Фарзандларнинг қандай ҳақлари бор?

Рукн: Жамият Чоп этилган: 10.12.2014
Никоҳдан асл мақсад наслу насабни сақлашдир. Эр билан хотин никоҳ васитасида оила қуриб, ҳалол-пок яшасагина, фарзанднинг насаби пок бўлади. Яхши фарзанд тарбиясида ота-онанинг диёнати, одоб-ахлоқи муҳим ўрин тутади.
Ойиша онамиздан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Ўзингизга муносиб ҳалол жуфтни ихтиёр қилинг. Ўзингизга муносибларга никоҳланинг ва шундайларга никоҳлаб беринг” (Ибн Можа ривояти).
 
Уламолар бу саволга қуйидагича жавоб қилишади:
* Эмизиш. Туғилган фарзанд эмишга муҳтож бўлади. Эмизиш онанинг вазифаси. Шаръий узр билан она эмиза олмаса, эмизувчи топиш ва уни рози қилиш ота елкасига тушади.
Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Ким эмизишни батамом қилишни ирода қилса, оналар фарзандларни тўлиқ икки йил эмизурлар” (Бақара, 233).
Она сути гўдакнинг ҳақларидан бири. Чақалоққа она сутидан яхши озуқа йўқ. Боланинг суяги она сути билан шаклланади, шунингдек, руҳий ривожига ҳам катта фойдаси бор. Эмизиш муддати икки йилдан кам бўлмаслиги гўдак соғлиғига яхши экани кейинги замон илмий изланишларида ҳам исботланди.
* Муносиб исм танлаш. Ота-онанинг муҳим вазифаларидан бири фарзандга маъноли, чиройли исм қўйишдир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Исмларнинг яхшиси бандалик ва ҳамдни билдирувчисидир”, деганлар. Масалан, “Абдураҳмон”,  “Ҳамидуллоҳ”. Шунингдек, пайғамбарлар, саҳобалар ва солиҳ кишиларнинг исмларини қўйган яхши.
* Бола қулоғига азон ва такбир айтиш. Рофеъдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: “Фотиманинг (розияллоҳу анҳо) боласи Ҳасан ибн Али қулоғига Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) азон айтаётганларини кўрдим” (Абу Довуд ва Термизий ривояти). Ушбу ҳадиси шарифга кўра, янги туғилган фарзанднинг ўнг қулоғига азон, чап қулоғига такбир айтиш яхши. Аллоҳ таоло зикри янги туғилган боланинг қулоғига кирган илк овоз бўлишининг баракаси бўлади.
* Чақалоқнинг танглайини кўтариш. Абу Мусодан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: “Ўғлим туғилганида уни Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига олиб бордим. Ул зот унга “Иброҳим” деб исм қўйдилар, хурмо ила танглайини кўтардилар ва унга барака тилаб дуо қилгач, менга тутқаздилар. У болаларимнинг каттаси эди” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) болаларнинг танглайини хурмо билан кўтарганлар. Бу иш ҳам яхши ният белгисидир. 
* Нафақа. Болаларни озиқ-овқат, кийим-кечак, турар-жой билан таъминлаш отанинг бурчи. Бу нарсалар ҳалол-пок бўлиши шарт. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “У(она)ларни яхшилаб едириб, кийинтириш отанинг зиммасидадир” (Бақара, 233).
Бола сабабидан онага нафақа бериш вожиб бўлганидан боланинг ўзига ҳам нафақа бериш вожиб. 
Боланинг нафақаси фақат отага, ота-онанинг нафақаси фақат ўғилга ва хотиннинг нафақаси фақат эрга вожиб бўлади. 
* Таълим-тарбия бериш. Фарзандига илм ва одоб беришда ота ҳам, она ҳам бирдек жавобгар. Тарбия борасида кўпроқ оналар муҳим ўрин тутса-да, ота ҳам имконият доирасида тарбия бериши керак. Аллоҳни танитиш, илм ва ибодатга рағбат уйғотиш мусулмонликнинг илк шарти. Зеро, ота-она фарзандига яхши тарбиядан ортиқ мерос қолдиролмаслигини Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таъкидлаганлар.    
Аллоҳ таоло айтади: “Eй имон келтирганлар, ўзингизни ва аҳли аёлингизни ёқилғиси одамлар ва тошлардан бўлган ўтдан қўрқитинг...” (Таҳрим, 6).
* Ҳомийлик. Бола етти ёшга киргунича бировнинг ҳимоясига муҳтож бўлади. Яъни, овқатланиш, кийиниш, ювиниш ва бошқа ҳолатларда доимо катталарнинг ёрдами керак. Бу ишларни ота-онаси, улар бўлмаса, яқин қариндошлари амалга оширишлари вожиб.
* Валийлик. Етти ёшдан балоғат ёшига етгунча болалар валийга – ўзидан катта раҳбарга муҳтождирлар. Бу ҳам ота-онага, улар бўлмаса, яқин қариндошларига юклатилади.
* Болага меҳр кўрсатиш. Бу иш ҳам ота-онанинг вазифаси. Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида Ақраъ ибн Ҳобис Тамимий ўтирганида набиралари Ҳасан ибн Алини ўпдилар. Шунда у: “Ўнта болам бор, бирортасини ўпмаганман”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унга қараб: “Раҳм қилмаганга раҳм қилинмас”, дедилар» (Имом Бухорий, Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) болажон эдилар. Усома ибн Зайддан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мени олиб бир тиззаларига, Ҳасанни эса, бошқа тиззаларига ўтқазардилар. Сўнгра иккала сонларини бир-бирига қўшиб туриб: “Ё Аллоҳ, иккисига раҳм қилгин, мен уларга раҳм қиламан”, дердилар» (Имом Бухорий ривояти).
Қизларга ҳурмат ва меҳр билан муносабатда бўлиш ҳақида Расулуллоҳнинг (алайҳиссалом) алоҳида кўрсатмалари бор. Чунки қизлар ожиза бўлишади. Шу боис улар тарбиясида кўпроқ эътибор, меҳр ва эҳтиёткорлик зарур.
* Болалар орасида адолат қилиш.  Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларинг орасида адолатли бўлинглар”, деганлар (Бешала “Саҳиҳ” эгалари ривоят қилишган). 
Мусулмон киши молиявий масалаларда фарзандларини тенг кўриши керак. Агар фарзандларнинг бирига мол бериб, бошқасига бермаса ёки бирига оз, иккинчисига кўп берса, адолатсизлик бўлади, болалари орасида зиддият кучаяди. Шаръий узр бўлса, ота-она болаларидан бирига кўпроқ, бошқасига озроқ мол берса бўлади. 
Балоғатга етганида оилали қилиш. Бу иш ҳам ота-онанинг энг муҳим бурчларидан. Наслни пок давом эттириш учун яхши жуфтга қовуштириш муносиб иш. 
Аҳли аёлини, фарзандларини тарбиялаш оила бошлиғининг Аллоҳ таоло олдидаги бурчи. Эр-хотин болалари учун масъул. Фарзанд ҳақига риоя этиш мусулмон учун вожиб ва чиройли ишдир.
 
“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 4-сонидан олинди.
 
* * *
 
Nikohdan asl maqsad naslu nasabni saqlashdir. Er bilan xotin nikoh vasitasida oila qurib, halol-pok yashasagina, farzandning nasabi pok bo‘ladi. Yaxshi farzand tarbiyasida ota-onaning diyonati, odob-axloqi muhim o‘rin tutadi.
Oyisha onamizdan (roziyallohu anho) rivoyat qilinishicha, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar: “O‘zingizga munosib halol juftni ixtiyor qiling. O‘zingizga munosiblarga nikohlaning va shundaylarga nikohlab bering” (Ibn Moja rivoyati).
 
Ulamolar bu savolga quyidagicha javob qilishadi:
* Emizish. Tug‘ilgan farzand emishga muhtoj bo‘ladi. Emizish onaning vazifasi. Shar’iy uzr bilan ona emiza olmasa, emizuvchi topish va uni rozi qilish ota yelkasiga tushadi.
Alloh taolo marhamat qiladi: “Kim emizishni batamom qilishni iroda qilsa, onalar farzandlarni to‘liq ikki yil emizurlar” (Baqara, 233).
Ona suti go‘dakning haqlaridan biri. Chaqaloqqa ona sutidan yaxshi ozuqa yo‘q. Bolaning suyagi ona suti bilan shakllanadi, shuningdek, ruhiy rivojiga ham katta foydasi bor. Emizish muddati ikki yildan kam bo‘lmasligi go‘dak sog‘lig‘iga yaxshi ekani keyingi zamon ilmiy izlanishlarida ham isbotlandi.
* Munosib ism tanlash. Ota-onaning muhim vazifalaridan biri farzandga ma’noli, chiroyli ism qo‘yishdir. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Ismlarning yaxshisi bandalik va hamdni bildiruvchisidir”, deganlar. Masalan, “Abdurahmon”,  “Hamidulloh”. Shuningdek, payg‘ambarlar, sahobalar va solih kishilarning ismlarini qo‘ygan yaxshi.
* Bola qulog‘iga azon va takbir aytish. Rofe’dan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: “Fotimaning (roziyallohu anho) bolasi Hasan ibn Ali qulog‘iga Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) azon aytayotganlarini ko‘rdim” (Abu Dovud va Termiziy rivoyati). Ushbu hadisi sharifga ko‘ra, yangi tug‘ilgan farzandning o‘ng qulog‘iga azon, chap qulog‘iga takbir aytish yaxshi. Alloh taolo zikri yangi tug‘ilgan bolaning qulog‘iga kirgan ilk ovoz bo‘lishining barakasi bo‘ladi.
* Chaqaloqning tanglayini ko‘tarish. Abu Musodan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: “O‘g‘lim tug‘ilganida uni Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga olib bordim. Ul zot unga “Ibrohim” deb ism qo‘ydilar, xurmo ila tanglayini ko‘tardilar va unga baraka tilab duo qilgach, menga tutqazdilar. U bolalarimning kattasi edi” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bolalarning tanglayini xurmo bilan ko‘targanlar. Bu ish ham yaxshi niyat belgisidir. 
* Nafaqa. Bolalarni oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar-joy bilan ta’minlash otaning burchi. Bu narsalar halol-pok bo‘lishi shart. Alloh taolo marhamat qiladi: “U(ona)larni yaxshilab yedirib, kiyintirish otaning zimmasidadir” (Baqara, 233).
Bola sababidan onaga nafaqa berish vojib bo‘lganidan bolaning o‘ziga ham nafaqa berish vojib. 
Bolaning nafaqasi faqat otaga, ota-onaning nafaqasi faqat o‘g‘ilga va xotinning nafaqasi faqat erga vojib bo‘ladi. 
* Ta’lim-tarbiya berish. Farzandiga ilm va odob berishda ota ham, ona ham birdek javobgar. Tarbiya borasida ko‘proq onalar muhim o‘rin tutsa-da, ota ham imkoniyat doirasida tarbiya berishi kerak. Allohni tanitish, ilm va ibodatga rag‘bat uyg‘otish musulmonlikning ilk sharti. Zero, ota-ona farzandiga yaxshi tarbiyadan ortiq meros qoldirolmasligini Rasuli akram (sollallohu alayhi va sallam) ta’kidlaganlar.    
Alloh taolo aytadi: “Ey imon keltirganlar, o‘zingizni va ahli ayolingizni yoqilg‘isi odamlar va toshlardan bo‘lgan o‘tdan qo‘rqiting...” (Tahrim, 6).
* Homiylik. Bola yetti yoshga kirgunicha birovning himoyasiga muhtoj bo‘ladi. Ya’ni, ovqatlanish, kiyinish, yuvinish va boshqa holatlarda doimo kattalarning yordami kerak. Bu ishlarni ota-onasi, ular bo‘lmasa, yaqin qarindoshlari amalga oshirishlari vojib.
* Valiylik. Yetti yoshdan balog‘at yoshiga yetguncha bolalar valiyga – o‘zidan katta rahbarga muhtojdirlar. Bu ham ota-onaga, ular bo‘lmasa, yaqin qarindoshlariga yuklatiladi.
* Bolaga mehr ko‘rsatish. Bu ish ham ota-onaning vazifasi. Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) huzurlarida Aqra’ ibn Hobis Tamimiy o‘tirganida nabiralari Hasan ibn Alini o‘pdilar. Shunda u: “O‘nta bolam bor, birortasini o‘pmaganman”, dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) unga qarab: “Rahm qilmaganga rahm qilinmas”, dedilar» (Imom Buxoriy, Abu Dovud va Imom Termiziy rivoyati).
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bolajon edilar. Usoma ibn Zayddan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) meni olib bir tizzalariga, Hasanni esa, boshqa tizzalariga o‘tqazardilar. So‘ngra ikkala sonlarini bir-biriga qo‘shib turib: “Yo Alloh, ikkisiga rahm qilgin, men ularga rahm qilaman”, derdilar» (Imom Buxoriy rivoyati).
Qizlarga hurmat va mehr bilan munosabatda bo‘lish haqida Rasulullohning (alayhissalom) alohida ko‘rsatmalari bor. Chunki qizlar ojiza bo‘lishadi. Shu bois ular tarbiyasida ko‘proq e’tibor, mehr va ehtiyotkorlik zarur.
* Bolalar orasida adolat qilish.  Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Allohga taqvo qilinglar va farzandlaring orasida adolatli bo‘linglar”, deganlar (Beshala “Sahih” egalari rivoyat qilishgan). 
Musulmon kishi moliyaviy masalalarda farzandlarini teng ko‘rishi kerak. Agar farzandlarning biriga mol berib, boshqasiga bermasa yoki biriga oz, ikkinchisiga ko‘p bersa, adolatsizlik bo‘ladi, bolalari orasida ziddiyat kuchayadi. Shar’iy uzr bo‘lsa, ota-ona bolalaridan biriga ko‘proq, boshqasiga ozroq mol bersa bo‘ladi. 
Balog‘atga yetganida oilali qilish. Bu ish ham ota-onaning eng muhim burchlaridan. Naslni pok davom ettirish uchun yaxshi juftga qovushtirish munosib ish. 
Ahli ayolini, farzandlarini tarbiyalash oila boshlig‘ining Alloh taolo oldidagi burchi. Er-xotin bolalari uchun mas’ul. Farzand haqiga rioya etish musulmon uchun vojib va chiroyli ishdir.
 
“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 4-sonidan olindi.