Нега дуолар қабул бўлмайди?

Халқимиз ичида Аллоҳга муқарраб инсонлар кўп бўлган. Бутун вужуди, қалби покиза, муттақий зотларнинг дуолари боис эл-юрт осойишта яшаган, дастурхонлари неъматларга тўлган. Ҳойнаҳой, сиз ҳам дуолари ижобат бўлган улуғ зотлар хусусида эшитгандирсиз. Халқнинг: “Дуолар билан эл кўкарар, ёмғир билан ер кўкарар”, деган ҳикматларица ҳам бир олам маъно бор...

Бугунги ҳолатимизга назар солиб, гоҳ ўзимизга, баъзан қўшнимизга қараб ҳайратга тушамиз. Чунки қўллар дуога очилади, бироқ кўзлар олазарак кезинади. Тил бир хил дуоларни такрорлайди, хаёлимиз аллақаерларда сарсон: Аслида, дуолар қабул бўлишининг энг муҳим шартларидан бири Аллоҳдан чин дилдан сўраш. Ўй-хаёл турли-турли жойларда юрса-ю, тил қуруқ ғулдираса, бундай ҳолатда дуоларимиз қабул бўлармикин?

Инсон зоти борки, ҳар доим, ҳар дақиқада Аллоҳ мададига муҳтождир. Гоҳо қалблар эриган, дил-дилдан Парвардигорга илтижо этилган бир камёб ҳолатлар содир бўлади, айнан шундай вазиятларда дуо ижобатидан умид бор.

Бизнинг жамиятимизда турли эътиқодий мезонлар асосида яшаётган одамлар кўп: ибодатли-ибодатсиз, тақволи-тақвосиз, иймонли-иймонсиз... Ибодатсиз, иймонсиз кимса қандай қилиб, қайси юз билан Аллоҳга илтижо этади? Тўғри, бошига мусибат ёғилса, ишлари юришмаса, тижорати касодга учраса ва шунга ўхшаш ҳолатларда ибодатсиз кимсалар ҳам беихтиёр Яратувчини эслаб қоладилар. Дуо талабида бўладилар. Фақат ва фақат ўз манфаатлари, моддий эҳтиёжлари, бу дунёдаги шоҳона маишатлари учун дуо сўраб кимларгадир мурожаат ҳам қиладилар. Бу тоифа одамлар фарз нелигини, дунёнинг ўткинчилигини, имонсизларнинг дўзахга тушишини, имонли-эътиқодли инсонлар учун жаннатлар ҳозирлаб қўйилганини билмайдими? Бирор даврда шу мавзуда сўз очилса, куч-қуввати, ёшлигини ёки кексайганида ибодатга ўтишини ичидан айтиб ўтиради. Айримлар эса бундай гапларни эшитмасликка олади, эшитган тақдирда ҳам уларга чўпчак деб қарайди.

Аллоҳни танимаган, ғафлат уйқусида ётган қалб эгаларининг дуолари қабул бўлмайди. Шу мазмунда ҳадислар бор. Ибн Умардан (р.а.) ривоят қилинган бир ҳадисда Расулуллоҳ (с.а.в.) бундай деганлар: “Ким дуосининг қабул бўлишини ва ғамлардан фориғ бўлишини истаса, муҳтож кимсаларга ёрдам берсин”.

Аллоҳдан умидвор банда дуоларининг қабул бўлиш шартлари бор:
1. Луқмаи ҳалол дуолар қабул бўлишининг энг муҳим шартларидан бири саналади. Ҳалол луқма билан вужуди озиқланган мўмин кишининг қалби ёруғ, юзи нурли бўлади. Ҳаром луқма қалбни қорайтиради, фикрни чалғитади, Аллоҳдан узоқлаштиради, ҳатто Аллоҳни унуттиради. Ҳалол луқма инсоннинг ичкарисини гўзаллаштиради, поклайди.
2. Айни чоқда, дуогўйнинг устидаги кийим-кечаги ҳам покиза бўлиши керак. Бу ҳам муҳим шарт.
3. Мўмин киши Аллоҳдан нимани сўраган бўлса, унинг қалби айнан шу нарса билан машғул бўлиши ва дуогўйда шу дуосининг ижобатига тўла-тўкис ишонч бўлиши лозим.

Биз инсонлар ожизмиз, хатокормиз. Дуо қилиб, умид этамиз. Тавба-тазарруъ қиламиз. “Энди бу дуоларим қабул бўлмаяпти, шекилли”, деган шубҳадан умидворлик доимо устун келиши керак. Чунки қабул бўлиш ёки бўлмаслик сири ёлғиз Аллоҳга аёндир. Эҳтимол, уларнинг ижобати қиёмат куни учун заҳирага қолдирилгандир.
Дуолар ижобати бойликка, куч-қувватга, насабу мансабга ва ҳатто баъзан илмга ҳам асло боғлиқ бўлмаслигини англаш керак.

Воқеа: Фозил ака деган очиқкўнгил бир танишим бор. Уч-тўрт йил олдин ҳажга бориб келди (Аллоҳ қабул қилсин). Таассуротларини сўйлади ҳаяжонланиб. Мавзуга тегишли ўринларни ёзиб ўтаман:

“Худога шукр, ҳалоллик билан тирикчилик ўтказдим. Сомсапазлик, маҳсидўзлик қилдим, тижорат билан шуғулландим. Ҳозир иссиқхонада памидор-бодринг етиштириб сотаман... Намозларимда дуолар қилдим: “Эй Аллоҳим менга ҳам ҳаж ибодатини насиб қилгин”. Аллоҳга осон-да! Қўлим узайди. Бордим. Энди ҳаж мавсумида, айниқса, Каъба атрофида одам жуда кўп бўлар экан. Ҳамма бутун вужуди билан ибодатга шўнғиган. Бу ибодатнинг ўзига яраша машаққати ҳам, ҳузур-ҳаловати ҳам бор-да. Каъбаи муаззама атрофида “лаббайка” айтиб айланамиз. Энди мен Расулуллоҳнинг (с.а.в.) ҳажарул асвадни ўпганларини олимлардан эшитган эдим. Ҳаж ибодати кунлари шу гўзал амални ҳам адо этишни ўйлаб юрдим.
Бироқ буни бажариш амримаҳолдек гўё. Ҳажарул асвадга яқинлашиш жуда қийин. Жуссам кичкина-да. Гўё ҳамма мени турткилайди, четга суради. Хўрлигим келади. Энди нима қилдим? «Нима қилардинг, Фозил, — дедим ўзимга ўзим, — дуо қиласан...» Қўл очиб: «Эй Аллоҳим, шу ҳажарул асвадни мен ҳам бир ўпайин. Аллоҳим, ўзингдан бошқа ёрдамчим йўқ», дедим. Шу дуодан сўнг қарасам, менга икки баробар келадиган басавлат учтўрт занжи мусулмон биродарларимиз изига эргашиб қолибман. Қай тарафга кетаётганим ҳам яхши ангашилмайроқ қолди. Кетавердим. Таваккал. Аммо бир пайт қарасам, Каъбанинг шундай бурчагида, шундайгина ҳажарул асвад ёнида турибман... Ўпиб-ўпиб олдим. Аллоҳга шукр”.

Дуоларнинг ижобат бўлиши хусусида Абу Лайс ас-Самарқандийнинг “Танбеҳул-ғофилин” китобида қуйидаги танбеҳлар келади:
Бир ҳакимдан сўраган экан: «Биз дуо қиламиз, лекин дуоларимиз ижобат бўлмайди. Аллоҳ таоло: “Менга илтижо — дуо қилинглар, Мен сизларга (қилган дуоларингизни) мустажоб қилурман”, деб айтган-ку?!»
Ҳаким айтибди: “Сиздаги етти хислат дуоларингизнинг ижобатини манъ қилади”.
“Қайси хислатлар?”
Ҳаким жавоб берибди:
“Сизлар Раббингизни ғазаблантирасизлар, аммо Унинг ризосини талаб қилмайсизлар. Яъни, Аллоҳнинг ғазаби вожиб бўладиган ишларинг учун пушаймон қилмайсизлар. Бизлар Аллоҳнинг бандаларимиз, дейсизлар, аммо банданинг ишини қилмайсизлар, яъни, банда хўжаси буюрганни бажаради ва Унинг амридан чиқмайди. Сизлар Қуръонни ўқийсизлар, лекин унга эргашмайсизлар, яъни, тафаккур ва таъзим билан ўқимайсизлар, буйруқларига амал қилмайсизлар. Биз Муҳаммаднинг (с.а.в.) умматимиз, дейсизлар-у, у зотнинг суннатига амал қилмайсизлар, яъни, сизлар одатларга ва расм-русумларга амал қилиб, суннатга эргашмайсизлар. Сизлар дунёни яланғоч деб айтасизлар, аммо унга ишониб қолгансизлар. Сизлар ҳаром ва шубҳали луқма ейсизлар. У икковидан қайтмайсизлар. Охират дунёдан яхшироқ, дейсизлар, лекин охират талабида ҳаракат қилмайсизлар ва охиратдан кўра дунёни кўпроқ хоҳлайсизлар”.

Бошқа бир ривоятда келишича, Саъд ибн Абу Ваққоснинг (р.а.) дуолари ижобат бўлмаётгани хусусидаги саволига Расулуллоҳ (с.а.в.): “Эй Саъд, ҳаромдан сақлан, чунки қоринга бир луқма ҳаром кирса, банданинг дуоси қирқ кунгача қабул бўлмайди”, дея жавоб берган эканлар. Ҳалол луқмада гап кўп.

Биз мусулмонлар кўпинча қуръоний дуоларни ўқиймиз. Бу дуолар маъносини билишимиз керак. Шунингдек, бизнинг ўлкамизда ўзбек тилида шеърий оҳангга солиб, сажли қилиб айтиладиган дуолар ҳам бор. Шаръан бу тарзда дуо қилиш исломий одобларга мувофиқ келмайди. Биз учун дуонинг оҳанги, сажи, узун бўлиши эмас, балки самимийлиги, қабул ва ижобат бўлиши муҳимдир.

Эй биродар! Агар дуоларингиз қабул бўлаётган экан, сиз бахтлисиз, сизга ҳавас қиламан!
Эй нафсим! Дуоларим ижобатида умидсизликка тушсам, ўзимдан хафаман, ўзимдан айб излайман, ўзимни ислоҳ этаман, ўзга чора йўқ.

Xalqimiz ichida Allohga muqarrab insonlar ko‘p bo‘lgan. Butun vujudi, qalbi pokiza, muttaqiy zotlarning duolari bois el-yurt osoyishta yashagan, dasturxonlari ne’matlarga to‘lgan. Hoynahoy, siz ham duolari ijobat bo‘lgan ulug‘ zotlar xususida eshitgandirsiz. Xalqning: “Duolar bilan el ko‘karar, yomg‘ir bilan yer ko‘karar”, degan hikmatlaritsa ham bir olam ma’no bor...

Bugungi holatimizga nazar solib, goh o‘zimizga, ba’zan qo‘shnimizga qarab hayratga tushamiz. Chunki qo‘llar duoga ochiladi, biroq ko‘zlar olazarak kezinadi. Til bir xil duolarni takrorlaydi, xayolimiz allaqaerlarda sarson: Aslida, duolar qabul bo‘lishining eng muhim shartlaridan biri Allohdan chin dildan so‘rash. O‘y-xayol turli-turli joylarda yursa-yu, til quruq g‘uldirasa, bunday holatda duolarimiz qabul bo‘larmikin?

Inson zoti borki, har doim, har daqiqada Alloh madadiga muhtojdir. Goho qalblar erigan, dil-dildan Parvardigorga iltijo etilgan bir kamyob holatlar sodir bo‘ladi, aynan shunday vaziyatlarda duo ijobatidan umid bor.

Bizning jamiyatimizda turli e’tiqodiy mezonlar asosida yashayotgan odamlar ko‘p: ibodatli-ibodatsiz, taqvoli-taqvosiz, iymonli-iymonsiz... Ibodatsiz, iymonsiz kimsa qanday qilib, qaysi yuz bilan Allohga iltijo etadi? To‘g‘ri, boshiga musibat yog‘ilsa, ishlari yurishmasa, tijorati kasodga uchrasa va shunga o‘xshash holatlarda ibodatsiz kimsalar ham beixtiyor Yaratuvchini eslab qoladilar. Duo talabida bo‘ladilar. Faqat va faqat o‘z manfaatlari, moddiy ehtiyojlari, bu dunyodagi shohona maishatlari uchun duo so‘rab kimlargadir murojaat ham qiladilar. Bu toifa odamlar farz neligini, dunyoning o‘tkinchiligini, imonsizlarning do‘zaxga tushishini, imonli-e’tiqodli insonlar uchun jannatlar hozirlab qo‘yilganini bilmaydimi? Biror davrda shu mavzuda so‘z ochilsa, kuch-quvvati, yoshligini yoki keksayganida ibodatga o‘tishini ichidan aytib o‘tiradi. Ayrimlar esa bunday gaplarni eshitmaslikka oladi, eshitgan taqdirda ham ularga cho‘pchak deb qaraydi.

Allohni tanimagan, g‘aflat uyqusida yotgan qalb egalarining duolari qabul bo‘lmaydi. Shu mazmunda hadislar bor. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilingan bir hadisda Rasululloh (s.a.v.) bunday deganlar: “Kim duosining qabul bo‘lishini va g‘amlardan forig‘ bo‘lishini istasa, muhtoj kimsalarga yordam bersin”.

Allohdan umidvor banda duolarining qabul bo‘lish shartlari bor:
1. Luqmai halol duolar qabul bo‘lishining eng muhim shartlaridan biri sanaladi. Halol luqma bilan vujudi oziqlangan mo‘min kishining qalbi yorug‘, yuzi nurli bo‘ladi. Harom luqma qalbni qoraytiradi, fikrni chalg‘itadi, Allohdan uzoqlashtiradi, hatto Allohni unuttiradi. Halol luqma insonning ichkarisini go‘zallashtiradi, poklaydi.
2. Ayni choqda, duogo‘yning ustidagi kiyim-kechagi ham pokiza bo‘lishi kerak. Bu ham muhim shart.
3. Mo‘min kishi Allohdan nimani so‘ragan bo‘lsa, uning qalbi aynan shu narsa bilan mashg‘ul bo‘lishi va duogo‘yda shu duosining ijobatiga to‘la-to‘kis ishonch bo‘lishi lozim.

Biz insonlar ojizmiz, xatokormiz. Duo qilib, umid etamiz. Tavba-tazarru’ qilamiz. “Endi bu duolarim qabul bo‘lmayapti, shekilli”, degan shubhadan umidvorlik doimo ustun kelishi kerak. Chunki qabul bo‘lish yoki bo‘lmaslik siri yolg‘iz Allohga ayondir. Ehtimol, ularning ijobati qiyomat kuni uchun zahiraga qoldirilgandir.
Duolar ijobati boylikka, kuch-quvvatga, nasabu mansabga va hatto ba’zan ilmga ham aslo bog‘liq bo‘lmasligini anglash kerak.

Voqea: Fozil aka degan ochiqko‘ngil bir tanishim bor. Uch-to‘rt yil oldin hajga borib keldi (Alloh qabul qilsin). Taassurotlarini so‘yladi hayajonlanib. Mavzuga tegishli o‘rinlarni yozib o‘taman:

“Xudoga shukr, halollik bilan tirikchilik o‘tkazdim. Somsapazlik, mahsido‘zlik qildim, tijorat bilan shug‘ullandim. Hozir issiqxonada pamidor-bodring yetishtirib sotaman... Namozlarimda duolar qildim: “Ey Allohim menga ham haj ibodatini nasib qilgin”. Allohga oson-da! Qo‘lim uzaydi. Bordim. Endi haj mavsumida, ayniqsa, Ka’ba atrofida odam juda ko‘p bo‘lar ekan. Hamma butun vujudi bilan ibodatga sho‘ng‘igan. Bu ibodatning o‘ziga yarasha mashaqqati ham, huzur-halovati ham bor-da. Ka’bai muazzama atrofida “labbayka” aytib aylanamiz. Endi men Rasulullohning (s.a.v.) hajarul asvadni o‘pganlarini olimlardan eshitgan edim. Haj ibodati kunlari shu go‘zal amalni ham ado etishni o‘ylab yurdim.
Biroq buni bajarish amrimaholdek go‘yo. Hajarul asvadga yaqinlashish juda qiyin. Jussam kichkina-da. Go‘yo hamma meni turtkilaydi, chetga suradi. Xo‘rligim keladi. Endi nima qildim? «Nima qilarding, Fozil, — dedim o‘zimga o‘zim, — duo qilasan...» Qo‘l ochib: «Ey Allohim, shu hajarul asvadni men ham bir o‘payin. Allohim, o‘zingdan boshqa yordamchim yo‘q», dedim. Shu duodan so‘ng qarasam, menga ikki barobar keladigan basavlat uchto‘rt zanji musulmon birodarlarimiz iziga ergashib qolibman. Qay tarafga ketayotganim ham yaxshi angashilmayroq qoldi. Ketaverdim. Tavakkal. Ammo bir payt qarasam, Ka’baning shunday burchagida, shundaygina hajarul asvad yonida turibman... O‘pib-o‘pib oldim. Allohga shukr”.

Duolarning ijobat bo‘lishi xususida Abu Lays as-Samarqandiyning “Tanbehul-g‘ofilin” kitobida quyidagi tanbehlar keladi:
Bir hakimdan so‘ragan ekan: «Biz duo qilamiz, lekin duolarimiz ijobat bo‘lmaydi. Alloh taolo: “Menga iltijo — duo qilinglar, Men sizlarga (qilgan duolaringizni) mustajob qilurman”, deb aytgan-ku?!»
Hakim aytibdi: “Sizdagi yetti xislat duolaringizning ijobatini man’ qiladi”.
“Qaysi xislatlar?”
Hakim javob beribdi:
“Sizlar Rabbingizni g‘azablantirasizlar, ammo Uning rizosini talab qilmaysizlar. Ya’ni, Allohning g‘azabi vojib bo‘ladigan ishlaring uchun pushaymon qilmaysizlar. Bizlar Allohning bandalarimiz, deysizlar, ammo bandaning ishini qilmaysizlar, ya’ni, banda xo‘jasi buyurganni bajaradi va Uning amridan chiqmaydi. Sizlar Qur’onni o‘qiysizlar, lekin unga ergashmaysizlar, ya’ni, tafakkur va ta’zim bilan o‘qimaysizlar, buyruqlariga amal qilmaysizlar. Biz Muhammadning (s.a.v.) ummatimiz, deysizlar-u, u zotning sunnatiga amal qilmaysizlar, ya’ni, sizlar odatlarga va rasm-rusumlarga amal qilib, sunnatga ergashmaysizlar. Sizlar dunyoni yalang‘och deb aytasizlar, ammo unga ishonib qolgansizlar. Sizlar harom va shubhali luqma yeysizlar. U ikkovidan qaytmaysizlar. Oxirat dunyodan yaxshiroq, deysizlar, lekin oxirat talabida harakat qilmaysizlar va oxiratdan ko‘ra dunyoni ko‘proq xohlaysizlar”.

Boshqa bir rivoyatda kelishicha, Sa’d ibn Abu Vaqqosning (r.a.) duolari ijobat bo‘lmayotgani xususidagi savoliga Rasululloh (s.a.v.): “Ey Sa’d, haromdan saqlan, chunki qoringa bir luqma harom kirsa, bandaning duosi qirq kungacha qabul bo‘lmaydi”, deya javob bergan ekanlar. Halol luqmada gap ko‘p.

Biz musulmonlar ko‘pincha qur’oniy duolarni o‘qiymiz. Bu duolar ma’nosini bilishimiz kerak. Shuningdek, bizning o‘lkamizda o‘zbek tilida she’riy ohangga solib, sajli qilib aytiladigan duolar ham bor. Shar’an bu tarzda duo qilish islomiy odoblarga muvofiq kelmaydi. Biz uchun duoning ohangi, saji, uzun bo‘lishi emas, balki samimiyligi, qabul va ijobat bo‘lishi muhimdir.

Ey birodar! Agar duolaringiz qabul bo‘layotgan ekan, siz baxtlisiz, sizga havas qilaman!
Ey nafsim! Duolarim ijobatida umidsizlikka tushsam, o‘zimdan xafaman, o‘zimdan ayb izlayman, o‘zimni isloh etaman, o‘zga chora yo‘q.

• Олдинги
• Кейинги