Тоҳир Малик: “Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳақида бадиий асар ёзмоқчиман”

25 май куни «Ҳилол-нашр» марказий савдо мажмуасида ушбу нашриётда чоп этилган Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Маликнинг «Шайтанат» романи (2 жилдли қайта нашри) ва «Дока рўмол қачон қурийди» китоблари тақдимоти бўлиб ўтган эди. Учрашувда Тоҳир Малик мухлисларнинг саволларига атрофлича жавоб бериб, қимматли маслаҳатлар бердилар. Қуйида ана шу фикрларни эътиборингизга ҳавола қиламиз.

“Бадиий адабиёт билан диний илм бирлашмас экан, биз ҳали кўп адашиб юрамиз. Бадиий адабиётдаги бу адашишлар ёшларни анча ноумид қилиб қўйиши мумкин”.

“Бир замонлар ўзбек халқини диндан чиқаришда ўзбек зиёлилари пешқадам бўлган эдилар. Энди ҳақ динга қайтаришда ҳам  зиёлиларимиз пешқадам бўлишлари шарт. Улар ўтиб кетдилар. Энди бизнинг авлод уларнинг хатоларини тузатишимиз шарт”.

“Бир мамлакатнинг динини билиш учун ҳар хил комиссиялар ташкил этиб, ўрганиш шарт эмас. Шу мамлакатнинг аёлларига қаралса бўлди”.

“Бир киши “Шайтанат”нинг 5-китоби ҳақида танқид қилиб, “Китоб яхши бўлибди-ю, динийроқ бўлиб қолибди”, деди. Мен унга: “Бу китобнинг камчилиги эмас, фазилати” деб жавоб бердим”.

“Тарихий асар ёзиш учун тарихнинг ўзини билиш етарли эмас. Ўша тарихнинг руҳига ҳам кириш керак. Исломни яхши билиш керак. Акс ҳолда асар қаҳрамони 5 ракаат намоз ўқийди. Бир муаллиф ўлган аёлнинг дафн маросимини тасвирлабди. Қабристонда ўша аёл ҳақида: “Фалончи опамиз қандай одам эдилар?” деб сўрашади. Барака топгур, аёл киши дафн маросимида бундай сўралмайди. Чунки жанозага эркаклар боради. Аксарияти марҳумани кўрмаган, билмайди. Қандай қилиб ўша аёл ҳақида гувоҳлик бериш мумкин?”

“Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф прототип бўлган бадиий асар ёзмоқчиман. Бу хотира ёки хроника бўлмай, ХХ асрнинг иккинчи ярмидаги Ўзбекистондаги диний аҳвол, уламоларнинг тақдирлари ҳақида ҳикоя қилувчи бадиий асар бўлади”.

“Бир мажлисда: “Ҳақиқий мусулмонлар совет даврида бўлган”, дедим. “Қўйсангиз-чи, қанақасига?” дея эътироз билдиришди. “Чунки улар ҳар қандай азоб, тазйиққа қарамасдан собит туришди, иймонларини сақлашди. Энг оғир шароитларда ҳам илм тарқатишди”, дея изоҳладим”.

— Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳақларида сиз муҳаррирлигингизда хотира китоб тайёрланяпти деб ўқигандик. Китоб тайёр бўлиб қолдими? Қачон чиқади?

— Бу ҳақда эълон қилганимиздан кейин жуда кўп хотира-мақолалар олдик. Лекин кўпчилигидан кўнглимиз тўлмади. Баъзилар Шайх билан кўришгани, бирга овқатланганини ҳам ёзаверган. Бизга Ҳазратнинг шахсини гавдалантирадиган, нега у кишини халқ яхши кўрарди, нима учун Аллоҳ у зотга шундай мартабаларни берди, деган саволларга жавоб берадиган хотиралар зарур. Биз кутган мақолаларни ёза оладиган илмли биродарларимизда озгина дангасалик касали бор экан. Худо хоҳласа, энг яхши хотираларни тўплаб, сизларга тақдим этамиз.

— Ҳақиқий устоз қандай бўлиши керак?

— Аввало, устознинг қалби пок бўлиши керак. Илмига амал қилувчилардан бўлиши зарур.

— Раҳматли Шайх ҳазратларидан: “Устоз, ёзган китобларингиз орасида энг таъсирлиси, кўпроқ кўз ёшларингизга сабаб бўлиб ёзилгани қайси?” деб сўраганимда у зот “Ҳазрати Али ва Усмон розияллоҳу анҳу ҳақида ёзганимда сочимда кўпроқ оқлар пайдо бўлди” деб жавоб бергандилар. Сизга ҳам шу савол билан мурожаат қилмоқчи эдим. Сизнинг ўзингизга энг маъқул, қаттиқ таъсир қилган асарингиз қайси?

— “Шайтанат”ни ёзаётган пайтим маълум муддат тўхтатиб, Сибирда азобланиб жон берганлар ҳақида “Ов” деган қисса ёзганман. Қиссада Раҳматуллоҳ қори деган образ бор. Шу асарим ўзимга бошқача таъсир қилган.

Давронбек Тожиалиев ёзиб олди.

25 may kuni «Hilol-nashr» markaziy savdo majmuasida ushbu nashriyotda chop etilgan O‘zbekiston xalq yozuvchisi Tohir Malikning «Shaytanat» romani (2 jildli qayta nashri) va «Doka ro‘mol qachon quriydi» kitoblari taqdimoti bo‘lib o‘tgan edi. Uchrashuvda Tohir Malik muxlislarning savollariga atroflicha javob berib, qimmatli maslahatlar berdilar. Quyida ana shu fikrlarni e’tiboringizga havola qilamiz.

“Badiiy adabiyot bilan diniy ilm birlashmas ekan, biz hali ko‘p adashib yuramiz. Badiiy adabiyotdagi bu adashishlar yoshlarni ancha noumid qilib qo‘yishi mumkin”.

“Bir zamonlar o‘zbek xalqini dindan chiqarishda o‘zbek ziyolilari peshqadam bo‘lgan edilar. Endi haq dinga qaytarishda ham  ziyolilarimiz peshqadam bo‘lishlari shart. Ular o‘tib ketdilar. Endi bizning avlod ularning xatolarini tuzatishimiz shart”.

“Bir mamlakatning dinini bilish uchun har xil komissiyalar tashkil etib, o‘rganish shart emas. Shu mamlakatning ayollariga qaralsa bo‘ldi”.

“Bir kishi “Shaytanat”ning 5-kitobi haqida tanqid qilib, “Kitob yaxshi bo‘libdi-yu, diniyroq bo‘lib qolibdi”, dedi. Men unga: “Bu kitobning kamchiligi emas, fazilati” deb javob berdim”.

“Tarixiy asar yozish uchun tarixning o‘zini bilish yetarli emas. O‘sha tarixning ruhiga ham kirish kerak. Islomni yaxshi bilish kerak. Aks holda asar qahramoni 5 rakaat namoz o‘qiydi. Bir muallif o‘lgan ayolning dafn marosimini tasvirlabdi. Qabristonda o‘sha ayol haqida: “Falonchi opamiz qanday odam edilar?” deb so‘rashadi. Baraka topgur, ayol kishi dafn marosimida bunday so‘ralmaydi. Chunki janozaga erkaklar boradi. Aksariyati marhumani ko‘rmagan, bilmaydi. Qanday qilib o‘sha ayol haqida guvohlik berish mumkin?”

“Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf prototip bo‘lgan badiiy asar yozmoqchiman. Bu xotira yoki xronika bo‘lmay, XX asrning ikkinchi yarmidagi O‘zbekistondagi diniy ahvol, ulamolarning taqdirlari haqida hikoya qiluvchi badiiy asar bo‘ladi”.

“Bir majlisda: “Haqiqiy musulmonlar sovet davrida bo‘lgan”, dedim. “Qo‘ysangiz-chi, qanaqasiga?” deya e’tiroz bildirishdi. “Chunki ular har qanday azob, tazyiqqa qaramasdan sobit turishdi, iymonlarini saqlashdi. Eng og‘ir sharoitlarda ham ilm tarqatishdi”, deya izohladim”.

— Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf haqlarida siz muharrirligingizda xotira kitob tayyorlanyapti deb o‘qigandik. Kitob tayyor bo‘lib qoldimi? Qachon chiqadi?

— Bu haqda e’lon qilganimizdan keyin juda ko‘p xotira-maqolalar oldik. Lekin ko‘pchiligidan ko‘nglimiz to‘lmadi. Ba’zilar Shayx bilan ko‘rishgani, birga ovqatlanganini ham yozavergan. Bizga Hazratning shaxsini gavdalantiradigan, nega u kishini xalq yaxshi ko‘rardi, nima uchun Alloh u zotga shunday martabalarni berdi, degan savollarga javob beradigan xotiralar zarur. Biz kutgan maqolalarni yoza oladigan ilmli birodarlarimizda ozgina dangasalik kasali bor ekan. Xudo xohlasa, eng yaxshi xotiralarni to‘plab, sizlarga taqdim etamiz.

— Haqiqiy ustoz qanday bo‘lishi kerak?

— Avvalo, ustozning qalbi pok bo‘lishi kerak. Ilmiga amal qiluvchilardan bo‘lishi zarur.

— Rahmatli Shayx hazratlaridan: “Ustoz, yozgan kitoblaringiz orasida eng ta’sirlisi, ko‘proq ko‘z yoshlaringizga sabab bo‘lib yozilgani qaysi?” deb so‘raganimda u zot “Hazrati Ali va Usmon roziyallohu anhu haqida yozganimda sochimda ko‘proq oqlar paydo bo‘ldi” deb javob bergandilar. Sizga ham shu savol bilan murojaat qilmoqchi edim. Sizning o‘zingizga eng ma’qul, qattiq ta’sir qilgan asaringiz qaysi?

— “Shaytanat”ni yozayotgan paytim ma’lum muddat to‘xtatib, Sibirda azoblanib jon berganlar haqida “Ov” degan qissa yozganman. Qissada Rahmatulloh qori degan obraz bor. Shu asarim o‘zimga boshqacha ta’sir qilgan.

Davronbek Tojialiyev yozib oldi.

• Олдинги
• Кейинги