Қачон, қанча, қандай ухлаш керак?

Уйқу жисмоний ва ҳиссий қувватларнинг маълум вақт ором олишидир. Ухлаш сабабли аъзолар турли чиқиндилардан тозаланади, ҳужайралар янгиланади. Ҳар бир нарсанинг одоби бўлганидек, уйқунинг ҳам одоби бор. Ухламоқчи бўлган одам энг олдин Аллоҳ таоло буюрган яхши ва эзгу амалларга куч тўплашни ният қилади. Ётиш олдидан дарвоза-эшиклар беркитилади, сув идишлари ва озиқ-овқатлар усти ёпиб қўйилади, чироқлар ва ёниб турган олов бўлса, ўчирилади. Таҳорат олиб, тишларни мисвок ёки тиш чўткасида тозалаб, сўнг уйқуга ётилади. Ҳадисда: «Қўлларида овқат юқи билан ётиб, ухлаган одамга бирор касаллик етса, ўзидан кўрсин», дейилган. Киши тўшакка ётаётганида кўрпани ва уйқу кийимларини қоқиб ташлаши керак. Ухлашдан олдин ўқиш тавсия этилган оят ва дуоларни такрорлаб, ўзига дам солиб ётиш хотиржамлик бағишлайди. Бир уйда ёлғиз ухламаслик, ётганида қиблага ёки муқаддас китоблар турган томонга оёқ узатмаслик керак.
Кўп ухлаш соғлиққа зарар, юзни сарғайтиради ва кишини ланж, ҳафсаласиз қилиб қўяди. Бир кеча-кундузда беш соатдан саккиз соатгача ухлаш етарли. Чунки донишмандлар кўп гапириш, кўп ейиш қатори кўп ухлашни ҳам ёмон санашган. Ҳадисда: «Тонгда ухлаш ризқни камайтиради», дейилган.
Қуёшнинг чиқиш ва ботиш пайтларида, қорин жуда тўқлигида ёки очлигида ухлаш ҳам соғлиққа зарар. Ошқозон ишлашда давом этса, инсон ухлаб дам ололмайди ва ҳолсиз бўлиб уйғонади. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) бир ҳадисларида: “Ким аср намозидан кейин ухласа, ақлдан озиб, жинни бўлади. Шундан сўнг бошқани маломат қилмасин”, деганлар (Абу Яъло).
Абдуллоҳ ибн Аббос (Аллоҳ рози бўлсин) бундай деганлар: «Уйқу уч хил табиий, фазилатли ва фойдасиз бўлади. Табиий уйқу тун пайтидагиси, фазилатлиси чошгоҳ уйқуси, фойдасизи эса, куннинг охиридаги уйқудир. Бу пайтда фақат аҳмоқ, маст ёки касал киши ухлайди».
Юзтубан ёки чалқанча ётиш тарбиясизлар одати саналади. Ҳалимийнинг “Минҳаж" китобида аёлларнинг чалқанча ётиб ухлашлари макруҳ дейилган. Ибн Сино ёзишича, чалқанча ётиб ухлаш кишида сакта, фалаж, босинқираш касалликлари келиб чиқишига сабаб бўлади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Юзтубан ётган кишини кўрганларида, уни уйқудан ўйғотиб: “Бу ишёқмасларнинг ётишидир. Юзини ерга қилиб ётган кишига Аллоҳнинг ғазаби бўлади”, деганлар. Ўнг ёни билан ётиб, ўнг қўл кафтини юз остига қўйиб ухлаш яхшидир. Чунки Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам шу тарзда ухлаганлар. Қолаверса, тиббиёт мутахассислари бундай ухлашда тана аъзоларининг ишлаши, модда алмашинуви яхшиланишини исботлашган. Баъзи табиблар чап ённи босиб ётишни тавсия қилишади. Чунки бундай ётиш овқат ҳазмини осонлаштиради. Айримлар озгина вақт ўнг тараф билан, сўнг чап тарафга ағдарилиб ётишни яхши санашган.
Ибн Жавзий “Тиб” китобида: «Ёз кунлари қуёш нури остида ухлаш эски касалликларни қўзғайди. Ой нури остида ухлаш инсон рангини сарғайтиради ва бош оғриғига сабаб бўлади”, деб ёзади.
Куннинг биринчи ярмида бир-икки соат ухлаб олинса, одам кун бўйи енгил юради. Бу «қайлула» дейилади. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Қайлула қилинглар, чунки Шайтон қайлула қилмайди. Қайлула заволдан олдин бўлади”, деганлар (Анас ибн Молик).
Очиқ жойларда, далада ухлаганида ўзини турли зарарли ҳашарот ва ҳайвонлардан ҳимоялашга ҳаракат қилиш ҳам ухлаш одобига киради. Пайғамбаримиз (апайҳиссалом): “Ким усти ёпилмаган очиқ жойда ухлаб ўлса, айбни ўзидан кўрсин”, деганлар.
Аллоҳ таоло тунларимизни тинч, уйқуларимизни фойдали қилсин.

Uyqu jismoniy va hissiy quvvatlarning ma’lum vaqt orom olishidir. Uxlash sababli a’zolar turli chiqindilardan tozalanadi, hujayralar yangilanadi. Har bir narsaning odobi bo‘lganidek, uyquning ham odobi bor. Uxlamoqchi bo‘lgan odam eng oldin Alloh taolo buyurgan yaxshi va ezgu amallarga kuch to‘plashni niyat qiladi. Yotish oldidan darvoza-eshiklar berkitiladi, suv idishlari va oziq-ovqatlar usti yopib qo‘yiladi, chiroqlar va yonib turgan olov bo‘lsa, o‘chiriladi. Tahorat olib, tishlarni misvok yoki tish cho‘tkasida tozalab, so‘ng uyquga yotiladi. Hadisda: «Qo‘llarida ovqat yuqi bilan yotib, uxlagan odamga biror kasallik yetsa, o‘zidan ko‘rsin», deyilgan. Kishi to‘shakka yotayotganida ko‘rpani va uyqu kiyimlarini qoqib tashlashi kerak. Uxlashdan oldin o‘qish tavsiya etilgan oyat va duolarni takrorlab, o‘ziga dam solib yotish xotirjamlik bag‘ishlaydi. Bir uyda yolg‘iz uxlamaslik, yotganida qiblaga yoki muqaddas kitoblar turgan tomonga oyoq uzatmaslik kerak.
Ko‘p uxlash sog‘liqqa zarar, yuzni sarg‘aytiradi va kishini lanj, hafsalasiz qilib qo‘yadi. Bir kecha-kunduzda besh soatdan sakkiz soatgacha uxlash yetarli. Chunki donishmandlar ko‘p gapirish, ko‘p yeyish qatori ko‘p uxlashni ham yomon sanashgan. Hadisda: «Tongda uxlash rizqni kamaytiradi», deyilgan.
Quyoshning chiqish va botish paytlarida, qorin juda to‘qligida yoki ochligida uxlash ham sog‘liqqa zarar. Oshqozon ishlashda davom etsa, inson uxlab dam ololmaydi va holsiz bo‘lib uyg‘onadi. Payg‘ambarimiz (alayhissalom) bir hadislarida: “Kim asr namozidan keyin uxlasa, aqldan ozib, jinni bo‘ladi. Shundan so‘ng boshqani malomat qilmasin”, deganlar (Abu Ya’lo).
Abdulloh ibn Abbos (Alloh rozi bo‘lsin) bunday deganlar: «Uyqu uch xil tabiiy, fazilatli va foydasiz bo‘ladi. Tabiiy uyqu tun paytidagisi, fazilatlisi choshgoh uyqusi, foydasizi esa, kunning oxiridagi uyqudir. Bu paytda faqat ahmoq, mast yoki kasal kishi uxlaydi».
Yuztuban yoki chalqancha yotish tarbiyasizlar odati sanaladi. Halimiyning “Minhaj" kitobida ayollarning chalqancha yotib uxlashlari makruh deyilgan. Ibn Sino yozishicha, chalqancha yotib uxlash kishida sakta, falaj, bosinqirash kasalliklari kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Yuztuban yotgan kishini ko‘rganlarida, uni uyqudan o‘yg‘otib: “Bu ishyoqmaslarning yotishidir. Yuzini yerga qilib yotgan kishiga Allohning g‘azabi bo‘ladi”, deganlar. O‘ng yoni bilan yotib, o‘ng qo‘l kaftini yuz ostiga qo‘yib uxlash yaxshidir. Chunki Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ham shu tarzda uxlaganlar. Qolaversa, tibbiyot mutaxassislari bunday uxlashda tana a’zolarining ishlashi, modda almashinuvi yaxshilanishini isbotlashgan. Ba’zi tabiblar chap yonni bosib yotishni tavsiya qilishadi. Chunki bunday yotish ovqat hazmini osonlashtiradi. Ayrimlar ozgina vaqt o‘ng taraf bilan, so‘ng chap tarafga ag‘darilib yotishni yaxshi sanashgan.
Ibn Javziy “Tib” kitobida: «Yoz kunlari quyosh nuri ostida uxlash eski kasalliklarni qo‘zg‘aydi. Oy nuri ostida uxlash inson rangini sarg‘aytiradi va bosh og‘rig‘iga sabab bo‘ladi”, deb yozadi.
Kunning birinchi yarmida bir-ikki soat uxlab olinsa, odam kun bo‘yi yengil yuradi. Bu «qaylula» deyiladi. Payg‘ambarimiz (alayhissalom): “Qaylula qilinglar, chunki Shayton qaylula qilmaydi. Qaylula zavoldan oldin bo‘ladi”, deganlar (Anas ibn Molik).
Ochiq joylarda, dalada uxlaganida o‘zini turli zararli hasharot va hayvonlardan himoyalashga harakat qilish ham uxlash odobiga kiradi. Payg‘ambarimiz (apayhissalom): “Kim usti yopilmagan ochiq joyda uxlab o‘lsa, aybni o‘zidan ko‘rsin”, deganlar.
Alloh taolo tunlarimizni tinch, uyqularimizni foydali qilsin.

• Олдинги
• Кейинги