Холис яхшилик мукофоти

Рукн: Ислом ва иймон Чоп этилган: 10.12.2014

“Молларини Аллоҳ йўлида сарфлаб, кейинчалик берган нарсалари кетидан миннат ва озор етказмайдиган кишилар учун Парвардигордан мукофот бордир. Уларга хавф ҳам бўлмас ва улар ташвиш ҳам чекмаслар” (Бақара, 262).

Бу оят Усмон ибн Аффон ва Абдураҳмон ибн Авф (розийаллоҳу анҳумо) ҳақларида тушган.

Фахриддин Розийнинг “Мафотиҳул ғайб” номли тафсирида бундай дейилган: Ҳазрат Усмон (розийаллоҳу анҳу) Табук ғазоти иштирокчиларини мингта жабдуқланган туя ва минг динор пул билан таъминлаганларида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўлларини кўтариб: “Ё Усмоннинг Парвардигори, мен Усмондан розиман, Сен ҳам рози бўлгин”, деб дуо қилдилар.

Қуртубий тафсирида бу маънога қўшимча бор: Абу Саид Худрий (розийаллоҳу анҳу) айтади: “Мен Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўлларини кўтариб: “Ё Усмоннинг Парвардигори, мен Усмондан розиман, Сен ҳам рози бўлгин”, деб тонг отгунча дуо қилиб турганларини кўрдим. Кейин ушбу оят тушди”.

Абдураҳмон ибн Авф ҳам саховатда тенгсиз саҳобийлардан эди. Бу зот Табук ғазоти учун тўрт минг динор (баъзи тафсирларда дирҳам) берди ва бу бор бойлигининг ярми эканини, қолган ярмини оиласи учун олиб қўй­­ганини ҳам маъ­­лум қилди. Қил­ган бу хайрли амаллари эвазига Пай­ғамбаримизнинг (алайҳиссалом) “Берган молингга ҳам, олиб қолганингга ҳам Аллоҳ баракот берсин”, деган хайрли дуоларига сазовор бўлди.

Мўътазилийлар бандаларнинг амалига ажр-савоб бериш Аллоҳ таолога вожиб, дейишади ва бу хато тушунчаларига биз тафсирини ўрганаётган оятни далил қилишади.

Бу масалада аҳли суннат ва жамоа ақидаси бундай: Бандаларнинг тоат-ибодат қилишлари уларга вожибдир (бурчларидир). Бурчни адо қилиш билан ажр-савоб вожиб бўлмайди. Тоат қилган банда Аллоҳ таоло ваъда қилгани учун ажр-савобга сазовор бўлади.

“Молларини Аллоҳ йўлида сарфлаб, кейинчалик берган нарсалари кетидан миннат ва озор етказмайдиган кишилар...” ояти каримасидаги “миннат” сўзи тилимизда ҳам киши бировга қилган яхшилигини бирма-бир санаб, юзига солиши маъносида қўлланади. Баъзи олимлар: “Миннат киши бировга берганини унинг қулоғига етиб бориб, озор чекадиган даражада орқасидан гапиришидир”, дейишган. Миннат қилиш катта гуноҳлардандир. Бу ҳақда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Уч (тоифа) бор, қиёмат куни Аллоҳ таоло уларга (раҳмат назари билан) қарамайди. Улар ота-онасига оқ бўлганлар, ўзини эркакларга ўхшатадиган аёллар ва даюслар. Яна уч тоифа одамлар жаннатга киришмайди. Улар ота-онасига оқ бўлганлар, давомли хамр (маст қиладиган ичимлик) ичувчилар ва берган (хайр-садақаси, кўрсатган яхшиликлар)ини миннат қилувчилар” (Насоий ривояти).

“Озор” эса, сўкиш ва шикоят қилишни билдириб, миннатдан кўра умумийроқ маънога эга. Зеро, миннат озорнинг бир қисмидир. Шундай бўлса-да, миннат қилиш кўп учрагани учун у ҳақда оят ва ҳадислар келган.

Ибн Зайд айтадилар: “Аллоҳ розилиги учун яхшилик, эҳсон қилганинг кишига саломинг оғир келаётган каби туюлса, унга салом берма!”

“...Уларга хавф ҳам бўлмас ва улар ташвиш ҳам чекмаслар” ояти каримасини уламолар икки хил тафсир қилишган:

Биринчиси: Уларнинг Аллоҳ таоло йўлида сарфлаган ҳеч бир моли бекор кетмайди. Унинг мукофоти қиёматда тўла-тўкис қилиб берилади. Улар ажрлари берилмай қолишидан хавфсирамайдилар, бу сабабли қайғурмайдилар ҳам. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Ким мўмин бўлган ҳолда эзгу ишларни қилса, бас, у зулмдан (қилмаган гуноҳларга жавоб беришдан), камайишдан (савоби тўла берилмай қолишидан) ҳам хавфсирамас” (Тоҳо, 112).

Иккинчиси: Оятдан мурод “улар қиёмат кунидаги азоблардан асло қўрқмайдилар”дир. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: «Уларни Буюк даҳшат (қиёмат) ғамгин қилмас. Уларни фаришталар: “Мана шу сизларга ваъда қилинган кундир”, деб кутиб олурлар» (Анбиё, 103).

Олимларимиз (раҳматул­лоҳи алайҳим) айтадилар: “Ким Аллоҳ таоло йўлида инфоқ қилса ва ортидан миннату озор етказмаса, Аллоҳ таоло унинг мукофотини беради. У мукофот жаннатдир. Ўлганидан кейинги ҳолатда бўладиган нарсаларидан қўрқувдан, ортида қолдирадиган нарсаларга ҳасратдан халос қилади. Зеро, у банда охиратидан хурсанд бўлади; “...Уларга Парвардигордан мукофот бордир. Уларга хавф ҳам бўлмас ва улар ташвиш ҳам чекмаслар”.

Табарий, Қуртубий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 1-сонидан олинди.

* * *

“Mollarini Alloh yo‘lida sarflab, keyinchalik bergan narsalari ketidan minnat va ozor yetkazmaydigan kishilar uchun Parvardigordan mukofot bordir. Ularga xavf ham bo‘lmas va ular tashvish ham chekmaslar” (Baqara, 262).

Bu oyat Usmon ibn Affon va Abdurahmon ibn Avf (roziyallohu anhumo) haqlarida tushgan.

Faxriddin Roziyning “Mafotihul g‘ayb” nomli tafsirida bunday deyilgan: Hazrat Usmon (roziyallohu anhu) Tabuk g‘azoti ishtirokchilarini mingta jabduqlangan tuya va ming dinor pul bilan ta’minlaganlarida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) qo‘llarini ko‘tarib: “Yo Usmonning Parvardigori, men Usmondan roziman, Sen ham rozi bo‘lgin”, deb duo qildilar.

Qurtubiy tafsirida bu ma’noga qo‘shimcha bor: Abu Said Xudriy (roziyallohu anhu) aytadi: “Men Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) qo‘llarini ko‘tarib: “Yo Usmonning Parvardigori, men Usmondan roziman, Sen ham rozi bo‘lgin”, deb tong otguncha duo qilib turganlarini ko‘rdim. Keyin ushbu oyat tushdi”.

Abdurahmon ibn Avf ham saxovatda tengsiz sahobiylardan edi. Bu zot Tabuk g‘azoti uchun to‘rt ming dinor (ba’zi tafsirlarda dirham) berdi va bu bor boyligining yarmi ekanini, qolgan yarmini oilasi uchun olib qo‘y­­ganini ham ma’­­lum qildi. Qil­gan bu xayrli amallari evaziga Pay­g‘ambarimizning (alayhissalom) “Bergan molingga ham, olib qolganingga ham Alloh barakot bersin”, degan xayrli duolariga sazovor bo‘ldi.

Mo‘‘taziliylar bandalarning amaliga ajr-savob berish Alloh taologa vojib, deyishadi va bu xato tushunchalariga biz tafsirini o‘rganayotgan oyatni dalil qilishadi.

Bu masalada ahli sunnat va jamoa aqidasi bunday: Bandalarning toat-ibodat qilishlari ularga vojibdir (burchlaridir). Burchni ado qilish bilan ajr-savob vojib bo‘lmaydi. Toat qilgan banda Alloh taolo va’da qilgani uchun ajr-savobga sazovor bo‘ladi.

“Mollarini Alloh yo‘lida sarflab, keyinchalik bergan narsalari ketidan minnat va ozor yetkazmaydigan kishilar...” oyati karimasidagi “minnat” so‘zi tilimizda ham kishi birovga qilgan yaxshiligini birma-bir sanab, yuziga solishi ma’nosida qo‘llanadi. Ba’zi olimlar: “Minnat kishi birovga berganini uning qulog‘iga yetib borib, ozor chekadigan darajada orqasidan gapirishidir”, deyishgan. Minnat qilish katta gunohlardandir. Bu haqda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar: “Uch (toifa) bor, qiyomat kuni Alloh taolo ularga (rahmat nazari bilan) qaramaydi. Ular ota-onasiga oq bo‘lganlar, o‘zini erkaklarga o‘xshatadigan ayollar va dayuslar. Yana uch toifa odamlar jannatga kirishmaydi. Ular ota-onasiga oq bo‘lganlar, davomli xamr (mast qiladigan ichimlik) ichuvchilar va bergan (xayr-sadaqasi, ko‘rsatgan yaxshiliklar)ini minnat qiluvchilar” (Nasoiy rivoyati).

“Ozor” esa, so‘kish va shikoyat qilishni bildirib, minnatdan ko‘ra umumiyroq ma’noga ega. Zero, minnat ozorning bir qismidir. Shunday bo‘lsa-da, minnat qilish ko‘p uchragani uchun u haqda oyat va hadislar kelgan.

Ibn Zayd aytadilar: “Alloh roziligi uchun yaxshilik, ehson qilganing kishiga saloming og‘ir kelayotgan kabi tuyulsa, unga salom berma!”

“...Ularga xavf ham bo‘lmas va ular tashvish ham chekmaslar” oyati karimasini ulamolar ikki xil tafsir qilishgan:

Birinchisi: Ularning Alloh taolo yo‘lida sarflagan hech bir moli bekor ketmaydi. Uning mukofoti qiyomatda to‘la-to‘kis qilib beriladi. Ular ajrlari berilmay qolishidan xavfsiramaydilar, bu sababli qayg‘urmaydilar ham. Alloh taolo bunday marhamat qilgan: “Kim mo‘min bo‘lgan holda ezgu ishlarni qilsa, bas, u zulmdan (qilmagan gunohlarga javob berishdan), kamayishdan (savobi to‘la berilmay qolishidan) ham xavfsiramas” (Toho, 112).

Ikkinchisi: Oyatdan murod “ular qiyomat kunidagi azoblardan aslo qo‘rqmaydilar”dir. Alloh taolo bunday marhamat qilgan:«Ularni Buyuk dahshat (qiyomat) g‘amgin qilmas. Ularni farishtalar: “Mana shu sizlarga va’da qilingan kundir”, deb kutib olurlar» (Anbiyo, 103).

Olimlarimiz (rahmatul­lohi alayhim) aytadilar: “Kim Alloh taolo yo‘lida infoq qilsa va ortidan minnatu ozor yetkazmasa, Alloh taolo uning mukofotini beradi. U mukofot jannatdir. O‘lganidan keyingi holatda bo‘ladigan narsalaridan qo‘rquvdan, ortida qoldiradigan narsalarga hasratdan xalos qiladi. Zero, u banda oxiratidan xursand bo‘ladi; “...Ularga Parvardigordan mukofot bordir. Ularga xavf ham bo‘lmas va ular tashvish ham chekmaslar”.

Tabariy, Qurtubiy va Faxriddin Roziy tafsirlari asosida No‘‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 1-sonidan olindi.