Чет тилини тез ўрганишнинг бешта оддий усули

Чет тилини ўрганишда сабрсизлик қилмайдиган одам камдан кам топилади. Куф-суф десангу тилни ўрганиб қўя қолсанг. Лекин бу у қадар осон иш эмас, шу билан бирга, тасаввурдагидай қийин иш ҳам эмас.

Исталган хорижий тилни ўрганишда муваффақиятни таъминлайдиган энг муҳим жиҳат бу қобилият ва истакдир. Қобилият масаласида қўрқмасангиз бўлади, чунки у ҳар бир одамда бор. 2006 йили америкалик олим Ричард Спаркс ўз тадқиқотлари билан тил ўрганиш учун аллақандай оламшумул туғма истеъдодлар керак деган фикр асоссиз эканини исботлади. Энди истакка келсак. “Истак – бу минглаб имкониятдир, хоҳламаслик эса – минглаб баҳонадир” деган ҳикматли гап жуда топиб айтилган. Бир нарсани аниқлаб олинг: сиз тилни ўрганишни истайсизми ёки йўқ? Агар хоҳишингиз жиддий бўлса, қуйидаги маслаҳат-йўриқлар сизга албатта ёрдам беради.

Сўзлашгичлардан фойдаланинг. Жуда кўп тилчи олимлар фикрича, тилни сўзлашгичлар ёрдамида ўрганиш алоҳида сўз ва ибораларни, гап қурилишини ёдда сақлаб қолишга катта туртки беради. Тилни биринчи шахс тилидан айтиладиган тайёр жумлалар орқали ўрганаётган одам гапларни шунчаки такрорламайди, ўзини маълум ҳолат-вазиятларда ҳис этади. Масалан, дўконда савдо қилиш учун керак бўладиган гап-ибораларни ўрганиш асносида киши худди олди-сотди қилаётгандай сезади ўзини. Россияда инглиз тилини чуқурлаштириб ўргатишга ихтисослашган мактабда тадқиқот ўтказилди. Ўқувчилар матннинг биринчи шахс тилидан айтиладиган қисмини тўқсон саккиз фоизга эсда сақлаб қолди. Бу тилни сўзлашгичлар ёрдамида ўрганиш катта самара беришини кўрсатади.

Қоида бўйича ишланг. Мутахассислар янги сўзларни ўзлаштиришнинг жуда унумли усулини топди. Кунига 30 та сўз ёдлайсиз, уларнинг 5 таси феъл бўлиши керак. Ҳар куни луғатдаги сўзлардан алифбо бўйича саралаб оласиз. Масалан, бугун “А” ҳарфидаги дастлабки ўттизта сўз танланса, эртага “Б” ҳарфидаги ўттизта сўз танланади. Алифбо бўйича тўлиқ айланиб чиқилгач, яна “А” ҳарфининг кейинги ўттизта сўзи ёдланади. Бу одат аста-секин тизим бўлиб шаклланади ва ёдлашингиз борган сари осонлашади.

Ушбу усул фойда бериши учун ҳар куни сўз ёдланг, дам олиш куни умуман бўлмаслиги керак!

Шеър ва қўшиқларни ўрганинг. Энг ёқимли ва самарали усуллардан бири хорижий шеър, қўшиқларни уларнинг таржималари билан бирга ўрганишдир. Бу усулдан фойдаланиб инглиз тилини уч ой ичида ўрганиб олганлар жуда кўп топилади. Тилшунослар бу йўл шеър ва қўшиқларни ўрганувчининг ўзи ўгирганда айниқса унумли бўлишини айтади.

Мазмунни англанг. Хорижий тилларни ўзлаштириш бўйича тадқиқот олиб борувчи руҳшунослар жуда кўп одамлар йўл қўядиган битта хатога эътибор қаратди: ўрганувчилар кўпинча сухандоннинг гапи ёки диктофондаги суҳбатни тўлиқ тушуниб етиш пайида бўлади. Аслида ҳар бир товушни илғашга эмас, умумий мазмунни фаҳмлашга интилиш керак.

Тилнинг оҳангини, кўп қайтариладиган сўзлар ва гап қурилишини ўрганишга ҳаракат қилинг. Майда тафсилотларга эътибор қаратманг.

Вазиятни ҳис қилинг. Тилни ўрганишга киришган илк кунларингизданоқ атроф-теваракдаги нарсалар, ҳодисалар ва ҳолатларни ифода этишга интилинг. Масалан, ўқувчи ва ўқитувчи ошхонадаги суҳбатни “уюштириш”лари мумкин. Албатта, бунинг учун овқатланишга бориш шарт эмас. Синфхонанинг ўзида улар худди овқатланаётгандек муомала қилади. Суҳбат давомида ошхона анжомлари, озиқ-овқатлар ва масаллиқлар номи тилга олинади. Бир-бирларидан ниманидир узатиб юборишни сўрашлари мумкин.

Хорижий тилни ўзлаштиришнинг одатий йўсини шундай: олдин гап-сўзлар ва иборалар эсда сақлаб қолинади, кейин грамматика ўрганилади. Масалан, бошқа тилли тенгдошлари орасига тушиб қолган болалар чет тилини жуда осон ўрганади. Гапларини грамматик жиҳатдан ҳам тўғри тузади. Чунки улар тил ўрганиш жараёнида ҳамиша вазиятнинг ичида бўлади. Шу сабаб ҳам тилни ҳис қилишлари осон кечади.

Агар тил ўрганиш билан мустақил шуғулланаётган бўлсангиз, машғулотларга ҳар куни ярим соат вақт ажратинг. Сўз ва ибораларни мавзулар бўйича таснифлаб ўрганинг. Теваракда кўраётган нарсаларингизни ифодалашга ҳаракат қилинг. Ўзингиз билан гаплашишдан уялманг.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 4-сонидан олинди.

* * *

Chet tilini o‘rganishda sabrsizlik qilmaydigan odam kamdan kam topiladi. Kuf-suf desangu tilni o‘rganib qo‘ya qolsang. Lekin bu u qadar oson ish emas, shu bilan birga, tasavvurdagiday qiyin ish ham emas.

Istalgan xorijiy tilni o‘rganishda muvaffaqiyatni ta’minlaydigan eng muhim jihat bu qobiliyat va istakdir. Qobiliyat masalasida qo‘rqmasangiz bo‘ladi, chunki u har bir odamda bor. 2006 yili amerikalik olim Richard Sparks o‘z tadqiqotlari bilan til o‘rganish uchun allaqanday olamshumul tug‘ma iste’dodlar kerak degan fikr asossiz ekanini isbotladi. Endi istakka kelsak. “Istak – bu minglab imkoniyatdir, xohlamaslik esa – minglab bahonadir” degan hikmatli gap juda topib aytilgan. Bir narsani aniqlab oling: siz tilni o‘rganishni istaysizmi yoki yo‘q? Agar xohishingiz jiddiy bo‘lsa, quyidagi maslahat-yo‘riqlar sizga albatta yordam beradi.

So‘zlashgichlardan foydalaning. Juda ko‘p tilchi olimlar fikricha, tilni so‘zlashgichlar yordamida o‘rganish alohida so‘z va iboralarni, gap qurilishini yodda saqlab qolishga katta turtki beradi. Tilni birinchi shaxs tilidan aytiladigan tayyor jumlalar orqali o‘rganayotgan odam gaplarni shunchaki takrorlamaydi, o‘zini ma’lum holat-vaziyatlarda his etadi. Masalan, do‘konda savdo qilish uchun kerak bo‘ladigan gap-iboralarni o‘rganish asnosida kishi xuddi oldi-sotdi qilayotganday sezadi o‘zini. Rossiyada ingliz tilini chuqurlashtirib o‘rgatishga ixtisoslashgan maktabda tadqiqot o‘tkazildi. O‘quvchilar matnning birinchi shaxs tilidan aytiladigan qismini to‘qson sakkiz foizga esda saqlab qoldi. Bu tilni so‘zlashgichlar yordamida o‘rganish katta samara berishini ko‘rsatadi.

Qoida bo‘yicha ishlang. Mutaxassislar yangi so‘zlarni o‘zlashtirishning juda unumli usulini topdi. Kuniga 30 ta so‘z yodlaysiz, ularning 5 tasi fe’l bo‘lishi kerak. Har kuni lug‘atdagi so‘zlardan alifbo bo‘yicha saralab olasiz. Masalan, bugun “A” harfidagi dastlabki o‘ttizta so‘z tanlansa, ertaga “B” harfidagi o‘ttizta so‘z tanlanadi. Alifbo bo‘yicha to‘liq aylanib chiqilgach, yana “A” harfining keyingi o‘ttizta so‘zi yodlanadi. Bu odat asta-sekin tizim bo‘lib shakllanadi va yodlashingiz borgan sari osonlashadi.

Ushbu usul foyda berishi uchun har kuni so‘z yodlang, dam olish kuni umuman bo‘lmasligi kerak!

She’r va qo‘shiqlarni o‘rganing. Eng yoqimli va samarali usullardan biri xorijiy she’r, qo‘shiqlarni ularning tarjimalari bilan birga o‘rganishdir. Bu usuldan foydalanib ingliz tilini uch oy ichida o‘rganib olganlar juda ko‘p topiladi. Tilshunoslar bu yo‘l she’r va qo‘shiqlarni o‘rganuvchining o‘zi o‘girganda ayniqsa unumli bo‘lishini aytadi.

Mazmunni anglang. Xorijiy tillarni o‘zlashtirish bo‘yicha tadqiqot olib boruvchi ruhshunoslar juda ko‘p odamlar yo‘l qo‘yadigan bitta xatoga e’tibor qaratdi: o‘rganuvchilar ko‘pincha suxandonning gapi yoki diktofondagi suhbatni to‘liq tushunib yetish payida bo‘ladi. Aslida har bir tovushni ilg‘ashga emas, umumiy mazmunni fahmlashga intilish kerak.

Tilning ohangini, ko‘p qaytariladigan so‘zlar va gap qurilishini o‘rganishga harakat qiling. Mayda tafsilotlarga e’tibor qaratmang.

Vaziyatni his qiling. Tilni o‘rganishga kirishgan ilk kunlaringizdanoq atrof-tevarakdagi narsalar, hodisalar va holatlarni ifoda etishga intiling. Masalan, o‘quvchi va o‘qituvchi oshxonadagi suhbatni “uyushtirish”lari mumkin. Albatta, buning uchun ovqatlanishga borish shart emas. Sinfxonaning o‘zida ular xuddi ovqatlanayotgandek muomala qiladi. Suhbat davomida oshxona anjomlari, oziq-ovqatlar va masalliqlar nomi tilga olinadi. Bir-birlaridan nimanidir uzatib yuborishni so‘rashlari mumkin.

Xorijiy tilni o‘zlashtirishning odatiy yo‘sini shunday: oldin gap-so‘zlar va iboralar esda saqlab qolinadi, keyin grammatika o‘rganiladi. Masalan, boshqa tilli tengdoshlari orasiga tushib qolgan bolalar chet tilini juda oson o‘rganadi. Gaplarini grammatik jihatdan ham to‘g‘ri tuzadi. Chunki ular til o‘rganish jarayonida hamisha vaziyatning ichida bo‘ladi. Shu sabab ham tilni his qilishlari oson kechadi.

Agar til o‘rganish bilan mustaqil shug‘ullanayotgan bo‘lsangiz, mashg‘ulotlarga har kuni yarim soat vaqt ajrating. So‘z va iboralarni mavzular bo‘yicha tasniflab o‘rganing. Tevarakda ko‘rayotgan narsalaringizni ifodalashga harakat qiling. O‘zingiz bilan gaplashishdan uyalmang.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 4-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги