Ширин сўз – жон озуғи

Аллоҳ инсонларга сўзлаш неъматини ато этган. Улуғ зотлар бундай дейишган: "Инсон молу дунёси билан яхшилик қилмоқчи бўлса, бойлиги бир кунда тугаб қолиши мумкин. Аммо инсонда бир хазина бор, қанча сарфлагани билан тугамайди. У ширин сўздир".

Ҳадиси шарифда: "Ким агар бировнинг айбини айтиб, одамларга ошкор қилса, то ўзи ҳам шу айбни қилмасдан дунёдан кетмайди", дейилган.

Биз ҳар бир айтган сўзимиз учун масъулмиз. Боязид Бистомий Аллоҳни зикр этишдан аввал "дунё сўзларини сўзлаган эдим", дея оғизларини уч бора ювар эканлар.

Одамлар зоҳиран гурунг шаклидаги ғийбатларнинг ботиний оламда номаи аъмолига гуноҳ бўлиб битилаётганидан ғофилдирлар.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганлар: "Жим турмоқдан суҳбатлашиш яхши, ёмон суҳбатдошдан ёлғизлик яхши".

Оилада ёки инсонлар орасидаги нохушликлар кўпинча қўпол сўз оқибатида содир бўлади. Бунинг аксича, кўпгина муваффақиятларнинг омили ширин сўздир. Шунинг учун ҳар бир инсон ширинсўз, мулойим бўлишга интилмоғи лозим. Аллоҳ таоло: "Бандаларимга айтинг, (ширк аҳлига) гўзал (сўзлардан) сўзласинлар. Зеро, шайтон уларнинг ўрталарида бузғунчилик қилур" (Исро, 53), деб огоҳлантирган.

Мана шу оятда Аллоҳ таоло мусулмонларни ўзаро муносабатларида, суҳбатларида ширин сўзли бўлишга буюради. Агар улар буйруққа итоат этмай, ёмон сўзларни ихтиёр қилсалар, албатта шайтон ораларини бузади.

Тил инсоннинг жисман энг кичик, аммо масъулият ва вазифаси жиҳатидан катта эътиборга лойиқ аъзосидир. Уни фақат хайрли, яхши муомалада ишлатиш ва ёмон, дилозор сўзларни айтишдан сақлаш лозим. Муҳаммад (алайҳиссалом) тилни ножўя сўзлардан асрашга, имкон қадар сукут сақлашга буюриб: "Ким Аллоҳ таолога ва охират кунига имон келтирган бўлса, фақат яхши нарсаларни гапирсин ёки жим турсин", дея марҳамат қиладилар.

Ислом динида тилга бу қадар катта эътибор берилишининг боиси, тилнинг қалбга яқинлигидир. Қайси бир инсоннинг қалби пок ва соф бўлса, унинг тилидан бол томиб, ширин гаплар чиқади. Бундай кишиларнинг дўсти ҳам кўп бўлади.

Тил ва қалб ўртасидаги узвий боғланиш ҳақида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: "Банданинг имони тўғри бўлмайди, токи унинг қалби тўғри бўлмагунча, шунингдек, қалби тўғри бўлмайди, токи унинг тили тўғри бўлмагунча".

Маълумки, тил орқали содир қилиниши мумкин бўлган ғийбат, чақимчилик, туҳмат ва ёлғон гувоҳлик бериш кабилар билан инсонлар ўртасидаги меҳр-муҳаббат пойдевори дарз кетиши, емирилиши мумкин.

Инсон одоб-ахлоқини гўзал ва ёқимли қиладиган омиллардан яна бири яхшилар билан ҳамсуҳбат бўлишдир. Бундай суҳбатлар киши қалбини ибратли хулқ-атвор билан бойитади ва уни яхши ишларни амалга оширишга ундайди.

Яхши муомала барча инсонларнинг кўрки ва зийнатини оширади. Қаерда ҳусни муомала бўлмаса, ўша ерда албатта хато ва камчиликлар содир бўлади. Шуни таъкидлашни истардик, инсон бошқаларга берадиган насиҳатига аввало ўзи амал этиши лозим. Қуйида мазҳаббошимиз Имом Аъзам (раҳматуллоҳи алайҳ) билан бўлган воқеани ҳикоя қиламиз.

"Бир қул Имом Аъзам ҳазратларига деди:

– Кейинги жумада қул озод қилишнинг фазилатларидан гапирсангиз. Зора, хожамиз бизни озод қилиб юборса.

Имом Аъзам рози бўлдилар. Аммо орадан икки жума ўтгач, учинчи жума ваъзида қул озод қилиш ҳақида сўзладилар. Шу куни ўша қулни хожаси озод қилганини айтди. Сўнгра қул келиб, Имом Аъзам ҳазратларига деди:

– Ҳазрат, хожам ваъзингизни тинглаб қайтгач, мени озод қилди. Аммо нега икки ҳафта кейин бу ҳақда гапирдингиз?

Имоми Аъзам айтдилар:

– Сен менга илтимос қилган вақтингда пулим йўқ эди. Шундан кейин икки ҳафта пул йиғиб, қул сотиб олдим ва уни озод қилдим. Қул озод қилиш гаштини суриб, ўзим ҳис этганимдан кейин гапирдим. Агар ўзим қилмаган ишни сўзласам, унинг таъсири бўлмас; хожангиз ҳам сизни озод қилмаган бўлур эди".

Демак, инсоннинг сўзи билан амали бир бўлиши лозим экан.

Фарзандни комил инсон қилиб тарбиялашнинг муҳим жиҳати унда сўзлашиш одобини шакллантиришдир. Тил хоҳлаган тарафга бурилаверади. Тил туфайли не бир қалблар орому ҳузур топиб, қувончга тўлса, аксинча, не бир кўнгилларни тил вайрон қилиши мумкин.

Тил соҳибининг қалб кечинмаларини юзага чиқаради. Агар тил эгаси фасоҳату нафосатли, гапирганида дур мисоли сўзларидан нуру зиё таралиб турадиган, эзгу қалбли инсон бўлса, унинг сўзлари ҳар қандай дарду мусибатга даво, яраланган қалбларга малҳам, ўксик дилларга юпанч бўлади. Борди-ю, сўз соҳиби бунинг тамоман акси бўлса, унинг сўзи масрур қалбни ғамли, тик бошни эгик, хуш кайфиятни тушкун этувчи оғуга айланади. Бу фикрлар исботи ўлароқ ушбу ҳикматли ҳикояга эътибор қаратайлик:

Бир подшоҳ туш кўрибди, тушида бор тишлари тўкилиб кетганмиш. Уйқудан уйғонгач, икки вазирини ҳузурига чорлабди. Кўрган тушини баён қилиб: "Бу тушнинг таъбири нима? Агар таъбирини топсангиз, фақат ростини сўйланг", дея уларга мурожаат қилди. Вазирлардан бири сўз бошлади: "Подшоҳим, бу яхшилик аломати эмас, барча қариндош-уруғларингиз барвақт вафот этиб кетишади, сиз ўзингиз ёлғиз қоласиз". Подшоҳ бу жавобдан ниҳоятда дарғазаб бўлиб, вазирни зиндонга ташлашни буюрди. Сўнгра иккинчи вазир: "Шоҳим, бу тушингиз кўп яхшилик ва қувонч аломатидир. Аллоҳ таолонинг инояти ила, сиз муҳтарам жаноби олийларига барча қавму қариндошларингиз ичра узоқ умр ато этилур. Бу қутлуғ неъмат муборак бўлсин!" дея эҳтиром билан қўлларини кўксига қўйди. Яхши таъбир ва қутловдан хурсанд бўлган подшоҳ бу вазирига мукофотлар инъом этишни буюрибди.

Бир хил маънодаги икки хил таъбирни берган вазирлардан бири фаҳму фаросатдан узоқда, сўзлаш ва эҳтиром одобидан бебаҳра бўлиб, таъбирни ўзининг сифатига мувофиқ шу даражада қўпол баён қилди, натижада ғазабга йўлиқди. Закий ва доно, теран ақл ва назокатли сўз соҳиби бўлган иккинчи вазир эса, туш таъбирини ўз фазилатига муносиб тарз­да баён қилиб, олқиш ва мукофотга сазовор бўлди. Демак, азиз фарзандларнинг кишилар билан сўзлашиши, ўзаро муомаласи, гапирган сўзлари ҳикмат касб этиши учун мураббий ва муниса мураббияларнинг қалблари ушбу олийсифат одоблар билан тўлиб тошган бўлиши керак. Шундагина, фарзандлари улғайиб, балоғат ёшига етганида, кўрган кўзлар қувонадиган, суҳбатлашган инсонлар яна бир бора дийдорлашсам дейдиган, комил ва шомил инсон бўладилар. Бундай ўғил-қизларни улғайтириш ҳар бир ота-онанинг энг олий орзусидир.

Тилининг фасоҳати ва ширинсўзлик инсон зийнати. Али ибн Ҳусайн (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилади. Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳу) Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) юзландилар. Ул зотнинг устиларида иккита кийим бор эди. Ибн Аббоснинг кифтида эса икки ўрам соч бўлиб, оппоқ эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) амакиларига қараб туриб, табассум қилдилар.

Шунда Ибн Аббос: "Ё Аллоҳнинг Расули, сизни кулдирган нарса нима?" деди. Пайғамбар (алайҳиссалом): "Пайғамбарнинг амакисининг жамоли мени ажаблантирди", дедилар. "Жамоли нима?" деди Ибн Аббос. "Фасоҳатли тил", дедилар (Ҳоким ривояти).

Абу Ҳурайра (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилади, саҳобалар: "Ё Аллоҳнинг Расули, нега бизнинг фикримиз сизникидек фасоҳатли эмас?" дедилар. Набий (алайҳиссалом): "Аллоҳ таоло мени қўпол гапирувчи қилиб яратмади. Менга сўзларнинг яхшисини ихтиёр этди: у эса Ўзининг Қуръон китобидир", дедилар (Шерозий ва Дайламий ривояти).

Киши оғир-босиқлик билан шошмасдан, дона-дона қилиб, эшитаётганларни зериктириб қўймасдан, имкон қадар чиройли сўзлар билан гаплашиши лозим.

Фасоҳатли сўзлаш Расули акрамнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларидир. Гўзал ва равон сўзлаган ҳазрат Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳу) Пайғамбардан (алайҳиссалом) мақтов олган эканлар.

Ҳозирги замон мисолида атрофимизга назар солсак, ачинарли воқеаларга дуч келамиз. Хусусан, айрим ёшларимиз ўртасида "ота, она" каби улуғ сўзларни турли бачкана сўзларга алмаштириб айтиш, афсус, учраб турибди. Баъзи катталар бунга бепарво. Замонамиз олимларидан бири Фозил қори Собиров (Аллоҳ раҳмат қилсин) мавъизаларида бундай деганлар: «Кўриниши туппа-тузук, ёши ўрта, масжидга жаноза хабарини айтиш учун келган бир кишидан сўрадим:

– Кимингиз қазо қилди?

– Кампирни бериб қўйдик, – деди.

– Қайси кампир? Ким бўлади сизга?

– Онам.

– Эй номард, мени дунёга келтирган, дуолари ижобат, пойи қадамлари остида жаннат бўлган, уйимнинг гавҳари, меҳрибоним, ойижоним ўтдилар, деб кўзёши қилгин, – дедим ва: "Бир парча гўштдан вояга етказган, қип-қизил қонидан оппоқ сутини меҳр билан ажратиб берган, неча-неча тунларни бедор ўтказиб, минг бир машаққатларни чеккан онанг энди "кампир" бўлиб қолдими, суф сендақа фарзандга", деб койигим келди».

Баъзи ёшларимизнинг саломларига қандай жавоб беришни билмайсан киши. "Ассалому алайкум" сўзининг маъносини бузиб, нима деяётганларини ўзлари ҳам билмайдилар. Наҳот, "Ассалому алайкум" дея тўлиқ, очиқ ва равшан қилиб салом беришнинг иложи бўлмаса?! Наҳотки, ота-оналар фарзандларининг бераётган саломига эътибор қилмайдилар? Ҳар бир фарзанд эрталаб ота-она ҳузурига салом билан кириб келади-ку, ахир! "Бола бошидан" деганларидек, эндигина тили чиқиб келаётган фарзандларга тўғри, чиройли ва керакли сўзларни гапириш ўргатилса, бу ўрганганлари унга умрбод ҳурмат, бахт-омад келтиради.

Қушюрак

Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) марҳамат қиладилар: "Жаннатга юраклари қушнинг юрагига ўхшаш одамлар киради" (Имом Муслим ривояти). Одам жаннатга кириши учун қуш юрагининг нима алоқаси бор? Имом Нававийнинг "Шарҳул Муслим" китобидаги ҳадис изоҳига кўра, қушлар беозор бўларкан.

Бошқа олимларнинг таъкидлашларича, энг ҳадиксирайдиган жонзот қушдир, доим қўрқув ва ҳадикдадир. Бошқаларнинг фикрига кўра, ҳадиснинг маъноси қушлардек Аллоҳ таолога умид боғлашдир.

Таниқли олим, муфассир Шамсутдин Қуртубий тафсирида бу ҳадисга қуйидагича изоҳ берган: "Жаннатдан умид қилувчилар гуноҳлардан покликда қушлар каби бўлиши керак". Зеро, бир ҳадисда бундай дейилади: "Агар сизлар Аллоҳга тақво ва таваккул қилсангиз, У сизларни эрталаб оч учиб кетиб, кечқурун тўқ қайтадиган қушлар каби ризқлантиради" (Имом Термизий ривояти).

Агар инсон қуш юрагининг поклигига интилса, ёмонликларнинг барчасидан халос бўлади. Яъни, бизга ваъда қилинган жаннатга кириш учун юракларимизни қуш юрагининг сифатлари билан тўлдиришга ҳаракат қилсак, бас.

Сурайё Зоҳир

* * *

Alloh insonlarga so‘zlash ne’matini ato etgan. Ulug‘ zotlar bunday deyishgan: "Inson molu dunyosi bilan yaxshilik qilmoqchi bo‘lsa, boyligi bir kunda tugab qolishi mumkin. Ammo insonda bir xazina bor, qancha sarflagani bilan tugamaydi. U shirin so‘zdir".

Hadisi sharifda: "Kim agar birovning aybini aytib, odamlarga oshkor qilsa, to o‘zi ham shu aybni qilmasdan dunyodan ketmaydi", deyilgan.

Biz har bir aytgan so‘zimiz uchun mas’ulmiz. Boyazid Bistomiy Allohni zikr etishdan avval "dunyo so‘zlarini so‘zlagan edim", deya og‘izlarini uch bora yuvar ekanlar.

Odamlar zohiran gurung shaklidagi g‘iybatlarning botiniy olamda nomai a’moliga gunoh bo‘lib bitilayotganidan g‘ofildirlar.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) aytganlar: "Jim turmoqdan suhbatlashish yaxshi, yomon suhbatdoshdan yolg‘izlik yaxshi".

Oilada yoki insonlar orasidagi noxushliklar ko‘pincha qo‘pol so‘z oqibatida sodir bo‘ladi. Buning aksicha, ko‘pgina muvaffaqiyatlarning omili shirin so‘zdir. Shuning uchun har bir inson shirinso‘z, muloyim bo‘lishga intilmog‘i lozim. Alloh taolo: "Bandalarimga ayting, (shirk ahliga) go‘zal (so‘zlardan) so‘zlasinlar. Zero, shayton ularning o‘rtalarida buzg‘unchilik qilur" (Isro, 53), deb ogohlantirgan.

Mana shu oyatda Alloh taolo musulmonlarni o‘zaro munosabatlarida, suhbatlarida shirin so‘zli bo‘lishga buyuradi. Agar ular buyruqqa itoat etmay, yomon so‘zlarni ixtiyor qilsalar, albatta shayton oralarini buzadi.

Til insonning jisman eng kichik, ammo mas’uliyat va vazifasi jihatidan katta e’tiborga loyiq a’zosidir. Uni faqat xayrli, yaxshi muomalada ishlatish va yomon, dilozor so‘zlarni aytishdan saqlash lozim. Muhammad (alayhissalom) tilni nojo‘ya so‘zlardan asrashga, imkon qadar sukut saqlashga buyurib: "Kim Alloh taologa va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, faqat yaxshi narsalarni gapirsin yoki jim tursin", deya marhamat qiladilar.

Islom dinida tilga bu qadar katta e’tibor berilishining boisi, tilning qalbga yaqinligidir. Qaysi bir insonning qalbi pok va sof bo‘lsa, uning tilidan bol tomib, shirin gaplar chiqadi. Bunday kishilarning do‘sti ham ko‘p bo‘ladi.

Til va qalb o‘rtasidagi uzviy bog‘lanish haqida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar: "Bandaning imoni to‘g‘ri bo‘lmaydi, toki uning qalbi to‘g‘ri bo‘lmaguncha, shuningdek, qalbi to‘g‘ri bo‘lmaydi, toki uning tili to‘g‘ri bo‘lmaguncha".

Ma’lumki, til orqali sodir qilinishi mumkin bo‘lgan g‘iybat, chaqimchilik, tuhmat va yolg‘on guvohlik berish kabilar bilan insonlar o‘rtasidagi mehr-muhabbat poydevori darz ketishi, yemirilishi mumkin.

Inson odob-axloqini go‘zal va yoqimli qiladigan omillardan yana biri yaxshilar bilan hamsuhbat bo‘lishdir. Bunday suhbatlar kishi qalbini ibratli xulq-atvor bilan boyitadi va uni yaxshi ishlarni amalga oshirishga undaydi.

Yaxshi muomala barcha insonlarning ko‘rki va ziynatini oshiradi. Qaerda husni muomala bo‘lmasa, o‘sha yerda albatta xato va kamchiliklar sodir bo‘ladi. Shuni ta’kidlashni istardik, inson boshqalarga beradigan nasihatiga avvalo o‘zi amal etishi lozim. Quyida mazhabboshimiz Imom A’zam (rahmatullohi alayh) bilan bo‘lgan voqeani hikoya qilamiz.

"Bir qul Imom A’zam hazratlariga dedi:

– Keyingi jumada qul ozod qilishning fazilatlaridan gapirsangiz. Zora, xojamiz bizni ozod qilib yuborsa.

Imom A’zam rozi bo‘ldilar. Ammo oradan ikki juma o‘tgach, uchinchi juma va’zida qul ozod qilish haqida so‘zladilar. Shu kuni o‘sha qulni xojasi ozod qilganini aytdi. So‘ngra qul kelib, Imom A’zam hazratlariga dedi:

– Hazrat, xojam va’zingizni tinglab qaytgach, meni ozod qildi. Ammo nega ikki hafta keyin bu haqda gapirdingiz?

Imomi A’zam aytdilar:

– Sen menga iltimos qilgan vaqtingda pulim yo‘q edi. Shundan keyin ikki hafta pul yig‘ib, qul sotib oldim va uni ozod qildim. Qul ozod qilish gashtini surib, o‘zim his etganimdan keyin gapirdim. Agar o‘zim qilmagan ishni so‘zlasam, uning ta’siri bo‘lmas; xojangiz ham sizni ozod qilmagan bo‘lur edi".

Demak, insonning so‘zi bilan amali bir bo‘lishi lozim ekan.

Farzandni komil inson qilib tarbiyalashning muhim jihati unda so‘zlashish odobini shakllantirishdir. Til xohlagan tarafga burilaveradi. Til tufayli ne bir qalblar oromu huzur topib, quvonchga to‘lsa, aksincha, ne bir ko‘ngillarni til vayron qilishi mumkin.

Til sohibining qalb kechinmalarini yuzaga chiqaradi. Agar til egasi fasohatu nafosatli, gapirganida dur misoli so‘zlaridan nuru ziyo taralib turadigan, ezgu qalbli inson bo‘lsa, uning so‘zlari har qanday dardu musibatga davo, yaralangan qalblarga malham, o‘ksik dillarga yupanch bo‘ladi. Bordi-yu, so‘z sohibi buning tamoman aksi bo‘lsa, uning so‘zi masrur qalbni g‘amli, tik boshni egik, xush kayfiyatni tushkun etuvchi og‘uga aylanadi. Bu fikrlar isboti o‘laroq ushbu hikmatli hikoyaga e’tibor qarataylik:

Bir podshoh tush ko‘ribdi, tushida bor tishlari to‘kilib ketganmish. Uyqudan uyg‘ongach, ikki vazirini huzuriga chorlabdi. Ko‘rgan tushini bayon qilib: "Bu tushning ta’biri nima? Agar ta’birini topsangiz, faqat rostini so‘ylang", deya ularga murojaat qildi. Vazirlardan biri so‘z boshladi: "Podshohim, bu yaxshilik alomati emas, barcha qarindosh-urug‘laringiz barvaqt vafot etib ketishadi, siz o‘zingiz yolg‘iz qolasiz". Podshoh bu javobdan nihoyatda darg‘azab bo‘lib, vazirni zindonga tashlashni buyurdi. So‘ngra ikkinchi vazir: "Shohim, bu tushingiz ko‘p yaxshilik va quvonch alomatidir. Alloh taoloning inoyati ila, siz muhtaram janobi oliylariga barcha qavmu qarindoshlaringiz ichra uzoq umr ato etilur. Bu qutlug‘ ne’mat muborak bo‘lsin!" deya ehtirom bilan qo‘llarini ko‘ksiga qo‘ydi. Yaxshi ta’bir va qutlovdan xursand bo‘lgan podshoh bu vaziriga mukofotlar in’om etishni buyuribdi.

Bir xil ma’nodagi ikki xil ta’birni bergan vazirlardan biri fahmu farosatdan uzoqda, so‘zlash va ehtirom odobidan bebahra bo‘lib, ta’birni o‘zining sifatiga muvofiq shu darajada qo‘pol bayon qildi, natijada g‘azabga yo‘liqdi. Zakiy va dono, teran aql va nazokatli so‘z sohibi bo‘lgan ikkinchi vazir esa, tush ta’birini o‘z fazilatiga munosib tarz­da bayon qilib, olqish va mukofotga sazovor bo‘ldi. Demak, aziz farzandlarning kishilar bilan so‘zlashishi, o‘zaro muomalasi, gapirgan so‘zlari hikmat kasb etishi uchun murabbiy va munisa murabbiyalarning qalblari ushbu oliysifat odoblar bilan to‘lib toshgan bo‘lishi kerak. Shundagina, farzandlari ulg‘ayib, balog‘at yoshiga yetganida, ko‘rgan ko‘zlar quvonadigan, suhbatlashgan insonlar yana bir bora diydorlashsam deydigan, komil va shomil inson bo‘ladilar. Bunday o‘g‘il-qizlarni ulg‘aytirish har bir ota-onaning eng oliy orzusidir.

Tilining fasohati va shirinso‘zlik inson ziynati. Ali ibn Husayn (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. Ibn Abbos (roziyallohu anhu) Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) yuzlandilar. Ul zotning ustilarida ikkita kiyim bor edi. Ibn Abbosning kiftida esa ikki o‘ram soch bo‘lib, oppoq edi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) amakilariga qarab turib, tabassum qildilar.

Shunda Ibn Abbos: "Yo Allohning Rasuli, sizni kuldirgan narsa nima?" dedi. Payg‘ambar (alayhissalom): "Payg‘ambarning amakisining jamoli meni ajablantirdi", dedilar. "Jamoli nima?" dedi Ibn Abbos. "Fasohatli til", dedilar (Hokim rivoyati).

Abu Hurayra (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi, sahobalar: "Yo Allohning Rasuli, nega bizning fikrimiz siznikidek fasohatli emas?" dedilar. Nabiy (alayhissalom): "Alloh taolo meni qo‘pol gapiruvchi qilib yaratmadi. Menga so‘zlarning yaxshisini ixtiyor etdi: u esa O‘zining Qur’on kitobidir", dedilar (Sheroziy va Daylamiy rivoyati).

Kishi og‘ir-bosiqlik bilan shoshmasdan, dona-dona qilib, eshitayotganlarni zeriktirib qo‘ymasdan, imkon qadar chiroyli so‘zlar bilan gaplashishi lozim.

Fasohatli so‘zlash Rasuli akramning (sollallohu alayhi va sallam) sunnatlaridir. Go‘zal va ravon so‘zlagan hazrat Ibn Abbos (roziyallohu anhu) Payg‘ambardan (alayhissalom) maqtov olgan ekanlar.

Hozirgi zamon misolida atrofimizga nazar solsak, achinarli voqealarga duch kelamiz. Xususan, ayrim yoshlarimiz o‘rtasida "ota, ona" kabi ulug‘ so‘zlarni turli bachkana so‘zlarga almashtirib aytish, afsus, uchrab turibdi. Ba’zi kattalar bunga beparvo. Zamonamiz olimlaridan biri Fozil qori Sobirov (Alloh rahmat qilsin) mav’izalarida bunday deganlar: «Ko‘rinishi tuppa-tuzuk, yoshi o‘rta, masjidga janoza xabarini aytish uchun kelgan bir kishidan so‘radim:

– Kimingiz qazo qildi?

– Kampirni berib qo‘ydik, – dedi.

– Qaysi kampir? Kim bo‘ladi sizga?

– Onam.

– Ey nomard, meni dunyoga keltirgan, duolari ijobat, poyi qadamlari ostida jannat bo‘lgan, uyimning gavhari, mehribonim, oyijonim o‘tdilar, deb ko‘zyoshi qilgin, – dedim va: "Bir parcha go‘shtdan voyaga yetkazgan, qip-qizil qonidan oppoq sutini mehr bilan ajratib bergan, necha-necha tunlarni bedor o‘tkazib, ming bir mashaqqatlarni chekkan onang endi "kampir" bo‘lib qoldimi, suf sendaqa farzandga", deb koyigim keldi».

Ba’zi yoshlarimizning salomlariga qanday javob berishni bilmaysan kishi. "Assalomu alaykum" so‘zining ma’nosini buzib, nima deyayotganlarini o‘zlari ham bilmaydilar. Nahot, "Assalomu alaykum" deya to‘liq, ochiq va ravshan qilib salom berishning iloji bo‘lmasa?! Nahotki, ota-onalar farzandlarining berayotgan salomiga e’tibor qilmaydilar? Har bir farzand ertalab ota-ona huzuriga salom bilan kirib keladi-ku, axir! "Bola boshidan" deganlaridek, endigina tili chiqib kelayotgan farzandlarga to‘g‘ri, chiroyli va kerakli so‘zlarni gapirish o‘rgatilsa, bu o‘rganganlari unga umrbod hurmat, baxt-omad keltiradi.

Qushyurak

Payg‘ambarimiz (alayhissalom) marhamat qiladilar: "Jannatga yuraklari qushning yuragiga o‘xshash odamlar kiradi" (Imom Muslim rivoyati). Odam jannatga kirishi uchun qush yuragining nima aloqasi bor? Imom Navaviyning "Sharhul Muslim" kitobidagi hadis izohiga ko‘ra, qushlar beozor bo‘larkan.

Boshqa olimlarning ta’kidlashlaricha, eng hadiksiraydigan jonzot qushdir, doim qo‘rquv va hadikdadir. Boshqalarning fikriga ko‘ra, hadisning ma’nosi qushlardek Alloh taologa umid bog‘lashdir.

Taniqli olim, mufassir Shamsutdin Qurtubiy tafsirida bu hadisga quyidagicha izoh bergan: "Jannatdan umid qiluvchilar gunohlardan poklikda qushlar kabi bo‘lishi kerak". Zero, bir hadisda bunday deyiladi: "Agar sizlar Allohga taqvo va tavakkul qilsangiz, U sizlarni ertalab och uchib ketib, kechqurun to‘q qaytadigan qushlar kabi rizqlantiradi" (Imom Termiziy rivoyati).

Agar inson qush yuragining pokligiga intilsa, yomonliklarning barchasidan xalos bo‘ladi. Ya’ni, bizga va’da qilingan jannatga kirish uchun yuraklarimizni qush yuragining sifatlari bilan to‘ldirishga harakat qilsak, bas.

Surayyo Zohir

“Islom nuri” gazetasining 2012 yil, 6-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги