Абодила кимлар?

Рукн: Савол беринг Чоп этилган: 07.01.2015

Савол: Манбаларда "абодила" деган сўзни учратяпман. Абдуллоҳлар деган маънода экан. Ким у Абдуллоҳлар? Жавоб учун ташаккур! (Маҳфуза)

Жавоб: “Абодила” сўзи “Абдуллоҳ” исмининг кўплик шаклидир. Ибн Салоҳга кўра, “Абдуллоҳ” исмли саҳобалар сони икки юз йигирмага, Ибн Фатҳунга кўра, уч юзга яқин. “Абдуллоҳ” исмли саҳобаларнинг барчаси “абодила” дейилади, аммо фиқҳ ва мусталаҳул ҳадис илмида бу истилоҳ Қурайш қавмидан бўлган машҳур тўрт саҳобий – Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос ва Абдуллоҳ ибн Зубайрга нисбатан ишлатилади. Бу зотлар бошқа саҳобаларга нисбатан ёш эса-да, илм-маърифати юксак бўлгани боис одамлар улар ҳузурига тез-тез келиб, турли савол ва фатволар сўраб туришган. Улар фақат ибодат ва тақволари билан эмас, ҳар хил масалаларга топган ечимлари билан ҳам шуҳрат қозонишган. Фиқҳда “бу абодиланинг сўзи”, дейилса, шу тўрт саҳобий назарда тутилади.

Машҳур саҳоба Абдуллоҳ ибн Масъуд Қуръони карим тиловати ва тафсири, ҳадис ва фиқҳ соҳасида жуда кенг қамровли илм соҳиби бўлишига қарамай, абодила қаторига қўшилмаган. Аҳмад ибн Ҳанбалдан “Абодила кимлар?” деб сўралганида, у юқорида айтилган тўрт саҳобани санаган. Сўнг “Абдуллоҳ ибн Масъуд абодила ҳисобланмайдими?” деб сўрашганида, Имом Аҳмад: “Ибн Масъуд абодиладан эмас”, деб жавоб берган. Байҳақий “абодила” истилоҳи Абдуллоҳ ибн Масъуд даврида қўлланилмаганини таъкидлайди.

Китобларда “уч абодила” истилоҳи ҳам учрайди. Бу ҳолда юқорида айтилган саҳобалардан Абдуллоҳ ибн Зубайр тушириб қолдирилади. Айрим уламолар Абдуллоҳ ибн Масъудни ҳам абодила қаторида санагани учун баъзи китобларда: “Уч абодила ва Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг қавли”, деб келтирилади. Жавҳарийнинг машҳур “ас-Сиҳоҳ” номли асарида Абдуллоҳ ибн Зубайр ўрнига Абдуллоҳ ибн Масъуд абодила сафига қўшилган. Ибн Ҳумом “Фатҳул-қодийр”да келтиришича, ҳанафийлар Ибн Масъудни абодила қаторида санаганлар.

Хулоса қиладиган бўлсак, “абодила” дейилса, ҳанафий фақиҳлари наздида Абдуллоҳ ибн Масъуд, Абдуллоҳ ибн Аббос ва Абдуллоҳ ибн Умар , жумҳур муҳаддислар наздида эса, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Амр ва Абдуллоҳ ибн Зубайр тушунилади.

Одилхон Исмоилов,

Тошкент шаҳридаги “Шайх Зайниддин” жоме масжиди имом-хатиби

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 8-сонидан олинди.

* * *

Savol: Manbalarda "abodila" degan so'zni uchratyapman. Abdullohlar degan ma'noda ekan. Kim u Abdullohlar? Javob uchun tashakkur! (Mahfuza)

Javob: “Abodila” so‘zi “Abdulloh” ismining ko‘plik shaklidir. Ibn Salohga ko‘ra, “Abdulloh” ismli sahobalar soni ikki yuz yigirmaga, Ibn Fathunga ko‘ra, uch yuzga yaqin. “Abdulloh” ismli sahobalarning barchasi “abodila” deyiladi, ammo fiqh va mustalahul hadis ilmida bu istiloh Quraysh qavmidan bo‘lgan mashhur to‘rt sahobiy – Abdulloh ibn Umar, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Amr ibn Os va Abdulloh ibn Zubayrga nisbatan ishlatiladi. Bu zotlar boshqa sahobalarga nisbatan yosh esa-da, ilm-ma’rifati yuksak bo‘lgani bois odamlar ular huzuriga tez-tez kelib, turli savol va fatvolar so‘rab turishgan. Ular faqat ibodat va taqvolari bilan emas, har xil masalalarga topgan yechimlari bilan ham shuhrat qozonishgan. Fiqhda “bu abodilaning so‘zi”, deyilsa, shu to‘rt sahobiy nazarda tutiladi.

Mashhur sahoba Abdulloh ibn Mas’ud Qur’oni karim tilovati va tafsiri, hadis va fiqh sohasida juda keng qamrovli ilm sohibi bo‘lishiga qaramay, abodila qatoriga qo‘shilmagan. Ahmad ibn Hanbaldan “Abodila kimlar?” deb so‘ralganida, u yuqorida aytilgan to‘rt sahobani sanagan. So‘ng “Abdulloh ibn Mas’ud abodila hisoblanmaydimi?” deb so‘rashganida, Imom Ahmad: “Ibn Mas’ud abodiladan emas”, deb javob bergan. Bayhaqiy “abodila” istilohi Abdulloh ibn Mas’ud davrida qo‘llanilmaganini ta’kidlaydi.

Kitoblarda “uch abodila” istilohi ham uchraydi. Bu holda yuqorida aytilgan sahobalardan Abdulloh ibn Zubayr tushirib qoldiriladi. Ayrim ulamolar Abdulloh ibn Mas’udni ham abodila qatorida sanagani uchun ba’zi kitoblarda: “Uch abodila va Abdulloh ibn Zubayrning qavli”, deb keltiriladi. Javhariyning mashhur “as-Sihoh” nomli asarida Abdulloh ibn Zubayr o‘rniga Abdulloh ibn Mas’ud abodila safiga qo‘shilgan. Ibn Humom “Fathul-qodiyr”da keltirishicha, hanafiylar Ibn Mas’udni abodila qatorida sanaganlar.

Xulosa qiladigan bo‘lsak, “abodila” deyilsa, hanafiy faqihlari nazdida Abdulloh ibn Mas’ud, Abdulloh ibn Abbos va Abdulloh ibn Umar , jumhur muhaddislar nazdida esa, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Umar, Abdulloh ibn Amr va Abdulloh ibn Zubayr tushuniladi.

Odilxon Ismoilov,

Toshkent shahridagi “Shayx Zayniddin” jome masjidi imom-xatibi

“Hidoyat”jurnalining 2012 yil, 8-sonidan olindi.