Энг ёмон рибо

Саид ибн Зайддан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Рибонинг энг ёмони мусулмонни ноҳақ бадном қилишдир” (Абу Довуд).

Ғийбат кишининг йўқлигида унинг ёмон сифатларини сўзлашдир. Агар ўша сифат унда бўлмаса, ғийбат эмас, туҳмат бўлади. Туҳмат ғийбатдан ҳам оғирроқ гуноҳдир. Динимиз кишининг нафақат моли ва жони, балки ор-номуси ва шаъни ҳам дахлсизлигини баён этиб, уни топташдан қайтаради. Ғийбат кишилик жамиятини емирадиган ижтимоий касалликдир. Зарари катталиги ва асорати оғирлиги учун ҳам Қуръони карим ва ҳадиси шарифларда ғийбатдан қатъий қайтарилган.

Ҳадис матнидаги “рибонинг энг ёмони” деб таржима қилинган “арбар-рибо” ибораси “энг кўп азобга сабаб бўладиган”, “қаттиқ ҳаром” каби маъноларни ҳам билдиради. Бу ўринда кўзда тутилган нарса ғийбатдир. Чунки бировнинг обрўсини ғийбат билан туширилади. Ғийбатнинг бунчалик ёмон бўлиши шарафнинг молдан қимматлироқ экани сабаблидир. Пайғамбаримизнинг (алайҳиссалом) “Ҳар бир мусулмоннинг қони, моли, обрўси бошқа мусулмонга ҳаромдир”, деган мазмунда ҳадислари ҳам бор.

Динимизда рибо (судхўрлик) қаттиқ қораланган, у қатъий қайтарилган улкан гуноҳлардандир. Бу ўринда эса ғийбатнинг ундан ҳам каттароқ гуноҳ экани баён этилмоқда. Тибий айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу билан обрўни муболаға маъносида мол жинсига қўшганлар ва рибони икки турга бўлганлар: биринчи тури ҳаммага маълум судхўрлик, яъни берган қарзини фоизи билан қайтариб олиш. Иккинчи тури эса бошқаларнинг обрўсига тил теккизишдир. Ҳадисда иккинчи рибо биринчисидан ёмонроқ экани билдирилган”. Ғийбатнинг бунчалик ёмонланиши, унинг ижтимоий касалликларга сабаб бўлиши, уларни тузатиш жуда мушкуллигидандир.

Ғийбатнинг зарари катта бўлганидек, гуноҳи ҳам улкандир. Бу борада “Олов ўтинни еб битирганидек, ғийбат бутун солиҳ амалларни еб битиради” мазмунда ҳадис ворид бўлган. Ҳа, олов тўп-тўп ўтинни бир зумда ёндириб кулга айлантиради. Бутун ҳаётимиз давомида минг бир машаққат билан ўқилган намозлар, тутилган рўзалару берилган садақалар савоби бепарволик билан айтган бир икки оғиз ғийбатимиз боис кўкка соврилиши хавфи бор. Пайғамбаримизнинг (алайҳиссалом) қатъий огоҳлантиришлари шундандир.

Бировнинг шаънига мос келмайдиган ҳар қандай гап, унинг обрўсига тил теккизиш, шаънига доғ тушириш ёмонлик қилиш доирасига киради.

Ҳадисдаги “ноҳақ” сўзига асосланиб олимлар баъзи ҳолатларда ғийбат қилиш жоиз, деган ҳукм чиқарганлар. Зулмга учраган, ҳуқуқи топталган киши шикоят қилишга ҳақи бор ва бу гуноҳ эмас. Бундан ташқари, «(Эй имон келтирганлар,) агар интиқом олмоқчи бўлсангизлар, у ҳолда фақат сизларга етказилган зиён баробарида интиқом олингиз! Агар (интиқом олмай) сабр қилсангизлар, албатта, бу сабр қилувчи кишилар учун яхшироқдир» (Наҳл, 126). Аммо ғийбат масаласида етказилган зиён миқдорини аниқлаш ва шу миқдор ғийбат қилиш билан жавоб қайтариш жуда қийин. Кўп ҳолларда ундан ҳам ошириб, зулмга ўтиб кетиш эҳтимоли бўлади. Бундай нозик ҳуқуқдан фойдалангандан кўра, оятда айтилган яхшироқ жиҳат – сабрни танлаш фойдадир. Бу борада энг тўғри йўл ғийбат оловини сукут ва кечирим суви билан сўндиришдир.

Манбалар асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 9-сонидан олинди.

* * *

Said ibn Zayddan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday dedilar: “Riboning eng yomoni musulmonni nohaq badnom qilishdir” (Abu Dovud).

G‘iybat kishining yo‘qligida uning yomon sifatlarini so‘zlashdir. Agar o‘sha sifat unda bo‘lmasa, g‘iybat emas, tuhmat bo‘ladi. Tuhmat g‘iybatdan ham og‘irroq gunohdir. Dinimiz kishining nafaqat moli va joni, balki or-nomusi va sha’ni ham daxlsizligini bayon etib, uni toptashdan qaytaradi. G‘iybat kishilik jamiyatini yemiradigan ijtimoiy kasallikdir. Zarari kattaligi va asorati og‘irligi uchun ham Qur’oni karim va hadisi shariflarda g‘iybatdan qat’iy qaytarilgan.

Hadis matnidagi “riboning eng yomoni” deb tarjima qilingan “arbar-ribo” iborasi “eng ko‘p azobga sabab bo‘ladigan”, “qattiq harom” kabi ma’nolarni ham bildiradi. Bu o‘rinda ko‘zda tutilgan narsa g‘iybatdir. Chunki birovning obro‘sini g‘iybat bilan tushiriladi. G‘iybatning bunchalik yomon bo‘lishi sharafning moldan qimmatliroq ekani sabablidir. Payg‘ambarimizning (alayhissalom) “Har bir musulmonning qoni, moli, obro‘si boshqa musulmonga haromdir”, degan mazmunda hadislari ham bor.

Dinimizda ribo (sudxo‘rlik) qattiq qoralangan, u qat’iy qaytarilgan ulkan gunohlardandir. Bu o‘rinda esa g‘iybatning undan ham kattaroq gunoh ekani bayon etilmoqda. Tibiy aytadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bu bilan obro‘ni mubolag‘a ma’nosida mol jinsiga qo‘shganlar va riboni ikki turga bo‘lganlar: birinchi turi hammaga ma’lum sudxo‘rlik, ya’ni bergan qarzini foizi bilan qaytarib olish. Ikkinchi turi esa boshqalarning obro‘siga til tekkizishdir. Hadisda ikkinchi ribo birinchisidan yomonroq ekani bildirilgan”. G‘iybatning bunchalik yomonlanishi, uning ijtimoiy kasalliklarga sabab bo‘lishi, ularni tuzatish juda mushkulligidandir.

G‘iybatning zarari katta bo‘lganidek, gunohi ham ulkandir. Bu borada “Olov o‘tinni yeb bitirganidek, g‘iybat butun solih amallarni yeb bitiradi” mazmunda hadis vorid bo‘lgan. Ha, olov to‘p-to‘p o‘tinni bir zumda yondirib kulga aylantiradi. Butun hayotimiz davomida ming bir mashaqqat bilan o‘qilgan namozlar, tutilgan ro‘zalaru berilgan sadaqalar savobi beparvolik bilan aytgan bir ikki og‘iz g‘iybatimiz bois ko‘kka sovrilishi xavfi bor. Payg‘ambarimizning (alayhissalom) qat’iy ogohlantirishlari shundandir.

Birovning sha’niga mos kelmaydigan har qanday gap, uning obro‘siga til tekkizish, sha’niga dog‘ tushirish yomonlik qilish doirasiga kiradi.

Hadisdagi “nohaq” so‘ziga asoslanib olimlar ba’zi holatlarda g‘iybat qilish joiz, degan hukm chiqarganlar. Zulmga uchragan, huquqi toptalgan kishi shikoyat qilishga haqi bor va bu gunoh emas. Bundan tashqari, «(Ey imon keltirganlar,) agar intiqom olmoqchi bo‘lsangizlar, u holda faqat sizlarga yetkazilgan ziyon barobarida intiqom olingiz! Agar (intiqom olmay) sabr qilsangizlar, albatta, bu sabr qiluvchi kishilar uchun yaxshiroqdir» (Nahl, 126). Ammo g‘iybat masalasida yetkazilgan ziyon miqdorini aniqlash va shu miqdor g‘iybat qilish bilan javob qaytarish juda qiyin. Ko‘p hollarda undan ham oshirib, zulmga o‘tib ketish ehtimoli bo‘ladi. Bunday nozik huquqdan foydalangandan ko‘ra, oyatda aytilgan yaxshiroq jihat – sabrni tanlash foydadir. Bu borada eng to‘g‘ri yo‘l g‘iybat olovini sukut va kechirim suvi bilan so‘ndirishdir.

Manbalar asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Hidoyat”jurnalining 2012 yil, 9-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги