Узоқ умр сирлари

XX аср охирларига келиб инсоннинг ўртача умри 70-80 ёшга тенглашган бўлса-да, 100 ёшдан кўп умр кўраётганлар ҳам оз эмас. Жумладан, Эроннинг Келюса қишлоғилик Саид Али исмли киши 195 йил яшаган. У ҳатто умрининг сўнгги йилларида ҳам кўзойнаксиз бемалол кўра олган.

Озарбойжоннинг жануби-шарқида жойлашган, денгиз сатҳидан 2000 метр баландликдаги тоғли қишлоқ фуқароси Шерали Муслимов 168 йил умр кўрган. Тоғнинг табиий тоза ҳавоси ва тиниқ, соф булоқ суви, сут маҳсулотлари, кичкинагина томорқасида етиштирган мева-сабзавотлар асосий озуқаси бўлган бу қария то умрининг сўнгги кунларигача кетмон чопишни, моллар учун ўт ўришни канда қилмаган. Фарзанд­лари, невара-чеваралари, эваралари кўплигидан ҳаммасининг исмини ҳам билмасди. Шерали Муслимов вафот этганида унинг кенжа қизи 30 ёшда эди.

Америкалик машҳур физиотерапевт Пол Брэгг турли мамлакатларда бўлиб, соғлом турмуш тарзи асосларини ўрганар экан, Туркияда 154 ёшли Зора Агха билан учрашади. Бу киши ёшлигида Истамбулдаги йирик темирйўл вокзалида юк ташувчи бўлиб ишлаган. "154 ёшида ҳам кўриш, эшитиш қобилияти ва жисмоний кучи ёш йигитларнинг ҳавасини келтирадиган даражада эди. Унинг бор-йўғи иккита тиши тушган, қолганлари эса садафдек оппоқлиги мени ҳайратга солди", деб ёзган эди Пол Брэгг. Хўш, Зора Агханинг узоқ умр кўриш сири нимада эди? Маълум бўлишича, унинг таомномаси жуда оддий бўлган. Овқатга умуман ҳайвонот ёғларини ишлатмаган, ҳафтасига 2 донадан ортиқ тухум истеъмол қилмаган. Овқат ва салатлар тайёрлашда фақат махсар ёғидан фойдаланган. Шунингдек, у ҳеч қачон рафинадланган ва сунъий йўл билан тайёрланган маҳсулотларни овқатга ишлатмаган. Умрида бир тишлам ҳам оқ нон, шакар ва қанд истеъмол қилмаган, бир ҳўплам ҳам спиртли ичимлик ичмаган. Мунтазам равишда қуёшда қуритилган қора нон, ёғсиз гўшт ва кўп миқдорда мева-сабзавотлар еган. Энг севимли таоми эса хурмо бўлган, кунига уч-тўрт дона хурмо истеъмол қилган. Чанқоғини қондириш учун тоза сув ҳамда ялпиз дамламаси ичган.

Жанубий Американинг Эквадор давлатида – Анд тоғлари бағридаги қишлоқларда ҳам 100 ёшдан ошиб кетган қариялар кўп. Англиялик тиббиёт профессори уларнинг узоқ умр кўриш сирини аниқлаш учун шу ерда икки йил яшади. Кўрган ва эшитганлари асосида профессор узоқ умр кўриш дастурини яратди. Унга кўра:

- мунтазам жисмоний меҳнат билан шуғулланиш;

- ҳар куни маълум вақт боғ ва томорқада ишлаш;

- имкон қадар кўпроқ пиёда юриш. Жумладан, кексайганда ҳам кунига камида икки чақирим масофани пиёда босиб ўтишга ҳаракат қилиш;

- спиртли ичимликлар ичмаслик, тамаки маҳсулотлари чекмаслик;

- асабийлашмаслик, муаммо ва можароларни тинч йўл билан ҳал этиш, стрессли ҳолатларга тушиб қолмасликка интилиш;

- қайта ишланган, хусусан, қайнатилган, қовурилган, тузланган, консерваланган таомларни иложи борича камроқ истеъмол қилиш;

- кўпроқ янги узилган ва табиий мева-сабзавотлар, кўкатлар ейиш;

- таомномада гўшт маҳсулотлари имкон қадар кам бўлишига эришиш;

- тана талаб қилганича ухлаш;

- севимли машғулотга эга бўлиш;

- тунд, қўрс ва қўпол кишилар билан мулоқотда бўлмаслик;

- ҳеч қачон қариликни бўйинга олмаслик.

Японияда эса узоқ умр кўришнинг сабабини инсонларнинг табиат билан ҳамоҳангликда яшашга интилиши, кўп миқдорда янги овланган ёки музлатилган балиқ ҳамда денгиз маҳсулотлари истеъмол қилишига боғлашади.

 Мутахассислар узоқ умр кўришда оила, соғлом турмуш тарзи ҳам муҳим аҳамият касб этишини таъкидлашади. Хусусан, узоқ йиллик махсус тадқиқотларнинг кўрсатишича, эр-хотин жуфт­лиги барқарор оилалардаги эркак ва аёллар ёлғиз жинсдошларига нисбатан беш йил кўпроқ умр кўришаркан. Турмушидан ажрашган эркаклар одатдагидан уч марта кўп шифокорга мурожаат этишлари ҳам исботланган.

Интернет материаллари асосида тайёрланди.

“Ислом нури” газетасининг 2012 йил 1-сонидан олинди.

* * *

XX asr oxirlariga kelib insonning o‘rtacha umri 70-80 yoshga tenglashgan bo‘lsa-da, 100 yoshdan ko‘p umr ko‘rayotganlar ham oz emas. Jumladan, Eronning Kelyusa qishlog‘ilik Said Ali ismli kishi 195 yil yashagan. U hatto umrining so‘nggi yillarida ham ko‘zoynaksiz bemalol ko‘ra olgan.

Ozarboyjonning janubi-sharqida joylashgan, dengiz sathidan 2000 metr balandlikdagi tog‘li qishloq fuqarosi Sherali Muslimov 168 yil umr ko‘rgan. Tog‘ning tabiiy toza havosi va tiniq, sof buloq suvi, sut mahsulotlari, kichkinagina tomorqasida yetishtirgan meva-sabzavotlar asosiy ozuqasi bo‘lgan bu qariya to umrining so‘nggi kunlarigacha ketmon chopishni, mollar uchun o‘t o‘rishni kanda qilmagan. Farzand­lari, nevara-chevaralari, evaralari ko‘pligidan hammasining ismini ham bilmasdi. Sherali Muslimov vafot etganida uning kenja qizi 30 yoshda edi.

Amerikalik mashhur fizioterapevt Pol Bregg turli mamlakatlarda bo‘lib, sog‘lom turmush tarzi asoslarini o‘rganar ekan, Turkiyada 154 yoshli Zora Agxa bilan uchrashadi. Bu kishi yoshligida Istambuldagi yirik temiryo‘l vokzalida yuk tashuvchi bo‘lib ishlagan. "154 yoshida ham ko‘rish, eshitish qobiliyati va jismoniy kuchi yosh yigitlarning havasini keltiradigan darajada edi. Uning bor-yo‘g‘i ikkita tishi tushgan, qolganlari esa sadafdek oppoqligi meni hayratga soldi", deb yozgan edi Pol Bregg. Xo‘sh, Zora Agxaning uzoq umr ko‘rish siri nimada edi? Ma’lum bo‘lishicha, uning taomnomasi juda oddiy bo‘lgan. Ovqatga umuman hayvonot yog‘larini ishlatmagan, haftasiga 2 donadan ortiq tuxum iste’mol qilmagan. Ovqat va salatlar tayyorlashda faqat maxsar yog‘idan foydalangan. Shuningdek, u hech qachon rafinadlangan va sun’iy yo‘l bilan tayyorlangan mahsulotlarni ovqatga ishlatmagan. Umrida bir tishlam ham oq non, shakar va qand iste’mol qilmagan, bir ho‘plam ham spirtli ichimlik ichmagan. Muntazam ravishda quyoshda quritilgan qora non, yog‘siz go‘sht va ko‘p miqdorda meva-sabzavotlar yegan. Eng sevimli taomi esa xurmo bo‘lgan, kuniga uch-to‘rt dona xurmo iste’mol qilgan. Chanqog‘ini qondirish uchun toza suv hamda yalpiz damlamasi ichgan.

Janubiy Amerikaning Ekvador davlatida – And tog‘lari bag‘ridagi qishloqlarda ham 100 yoshdan oshib ketgan qariyalar ko‘p. Angliyalik tibbiyot professori ularning uzoq umr ko‘rish sirini aniqlash uchun shu yerda ikki yil yashadi. Ko‘rgan va eshitganlari asosida professor uzoq umr ko‘rish dasturini yaratdi. Unga ko‘ra:

- muntazam jismoniy mehnat bilan shug‘ullanish;

- har kuni ma’lum vaqt bog‘ va tomorqada ishlash;

- imkon qadar ko‘proq piyoda yurish. Jumladan, keksayganda ham kuniga kamida ikki chaqirim masofani piyoda bosib o‘tishga harakat qilish;

- spirtli ichimliklar ichmaslik, tamaki mahsulotlari chekmaslik;

- asabiylashmaslik, muammo va mojarolarni tinch yo‘l bilan hal etish, stressli holatlarga tushib qolmaslikka intilish;

- qayta ishlangan, xususan, qaynatilgan, qovurilgan, tuzlangan, konservalangan taomlarni iloji boricha kamroq iste’mol qilish;

- ko‘proq yangi uzilgan va tabiiy meva-sabzavotlar, ko‘katlar yeyish;

- taomnomada go‘sht mahsulotlari imkon qadar kam bo‘lishiga erishish;

- tana talab qilganicha uxlash;

- sevimli mashg‘ulotga ega bo‘lish;

- tund, qo‘rs va qo‘pol kishilar bilan muloqotda bo‘lmaslik;

- hech qachon qarilikni bo‘yinga olmaslik.

Yaponiyada esa uzoq umr ko‘rishning sababini insonlarning tabiat bilan hamohanglikda yashashga intilishi, ko‘p miqdorda yangi ovlangan yoki muzlatilgan baliq hamda dengiz mahsulotlari iste’mol qilishiga bog‘lashadi.

 Mutaxassislar uzoq umr ko‘rishda oila, sog‘lom turmush tarzi ham muhim ahamiyat kasb etishini ta’kidlashadi. Xususan, uzoq yillik maxsus tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, er-xotin juft­ligi barqaror oilalardagi erkak va ayollar yolg‘iz jinsdoshlariga nisbatan besh yil ko‘proq umr ko‘risharkan. Turmushidan ajrashgan erkaklar odatdagidan uch marta ko‘p shifokorga murojaat etishlari ham isbotlangan.

Internet materiallari asosida tayyorlandi.

“Islom nuri” gazetasining 2012 yil 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги