Икки муҳим масала

Рукн: Ислом ва иймон Чоп этилган: 10.12.2014


“Эй Одам болалари! Ҳар бир масжид (намоз) олдидан зийнатларинг (пок кийимларингиз)ни (кийиб) олинг­лар! Шунингдек, еб-ичинглар, (лекин) исроф қилманглар! Зеро, У исроф қилувчиларни севмайди” (Аъроф, 31).

Бу ояти кариманинг тушиш сабаби ҳақида муфассирлар бундай тушунтиришади:

Жоҳилият даврида ҳаж қилувчилар Минодан қайтгач, Каъбаи муаззамани ки­йимларини ечиб ташлаб тавоф қилишарди.

Аллоҳ таоло Ҳазрат Муҳаммадни (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) пайғамбар қилиб юборгунига қадар одамлар ана шундай жаҳолат ботқоғида эди. Аллоҳ таоло “Эй Одам болалари! Ҳар бир масжид (намоз) олдидан зийнатларинг (пок кийимларингиз)ни (кийиб) олинг-лар!” мазмунли оятни туширди. Бу оят тушгач, Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жарчиси: “Каъбани яланғоч тавоф қилманглар”, деб ҳаммага эълон қилди (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Ушбу ояти карима авратни ёпиш вожиблигига далолат қилади. Инсон намозда ҳам, бошқа ҳолатда ҳам авратини бошқалардан беркитиши керак.

Каъбий айтади: “Жоҳилият аҳли ҳаж қилганларида ёғ, қуйруқ емасди. Шу билан ҳажни улуғлашарди”. Мусулмонлар: “Ё Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), бундай одатга биз ҳақли эмасмизми?” дейи­шди. Шунда Аллоҳ таоло оятнинг“...еб-ичинглар, (лекин) исроф қилманглар!” мазмунли қисмини туширди. Ибн Аббос бундай дейди: “Оятда исроф ва шубҳадан холи еб-ичиш ҳалол экани баён қилинган”.

Очлик ва чанқоқликни кетказадиган миқдорда еб-ичиш мустаҳабдир. Ана шу миқдордагиси киши жисмининг ва ҳиссиёт аъзоларининг саломатлигига етади. Шунинг учун шариат ифтор ва саҳарликсиз   – узлуксиз рўзадан қайтарган. Овқат емай, узлуксиз рўза тутиш баданни ҳолдан тойдиради ва ўлимга сабаб бўлади. Кишини ибодатга қуввати етмайдиган даражада заифлаштиради. Нафсининг зарурий эҳтиёжларини қондирмаган киши яхшилик ва зуҳддан насибасиздир.

Эҳтиёждан ортиқ миқдорда еб-ичишни баъзилар ҳаром, баъзилар макруҳ дейишган. Зеро, кўп еган киши ошқозони тўла овқатни хазм қилишга қийналади. Бу нарса турли касалликлар келиб чиқишига сабаб бўлади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Одамзод қориндан кўра ёмон бирор идишни тўлдирмаган. Одам боласи гавдасини тик тутишга бир-икки луқма озуқа етади. Агар кўпроқ егиси келса, унда ошқозонининг учдан бири овқатга, учдан бири ичимликка, учдан бири ҳавога тўлдирилиши керак”, деб марҳамат қилганлар (Имом Термизий ривояти).

Нақл қилишларича, Ҳорун ар-Рашид­нинг жуда моҳир насроний табиби бор экан. У бир куни олим Али ибн Ҳусайн ибн Воқидга: “Сизнинг китобингиз (Қуръ­он)да тиб илмига оид ҳеч нарса йўқ. Илм ўзи икки хил бўлади: дин илми ва бадан илми (тиб илми)”, дебди. Али ибн Ҳусайн унга бундай жавоб берган экан: “Аллоҳ таоло тиб илмининг барчасини ушбу яримта оятга жойлаб қўйган: “... еб-ичинглар, (лекин) исроф қилманглар!”

Шунда насроний табиб: “Пайғам­барингиздан тибга оид бирон нарса нақл қилинмаган”, дебди.

Али ибн Ҳусайн бундай жавоб берибди: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тиб илмини бир неча сўзга жам қилганлар”.

“Улар қайсилар?” деб сўрабди табиб.

“Ошқозон – касалликлар макони. Пар­ҳез – барча давонинг боши. Ҳар бир баданга ўрганган нарсасини бер!”

Шунда насроний табиб ҳайрат билан иқрор бўлган экан: “Китобингиз ва пайғамбарингиз Жолинусга тиббиётда ҳеч нарса қолдирмабди!”

Қуртубий айтади: “Касалликнинг давоси икки қисмдан иборат: ярми дори-дармон, ярми эса парҳез. Иккиси бир бўлдими, касал соғайиб оёққа турди, деявер”.

Бу иккиси қиёсланса, парҳез яхшироқ­дир. Парҳезсиз дориларнинг фойдаси йўқ, аммо дори бўлмаса ҳам, парҳез фойда қилади. Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Парҳез барча давонинг бошидир”, деганлар.

Оятнинг “...исроф қилманглар!” қисми кўп ейишдан ёки тўйгандан кейин ейишдан қайтаради. Кўп еган кўп ичимлик ичади, бу билан ошқозон оғирлашади. Натижада тоат, хайрли ишлар қилишга, меҳнатга ҳоли келмай қолади. Бу ҳолда ейишда ҳам, ичишда ҳам исрофга йўл қўйилган бўлади. Баъзи тафсир уламолари бу буйруқни “Ман қилинган нарсаларни еманг!” тарзида ҳам тафсир қилишган.

“У исроф қилувчиларни севмайди”. Яъни, Аллоҳ таоло ҳалол ва ҳаром борасида ҳаддан ошувчиларни яхши кўрмайди. Зеро, юқорида айтилганидек, еб-ичиш каби ҳалол ишларга ҳам муккасидан кетиш меъёрнинг бузилишига ва чегарадан чиқишга олиб келади. Чегарадан ошиш эса исроф бўлиб, Аллоҳ яхши кўрмайдиган сифатлардан экани ўрганаётганимиз оятда баён қилинмоқда.

Демак, ўртачалик ва меъёрни сақлаш овқатланишда ҳам фойдали экан. Чунки Аллоҳнинг розилиги ҳам, саломатлик сири ҳам ана шу олтин ўртани сақлай билишдадир.

Қуртубий, Табарий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида  

Нўъмон АБДУЛМАЖИД  тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 5-сонидан олинди.

* * *

“Ey Odam bolalari! Har bir masjid (namoz) oldidan ziynatlaring (pok kiyimlaringiz)ni (kiyib) oling­lar! Shuningdek,yeb-ichinglar, (lekin) isrof qilmanglar! Zero, U isrof qiluvchilarni sevmaydi” (A’rof, 31).

Bu oyati karimaning tushish sababi haqida mufassirlar bunday tushuntirishadi:

Johiliyat davrida haj qiluvchilar Minodan qaytgach, Ka’bai muazzamani ki­yimlarini yechib tashlab tavof qilishardi.

Alloh taolo Hazrat Muhammadni (sollallohu alayhi va sallam) payg‘ambar qilib yuborguniga qadar odamlar ana shunday jaholat botqog‘ida edi. Alloh taolo “Ey Odam bolalari! Har bir masjid (namoz) oldidan ziynatlaring (pok kiyimlaringiz)ni(kiyib) oling-lar!” mazmunli oyatni tushirdi. Bu oyat tushgach, Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) jarchisi: “Ka’bani yalang‘och tavof qilmanglar”, deb hammaga e’lon qildi (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).

Ushbu oyati karima avratni yopish vojibligiga dalolat qiladi. Inson namozda ham, boshqa holatda ham avratini boshqalardan berkitishi kerak.

Ka’biy aytadi: “Johiliyat ahli haj qilganlarida yog‘, quyruq yemasdi. Shu bilan hajni ulug‘lashardi”. Musulmonlar: “Yo Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam), bunday odatga biz haqli emasmizmi?” deyi­shdi. Shunda Alloh taolo oyatning “...eb-ichinglar, (lekin)isrof qilmanglar!” mazmunli qismini tushirdi. Ibn Abbos bunday deydi: “Oyatda isrof va shubhadan xoli yeb-ichish halol ekani bayon qilingan”.

Ochlik va chanqoqlikni ketkazadigan miqdorda yeb-ichish mustahabdir. Ana shu miqdordagisi kishi jismining va hissiyot a’zolarining salomatligiga yetadi. Shuning uchun shariat iftor va saharliksiz   – uzluksiz ro‘zadan qaytargan. Ovqat yemay, uzluksiz ro‘za tutish badanni holdan toydiradi va o‘limga sabab bo‘ladi. Kishini ibodatga quvvati yetmaydigan darajada zaiflashtiradi. Nafsining zaruriy ehtiyojlarini qondirmagan kishi yaxshilik va zuhddan nasibasizdir.

Ehtiyojdan ortiq miqdorda yeb-ichishni ba’zilar harom, ba’zilar makruh deyishgan. Zero, ko‘p yegan kishi oshqozoni to‘la ovqatni xazm qilishga qiynaladi. Bu narsa turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Odamzod qorindan ko‘ra yomon biror idishni to‘ldirmagan. Odam bolasi gavdasini tik tutishga bir-ikki luqma ozuqa yetadi. Agar ko‘proq yegisi kelsa, unda oshqozonining uchdan biri ovqatga, uchdan biri ichimlikka, uchdan biri havoga to‘ldirilishi kerak”, deb marhamat qilganlar (Imom Termiziy rivoyati).

Naql qilishlaricha, Horun ar-Rashid­ning juda mohir nasroniy tabibi bor ekan. U bir kuni olim Ali ibn Husayn ibn Voqidga: “Sizning kitobingiz (Qur’­on)da tib ilmiga oid hech narsa yo‘q. Ilm o‘zi ikki xil bo‘ladi: din ilmi va badan ilmi (tib ilmi)”, debdi. Ali ibn Husayn unga bunday javob bergan ekan: “Alloh taolo tib ilmining barchasini ushbu yarimta oyatga joylab qo‘ygan: “... yeb-ichinglar, (lekin) isrof qilmanglar!”

Shunda nasroniy tabib: “Payg‘am­baringizdan tibga oid biron narsa naql qilinmagan”, debdi.

Ali ibn Husayn bunday javob beribdi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) tib ilmini bir necha so‘zga jam qilganlar”.

“Ular qaysilar?” deb so‘rabdi tabib.

“Oshqozon – kasalliklar makoni. Par­hez – barcha davoning boshi. Har bir badanga o‘rgangan narsasini ber!”

Shunda nasroniy tabib hayrat bilan iqror bo‘lgan ekan: “Kitobingiz va payg‘ambaringiz Jolinusga tibbiyotda hech narsa qoldirmabdi!”

Qurtubiy aytadi: “Kasallikning davosi ikki qismdan iborat: yarmi dori-darmon, yarmi esa parhez. Ikkisi bir bo‘ldimi, kasal sog‘ayib oyoqqa turdi, deyaver”.

Bu ikkisi qiyoslansa, parhez yaxshiroq­dir. Parhezsiz dorilarning foydasi yo‘q, ammo dori bo‘lmasa ham, parhez foyda qiladi. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Parhez barcha davoning boshidir”, deganlar.

Oyatning “...isrof qilmanglar!” qismi ko‘p yeyishdan yoki to‘ygandan keyin yeyishdan qaytaradi. Ko‘p yegan ko‘p ichimlik ichadi, bu bilan oshqozon og‘irlashadi. Natijada toat, xayrli ishlar qilishga, mehnatga holi kelmay qoladi. Bu holda yeyishda ham, ichishda ham isrofga yo‘l qo‘yilgan bo‘ladi. Ba’zi tafsir ulamolari bu buyruqni “Man qilingan narsalarni yemang!” tarzida ham tafsir qilishgan.

“U isrof qiluvchilarni sevmaydi”. Ya’ni, Alloh taolo halol va harom borasida haddan oshuvchilarni yaxshi ko‘rmaydi. Zero, yuqorida aytilganidek, yeb-ichish kabi halol ishlarga ham mukkasidan ketish me’yorning buzilishiga va chegaradan chiqishga olib keladi. Chegaradan oshish esa isrof bo‘lib, Alloh yaxshi ko‘rmaydigan sifatlardan ekani o‘rganayotganimiz oyatda bayon qilinmoqda.

Demak, o‘rtachalik va me’yorni saqlash ovqatlanishda ham foydali ekan. Chunki Allohning roziligi ham, salomatlik siri ham ana shu oltin o‘rtani saqlay bilishdadir.

Qurtubiy, Tabariy va Faxriddin Roziy tafsirlari asosida

No‘mon ABDULMAJID  tayyorladi. 

“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 5-sonidan olindi.