Тенгсиз неъмат

У осмондан сув (ёмғир) туширган зотдир. У билан ҳар нарсани (ердан) ундириб чиқардик. Ундан яшил гиёҳ (полиз экинлари)ни чиқардик. Ундан (бошоқ каби) зич таркибли донларни чиқарамиз. Хурмодан эса, унинг шохидаги (мева) бошлари (ерга) яқини (ва яқин бўлмаганлари) бор. Шунингдек, узумзор боғлар, бир-бирига ўхшаган ва ўхшамаган зайтун ва анорларни (чиқардик). Уларнинг мевалагандаги (ғўр) мевасига ва пишганига (ибрат кўзи билан) боқинг! Шу (билган)ларингизда, албатта, имон келтирувчи қавмлар учун аломатлар бордир (Анъом, 99).

“У осмондан сув (ёмғир) туширган зотдир”. Яъни, Аллоҳ таоло ўзининг раҳмати ўлароқ ўлчовли, баракотли, бандаларга ризқ бўладиган сув – ёмғирни ёғдирувчи зотдир.

“У билан ҳар нарсани (ердан) ундириб чиқардик...” Барча ўсимликлар ёмғир билан униб чиқади. Аллоҳ таоло бутун борлиқни сувдан яратганига ушбу ояти карима мазмуни ҳам ишора қилади: “...барча тирик мавжудотни сувдан (пайдо) қилганимизни кўрмадиларми?!” (Анбиё, 30).

Олдин ёмғир суви билан ердан “яшил гиёҳ (полиз экинлари)ни чиқардик”, улардан эса “(бошоқ каби) зич таркибли донларни чиқарамиз”.

Шунингдек, “Хурмодан эса, унинг шохидаги (мева) бошлари (ерга) яқини (ва яқин бўлмаганлари) бор...”. Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) ояти каримадаги “яқин” сўзини “узилиши яқин”, “пишиб етилган” деган мазмунда тафсир қилган. Яна бошқа бир тафсирда айтилишича, бу сўз “ерга яқин”, “уни турган ҳам, ўтирган ҳам олиши мумкин” деган маъноларни билдиради. Ибн Аббосдан (розияллоҳ анҳу) ривоят қилинган яна бир тафсирга кўра, оятда бўйи паст хурмо дарахтининг мева ғужумлари ерга ёпишиб турадигани назарда тутилган.

“Шунингдек, узумзор боғлар, бир-бирига ўхшаган ва ўхшамаган зайтун ва анорларни (чиқардик)”. Муфассирларнинг ёзишларича, ўсимлик ва дон инсон учун асосий, мевалар иккиламчи озуқа бўлгани сабаб ояти каримада ўсимликлар ва дон-дун олдин, мева-чевалар эса кейин зикр қилинган.

“...бир-бирига ўхшаган ва ўхшамаган зайтун ва анорларни (чиқардик)...” ояти каримаси тафсирида Қатода ва бошқа муфассирлар айтишади: “Барглари, мевасининг шакли бир-бирига ўхшаб кетади. Аммо таъми бошқа-бошқа”. Мисол учун, оятда келтирилган зайтун ва анор дарахтларининг барги ва кўриниши бир-бирига ўхшайди, аммо мевасининг шакли, таъми ва ранги умуман ўхшамайди. Шунингдек, пояси бир-бирига ўхшайдиган, аммо дони ва меваси ҳар хил бўлган мевалар, ранги ўхшаш, бироқ таъми ҳар-хил мевалар ҳам бор. Буларнинг бари бандалар Аллоҳ таолонинг яратувчилик сифати ҳақида фикр юритиши учундир.

Ояти каримада хурмо ва узумнинг алоҳида зикр қилинишига сабаб, бу икки меванинг Хижоз халқи наздида қадрли эканидир.

“Уларнинг мевалагандаги (ғўр) мевасига ва пишганига (ибрат кўзи билан) боқинг!..” Мева туккани ва пишган ҳолига, бир рангдан бошқа рангга ўзгаришига, бир ҳолатдан бошқа ҳолатга ўтишига бир назар ташланг.

Замахшарий тафсирида бундай дейилади: “У мевасини чиқарган пайтда жуда кичик бўлади, ундан деярли фойдаланишнинг иложи йўқ. Энди пишган ва етилган ҳолатига қаранг: у қандай қилиб барча фойдали нарсаларга тўла ва ширин таъм кирган неъматга айланди? Назар солганда ҳам, уни бир ҳолатдан бошқа ҳолатга ўтказган, миқдорини белгилаган Аллоҳнинг қудратига эътибор ва тафаккур назари билан қаранг!”

Ибн Касир тафсирида ёзилишича, Барро ибн Озиб, Ибн Аббос, Заҳҳок, Суддий, Қатода ва бошқалар оятни бундай шарҳлаган: меваларнинг пишиб етилган ҳолатига қаранг, йўқдан бор қилиб яратган Зотнинг қудратига назар солинг! Оддий новдадан узум, хурмо ва шу каби таъми, ранги, шакли ва ҳиди турфа мевалар пайдо бўлмоқда”.

Аллоҳ таоло инсон табиатини, унинг бир хил нарсалардан ва бир хил рангдан зерикишини билади. Шунинг учун меваларнинг тури, таъми ва навини турли хил қилиб қўйган. Аллоҳ таоло бу неъматларни бандалари шукр қилишлари учун шундай мукаммал қилиб яратган.

“Шу (билган)ларингизда, албатта, имон келтирувчи қавмлар учун аломатлар бордир”. Айтиб ўтилганидек, Аллоҳ таоло бу оятларни имон келтирган ва ишонганлар учун келтиради, аммо ким юз ўгирса, ажойиб оятлар ва улкан неъматларнинг маъносини тушуна олмайди.

Тафсир китоблари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 4-сонидан олинди.

* * *

U osmondan suv (yomg‘ir) tushirgan zotdir. U bilan har narsani (erdan) undirib chiqardik. Undan yashil giyoh (poliz ekinlari)ni chiqardik. Undan (boshoq kabi) zich tarkibli donlarni chiqaramiz. Xurmodan esa, uning shoxidagi (meva) boshlari (erga) yaqini (va yaqin bo‘lmaganlari) bor. Shuningdek, uzumzor bog‘lar, bir-biriga o‘xshagan va o‘xshamagan zaytun va anorlarni (chiqardik). Ularning mevalagandagi (g‘o‘r) mevasiga va pishganiga (ibrat ko‘zi bilan) boqing! Shu (bilgan)laringizda, albatta, imon keltiruvchi qavmlar uchun alomatlar bordir (An’om, 99).

“U osmondan suv (yomg‘ir) tushirgan zotdir”. Ya’ni, Alloh taolo o‘zining rahmati o‘laroq o‘lchovli, barakotli, bandalarga rizq bo‘ladigan suv – yomg‘irni yog‘diruvchi zotdir.

“U bilan har narsani (erdan) undirib chiqardik...” Barcha o‘simliklar yomg‘ir bilan unib chiqadi. Alloh taolo butun borliqni suvdan yaratganiga ushbu oyati karima mazmuni ham ishora qiladi: “...barcha tirik mavjudotni suvdan (paydo) qilganimizni ko‘rmadilarmi?!” (Anbiyo, 30).

Oldin yomg‘ir suvi bilan yerdan “yashil giyoh (poliz ekinlari)ni chiqardik”, ulardan esa “(boshoq kabi) zich tarkibli donlarni chiqaramiz”.

Shuningdek, “Xurmodan esa, uning shoxidagi (meva) boshlari (erga) yaqini (va yaqin bo‘lmaganlari) bor...”. Ibn Abbos (roziyallohu anhu) oyati karimadagi “yaqin” so‘zini “uzilishi yaqin”, “pishib yetilgan” degan mazmunda tafsir qilgan. Yana boshqa bir tafsirda aytilishicha, bu so‘z “erga yaqin”, “uni turgan ham, o‘tirgan ham olishi mumkin” degan ma’nolarni bildiradi. Ibn Abbosdan (roziyalloh anhu) rivoyat qilingan yana bir tafsirga ko‘ra, oyatda bo‘yi past xurmo daraxtining meva g‘ujumlari yerga yopishib turadigani nazarda tutilgan.

“Shuningdek, uzumzor bog‘lar, bir-biriga o‘xshagan va o‘xshamagan zaytun va anorlarni (chiqardik)”. Mufassirlarning yozishlaricha, o‘simlik va don inson uchun asosiy, mevalar ikkilamchi ozuqa bo‘lgani sabab oyati karimada o‘simliklar va don-dun oldin, meva-chevalar esa keyin zikr qilingan.

“...bir-biriga o‘xshagan va o‘xshamagan zaytun va anorlarni (chiqardik)...” oyati karimasi tafsirida Qatoda va boshqa mufassirlar aytishadi: “Barglari, mevasining shakli bir-biriga o‘xshab ketadi. Ammo ta’mi boshqa-boshqa”. Misol uchun, oyatda keltirilgan zaytun va anor daraxtlarining bargi va ko‘rinishi bir-biriga o‘xshaydi, ammo mevasining shakli, ta’mi va rangi umuman o‘xshamaydi. Shuningdek, poyasi bir-biriga o‘xshaydigan, ammo doni va mevasi har xil bo‘lgan mevalar, rangi o‘xshash, biroq ta’mi har-xil mevalar ham bor. Bularning bari bandalar Alloh taoloning yaratuvchilik sifati haqida fikr yuritishi uchundir.

Oyati karimada xurmo va uzumning alohida zikr qilinishiga sabab, bu ikki mevaning Xijoz xalqi nazdida qadrli ekanidir.

“Ularning mevalagandagi (g‘o‘r) mevasiga va pishganiga (ibrat ko‘zi bilan) boqing!..” Meva tukkani va pishgan holiga, bir rangdan boshqa rangga o‘zgarishiga, bir holatdan boshqa holatga o‘tishiga bir nazar tashlang.

Zamaxshariy tafsirida bunday deyiladi: “U mevasini chiqargan paytda juda kichik bo‘ladi, undan deyarli foydalanishning iloji yo‘q. Endi pishgan va yetilgan holatiga qarang: u qanday qilib barcha foydali narsalarga to‘la va shirin ta’m kirgan ne’matga aylandi? Nazar solganda ham, uni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazgan, miqdorini belgilagan Allohning qudratiga e’tibor va tafakkur nazari bilan qarang!”

Ibn Kasir tafsirida yozilishicha, Barro ibn Ozib, Ibn Abbos, Zahhok, Suddiy, Qatoda va boshqalar oyatni bunday sharhlagan: mevalarning pishib yetilgan holatiga qarang, yo‘qdan bor qilib yaratgan Zotning qudratiga nazar soling! Oddiy novdadan uzum, xurmo va shu kabi ta’mi, rangi, shakli va hidi turfa mevalar paydo bo‘lmoqda”.

Alloh taolo inson tabiatini, uning bir xil narsalardan va bir xil rangdan zerikishini biladi. Shuning uchun mevalarning turi, ta’mi va navini turli xil qilib qo‘ygan. Alloh taolo bu ne’matlarni bandalari shukr qilishlari uchun shunday mukammal qilib yaratgan.

“Shu (bilgan)laringizda, albatta, imon keltiruvchi qavmlar uchun alomatlar bordir”. Aytib o‘tilganidek, Alloh taolo bu oyatlarni imon keltirgan va ishonganlar uchun keltiradi, ammo kim yuz o‘girsa, ajoyib oyatlar va ulkan ne’matlarning ma’nosini tushuna olmaydi.

Tafsir kitoblari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 4-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги