Сэр Бордли: «Ҳаловатни Исломдан топдим»

1918 йили бутун ҳаётим ўтган ватанимни тарк этиб, шимолий ғарбий Африқо томон юзландим ва унинг саҳроларида бадавийлар билан етти йил яшадим. Шу давр мобайнида саҳровий бадавийлар тилини ўргандим, кийимларини кийдим ва овқатларини едим. Улардек қўй боқиб, ўтовларда тунаб, барча ҳаёт кўринишларини ўзимга қабул килдим. Исломни шу қадар чуқур ўргандимки, ҳатто Муҳаммад (с.а.в.) ҳақларида "Расул" номли китоб ёздим. Ана шу кўчманчи бадавийлар билан ўтказганим мазкур етти йил ҳаётимнинг энг осуда, тинч, хотиржам ва ҳаётдан рози йилларим бўлди.
Мен саҳро арабларидан безовталикни қандай мағлуб этишни ўргандим. Улар мусулмон бўлганлари учун қазои қадарга имон келтирган эдилар. Бу имон уларга ҳаётни осуда ўтказишга кўмаклашар, ҳаёт қийинчиликларини енгил қабул этишга ёрдамлашар эди. Улар ҳеч бир ишга шошилишмас, ғам-ташвиш тўфонлари аро ўзларини йўқотиб қўйишмас эди. Улар тақдир қилинган нарса бўлишига, кишига "Фақат Аллоҳ ёзиб қўйган нарсагина етиши"га имон келтиришган. Бунинг маъноси улар ҳамма нарсага бефарқ, фаолиятсиз ёки фалокатлар қаршисида қўли боғланган ҳолда чорасиз дегани эмас, асло.
Мисол келтираман. Бир куни даҳшатли довул кўтарилди. У саҳро қумларини Ўрта Ер денгизи оша Франсанинг Рун водийсигача учириб борди. Довул ўзидан жуда иссиқ ҳаво уфурарди. Мен даҳшатли қурғоқчиликдан жинни бўлаёздим. Лекин араблар ҳеч ҳам нолишмасди. Елкаларини қисиб, одатларича, "қазои қадар" деб қўйишарди.
Лекин довул тўхтар-тўхтамас улар кучли ғайрат билан ишга киришиб кетишди. Қурғоқчилик ўлимига сабаб бўлмасидан аввал қўзичоқларни сўйишарди, подани эса жанубга, сув томон ҳайдашди. Улар бу ишларни овозсиз, хотиржам ва нолимасдан бажаришди. Қабила бошлиғи бўлган шайх бундай деди: "Кўп нарсани йўқотмадик. Биз ўзи ҳамма нарсамизни йўқотишга муносиб эдик. Лекин Аллоҳга ҳамд ва шукрлар бўлсинки, подамизнинг юздан қирққа яқини соғ-саломат. Ишимизни қайтадан бошлаш қўлимиздан келади".
Яна бир воқеа. Биз машинада саҳродан ўтиб кетаётган эдик. Ғилдираклардан бири ёрилиб кетди. Ҳайдовчи эҳтиёт ғилдирагини олишни унутган экан. Мени ғазаб ўти эгаллаб, безовталик ва ташвишланиш ҳислари чулғаб олди. Ҳамроҳларимдан аччиқланиб: "Энди нима қиласиз?" дея сўрадим. Улар ғазабланиш заррача фойда бермаслигини, балки кишини жаҳолат ва ҳалокатга етаклашини менга эслатишди.
Шу ҳолда яна озгина юрувдикки, бензин тугагани ҳам маълум бўлиб қолди. Шундай вазиятда ҳам аъробий ҳамроҳларимдан бирортаси пинагини бузмади, уларни хотиржамлик тарк этмади. Балки қўшиқ хиргойи қилган ҳолда пийода йўлга тушиб кетишди.
Кўчманчи араблар билан саҳрода ўтказган етти йилимда Амриқо ва Оврўпани тўлдирган руҳий хасталар, хафақонлар ва асаб касалларининг барчаси ўзига суръатни асос қилиб олган маданият қурбонлари эканига қаноат ҳосил қилдим.
Мен саҳрода, балки Аллоҳнинг жаннатида яшар эканман безовталик, таҳликадан озор чекканим йўқ, сакинат, қаноат ва ризони унда топдим. Ваҳоланки, кўп одамлар аъробийлар имон келтирган тақдир масалаларига истеҳзо билан қарайдилар, уларнинг қазо ва қадарга ишончларини масхаралайдилар.
Лекин ким билибди, балки саҳройилар айни ҳақиқатни топгандирлар. Ўтказган ҳаётимни хотирамда гавдалантираман. Шунда дафъ этишга тоқатим, кўтаришга мажолим йўқ воқеа-ҳодисаларга дуч келаманки, буни араблар қадар ёки қисмат ёхуд Аллоҳнинг қазоси деб номлашади. Сиз ҳам уни хоҳлаган номингиз билан атанг.
Хуллас, саҳрони тарк этганйкга ўн етти йил бўлган бўлса ҳам, Аллоҳнинг қазои қадарига нисбатан муносабатим ҳалиҳануз арабларникидек. Ўзим ожиз бўлган ҳодисаларни ҳотиржамлик, итоат ва сукунат билан қаршилайман. Араблардан ўрганганим бу хусусиятлар асабимни тинчлантиришда мингларча хапдоридан фойдалироқдир.

("Аллоҳни қандай кўраман..." китобидан.)
«Ҳидоят» журналининг 2000-йил 1-сонидан олинди.

* * *

1918 yili butun hayotim o‘tgan vatanimni tark etib, shimoliy g‘arbiy Afriqo tomon yuzlandim va uning sahrolarida badaviylar bilan yetti yil yashadim. Shu davr mobaynida sahroviy badaviylar tilini o‘rgandim, kiyimlarini kiydim va ovqatlarini yedim. Ulardek qo‘y boqib, o‘tovlarda tunab, barcha hayot ko‘rinishlarini o‘zimga qabul kildim. Islomni shu qadar chuqur o‘rgandimki, hatto Muhammad (s.a.v.) haqlarida "Rasul" nomli kitob yozdim. Ana shu ko‘chmanchi badaviylar bilan o‘tkazganim mazkur yetti yil hayotimning eng osuda, tinch, xotirjam va hayotdan rozi yillarim bo‘ldi.
Men sahro arablaridan bezovtalikni qanday mag‘lub etishni o‘rgandim. Ular musulmon bo‘lganlari uchun qazoi qadarga imon keltirgan edilar. Bu imon ularga hayotni osuda o‘tkazishga ko‘maklashar, hayot qiyinchiliklarini yengil qabul etishga yordamlashar edi. Ular hech bir ishga shoshilishmas, g‘am-tashvish to‘fonlari aro o‘zlarini yo‘qotib qo‘yishmas edi. Ular taqdir qilingan narsa bo‘lishiga, kishiga "Faqat Alloh yozib qo‘ygan narsagina yetishi"ga imon keltirishgan. Buning ma’nosi ular hamma narsaga befarq, faoliyatsiz yoki falokatlar qarshisida qo‘li bog‘langan holda chorasiz degani emas, aslo.
Misol keltiraman. Bir kuni dahshatli dovul ko‘tarildi. U sahro qumlarini O‘rta Yer dengizi osha Fransaning Run vodiysigacha uchirib bordi. Dovul o‘zidan juda issiq havo ufurardi. Men dahshatli qurg‘oqchilikdan jinni bo‘layozdim. Lekin arablar hech ham nolishmasdi. Yelkalarini qisib, odatlaricha, "qazoi qadar" deb qo‘yishardi.
Lekin dovul to‘xtar-to‘xtamas ular kuchli g‘ayrat bilan ishga kirishib ketishdi. Qurg‘oqchilik o‘limiga sabab bo‘lmasidan avval qo‘zichoqlarni so‘yishardi, podani esa janubga, suv tomon haydashdi. Ular bu ishlarni ovozsiz, xotirjam va nolimasdan bajarishdi. Qabila boshlig‘i bo‘lgan shayx bunday dedi: "Ko‘p narsani yo‘qotmadik. Biz o‘zi hamma narsamizni yo‘qotishga munosib edik. Lekin Allohga hamd va shukrlar bo‘lsinki, podamizning yuzdan qirqqa yaqini sog‘-salomat. Ishimizni qaytadan boshlash qo‘limizdan keladi".
Yana bir voqea. Biz mashinada sahrodan o‘tib ketayotgan edik. G‘ildiraklardan biri yorilib ketdi. Haydovchi ehtiyot g‘ildiragini olishni unutgan ekan. Meni g‘azab o‘ti egallab, bezovtalik va tashvishlanish hislari chulg‘ab oldi. Hamrohlarimdan achchiqlanib: "Endi nima qilasiz?" deya so‘radim. Ular g‘azablanish zarracha foyda bermasligini, balki kishini jaholat va halokatga yetaklashini menga eslatishdi.
Shu holda yana ozgina yuruvdikki, benzin tugagani ham ma’lum bo‘lib qoldi. Shunday vaziyatda ham a’robiy hamrohlarimdan birortasi pinagini buzmadi, ularni xotirjamlik tark etmadi. Balki qo‘shiq xirgoyi qilgan holda piyoda yo‘lga tushib ketishdi.
Ko‘chmanchi arablar bilan sahroda o‘tkazgan yetti yilimda Amriqo va Ovro‘pani to‘ldirgan ruhiy xastalar, xafaqonlar va asab kasallarining barchasi o‘ziga sur’atni asos qilib olgan madaniyat qurbonlari ekaniga qanoat hosil qildim.
Men sahroda, balki Allohning jannatida yashar ekanman bezovtalik, tahlikadan ozor chekkanim yo‘q, sakinat, qanoat va rizoni unda topdim. Vaholanki, ko‘p odamlar a’robiylar imon keltirgan taqdir masalalariga istehzo bilan qaraydilar, ularning qazo va qadarga ishonchlarini masxaralaydilar.
Lekin kim bilibdi, balki sahroyilar ayni haqiqatni topgandirlar. O‘tkazgan hayotimni xotiramda gavdalantiraman. Shunda daf’ etishga toqatim, ko‘tarishga majolim yo‘q voqea-hodisalarga duch kelamanki, buni arablar qadar yoki qismat yoxud Allohning qazosi deb nomlashadi. Siz ham uni xohlagan nomingiz bilan atang.
Xullas, sahroni tark etganykga o‘n yetti yil bo‘lgan bo‘lsa ham, Allohning qazoi qadariga nisbatan munosabatim halihanuz arablarnikidek. O‘zim ojiz bo‘lgan hodisalarni hotirjamlik, itoat va sukunat bilan qarshilayman. Arablardan o‘rganganim bu xususiyatlar asabimni tinchlantirishda minglarcha xapdoridan foydaliroqdir.

("Allohni qanday ko‘raman..." kitobidan.)
«Hidoyat» jurnalining 2000-yil 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги