Йўлда ўтирадиган бўлсангиз, ҳақини беринг!

Рукн: Ислом ва иймон Чоп этилган: 02.02.2016

Абу Саид Худрийдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кунларнинг бирида: – Асло йўлларда (кўчаларда) ўтирманг! – дедилар.

 – Ё Расулуллоҳ, ўтирмасдан иложимиз йўқ. У ерда (йўлларда) ўтириб гаплашамиз, – дейишди.

 – Ўтирадиган бўлсангиз, йўлнинг ҳақини беринг, – дедилар Набий (алайҳиссалом).

 – Унинг ҳақи нима, Ё Расулуллоҳ? – деб сўрашди.

 – Кўзингизни тийиш, (ўтган-кетганни) безовта қилмаслик, саломга алик олиш, яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш, – дедилар Пайғамбар алайҳиссалом (Бухорий ва Муслим ривояти).

Ҳазрати Умарнинг (розияллоҳу анҳу) ривоятида: “Ёрдам сўраган мазлумга кўмаклашасиз, йўлида адашганларга йўл кўрсатасиз” деган қўшимча бор.

Шарҳ. Саҳобаларнинг Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) буйруқларига эътироз билдиришлари сабабини Қози Иёз бундай изоҳлайди: “Бунинг сабаби Расулуллоҳнинг бу қайтариқлари вожиб эмас, шунчаки ташвиқ ва яхшироқ йўлни кўрсатиш учун эди. Акс ҳолда, саҳобийлар бу таъқиққа сўзсиз бўйсунган бўлардилар”.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларига баъзи шартлар асосида йўлда туриш ё ўтиришга рухсат бердилар. Турли ривоятларга асосланган турли ҳадисларда ўша шартлар 14 тага етади:

1. Салом бериш.

2. Ширин сўз.

3. Аксирганга “ярҳамукаллоҳ” дея ташмит айтиш.

4. Саломга алик олиш.

5. Юки оғир одамга ёрдамлашиш.

6. Мазлумга ёрдам бериш.

7. Ёрдам сўраганнинг олдига бориш.

8. Йўл сўраганга йўл кўр­сатиб юбориш.

9. Йўлдан адашганларга йўл­бошчилик қилиш.

10. Яхшиликка буюриш.

11. Ёмонликдан қайтариш.

12. Йўловчиларга азият етказишдан сақланиш.

13. Кўзни тийиш.

14. Аллоҳни кўп зикр қилиш.

Бугунги кунда ушбу ҳадис жуда долзарб. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) худди бизнинг замонани кўриб туриб айтгандеклар.

Йўл – жамоат жойи, одамлар ўтиб-кетиб турадиган, баъзида гавжумлашиб кетадиган ер. Бундай жойларда муайян қоида, оғзаки ё ёзма тавсиялар мавжуд бўлмаслиги тартибсизлик, баъзан, хунук воқеаларга сабаб бўлади.

Аксинча, юқоридаги каби тавсия ва қайтариқлар ўзаро ҳурмат ва илиқ муносабатларни шаклланишига хизмат қилади.

Ҳозир йўлда туриб ё ўтириб кўзни тия олмаслик, ўтган-кетганга гап отиш, турган ерини чиқинди ташлаб ифлос қилиш оддий ҳолга айланиб боряпти.

Кўп марта гувоҳи бўлганимиз бир ҳолат бор: биров йиқилиб тушса, кўпинча атрофдагилар ёрдамга шошилиш ўрнига четда туриб шарақлаб кулворишади ё дарҳол телефон камераларини ёқиб, ёзиб ола бошлашади. Кўриниб турибдики, Аллоҳга имон келтириб, Пайғамбарга (алайҳиссалом) эргашган одамга бунақа бемазагарчилик асло тўғри келмайди. Зеро, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) буюрган ё қайтарган юқоридаги ҳолатлар аввало инсонийлик, ўзаро меҳрни мустаҳкамлайди.

Шоакмал Акбарзода тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 2-сонидан олинди.

* * *

Abu Said Xudriydan rivoyat qilinadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) kunlarning birida: – Aslo yo‘llarda (ko‘chalarda) o‘tirmang! – dedilar.

 – Yo Rasululloh, o‘tirmasdan ilojimiz yo‘q. U yerda (yo‘llarda) o‘tirib gaplashamiz, – deyishdi.

 – O‘tiradigan bo‘lsangiz, yo‘lning haqini bering, – dedilar Nabiy (alayhissalom).

 – Uning haqi nima, Yo Rasululloh? – deb so‘rashdi.

 – Ko‘zingizni tiyish, (o‘tgan-ketganni) bezovta qilmaslik, salomga alik olish, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarish, – dedilar Payg‘ambar alayhissalom (Buxoriy va Muslim rivoyati).

Hazrati Umarning (roziyallohu anhu) rivoyatida: “Yordam so‘ragan mazlumga ko‘maklashasiz, yo‘lida adashganlarga yo‘l ko‘rsatasiz” degan qo‘shimcha bor.

Sharh. Sahobalarning Payg‘ambarimiz (alayhissalom) buyruqlariga e’tiroz bildirishlari sababini Qozi Iyoz bunday izohlaydi: “Buning sababi Rasulullohning bu qaytariqlari vojib emas, shunchaki tashviq va yaxshiroq yo‘lni ko‘rsatish uchun edi. Aks holda, sahobiylar bu ta’qiqqa so‘zsiz bo‘ysungan bo‘lardilar”.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sahobalariga ba’zi shartlar asosida yo‘lda turish yo o‘tirishga ruxsat berdilar. Turli rivoyatlarga asoslangan turli hadislarda o‘sha shartlar 14 taga yetadi:

1. Salom berish.

2. Shirin so‘z.

3. Aksirganga “yarhamukalloh” deya tashmit aytish.

4. Salomga alik olish.

5. Yuki og‘ir odamga yordamlashish.

6. Mazlumga yordam berish.

7. Yordam so‘raganning oldiga borish.

8. Yo‘l so‘raganga yo‘l ko‘r­satib yuborish.

9. Yo‘ldan adashganlarga yo‘l­boshchilik qilish.

10. Yaxshilikka buyurish.

11. Yomonlikdan qaytarish.

12. Yo‘lovchilarga aziyat yetkazishdan saqlanish.

13. Ko‘zni tiyish.

14. Allohni ko‘p zikr qilish.

Bugungi kunda ushbu hadis juda dolzarb. Payg‘ambarimiz (alayhissalom) xuddi bizning zamonani ko‘rib turib aytgandeklar.

Yo‘l – jamoat joyi, odamlar o‘tib-ketib turadigan, ba’zida gavjumlashib ketadigan yer. Bunday joylarda muayyan qoida, og‘zaki yo yozma tavsiyalar mavjud bo‘lmasligi tartibsizlik, ba’zan, xunuk voqealarga sabab bo‘ladi.

Aksincha, yuqoridagi kabi tavsiya va qaytariqlar o‘zaro hurmat va iliq munosabatlarni shakllanishiga xizmat qiladi.

Hozir yo‘lda turib yo o‘tirib ko‘zni tiya olmaslik, o‘tgan-ketganga gap otish, turgan yerini chiqindi tashlab iflos qilish oddiy holga aylanib boryapti.

Ko‘p marta guvohi bo‘lganimiz bir holat bor: birov yiqilib tushsa, ko‘pincha atrofdagilar yordamga shoshilish o‘rniga chetda turib sharaqlab kulvorishadi yo darhol telefon kameralarini yoqib, yozib ola boshlashadi. Ko‘rinib turibdiki, Allohga imon keltirib, Payg‘ambarga (alayhissalom) ergashgan odamga bunaqa bemazagarchilik aslo to‘g‘ri kelmaydi. Zero, Payg‘ambarimiz (alayhissalom) buyurgan yo qaytargan yuqoridagi holatlar avvalo insoniylik, o‘zaro mehrni mustahkamlaydi.

Shoakmal Akbarzoda tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 2-sonidan olindi.