Нега зиёрат қиламиз?

Юртимизда зиёратгоҳлар кўп. Қадимда яшаб ўтган улуғ алломалар, азиз-авлиёлар ёки буюк саркардаларнинг хизматлари ва номларини халқимиз чин юракдан эъзозлаб ўрганган. Имкон топгудек бўлса, беш-ўн киши жамлашиб, ҳали Бухоро, ҳали Самарқанд, ҳали Хоразм ёки Фарғона томонларга улуғларнинг қадами теккан масканларга сафарга чиқадилар. Қадимги авлод-аждодларимиздан қолган ёдгорликларни, Имом Бухорий, Марғилоний, Термизий, Паҳпавон Маҳмуд сингари азизларнинг мақбараларини зиёрат этиб, руҳларига Қуръон бахшида қиладилар. Назру ниёзни, садақаи эҳсонни илгарироқ кўнглига тукканлар қадим Туркистон ёки кўҳна Урганч томонларга боришга ҳам хафсала қилади, албатта.

Бугун бу зиёрат масканлари ободонлаштирилган. Республикамизда дин-диёнатга, ўтмишдаги азиз зотларга эътибор нақадир жиддий эканини шундан ҳам кўриш мумкин. Биз юртимизнинг ифтихори бўлмиш улуғ шахсиятларни севамиз, «ал-Хоразмий» ёки «Ибн Сино» исмлари дунёдаги энг машҳур ва оммавий фан соҳаси учун атама ҳолига келганини ғурурланиб таъкидлашни ҳам яхши кўрамиз. Аммо биз уларнинг издошлари илм-фанда, одоб-ахлоқда, дин-диёнатда, имон-эътиқодда қай ҳолдамиз? Ўзимиздан ўзимиз уялиб, қисиниб-қимтиниб кетмаймизми? Баҳарнав бу жиддий ва узоқ ўйлаш лозим бўлган бир мавзу. Бу ўринда мен айни саволларга уйқаш бир масалани ўртага қўймоқчиман. Биз ўша зотларнинг абадий масканларини ақалли зиёрат қилиш одобидан бохабармизми?

Яқинда мен Тошкент остонасидаги Занги ота мақбараси зиёратига бордим. Юқоридаги савол ҳам, мақолага қўйилган сарлавҳа ҳам, ушбу қораламалар ҳам ўша зиёрат асносида туғилган мулоҳазалардир.

Зиёратгоҳда одам ниҳоятда гавжум, турли вилоятлардан келган қариялар, хотин-қизлар кўп. Ихлос билан Занги ота зиёратига келган улар. Мен шу ўринда зиёратгоҳ мутасаддилари томонидан қабрдаги азиз зотнинг кимлиги, таҳсили, устоз ва шогирдлари, касби-корига доир ёзиб қўйилган маълумотларни ўқиб мамнун бўлдим. Ва ўша маълумотлар охирида қабрга сиғинилмайди, Аллоҳга сиғинилади, қабрдан бирор нарса сўралмайди, Аллоҳдан сўралади, акс ҳолда, Аллоҳга ширк келтирган бўласиз, мазмунидаги танбеҳни ўқиб яна бир бор хурсанд бўлдим.

Дарҳақиқат, маълумотнома лавҳасидаги ёзув шундай шариатимизнинг аҳкомларига тўла мос. Аммо зиёратчиларнинг баъзи амаллари - қабр олдида ўтириб, ундан фарзанд ёки касалига шифо тилаш, мақбара ичида очиқли-ёпиқли «намоз» ўқишлари (намоз сўзини қўштирноққа олдик, чунки улар амалининг нелигини англаш қийин, саждага бош қўйилиши намознинг бир унсури, холос), шунингдек, кўча-кўйда қадамжога келгувчилардан танга тиланиб юрган болаларнинг кўплиги — булар ҳақиқатдан кўз юмиб бўлмайдиган воқеликлардир.

Ниятимиз яхшилик, улуғ алломаларини санамлаштирмай, оддий ғиштдан, тошдан бўлган қабрларни ғайритабиий, ғаройиб бир ҳолда қабул этишдан эҳтиёт бўлишни таъкидламоқдир. Табиийки, улуғ зиёратгоҳларга ибрат учун борилади. Ҳар эс-ҳушли банда мозорни кўриб, шундай ҳолатда ётиш бир кун келиб ўзининг ҳам бошига тушажагини англайди. Охиратни, қиёматни, ҳисоб-китобни, савол-жавобни, гуноҳ ва савобни ўйлайди.

Юртимизнинг баъзи вилоятларида қадамжолар атрофидаги новда-ниҳолларга латта боғлаш, мозорлар атрофидаги майда тошларни йиғиб «минора» ясаш одати борким, Худо ҳаққи, бунинг маъносини ҳам, манфаатини ҳам асло тушунмайман...

Меҳнат-машаққатлар чекиб Баҳовуддин Нақшбанд, Аҳмад Яссавий, Занги ота ёки Нажмиддин Кубро зиёратига борган киши ўша улуғлар ҳақига дуолар қилади. Айни дамда, ўша улуғларни инсонлар кўзи олдида азиз қилган ажиб фазилатларни бир-бир эсга олади. Уларнинг номини тарих саҳифаларига муҳрлаган сабабларни ўйлаб, ўзига, ўз борлиғига, ўтган кунига, эртасига, отаси ва боласига назарташлайди, чин юракдан ибратланади.

Менимча, динимизни холис ўрганиш имконияти юзага келган бугунги кунда турли хурофотларга берилгандан кўра, кўнгилни, тафаккурни маърифат нури ила ойдинлаштириш кўпроқ фойда беради.

Зиёрат улуғ, яхши амал. Ота-онани зиёрат қилишнинг савоблигини яхши биламиз. Бемордан ҳол-аҳвол сўраб, дуосини олиш жаннат йўлларида юргандек хайрли... Умуман, ҳар қандай сафар мақсадини ва зиёрат одобларини билиш ҳар ким учун фойдалидир.

* * *

Yurtimizda ziyoratgohlar ko‘p. Qadimda yashab o‘tgan ulug‘ allomalar, aziz-avliyolar yoki buyuk sarkardalarning xizmatlari va nomlarini xalqimiz chin yurakdan e’zozlab o‘rgangan. Imkon topgudek bo‘lsa, besh-o‘n kishi jamlashib, hali Buxoro, hali Samarqand, hali Xorazm yoki Farg‘ona tomonlarga ulug‘larning qadami tekkan maskanlarga safarga chiqadilar. Qadimgi avlod-ajdodlarimizdan qolgan yodgorliklarni, Imom Buxoriy, Marg‘iloniy, Termiziy, Pahpavon Mahmud singari azizlarning maqbaralarini ziyorat etib, ruhlariga Qur’on baxshida qiladilar. Nazru niyozni, sadaqai ehsonni ilgariroq ko‘ngliga tukkanlar qadim Turkiston yoki ko‘hna Urganch tomonlarga borishga ham xafsala qiladi, albatta.

Bugun bu ziyorat maskanlari obodonlashtirilgan. Respublikamizda din-diyonatga, o‘tmishdagi aziz zotlarga e’tibor naqadir jiddiy ekanini shundan ham ko‘rish mumkin. Biz yurtimizning iftixori bo‘lmish ulug‘ shaxsiyatlarni sevamiz, «al-Xorazmiy» yoki «Ibn Sino» ismlari dunyodagi eng mashhur va ommaviy fan sohasi uchun atama holiga kelganini g‘ururlanib ta’kidlashni ham yaxshi ko‘ramiz. Ammo biz ularning izdoshlari ilm-fanda, odob-axloqda, din-diyonatda, imon-e’tiqodda qay holdamiz? O‘zimizdan o‘zimiz uyalib, qisinib-qimtinib ketmaymizmi? Baharnav bu jiddiy va uzoq o‘ylash lozim bo‘lgan bir mavzu. Bu o‘rinda men ayni savollarga uyqash bir masalani o‘rtaga qo‘ymoqchiman. Biz o‘sha zotlarning abadiy maskanlarini aqalli ziyorat qilish odobidan boxabarmizmi?

Yaqinda men Toshkent ostonasidagi Zangi ota maqbarasi ziyoratiga bordim. Yuqoridagi savol ham, maqolaga qo‘yilgan sarlavha ham, ushbu qoralamalar ham o‘sha ziyorat asnosida tug‘ilgan mulohazalardir.

Ziyoratgohda odam nihoyatda gavjum, turli viloyatlardan kelgan qariyalar, xotin-qizlar ko‘p. Ixlos bilan Zangi ota ziyoratiga kelgan ular. Men shu o‘rinda ziyoratgoh mutasaddilari tomonidan qabrdagi aziz zotning kimligi, tahsili, ustoz va shogirdlari, kasbi-koriga doir yozib qo‘yilgan ma’lumotlarni o‘qib mamnun bo‘ldim. Va o‘sha ma’lumotlar oxirida qabrga sig‘inilmaydi, Allohga sig‘iniladi, qabrdan biror narsa so‘ralmaydi, Allohdan so‘raladi, aks holda, Allohga shirk keltirgan bo‘lasiz, mazmunidagi tanbehni o‘qib yana bir bor xursand bo‘ldim.

Darhaqiqat, ma’lumotnoma lavhasidagi yozuv shunday shariatimizning ahkomlariga to‘la mos. Ammo ziyoratchilarning ba’zi amallari - qabr oldida o‘tirib, undan farzand yoki kasaliga shifo tilash, maqbara ichida ochiqli-yopiqli «namoz» o‘qishlari (namoz so‘zini qo‘shtirnoqqa oldik, chunki ular amalining neligini anglash qiyin, sajdaga bosh qo‘yilishi namozning bir unsuri, xolos), shuningdek, ko‘cha-ko‘yda qadamjoga kelguvchilardan tanga tilanib yurgan bolalarning ko‘pligi — bular haqiqatdan ko‘z yumib bo‘lmaydigan voqeliklardir.

Niyatimiz yaxshilik, ulug‘ allomalarini sanamlashtirmay, oddiy g‘ishtdan, toshdan bo‘lgan qabrlarni g‘ayritabiiy, g‘aroyib bir holda qabul etishdan ehtiyot bo‘lishni ta’kidlamoqdir. Tabiiyki, ulug‘ ziyoratgohlarga ibrat uchun boriladi. Har es-hushli banda mozorni ko‘rib, shunday holatda yotish bir kun kelib o‘zining ham boshiga tushajagini anglaydi. Oxiratni, qiyomatni, hisob-kitobni, savol-javobni, gunoh va savobni o‘ylaydi.

Yurtimizning ba’zi viloyatlarida qadamjolar atrofidagi novda-nihollarga latta bog‘lash, mozorlar atrofidagi mayda toshlarni yig‘ib «minora» yasash odati borkim, Xudo haqqi, buning ma’nosini ham, manfaatini ham aslo tushunmayman...

Mehnat-mashaqqatlar chekib Bahovuddin Naqshband, Ahmad Yassaviy, Zangi ota yoki Najmiddin Kubro ziyoratiga borgan kishi o‘sha ulug‘lar haqiga duolar qiladi. Ayni damda, o‘sha ulug‘larni insonlar ko‘zi oldida aziz qilgan ajib fazilatlarni bir-bir esga oladi. Ularning nomini tarix sahifalariga muhrlagan sabablarni o‘ylab, o‘ziga, o‘z borlig‘iga, o‘tgan kuniga, ertasiga, otasi va bolasiga nazartashlaydi, chin yurakdan ibratlanadi.

Menimcha, dinimizni xolis o‘rganish imkoniyati yuzaga kelgan bugungi kunda turli xurofotlarga berilgandan ko‘ra, ko‘ngilni, tafakkurni ma’rifat nuri ila oydinlashtirish ko‘proq foyda beradi.

Ziyorat ulug‘, yaxshi amal. Ota-onani ziyorat qilishning savobligini yaxshi bilamiz. Bemordan hol-ahvol so‘rab, duosini olish jannat yo‘llarida yurgandek xayrli... Umuman, har qanday safar maqsadini va ziyorat odoblarini bilish har kim uchun foydalidir.

Bahodir Nurmuhammad
«Hidoyat» jurnalining 2002 yil 8-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги