил топган юрт афифлар юртига айланади. Оқибатда бугун катта-катта давлатларнинг таназзулига, емирилишига сабаб бўлаётган, қадимда ўтган баъзи халқларнинг тубсиз жар ёқасига келиб қолишига сабаб бўлган иллатларнинг олди олинади. Ҳалол никоҳ орқали иффатсизлик, фаҳш, бузғунчилик, зино оқибатида юзага келаётган, аср вабоси аталмиш қанча-қанча бедаво касалликларнинг олди олинади. Албатта, юртнинг юрт, халқнинг халқ, элнинг эл бўлишида иффатнинг ўрни беқиёсдир.
Абдуллоҳдан ривоят қилинган ҳадисга кўра, Расули Акрам Муҳаммад алайҳиссалом кундалик дуоларида «Аллоҳим! Мен Сендан ҳидоят, тақво, иффат ва бойлик (бандалардан беҳожатлик) сўрайман» дер эканлар. Ваҳоланки, у зот ҳидояту тақвода, иффату назар тўқликда ҳам нафақат мусулмонларга, балки бутун инсониятга ибрат бўлганлар. У зотнинг мазкур неъмат ва фазилатлар орасида иффатни ҳам сўраганликлари унинг инсониятни дунё ва охиратда бахту саодатга эришишдаги ўрни беқиёс эканлигини билдиради.
Никоҳ ила киши ҳам зоҳирий, ҳам ботиний иффатга эришади, хато- камчиликларини ислоҳ қилади.
Анас розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда Расули Акрам Муҳаммад алайҳиссалом «Одам боласи барчаси хатокордир. Хатокорларнинг яхшиси - тавба қилгувчисидир» деганлар (Имом Термизий, Иби Можа ривоят қилган).
Матнга эътибор қилсак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Одам боласининг барчаси хатокордир» деганлари ёшидан, илмидан, жинсидан, рангидан, динидан, тилидан қатъи назар ҳаммани ўз ичига олади.
«Хоттоун» деганларига келсак, унда муболағани кўрамиз. Агар лафз «хотиун» булганда, бу сўз «хато қилувчи, янгилишувчи» деган маънони ифодалар эди. Аммо Расули Акрам хоттоун, яъни хатокор, кўп хато қилгувчи, кўп янглишувчи дедилар. Бу эса ким бўлишидан қатъи назар, хатодан холи бўлмайди, деганларидир. Шунинг учун ҳам бу маъноларни чуқур англаб етган ота-боболаримиз «Ҳар тўкисда бир айб. Беайб Парвардигор» деган бўлсалар ажаб эмас.
Инсон хато-камчиликдан холи эмас экан, демак, никоҳ қуриб, оилавий ҳаёт кечириб, эр-хотин бўлиб яшаш орқали бир-бирларидаги баъзи хато-камчиликларни бошқаси тўлдиради. «Икки ёрти бир бутун» дейди доно халқимиз. Бири билиб-билмай бирор хатога йўл қўйса, иккинчиси вазминлик ва маърифат ила: «Отаси (ёки онаси), биз мусулмонмиз, ахир бу ишингиз динимизга тўғри келмайди, унинг ўрнига бундай қилсак бўлмасмикан» деб ёмонликдан қайтаради, яхшиликка далолат қилади». Керак бўлса, баъзи хато-камчилик, айб-нуқсонларни беркитади.

— Қуръони каримда эр-хотинлар бир-бирларига нисбатан либосга ўхшатилганининг ҳикмати нимада?
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай дейди:
«Улар сизга либосдир, сиз уларга либосдирсиз» (Бақара сураси, 187-оят).
Аллоҳ таоло эр-хотинларни бир-бирларига нисбатан либосга ўхшатмокда. Либос нима? Ундан мақсад нима? Унинг вазифаси нима?
Либоснинг асосан икки вазифаси бор. Бири - эгасини иссиқ-совуқдан асраш. Аллоҳ эр-хотинни бир-бири учун либосга ўхшатгани улар ҳам либос каби бир-бирларини иссиқ-совуқдан асрасин. Нафақат фаслнинг иссиқ-совуқлари, балки ҳаёт йўлида учрайдиган иссиқ-совуқлардан, яъни инсоннинг ҳолини хароб, умидларини сароб, юзини қаро қиладиган турли фисқу-фужур, гуноҳу маъсиятлардан бир-бирини асрасин. Инсоннинг умр йўли доим бир текис, равон бўлавермайди. Унинг ўзига яраша пасту баланди, яхши-ёмон, аччиқ-чучук, шоду хуррамлик, қайғу, маҳзунлик ва албатта, турли синовларга бой кунлари бўлади. Инсон бу кунларни босиб ўтаркан, баъзида турли хато-камчиликларга, адашувларга йўл қўйиши бор. Ана шунда эр-хотин бир-бирига асқотади, таскин, тасалли беради, асраб-авайлайди.
Либоснинг яна бир бош вазифаси сатри авратдир. Бутун айбу нуқсонларимизни бекитиб, бизни чиройли кўрсатиб турган нарса ҳам шу либосдир. Эр-хотиннинг либосга ўхшатилишидаги ҳикмат шуки, улар ҳам бир-бирларини либос мисол беркитсин. Ана шунда ҳам зоҳирий, ҳам ботиний иффатга эришилади.
Аммо минг афсуслар бўлсинки, бугунги кунимизда бунинг зиддини кўрамиз. Таниш-билиш, қўни-қўшни, қавм-қариндошлар, маҳалла-кўйдаги яраштирув ишлари, суд жараёнларидаги орадан гап қочган келин-куёвлар, қуда-андаларнинг бир-бирларига айтаётган гапларидан кишининг қалби ларзага келади. Бир-бирларининг устидан мағзава ағдариб, тирноқ тагидан кир қидириб, кичик хато, айб ўтган бўлса, бунга ўнта ёлғонни қўшиб, уйдаги гапни кўчага олиб чиқиб, эл билмаганини элга дастурхон қилиб, бир-бирларини ўта оғир гаплар ила хақорат қилаётганларини кўриб, ҳайратдан ёқа ушлайди киши. Наҳотки шунчаликка бордик!? Муқаддас никоҳга бўлган эҳтиром қани? Одамнинг қадри қани? Никоҳдан кўзланган ўзаро ҳурмат, самимият, иффат, қадрият қани? Миллийлигимиз, ўзлигимиз қани?
Бугун «Тўй, никоҳ ҳақида тушунчангиз» деган саволни ўртага ташласак, одамларимиз ошлар бериш, базмлар қилишни, аёлларимиз сарпо-суруқ, дастурхон-тугунни, ёшларимиз қанақа эгни-бош кийиш, қайси русумдаги машинада юриш, қайси боққа бориб, нима ейишу ва яна қанақадир ўзлигимизга, қадриятларимизга ёт орзу-ҳавасларни айтишдан нарига ўта олмайдилар. Албатта, имконияти бор одам юқоридаги ишларни кўнгилдагидек, меъёрдан ошмай қилса, яхши. Лекин аслида булар имкони йўқ одам ўз ҳолидан келиб чиқиб қиладиган, никоҳнинг учинчи-тўртинчи даражасидаги ишлардан биридир.
Аллоҳ юртимизни афифлар юртига айлантирсин. Зотан, аждодларимиз барча соҳалар каби иффатда ҳам бутун башариятга намуна бўлганлар.

Abror Ravshanov 1979 yili Jizzax viloyatining Zomin tumanida tug‘ilgan. Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini (1998-2002) va Toshkent davlat sharqshunoslik institutining dinshunoslik fakultetini (2002-2006) tamomlagan. Imom al-Buxoriy xalqaro markazida malaka oshirgan. 2003 yildan O‘zbekiston musulmonlari idorasi tizimida ishlaydi. Hozirda Toshkent shahridagi «Imom Hasan» jome’ masjidi imom-xatibi.

— Har bir ibodatning o‘ziga xos jihatlari, fazilatlari, hikmatlari bor. Islomda nikohlanishning hikmatlari va fazilatlari mavjud?
— Nikoh aqli va qalbi salim xalqlar tarafidan qadrlanib kelinayotgan hayot omillaridan biridir. Islomda nikoh buyuk ibodatdir. Nikohning o‘ziga xos fazilatlari shundaki, bu ibodat orqali uzoqlashib ketayotgan qon-qardoshlik aloqalari yangilanadi.
Aksar holatlarda nikoh tufayli bir-birini tanimagan, bilmagan qavmlar o‘rtasida o‘zaro ma’rifat, quda-andalik aloqalari bog‘lanadi. Alloh taolo shunday marhamat qiladi:
«Ey odamlar! Biz sizlarni bir erkak va ayoldan yaratdik va sizlarni o‘zaro tanishishingiz uchun xalqlar va qabilalar qilib qo‘ydik» (Hujurot surasi, 13-oyat).
O‘zaro ma’rifatlashishning eng go‘zal sabablaridan biri nikohdir. Nikoh sabab abadiy qardoshlik rishtalari bog‘lanadi. Nikohlanganlarning ota-onalari shar’an va hurmatan o‘z ota-onasidek bo‘ladilar. Xudo ko‘rsatmasin, o‘rtada ajrim bo‘lib, er yo ayol vafot etib qolganda ham bu rishta bog‘lanib qolaveradi. Qaynotaga kelin, qaynonaga kuyov umrbod mahram bo‘lib qoladilar.
Ona vafot etib, farzandlar otalarini bir ayolga uylantirib qo‘ydilar. Vaqt o‘tib, ota ham vafot etdi. Farzandlar «Endi otamiz o‘tdilar» deb, u ayolni haydab yubormaydilar. Ayol marhum otaning farzandlariga umrbod mahram bo‘lib, ona bo‘lib qolaveradi. Farzandlar yaxshilik qilsalar, o‘z ota- onalariga, o‘z farzandlariga qilgandek savobga ega bo‘ladilar. Shuning uchun ham ota- bobolarimiz nikohni «umr savdosi» deganlar.

— Nikohni joriy etish orqali insonlar qanday foydalarga ega bo‘ladilar?
— Nikohni joriy qilishdan ko‘zlangan maqsadlardan biri iffatni pok saqlashdir. Erkagu ayol, yigitu qiz nikohli hayot kechirib, oilaviy yashash orqali o‘z iffatlarini pok saqlaydilar. Oqibatda shu odamlardan tashkil topgan jamiyat, shu xonadonlardan tashkil topgan yurt afiflar yurtiga aylanadi. Oqibatda bugun katta-katta davlatlarning tanazzuliga, yemirilishiga sabab bo‘layotgan, qadimda o‘tgan ba’zi xalqlarning tubsiz jar yoqasiga kelib qolishiga sabab bo‘lgan illatlarning oldi olinadi. Halol nikoh orqali iffatsizlik, fahsh, buzg‘unchilik, zino oqibatida yuzaga kelayotgan, asr vabosi atalmish qancha-qancha bedavo kasalliklarning oldi olinadi. Albatta, yurtning yurt, xalqning xalq, elning el bo‘lishida iffatning o‘rni beqiyosdir.
Abdullohdan rivoyat qilingan hadisga ko‘ra, Rasuli Akram Muhammad alayhissalom kundalik duolarida «Allohim! Men Sendan hidoyat, taqvo, iffat va boylik (bandalardan behojatlik) so‘rayman» der ekanlar. Vaholanki, u zot hidoyatu taqvoda, iffatu nazar to‘qlikda ham nafaqat musulmonlarga, balki butun insoniyatga ibrat bo‘lganlar. U zotning mazkur ne’mat va fazilatlar orasida iffatni ham so‘raganliklari uning insoniyatni dunyo va oxiratda baxtu saodatga erishishdagi o‘rni beqiyos ekanligini bildiradi.
Nikoh ila kishi ham zohiriy, ham botiniy iffatga erishadi, xato- kamchiliklarini isloh qiladi.
Anas roziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisda Rasuli Akram Muhammad alayhissalom «Odam bolasi barchasi xatokordir. Xatokorlarning yaxshisi - tavba qilguvchisidir» deganlar (Imom Termiziy, Ibi Moja rivoyat qilgan).
Matnga e’tibor qilsak, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Odam bolasining barchasi xatokordir» deganlari yoshidan, ilmidan, jinsidan, rangidan, dinidan, tilidan qat’i nazar hammani o‘z ichiga oladi.
«Xottoun» deganlariga kelsak, unda mubolag‘ani ko‘ramiz. Agar lafz «xotiun» bulganda, bu so‘z «xato qiluvchi, yangilishuvchi» degan ma’noni ifodalar edi. Ammo Rasuli Akram xottoun, ya’ni xatokor, ko‘p xato qilguvchi, ko‘p yanglishuvchi dedilar. Bu esa kim bo‘lishidan qat’i nazar, xatodan xoli bo‘lmaydi, deganlaridir. Shuning uchun ham bu ma’nolarni chuqur anglab yetgan ota-bobolarimiz «Har to‘kisda bir ayb. Beayb Parvardigor» degan bo‘lsalar ajab emas.
Inson xato-kamchilikdan xoli emas ekan, demak, nikoh qurib, oilaviy hayot kechirib, er-xotin bo‘lib yashash orqali bir-birlaridagi ba’zi xato-kamchiliklarni boshqasi to‘ldiradi. «Ikki yorti bir butun» deydi dono xalqimiz. Biri bilib-bilmay biror xatoga yo‘l qo‘ysa, ikkinchisi vazminlik va ma’rifat ila: «Otasi (yoki onasi), biz musulmonmiz, axir bu ishingiz dinimizga to‘g‘ri kelmaydi, uning o‘rniga bunday qilsak bo‘lmasmikan» deb yomonlikdan qaytaradi, yaxshilikka dalolat qiladi». Kerak bo‘lsa, ba’zi xato-kamchilik, ayb-nuqsonlarni berkitadi.

— Qur’oni karimda er-xotinlar bir-birlariga nisbatan libosga o‘xshatilganining hikmati nimada?
Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday deydi:
«Ular sizga libosdir, siz ularga libosdirsiz» (Baqara surasi, 187-oyat).
Alloh taolo er-xotinlarni bir-birlariga nisbatan libosga o‘xshatmokda. Libos nima? Undan maqsad nima? Uning vazifasi nima?
Libosning asosan ikki vazifasi bor. Biri - egasini issiq-sovuqdan asrash. Alloh er-xotinni bir-biri uchun libosga o‘xshatgani ular ham libos kabi bir-birlarini issiq-sovuqdan asrasin. Nafaqat faslning issiq-sovuqlari, balki hayot yo‘lida uchraydigan issiq-sovuqlardan, ya’ni insonning holini xarob, umidlarini sarob, yuzini qaro qiladigan turli fisqu-fujur, gunohu ma’siyatlardan bir-birini asrasin. Insonning umr yo‘li doim bir tekis, ravon bo‘lavermaydi. Uning o‘ziga yarasha pastu balandi, yaxshi-yomon, achchiq-chuchuk, shodu xurramlik, qayg‘u, mahzunlik va albatta, turli sinovlarga boy kunlari bo‘ladi. Inson bu kunlarni bosib o‘tarkan, ba’zida turli xato-kamchiliklarga, adashuvlarga yo‘l qo‘yishi bor. Ana shunda er-xotin bir-biriga asqotadi, taskin, tasalli beradi, asrab-avaylaydi.
Libosning yana bir bosh vazifasi satri avratdir. Butun aybu nuqsonlarimizni bekitib, bizni chiroyli ko‘rsatib turgan narsa ham shu libosdir. Er-xotinning libosga o‘xshatilishidagi hikmat shuki, ular ham bir-birlarini libos misol berkitsin. Ana shunda ham zohiriy, ham botiniy iffatga erishiladi.
Ammo ming afsuslar bo‘lsinki, bugungi kunimizda buning ziddini ko‘ramiz. Tanish-bilish, qo‘ni-qo‘shni, qavm-qarindoshlar, mahalla-ko‘ydagi yarashtiruv ishlari, sud jarayonlaridagi oradan gap qochgan kelin-kuyovlar, quda-andalarning bir-birlariga aytayotgan gaplaridan kishining qalbi larzaga keladi. Bir-birlarining ustidan mag‘zava ag‘darib, tirnoq tagidan kir qidirib, kichik xato, ayb o‘tgan bo‘lsa, bunga o‘nta yolg‘onni qo‘shib, uydagi gapni ko‘chaga olib chiqib, el bilmaganini elga dasturxon qilib, bir-birlarini o‘ta og‘ir gaplar ila xaqorat qilayotganlarini ko‘rib, hayratdan yoqa ushlaydi kishi. Nahotki shunchalikka bordik!? Muqaddas nikohga bo‘lgan ehtirom qani? Odamning qadri qani? Nikohdan ko‘zlangan o‘zaro hurmat, samimiyat, iffat, qadriyat qani? Milliyligimiz, o‘zligimiz qani?
Bugun «To‘y, nikoh haqida tushunchangiz» degan savolni o‘rtaga tashlasak, odamlarimiz oshlar berish, bazmlar qilishni, ayollarimiz sarpo-suruq, dasturxon-tugunni, yoshlarimiz qanaqa egni-bosh kiyish, qaysi rusumdagi mashinada yurish, qaysi boqqa borib, nima yeyishu va yana qanaqadir o‘zligimizga, qadriyatlarimizga yot orzu-havaslarni aytishdan nariga o‘ta olmaydilar. Albatta, imkoniyati bor odam yuqoridagi ishlarni ko‘ngildagidek, me’yordan oshmay qilsa, yaxshi. Lekin aslida bular imkoni yo‘q odam o‘z holidan kelib chiqib qiladigan, nikohning uchinchi-to‘rtinchi darajasidagi ishlardan biridir.
Alloh yurtimizni afiflar yurtiga aylantirsin. Zotan, ajdodlarimiz barcha sohalar kabi iffatda ham butun bashariyatga namuna bo‘lganlar.

• Олдинги
• Кейинги