Қурбонлик учун афзал ҳайвонлар қайси? Шериклик шартлари қандай?

Cавол: Ассалому алайкум! Қурбон байрами ҳам яқинлашмоқда. Қурбонлик ибодатини ҳақида саволлар бор эди. Шуларга жавоб берсангизлар хурсанд бўлардик: 

1. Қурбонлик учун қандай ҳайвонларни сўйиш мумкин. Қандай ҳайвонни сўйиш афзалроқ? 

2. Шерикликда қирбонлик қилишнинг шартлари қанақа? Аввалдан раҳмат. (Нусрат)

 

Жавоб: Ва алайкум ассалом! Сизнинг саволларингизга жавобларни Ҳанафий мазҳабининг олими Хасип Асутайнинг "Қурбонлик рисоласи" (Тошкент, «Мовароуннаҳр», 2005) китобидан олдик. Рисолани Сайфиддин Сайфуллоҳ нашрга тайёрлаган.

 

Савол: Қайси ҳайвонлар қурбонлик қилиниши мумкин?

Жавоб: Ҳайвонлардан фақат қўй, эчки, тўя ва қорамол қурбонлик қилиниши мумкин. Қўтос ҳам қорамол жинсидандир. Хўроз, товуқ, курка ва ғоз каби уй паррандалари ҳамда гўшти ейиладиган ёввойи ҳайвонлар қурбонлик нияти билан сўйилиши мумкин эмас.

 

Савол: Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг ёши нечада бўлиши керак?

Жавоб: Қўй ва эчки бир, туя беш, қорамол икки ёшдан ўтган бўлиши керак. Фақат қўй олти ойни тамомлаганда бир ёшни тамомлаган каби гавдали бўлса, у ҳам қурбонлик қилиниши мумкин. Қўйдан ташқари бошқалари ҳар қанча салобатли кўринсалар ҳам белгиланган ёшга тўлмагунча қурбонлик қилинишлари жоиз эмас .

 

Савол: Қайси ҳайвонни қурбонлик қилиш афзалроқдир?

Жавоб: Туя қорамолдан, қорамол қўйдан, қўй эчкидан афзалроқ . 

 

Савол: Қурбонликнинг эркаги афзалми ёки урғочисими? 

Жавоб: Қўй ва эчкининг эркаги, туя билан қорамолнинг урғочиси афзалдир.

 

Савол: Қўй ёки эчкини қурбонлик қилиш афзалми, йўқса, туя ёки қорамолнинг еттидан бир ҳиссасига шерикчилик қилганми?

Жавоб: Гўшт ва қийматда тенг бўлган тақдирда қўй ёки эчки қурбонлик қилиш, туя ёки қорамолнинг еттидан бир ҳиссасига шерикчилик қилишдан афзалроқ.

 

Савол: Бир ҳайвон нечта одам номидан қурбонлик қилиниши мумкин?

Жавоб: Бир қўй ёки эчки фақат бир киши номидан қурбонлик қилиниши мумкин. Бир туя ёки бир қорамол бир кишидан етти кишига қадар одамлар номидан қурбонлик қилиниши мумкин. Етти кишидан ошмаслик шарти билан шерикларнинг тоқ ёки жуфт бўлишларининг асло фарқи йўқ.

 

Савол: Бой бир одам ўзи учун қурбонлик қилиш нияти билан сотиб олган қорамолга бошқани шерик қилиши жоизми?

Жавоб: Ҳа, бой бир одам ўзи учун қурбонлик қилиш нияти билан сотиб олган қорамолига кейинроқ бошқалардан бадалини (ҳақини) олиб шерик қилиш мумкин. Лекин бунда бир нохушлик бор. Чунки у одам берган сўзидан қайтган ҳисобланади. Бу ҳолат энг яхшиси, олинган пулни садақа қилинишидир.

 

Савол: Камбағал бир одамнинг ўзи учун қурбонлик қилиш нияти билан сотиб олган бир қорамолига бошқаларни шерик қилиши жоизми?

Жавоб: Йўқ, камбағал бир одамнинг бу ҳолатда бошқасини шерик қилиши жоиз эмас. Чунки камбағал уни сотиб олиб ўзига вожиб қилган.

 

Савол: Бир одамнинг бошқаларни шерик қилиш нияти билан қорамол сотиб олиши, кейин бошқаларни шерик қилишида кароҳат борми?

Жавоб: Йўқ, бу вазиятда бошқаларни шерик қилишда кароҳат йўқдир.

 

Савол: Қурбонликда шериклардан талаб қилинган шартлар қайсилар?

Жавоб: Бир қорамол ёки туяни қурбонлик қилишда шерик бўлганлардан талаб қилинган шартлар шулардир:

1. Барча шерикларнинг мусулмон бўлишлари;

2. Ҳаммасининг қурбонлик нияти билан шерик бўлишлари;

3. Ҳар бирининг умумий қурбонликдан энг камида еттидан бирига эга бўлиши;

Шериклардан бири мусулмон бўлмаса ёки қурбонлик нияти билан эмас, гўшт учун қўшилса ёки бирининг ҳиссаси еттидан биридан кам бўлса, у қурбонлик тамоман қабул қилинмайди. Лекин (ниятда) қурбонлик хилларининг бир хил бўлиши шарт эмас. Яъни бир қисмининг вожиб қурбонлигига, бир қисмининг суннат, нафл, ўлик (марҳум номидан) ёки ақиқа каби фарқли қурбонлик хиллари учун ният қилиниши жоиздир. Барча шерикларнинг бир хил қурбонлик (тури) учун шерик бўлишлари мустаҳабдир.

 

Савол: Саккиз кишининг иккита қорамолга шерик бўлишлари жоизми?

Жавоб: Йўқ, жоиз эмас. Ҳатто саккиз кишининг саккизта қорамолга шерик бўлишлари жоиз эмас. Чунки бу ҳолда ҳар бир шерикнинг ҳар бир қорамолдаги ҳиссаси еттидан бирдан оз. Лекин етти ёки камроқ кишининг бир қорамолга шерик бўлишлари жоиз бўлгани каби бирдан кўп қорамолга ҳам шерик бўлишлари жоиздир. Зеро, бу ҳолатда ҳар бир шерикнингҳар бир қорамолга энг камида еттидан бир ҳиссаси бордир.

 

Савол: Икки киши икки қўй учун шериклик қилишлари жоизми?

Жавоб: Ҳа, икки кишининг икки қўй учун истиҳсонан шерикчилик қилиши жоиздир.

 

Савол: Назр қурбонлиги нияти билан бир қорамол ёки бир туяга шерикчилик қилиш жоизми?

Жавоб: Ҳа, назр қурбонлиги нияти билан бир қорамол ёки туяга шерикчилик қилиш жоиздир. Чунки фиқҳ китобларидаги «қурбат жиҳатининг (қурбонлик турларининг) фарқли бўлишида зарар йўқдир» жумлаларидан бирортасида назр қурбонлиги истисно қилинмаган.

 

Савол: Валима (уйланиш зиёфати) нияти билан бир қорамол ёки бир туяга шерикчилик қилиш жоизми?

Жавоб: Ҳа, шукр ёки суннат нияти билан валима учун бир қорамол ёки бир туяга шерикчилик қилиш жоиздир.

 

Савол: Қазо қурбонлиги нияти билан бир қорамол ёки бир туяга шерикчилик қилиш жоизми?

Жавоб: Йўқ, қазо қурбонлиги нияти билан бир қорамол ёки бир туяга шерикчилик қилиш жоиз эмас. Агар шериклардан бири бунга ният қилса, нияти ҳисобланмай, қазога ният қилган нарса нафлга айланади. Бошқа шерикларнинг қурбонликлари саҳиҳ бўлса ҳам ҳиссалари умумий ҳисса бўлганлиги учун ҳаммасининг садақа қилиниши керак.

 

* * *

 

Savol: Assalomu alaykum! Qurbon bayrami ham yaqinlashmoqda. Qurbonlik ibodatini haqida savollar bor edi. Shularga javob bersangizlar xursand bo‘lardik: 

1. Qurbonlik uchun qanday hayvonlarni so‘yish mumkin. Qanday hayvonni so‘yish afzalroq? 

2. Sheriklikda qirbonlik qilishning shartlari qanaqa? Avvaldan rahmat. (Nusrat)

 

Javob: Va alaykum assalom! Sizning savollaringizga javoblarni Hanafiy mazhabining olimi Xasip Asutayning "Qurbonlik risolasi" (Toshkent, «Movarounnahr», 2005) kitobidan oldik. Risolani Sayfiddin Sayfulloh nashrga tayyorlagan.

 

Savol:  Qaysi hayvonlar qurbonlik qilinishi mumkin?

Javob:  Hayvonlardan faqat qo‘y, echki, to‘ya va qoramol qurbonlik qilinishi mumkin. Qo‘tos ham qoramol jinsidandir. Xo‘roz, tovuq, kurka va g‘oz kabi uy parrandalari hamda go‘shti yeyiladigan yovvoyi hayvonlar qurbonlik niyati bilan so‘yilishi mumkin emas.

 

Savol:  Qurbonlik qilinadigan hayvonning yoshi nechada bo‘lishi kerak?

Javob:  Qo‘y va echki bir, tuya besh, qoramol ikki yoshdan o‘tgan bo‘lishi kerak. Faqat qo‘y olti oyni tamomlaganda bir yoshni tamomlagan kabi gavdali bo‘lsa, u ham qurbonlik qilinishi mumkin. Qo‘ydan tashqari boshqalari har qancha salobatli ko‘rinsalar ham belgilangan yoshga to‘lmaguncha qurbonlik qilinishlari joiz emas .

 

Savol:  Qaysi hayvonni qurbonlik qilish afzalroqdir?

Javob:  Tuya qoramoldan, qoramol qo‘ydan, qo‘y echkidan afzalroq . Savol:  Qurbonlikning erkagi afzalmi yoki urg‘ochisimi? Javob:  Qo‘y va echkining erkagi, tuya bilan qoramolning urg‘ochisi afzaldir.

 

Savol:  Qo‘y yoki echkini qurbonlik qilish afzalmi, yo‘qsa, tuya yoki qoramolning yettidan bir hissasiga sherikchilik qilganmi?

Javob:  Go‘sht va qiymatda teng bo‘lgan taqdirda qo‘y yoki echki qurbonlik qilish, tuya yoki qoramolning yettidan bir hissasiga sherikchilik qilishdan afzalroq.

 

Savol:  Bir hayvon nechta odam nomidan qurbonlik qilinishi mumkin?

Javob:  Bir qo‘y yoki echki faqat bir kishi nomidan qurbonlik qilinishi mumkin. Bir tuya yoki bir qoramol bir kishidan yetti kishiga qadar odamlar nomidan qurbonlik qilinishi mumkin. Yetti kishidan oshmaslik sharti bilan sheriklarning toq yoki juft bo‘lishlarining aslo farqi yo’q.

 

Savol:  Boy bir odam o‘zi uchun qurbonlik qilish niyati bilan sotib olgan qoramolga boshqani sherik qilishi joizmi?

Javob:  Ha, boy bir odam o‘zi uchun qurbonlik qilish niyati bilan sotib olgan qoramoliga keyinroq boshqalardan badalini (haqini) olib sherik qilish mumkin. Lekin bunda bir noxushlik bor. Chunki u odam bergan so‘zidan qaytgan hisoblanadi. Bu holat eng yaxshisi, olingan pulni sadaqa qilinishidir.

 

Savol:  Kambag‘al bir odamning o‘zi uchun qurbonlik qilish niyati bilan sotib olgan bir qoramoliga boshqalarni sherik qilishi joizmi?

Javob:  Yo‘q, kambag‘al bir odamning bu holatda boshqasini sherik qilishi joiz emas. Chunki kambag‘al uni sotib olib o‘ziga vojib qilgan.

 

Savol:  Bir odamning boshqalarni sherik qilish niyati bilan qoramol sotib olishi, keyin boshqalarni sherik qilishida karohat bormi?

Javob:  Yo‘q, bu vaziyatda boshqalarni sherik qilishda karohat yo‘qdir.

 

Savol:  Qurbonlikda sheriklardan talab qilingan shartlar qaysilar?

Javob:  Bir qoramol yoki tuyani qurbonlik qilishda sherik bo‘lganlardan talab qilingan shartlar shulardir:

1.   Barcha sheriklarning musulmon bo‘lishlari;

2.   Hammasining qurbonlik niyati bilan sherik bo‘lishlari;

3.   Har birining umumiy qurbonlikdan eng kamida yettidan biriga ega bo‘lishi;

Sheriklardan biri musulmon bo‘lmasa yoki qurbonlik niyati bilan emas, go‘sht uchun qo‘shilsa yoki birining hissasi yettidan biridan kam bo‘lsa, u qurbonlik tamoman qabul qilinmaydi. Lekin (niyatda) qurbonlik xillarining bir xil bo‘lishi shart emas. Ya’ni bir qismining vojib qurbonligiga, bir qismining sunnat, nafl, o‘lik (marhum nomidan) yoki aqiqa kabi farqli qurbonlik xillari uchun niyat qilinishi joizdir. Barcha sheriklarning bir xil qurbonlik (turi) uchun sherik bo‘lishlari mustahabdir.

 

Savol:  Sakkiz kishining ikkita qoramolga sherik bo‘lishlari joizmi?

Javob:  Yo‘q, joiz emas. Hatto sakkiz kishining sakkizta qoramolga sherik bo‘lishlari joiz emas. Chunki bu holda har bir sherikning har bir qoramoldagi hissasi yettidan birdan oz. Lekin yetti yoki kamroq kishining bir qoramolga sherik bo‘lishlari joiz bo‘lgani kabi birdan ko‘p qoramolga ham sherik bo‘lishlari joizdir. Zero, bu holatda har bir sherikninghar bir qoramolga eng kamida yettidan bir hissasi bordir.

 

Savol:  Ikki kishi ikki qo‘y uchun sheriklik qilishlari joizmi?

Javob:  Ha, ikki kishining ikki qo‘y uchun istihsonan sherikchilik qilishi joizdir.

 

Savol:  Nazr qurbonligi niyati bilan bir qoramol yoki bir tuyaga sherikchilik qilish joizmi?

Javob:  Ha, nazr qurbonligi niyati bilan bir qoramol yoki tuyaga sherikchilik qilish joizdir. Chunki fiqh kitoblaridagi «qurbat jihatining (qurbonlik turlarining) farqli bo‘lishida zarar yo‘qdir» jumlalaridan birortasida nazr qurbonligi istisno qilinmagan.

 

Savol:  Valima (uylanish ziyofati) niyati bilan bir qoramol yoki bir tuyaga sherikchilik qilish joizmi?

Javob:  Ha, shukr yoki sunnat niyati bilan valima uchun bir qoramol yoki bir tuyaga sherikchilik qilish joizdir.

 

Savol:  Qazo qurbonligi niyati bilan bir qoramol yoki bir tuyaga sherikchilik qilish joizmi?

Javob:  Yo‘q, qazo qurbonligi niyati bilan bir qoramol yoki bir tuyaga sherikchilik qilish joiz emas. Agar sheriklardan biri bunga niyat qilsa, niyati hisoblanmay, qazoga niyat qilgan narsa naflga aylanadi. Boshqa sheriklarning qurbonliklari sahih bo‘lsa ham hissalari umumiy hissa bo‘lganligi uchun hammasining sadaqa qilinishi kerak.