Фаришталар ҳозир бўладиган намоз

Қуёш оғишидан то тун қоронғусигача намозни мукаммал адо қилинг ва тонгги ўқишни (бомдод намозини) ҳам (адо қилинг). Зеро, тонгги ўқиш (фаришталар) ҳозир бўладиган (намоз)дир (Исро, 78).

Барча муфассирлар бу оят кундалик беш вақт фарз намозларга ишора эканига ижмо қилишган.

Уламолар оятдаги “оғиш” (“дулук”) сўзи тафсирида икки хил фикр билдиришган. Биринчиси қуёшнинг оғиши. Ҳазрат Умар, ўғиллари Абдуллоҳ, Абу Ҳурайра, Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳум) ва бошқа бир гуруҳ тобеин олимлар шу фикрии айтишган.

Иккинчиси кун ботиши. Бу фикрни ҳазрат Али, Ибн Масъуд, Убай ибн Каъб (розийаллоҳу анҳум) айтишган. Ибн Масъуд (розийаллоҳу анҳу) оятдаги бу калиманинг тафсирида бундай деган: “Жоним изнида бўлган Зотга қасам, у (вақт) рўзадорнинг оғзини очиши ва (шом) намози вақтидир” (Табарий).

Ибн Атийя айтади: «“Дулук” луғатда майл, мойиллик маъносини англатади. Унинг боши қуёшнинг оғиши, охири кун ботишидир. Яъни, оғишдан то кун ботгунигача бўлган вақт “дулук” дейилади. Чунки бу пайтда қуёш (ғарбга) мойил бўлади. Бу вақт ичида пешин, аср ва шом намозлари ўқилади. Тўғрироғи, шом тун қоронғуси тушишидир. Зеро, “тун қоронғуси” (“ғосақул лайл”) ибораси қош қорайган, (қоронғулик чўккан) вақтга нисбатан қўлланади. Бу вақт оралиғида шом билан хуфтон намозлари ўқилади».

“Қуръанал фажри” (“тонгги ўқиш”)дан мурод бомдод намози эканига муфассирлар иттифоқ қилишган. Бомдод намозининг бундай номланиши ҳақида турли фикрлар бор.

Фахриддин Розий оят тафсирида бундай ёзади: “Бу оят бомдод намозида бошқа намозлардан кўра узунроқ қироат қилишга тарғибдир. Шунга асосан, фуқаҳолар бомдод намозида узунроқ қироат қилишни суннат дейишган”.

“Зеро, тонгги ўқиш (фаришталар) ҳозир бўладиган (намоз)дир”.

Имом Термизий Абу Ҳурайрадан (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилади. «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу оятни тафсир қилиб: “Унга тунги ва тонгги фаришталар гувоҳ бўлади” деганлар». Абу Ҳурайра (розийаллоҳу анҳу) Пайғамбаримиздан (алайҳиссалом) нақл қилади: “Жамоат билан ўқилган намоз фазилати ёлғиз ўқилган намоздан йигирма беш баробар ортиқдир. Тунги ва тонгги фаришталар бомдод намозида тўпланишади” (Имом Бухорий ривояти).

Кўп олим бу оят тафсирида бундай деган: “Кеча ва кундуз фаришталари бомдод намозида имомнинг ортида туришади. Жамоат бомдод намозини ўқиётганида, кеча фаришталари ҳали осмонга кўтарилмасдан кундуз фаришталари ер юзига тушади. Имом бомдод намозини тугатгач, кундуз фаришталари ерда қолишади, кеча фаришталари осмонга кўтарилишади. Улар: “Парвардигоро, бандаларинг Сенга ибодат қилаётганида улардан айрилдик”, дейишади. Кундуз фаришталари эса: “Эй Раббимиз, бандаларинг олдига тушганимизда улар намоз ўқиётган эди”, дейишади. Аллоҳ таоло у фаришталарга: “Гувоҳ бўлинг, Мен уларни кечирдим, гуноҳларидан ўтдим”, деб марҳамат қилади” (“Мафотиҳул ғайб”).

Оятни яна бундай шарҳласа бўлади: Тунги уйқудан сўнг инсоннинг фикру хаёлида ёмон ўйлар қолмайди, улар тоза бўлади. Покланиб, тоза фикр, мусаффо ақл билан уйғонган одам кунни Аллоҳ таолога ибодат (бомдод намозини ўқиш) билан бошласа, онги ва кўнглида покиза ва соф туйғулар нақшланади. Бунинг самараси ўлароқ, тоат-ибодатга майли ортади, Яратганга яқинлиги ортиб, нафсоний истаклари заифлашади. Бу ҳол тонгда ширин уйқудан кечиб, бомдодга туришни одатга айлантира олган инсонда рўй беради.

Албатта, эрта тонгда уйғониш нафсга оғир келади.

Демак, фаришталар Аллоҳ таоло ҳузурида бизнинг фойдамизга гувоҳлик беришини, энг муҳими, Раббимизнинг мағфиратига эришишни истасак, барча намозлар, айниқса, аср ва бомдод намозларини жамоат билан адо этишга ғайрат қилишимиз зарур.

Табарий, Қуртубий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

* * *

Quyosh og‘ishidan to tun qorong‘usigacha namozni mukammal ado qiling va tonggi o‘qishni (bomdod namozini) ham (ado qiling). Zero, tonggi o‘qish (farishtalar) hozir bo‘ladigan (namoz)dir (Isro, 78).

Barcha mufassirlar bu oyat kundalik besh vaqt farz namozlarga ishora ekaniga ijmo qilishgan.

Ulamolar oyatdagi “og‘ish” (“duluk”) so‘zi tafsirida ikki xil fikr bildirishgan. Birinchisi quyoshning og‘ishi. Hazrat Umar, o‘g‘illari Abdulloh, Abu Hurayra, Ibn Abbos (roziyallohu anhum) va boshqa bir guruh tobein olimlar shu fikrii aytishgan.

Ikkinchisi kun botishi. Bu fikrni hazrat Ali, Ibn Mas’ud, Ubay ibn Ka’b (roziyallohu anhum) aytishgan. Ibn Mas’ud (roziyallohu anhu) oyatdagi bu kalimaning tafsirida bunday degan: “Jonim iznida bo‘lgan Zotga qasam, u (vaqt) ro‘zadorning og‘zini ochishi va (shom) namozi vaqtidir” (Tabariy).

Ibn Atiyya aytadi: «“Duluk” lug‘atda mayl, moyillik ma’nosini anglatadi. Uning boshi quyoshning og‘ishi, oxiri kun botishidir. Ya’ni, og‘ishdan to kun botgunigacha bo‘lgan vaqt “duluk” deyiladi. Chunki bu paytda quyosh (g‘arbga) moyil bo‘ladi. Bu vaqt ichida peshin, asr va shom namozlari o‘qiladi. To‘g‘rirog‘i, shom tun qorong‘usi tushishidir. Zero, “tun qorong‘usi” (“g‘osaqul layl”) iborasi qosh qoraygan, (qorong‘ulik cho‘kkan) vaqtga nisbatan qo‘llanadi. Bu vaqt oralig‘ida shom bilan xufton namozlari o‘qiladi».

“Qur’anal fajri” (“tonggi o‘qish”)dan murod bomdod namozi ekaniga mufassirlar ittifoq qilishgan. Bomdod namozining bunday nomlanishi haqida turli fikrlar bor.

Faxriddin Roziy oyat tafsirida bunday yozadi: “Bu oyat bomdod namozida boshqa namozlardan ko‘ra uzunroq qiroat qilishga targ‘ibdir. Shunga asosan, fuqaholar bomdod namozida uzunroq qiroat qilishni sunnat deyishgan”.

“Zero, tonggi o‘qish (farishtalar) hozir bo‘ladigan (namoz)dir”.

Imom Termiziy Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bu oyatni tafsir qilib: “Unga tungi va tonggi farishtalar guvoh bo‘ladi” deganlar». Abu Hurayra (roziyallohu anhu) Payg‘ambarimizdan (alayhissalom) naql qiladi: “Jamoat bilan o‘qilgan namoz fazilati yolg‘iz o‘qilgan namozdan yigirma besh barobar ortiqdir. Tungi va tonggi farishtalar bomdod namozida to‘planishadi” (Imom Buxoriy rivoyati).

Ko‘p olim bu oyat tafsirida bunday degan: “Kecha va kunduz farishtalari bomdod namozida imomning ortida turishadi. Jamoat bomdod namozini o‘qiyotganida, kecha farishtalari hali osmonga ko‘tarilmasdan kunduz farishtalari yer yuziga tushadi. Imom bomdod namozini tugatgach, kunduz farishtalari yerda qolishadi, kecha farishtalari osmonga ko‘tarilishadi. Ular: “Parvardigoro, bandalaring Senga ibodat qilayotganida ulardan ayrildik”, deyishadi. Kunduz farishtalari esa: “Ey Rabbimiz, bandalaring oldiga tushganimizda ular namoz o‘qiyotgan edi”, deyishadi. Alloh taolo u farishtalarga: “Guvoh bo‘ling, Men ularni kechirdim, gunohlaridan o‘tdim”, deb marhamat qiladi” (“Mafotihul g‘ayb”).

Oyatni yana bunday sharhlasa bo‘ladi: Tungi uyqudan so‘ng insonning fikru xayolida yomon o‘ylar qolmaydi, ular toza bo‘ladi. Poklanib, toza fikr, musaffo aql bilan uyg‘ongan odam kunni Alloh taologa ibodat (bomdod namozini o‘qish) bilan boshlasa, ongi va ko‘nglida pokiza va sof tuyg‘ular naqshlanadi. Buning samarasi o‘laroq, toat-ibodatga mayli ortadi, Yaratganga yaqinligi ortib, nafsoniy istaklari zaiflashadi. Bu hol tongda shirin uyqudan kechib, bomdodga turishni odatga aylantira olgan insonda ro‘y beradi.

Albatta, erta tongda uyg‘onish nafsga og‘ir keladi.

Demak, farishtalar Alloh taolo huzurida bizning foydamizga guvohlik berishini, eng muhimi, Rabbimizning mag‘firatiga erishishni istasak, barcha namozlar, ayniqsa, asr va bomdod namozlarini jamoat bilan ado etishga g‘ayrat qilishimiz zarur.

Tabariy, Qurtubiy va Faxriddin Roziy tafsirlari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги