Нега дўппи киймай қўйдик?

Ҳар бир халқнинг ўзига хос ўлмас анъаналари, қадриятлари бор. Дейлик, тўй маросими ҳар бир халқда ҳар хил, удумлари мутлақо бир-бирига ўхшамайди. Қачонлардир яратилган ноёб санъат асари ҳам гўзаллиги, нотакрорлиги билан маълум бир миллий маданият белгиси сифатида намоён бўлиб, қадрият сифатида қадрланади.
Асрлар давомида аждодларимиздан авлодларга мерос сифатида етиб келган урф-одатларимиз, қадриятларимиз, анъаналаримиз ҳам миллийлигимиз рамзи бўлиб, катта қадр, умрбоқийликка эга. Бироқ бугунги кундаги одамлар онгида мавжуд замон билан ҳамнафас яшаш, замондан ортда қолмаслик тушунчаси баъзи бир миллий урф-одатларимизнинг, маданиятларимизнинг унутилишига, йўқолишига сабабчи бўлаётгандек. Ҳатто, қадриятларимизга нисбатан «ескилик сарқити», «ески турмуш тарзи» дея нописандлик билан муносабатда бўладиганлар ҳам єўқ эмас. Истиқлол шарофати билан миллий қадриятларимиз, урф-одатларимиз, анъаналаримиз қайта тикланди, миллий ўзликни англашга эътибор кучайди. Шу нуқтаи назардан мен ҳозирги глобаллашув жараёнида урфдан чиқаётган баъзи бир миллийлигимиз рамзи бўлмиш нарсага эътиборингизни қаратмоқчиман. Шу кунларга қадар умрбод ота-боболаримиз бошини асраган, уларга «қалқон» бўлган миллий бош кийимимиз - дўппини назарда тутяпман. Бугунги кунда негадир ана шу «қалқон» йигитларга эриш туюлмоқда. Аксарият ёшларимизда бу бош кийимни кўрмай ўрганиб ҳам қолдик. Албатта, биз демократик, озод ва эркин жамиятда яшаяпмиз. Шундай экан, ҳар кимнинг танлови ўз ихтиёрида, аммо ғарбона шляпа, кепка, буретка, вандамка кийган ёшларимиз нега дўппини унутаёзди? Ваҳоланки, ўзбек йигитларининг кўрки, ҳуснини оширадиган, ўзига ярашиқли дўпписи уларни бошқа халқ вакилларидан ажратиб туради. Айниқса, тўй ёки бошқа маросимларда зарурат юзасидан дўппи кийган ёшларни кўриб, ҳавасим келади. Хайриятки, шу маросимлар бор экану, ёшларимизга зеб берган дўппини кўрарканмиз...
Бир пайтлар марҳум шоир Муҳаммад Юсуф ҳам куюнчаклик билан «Дўппи киймай қўйди йигитлар» номли шеърини ёзганда айни шу бош кийимни «ёмон кўриб қолган» йигитларни мўлжалига олганди. Юқорида айтганимиздек, ҳеч кимга дўппини кийиш мажбурияти юкланмаган. Ҳар ким ўзи хоҳлаган, дидига мос кийимни кийиши мумкин. Бироқ инсон қалбида миллатпарварлик, ғурур, фахр туйғулари сабаб, ғарбона кийиниш ҳар доим ҳам қабул қилинмайди. Қолаверса, дўппи бутун дунёда ўзбек халқини танитадиган миллий кийимлар сирасига киради. Бундан уч йил олдин бир дўстим Россияда бўлиб қайтди. Суҳбатлардан бирида у сафар таассуротлари ҳақида гапира туриб, шундай деганди:
-Кремлни томоша қилиб юргандим. Бир пайт иккита қирғиз эркакни ўртага олиб расмга тушаётган хорижлик сайёҳларга кўзим тушди. Бирам ҳавасим келди. Қирғизларнинг бошида ўз миллий қалпоқлари бор экан. Мен ҳам дўппимни кийиб борсам бўлар экан, деган хаёлга бордим.
Шундан кейин дўстим «хатосини тузатиб», қаерга борса, ўзи билан бирга дўпписини олиб юришни канда қилмади.
Ҳа, замон ўзгарди, замон янгиланди деб ўзимизни оқлашга уринамиз. Ваҳоланки, замонни ўзгартирадиган, янгилайдиган ҳам инсон.
Бугун юртимиз мустақилликка эришганига йигирма йилдан ошди. Бу давр ичида кўп ютуқларни қўлга киритдик. Қадриятларимиз, миллий урф-одатларимиз қайта тикланди, маданий меросларимизни ўрганишга ва уни тарғиб қилишга шароит туғилди. Шундай экан, маданиятимиз, узоқ йиллик тарихга эга маданий меросимиз, миллий кийимимиз-дўппини қадрлайлик, уни бошдан қўймайлик. Зеро қайга борсам, бошда дўппим, ғоз юрарман гердайиб дея куйлаган машҳур шоиримиз ҳам ўзлигимиз, ўзбеклигимизнинг аломати сифатида айни шу миллий кийимни таъкидлаган, уни улуғлаган.

Умид Али

* * *

Har bir xalqning o‘ziga xos o‘lmas an’analari, qadriyatlari bor. Deylik, to‘y marosimi har bir xalqda har xil, udumlari mutlaqo bir-biriga o‘xshamaydi. Qachonlardir yaratilgan noyob san’at asari ham go‘zalligi, notakrorligi bilan ma’lum bir milliy madaniyat belgisi sifatida namoyon bo‘lib, qadriyat sifatida qadrlanadi.
Asrlar davomida ajdodlarimizdan avlodlarga meros sifatida yetib kelgan urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz, an’analarimiz ham milliyligimiz ramzi bo‘lib, katta qadr, umrboqiylikka ega. Biroq bugungi kundagi odamlar ongida mavjud zamon bilan hamnafas yashash, zamondan ortda qolmaslik tushunchasi ba’zi bir milliy urf-odatlarimizning, madaniyatlarimizning unutilishiga, yo‘qolishiga sababchi bo‘layotgandek. Hatto, qadriyatlarimizga nisbatan «eskilik sarqiti», «eski turmush tarzi» deya nopisandlik bilan munosabatda bo‘ladiganlar ham єo‘q emas. Istiqlol sharofati bilan milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz, an’analarimiz qayta tiklandi, milliy o‘zlikni anglashga e’tibor kuchaydi. Shu nuqtai nazardan men hozirgi globallashuv jarayonida urfdan chiqayotgan ba’zi bir milliyligimiz ramzi bo‘lmish narsaga e’tiboringizni qaratmoqchiman. Shu kunlarga qadar umrbod ota-bobolarimiz boshini asragan, ularga «qalqon» bo‘lgan milliy bosh kiyimimiz - do‘ppini nazarda tutyapman. Bugungi kunda negadir ana shu «qalqon» yigitlarga erish tuyulmoqda. Aksariyat yoshlarimizda bu bosh kiyimni ko‘rmay o‘rganib ham qoldik. Albatta, biz demokratik, ozod va erkin jamiyatda yashayapmiz. Shunday ekan, har kimning tanlovi o‘z ixtiyorida, ammo g‘arbona shlyapa, kepka, buretka, vandamka kiygan yoshlarimiz nega do‘ppini unutayozdi? Vaholanki, o‘zbek yigitlarining ko‘rki, husnini oshiradigan, o‘ziga yarashiqli do‘ppisi ularni boshqa xalq vakillaridan ajratib turadi. Ayniqsa, to‘y yoki boshqa marosimlarda zarurat yuzasidan do‘ppi kiygan yoshlarni ko‘rib, havasim keladi. Xayriyatki, shu marosimlar bor ekanu, yoshlarimizga zeb bergan do‘ppini ko‘rarkanmiz...
Bir paytlar marhum shoir Muhammad Yusuf ham kuyunchaklik bilan «Do‘ppi kiymay qo‘ydi yigitlar» nomli she’rini yozganda ayni shu bosh kiyimni «yomon ko‘rib qolgan» yigitlarni mo‘ljaliga olgandi. Yuqorida aytganimizdek, hech kimga do‘ppini kiyish majburiyati yuklanmagan. Har kim o‘zi xohlagan, didiga mos kiyimni kiyishi mumkin. Biroq inson qalbida millatparvarlik, g‘urur, faxr tuyg‘ulari sabab, g‘arbona kiyinish har doim ham qabul qilinmaydi. Qolaversa, do‘ppi butun dunyoda o‘zbek xalqini tanitadigan milliy kiyimlar sirasiga kiradi. Bundan uch yil oldin bir do‘stim Rossiyada bo‘lib qaytdi. Suhbatlardan birida u safar taassurotlari haqida gapira turib, shunday degandi:
-Kremlni tomosha qilib yurgandim. Bir payt ikkita qirg‘iz erkakni o‘rtaga olib rasmga tushayotgan xorijlik sayyohlarga ko‘zim tushdi. Biram havasim keldi. Qirg‘izlarning boshida o‘z milliy qalpoqlari bor ekan. Men ham do‘ppimni kiyib borsam bo‘lar ekan, degan xayolga bordim.
Shundan keyin do‘stim «xatosini tuzatib», qaerga borsa, o‘zi bilan birga do‘ppisini olib yurishni kanda qilmadi.
Ha, zamon o‘zgardi, zamon yangilandi deb o‘zimizni oqlashga urinamiz. Vaholanki, zamonni o‘zgartiradigan, yangilaydigan ham inson.
Bugun yurtimiz mustaqillikka erishganiga yigirma yildan oshdi. Bu davr ichida ko‘p yutuqlarni qo‘lga kiritdik. Qadriyatlarimiz, milliy urf-odatlarimiz qayta tiklandi, madaniy meroslarimizni o‘rganishga va uni targ‘ib qilishga sharoit tug‘ildi. Shunday ekan, madaniyatimiz, uzoq yillik tarixga ega madaniy merosimiz, milliy kiyimimiz-do‘ppini qadrlaylik, uni boshdan qo‘ymaylik. Zero qayga borsam, boshda do‘ppim, g‘oz yurarman gerdayib deya kuylagan mashhur shoirimiz ham o‘zligimiz, o‘zbekligimizning alomati sifatida ayni shu milliy kiyimni ta’kidlagan, uni ulug‘lagan.

Umid ALI

• Олдинги
• Кейинги