Ризқ бергувчи Аллоҳдир!

Ерда ўрмаловчи бирор нарса (жонзот) йўқки, унинг ризқи (таъминоти) Аллоҳнинг зиммасида бўлмаса! (У)унинг қароргоҳини ҳам, оромгоҳини ҳам билур. Ҳаммаси аниқ Китоб (Лавҳул-Маҳфуз)да(ёзилган)дир (Ҳуд, 6).

Ер юзидаги ҳар бир ўрмаловчи – ҳаракатланувчи жонзот борки, уни ризқлантириш фақат Аллоҳгагина хосдир.

Оятдаги “ўрмалаган нарса” ибораси фақат тўрт оёқли жониворларни эмас, балки барча жонли мавжудот, хусусан, инсонларни ҳам ифода этади.

Оят матнидаги “Аллоҳнинг зиммасида” деган жумлани “Аллоҳнинг зиммасидаги мажбурият” шаклида тушунмаслик керак. Зеро, Аллоҳ ҳеч нарсага мажбур эмас, хоҳлаган ишини қилувчи Зотдир. Бу ҳақда муфассир уламолардан Мужоҳид айтадилар: “Келадиган ҳар бир ризқ Аллоҳдан. Бу Унинг мажбурияти туфайли эмас, балки марҳамати сабабидандир”.

Шу ўринда ризқнинг ўзи нима, деган масалага ҳам ойдинлик киритиб олиш керак бўлади. Ақида уламолари талқинига кўра, ризқ барча жонли яралмишларга еб-ичишлари ва фойдаланишлари учун Аллоҳ томонидан ато этилган нарсалардир. Бу таърифга мувофиқ, ризқ ейиладиган, ичиладиган нарсалар ҳамда инсонларни иссиқ-совуқдан муҳофаза қилувчи кийим-кечак ва бошпана кабиларни ҳам ўз ичига олади.

Холиқ Парвардигор бир бандасининг яшашини ирода этса, бутун олам тўсқинлик қилса ҳам унга ризқини маълум йўллар орқали етказиб бераверади. Агар бир бандасининг ҳаётига якун бермоқчи бўлса, унинг ризқини узиб қўядики, Ўзидан ўзга ҳеч ким бу бандага ҳеч бир йўл орқали бирор луқма таом едира олмайди.

Ҳаким Термизийнинг “Наводир ул-усул” асарида зикр қилинган воқеа ҳақиқатан ҳайратланарлидир. Ичларида Абу Мусо, Абу Молик ва Абу Омир кабилар бўлган Ашъарийлар карвони Мадинага ҳижрат қилишди. Манзилга очликдан ҳоллари қуриб, бир аҳволда етиб келдилар. Ораларидан бир кишини Расулуллоҳ (с.а.в.) дан егулик сўраб келишга юборишди. Жўнатилган одам эшиклари олдига келганда ичкаридан Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг: “Ерда ўрмаловчи бирор нарса(жонзот) йўқки, унинг ризқи(таъминоти) Аллоҳнинг зиммасида бўлмаса! (У) унинг қароргоҳини ҳам, оромгоҳини ҳам билур...” оятини тиловат қилаётганларини эшитди. Ўзига ўзи: “Аллоҳга Ашъарийлардан ҳам кўра ризқлантириш осонроқ бирор жонзот йўқ”, дея, Расулуллоҳ (с.а.в.)га учрамай қайтиб кетди. Бориб: “Хушхабар, сизларга ёрдам келмоқда!” – деганида, шериклари бу гапни Расулуллоҳ (с.а.в.) кўмак ваъда қилибдилар, дея тушунишди. Шу пайт уларнинг олдига нон ва гўшт тўла идиш кўтариб олган икки киши келди. Ашъарийлар ундан тўйгунларича егач, таомдан ортиб қолганини Расулуллоҳ (с.а.в.)га қайтарайлик, у зот буни бошқа муҳтожларга берсинлар, деб келишишди. Сўнг барчалари Пайғамбаримиз (а.с.)нинг олдиларига бориб, таом учун миннатдорчилик билдиришди. Расулуллоҳ (с.а.в.): “Мен сизларга ҳеч қандай егулик юборганим йўқ”, дедилар. Бир шерикларини ул зотнинг ҳузурларига юборганларини айтишганида, Пайғамбаримиз (с.а.в.) ўша одамдан нима гаплигини сўрадилар. У нима қилгани ва шерикларига нима деганини айтганида у зот (с.а.в.): “Мана шу Аллоҳнинг сизларни ризқлантирганидир”, дея марҳамат қилдилар.

Улуғ олим Абу Усайддан: “Қаердан (ризқ топиб) ейсиз?” – деб сўрашганида, “Субҳаналлоҳ, Аллоҳ буюкдир. У зот бир итга ризқ беради-ю, Абу Усайдни оч қолдирармиди?” – деб жавоб берган эканлар. Худди шу саволни Аллоҳнинг дўстларидан бири Хотами Асаммдан ҳам сўрадилар. “Аллоҳнинг ҳузуридан”, деган жавоб бўлди. Шунда: “Аллоҳ сизга осмондан динор ва дирҳамлар ёғдирадими?” – дея истеҳзо қилган кишига у зот дедилар: “Фақат осмон Аллоҳникими? Осмон ҳам, ер ҳам Уникидир. У зот осмондан ризқлантирмаса ҳам, ердан мен учун ризқ ундириб қўяди”.

Ибн Аббосга кўра, Аллоҳнинг “(У) унинг қароргоҳини ҳам, оромгоҳини ҳам билур” сўзидаги “қароргоҳ”дан мурод яшаш жойи, “оромгоҳ” эса вафот топадиган еридир.

Рабиъ ибн Анас эса “қароргоҳ”ни кишининг ҳаёт дамлари, “оромгоҳ” эса унинг ўлиши ва қайта тирилиш вақти, дея тафсир қилганлар.

Саъид ибн Жубайр бўлса “қароргоҳ”ни онанинг раҳмида, “оромгоҳ”ни ота сулбида тарзида таъвил қилганлар.

Шунингдек, “оромгоҳ” жаннат ёки дўзахдаги макон, “қароргоҳ” қабрдаги ўрин, маъносида ҳам тафсир қилинган.

“Ҳаммаси аниқ Китоб (Лавҳул-Маҳфуз)да (ёзилган)дир”, деган ояти каримадаги очиқ-равшан китоб Лавҳул-Маҳфуз эканига тафсир уламолари иттифоқ қилишган.

Ризқни фақат Аллоҳдан деб билиш лозим. Ҳар ким ўзи учун тақдир қилинганини ейди, ҳеч ким бошқанинг ризқини ея олмайди. Шунингдек, ҳеч банда ўз ризқини еб бўлмай туриб ўлмайди ҳам. Бу унчалик ташвишланарли масала бўлмагани сабабли ҳам киши ризқ учун эмас, Аллоҳ учун меҳнат қилиши керак бўлади.

Аллоҳнинг илмида ҳар бир инсоннинг умри давомида ейдиган ризқи маълум. Бир одам тоғчалик мол-дунё ва озиқ йиғса-да, ҳаёти мобайнида ундан ейдиган ва меъдасига тушадиган миқдори ўлчовлидир. Топган ҳамма нарсасини еб битиришга имкони етмайди. Бинобарин, эҳтиёжидан ортиғини муҳтожларга тарқатиб, охират учун заҳира тайёрлаш чиройли амаллар сирасига киради.

Ризқни қўлга киритишда меҳнатнинг ҳам ўрни бор. Зеро, инсон учун меҳнат қилиб топган нарсасидан ризқ бордир.

Ҳаром ҳам ризқ. Зотан, покиза таом ҳаром йўл билан топилса ҳаром ризққа айланади. Бу тур ризқлар ҳам яратилиш жиҳатидан Аллоҳга, қўлга киритилиш жиҳатидан бандаларга нисбат берилади. Ҳаром ризқ топишда Аллоҳнинг розилиги йўқ. Шунинг учун мўминлар ҳаром луқмадан доимо ҳазар қилиб келганлар.

 Тафсир китоблари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2010 йил, 3-сонидан олинди.

* * *

Yerda o‘rmalovchi biror narsa (jonzot) yo‘qki, uning rizqi (ta’minoti) Allohning zimmasida bo‘lmasa! (U) uning qarorgohini ham, oromgohini ham bilur. Hammasi aniq Kitob (Lavhul-Mahfuz)da (yozilgan)dir (Hud, 6).

Yer yuzidagi har bir o‘rmalovchi – harakatlanuvchi jonzot borki, uni rizqlantirish faqat Allohgagina xosdir.

Oyatdagi “o‘rmalagan narsa” iborasi faqat to‘rt oyoqli jonivorlarni emas, balki barcha jonli mavjudot, xususan, insonlarni ham ifoda etadi.

Oyat matnidagi “Allohning zimmasida” degan jumlani “Allohning zimmasidagi majburiyat” shaklida tushunmaslik kerak. Zero, Alloh hech narsaga majbur emas, xohlagan ishini qiluvchi Zotdir. Bu haqda mufassir ulamolardan Mujohid aytadilar: “Keladigan har bir rizq Allohdan. Bu Uning majburiyati tufayli emas, balki marhamati sababidandir”.

Shu o‘rinda rizqning o‘zi nima, degan masalaga ham oydinlik kiritib olish kerak bo‘ladi. Aqida ulamolari talqiniga ko‘ra, rizq barcha jonli yaralmishlarga yeb-ichishlari va foydalanishlari uchun Alloh tomonidan ato etilgan narsalardir. Bu ta’rifga muvofiq, rizq yeyiladigan, ichiladigan narsalar hamda insonlarni issiq-sovuqdan muhofaza qiluvchi kiyim-kechak va boshpana kabilarni ham o‘z ichiga oladi.

Xoliq Parvardigor bir bandasining yashashini iroda etsa, butun olam to‘sqinlik qilsa ham unga rizqini ma’lum yo‘llar orqali yetkazib beraveradi. Agar bir bandasining hayotiga yakun bermoqchi bo‘lsa, uning rizqini uzib qo‘yadiki, O‘zidan o‘zga hech kim bu bandaga hech bir yo‘l orqali biror luqma taom yedira olmaydi.

Hakim Termiziyning “Navodir ul-usul” asarida zikr qilingan voqea haqiqatan hayratlanarlidir. Ichlarida Abu Muso, Abu Molik va Abu Omir kabilar bo‘lgan Ash’ariylar karvoni Madinaga hijrat qilishdi. Manzilga ochlikdan hollari qurib, bir ahvolda yetib keldilar. Oralaridan bir kishini Rasululloh (s.a.v.) dan yegulik so‘rab kelishga yuborishdi. Jo‘natilgan odam eshiklari oldiga kelganda ichkaridan Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning: “Yerda o‘rmalovchi biror narsa (jonzot) yo‘qki, uning rizqi (ta’minoti) Allohning zimmasida bo‘lmasa! (U) uning qarorgohini ham, oromgohini ham bilur...” oyatini tilovat qilayotganlarini eshitdi. O‘ziga o‘zi: “Allohga Ash’ariylardan ham ko‘ra rizqlantirish osonroq biror jonzot yo‘q”, deya, Rasululloh (s.a.v.)ga uchramay qaytib ketdi. Borib: “Xushxabar, sizlarga yordam kelmoqda!” – deganida, sheriklari bu gapni Rasululloh (s.a.v.) ko‘mak va’da qilibdilar, deya tushunishdi. Shu payt ularning oldiga non va go‘sht to‘la idish ko‘tarib olgan ikki kishi keldi. Ash’ariylar undan to‘ygunlaricha yegach, taomdan ortib qolganini Rasululloh (s.a.v.)ga qaytaraylik, u zot buni boshqa muhtojlarga bersinlar, deb kelishishdi. So‘ng barchalari Payg‘ambarimiz (a.s.)ning oldilariga borib, taom uchun minnatdorchilik bildirishdi. Rasululloh (s.a.v.): “Men sizlarga hech qanday yegulik yuborganim yo‘q”, dedilar. Bir sheriklarini ul zotning huzurlariga yuborganlarini aytishganida, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) o‘sha odamdan nima gapligini so‘radilar. U nima qilgani va sheriklariga nima deganini aytganida u zot (s.a.v.): “Mana shu Allohning sizlarni rizqlantirganidir”, deya marhamat qildilar.

Ulug‘ olim Abu Usayddan: “Qaerdan (rizq topib) yeysiz?” – deb so‘rashganida, “Subhanalloh, Alloh buyukdir. U zot bir itga rizq beradi-yu, Abu Usaydni och qoldirarmidi?” – deb javob bergan ekanlar. Xuddi shu savolni Allohning do‘stlaridan biri Xotami Asammdan ham so‘radilar. “Allohning huzuridan”, degan javob bo‘ldi. Shunda: “Alloh sizga osmondan dinor va dirhamlar yog‘diradimi?” – deya istehzo qilgan kishiga u zot dedilar: “Faqat osmon Allohnikimi? Osmon ham, yer ham Unikidir. U zot osmondan rizqlantirmasa ham, yerdan men uchun rizq undirib qo‘yadi”.

Ibn Abbosga ko‘ra, Allohning “(U) uning qarorgohini ham, oromgohini ham bilur” so‘zidagi “qarorgoh”dan murod yashash joyi, “oromgoh” esa vafot topadigan yeridir.

Rabi’ ibn Anas esa “qarorgoh”ni kishining hayot damlari, “oromgoh” esa uning o‘lishi va qayta tirilish vaqti, deya tafsir qilganlar.

Sa’id ibn Jubayr bo‘lsa “qarorgoh”ni onaning rahmida, “oromgoh”ni ota sulbida tarzida ta’vil qilganlar.

Shuningdek, “oromgoh” jannat yoki do‘zaxdagi makon, “qarorgoh” qabrdagi o‘rin, ma’nosida ham tafsir qilingan.

“Hammasi aniq Kitob (Lavhul-Mahfuz)da (yozilgan)dir”, degan oyati karimadagi ochiq-ravshan kitob Lavhul-Mahfuz ekaniga tafsir ulamolari ittifoq qilishgan.

Rizqni faqat Allohdan deb bilish lozim. Har kim o‘zi uchun taqdir qilinganini yeydi, hech kim boshqaning rizqini yeya olmaydi. Shuningdek, hech banda o‘z rizqini yeb bo‘lmay turib o‘lmaydi ham. Bu unchalik tashvishlanarli masala bo‘lmagani sababli ham kishi rizq uchun emas, Alloh uchun mehnat qilishi kerak bo‘ladi.

Allohning ilmida har bir insonning umri davomida yeydigan rizqi ma’lum. Bir odam tog‘chalik mol-dunyo va oziq yig‘sa-da, hayoti mobaynida undan yeydigan va me’dasiga tushadigan miqdori o‘lchovlidir. Topgan hamma narsasini yeb bitirishga imkoni yetmaydi. Binobarin, ehtiyojidan ortig‘ini muhtojlarga tarqatib, oxirat uchun zahira tayyorlash chiroyli amallar sirasiga kiradi.

Rizqni qo‘lga kiritishda mehnatning ham o‘rni bor. Zero, inson uchun mehnat qilib topgan narsasidan rizq bordir.

Harom ham rizq. Zotan, pokiza taom harom yo‘l bilan topilsa harom rizqqa aylanadi. Bu tur rizqlar ham yaratilish jihatidan Allohga, qo‘lga kiritilish jihatidan bandalarga nisbat beriladi. Harom rizq topishda Allohning roziligi yo‘q. Shuning uchun mo‘minlar harom luqmadan doimo hazar qilib kelganlar.

 Tafsir kitoblari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2010 yil, 3-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги