Энг умидбахш оят

“(Эй Муҳаммад,) ўз жонларига зулм қилган бандаларимга айтинг: “Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлмангиз! Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират қилур. Албатта, Унинг ўзи мағфиратли ва раҳмлидир. Сизларга азоб келиб, сўнгра ёрдам берилмай қолишидан илгари Раббингизга қайтинглар ва Унга бўйин сунинглар!”» (Зумар, 53-54).

Мазкур оятнинг нозил бўлиш сабаби ҳақида кўплаб ривоятлар мавжуд. Ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинишича, бу оят ўзларининг зарарига иш (гуноҳ) қилишда ҳаддан ошган мусулмонлар ҳақида нозил бўлган. Улар жоҳилият даврида қилиб ўтган гуноҳларисабабидан имонлари ҳам, солиҳ амаллари ҳам мақбул бўлмайди, деб қўрқардилар.

Баъзи муфассирларга кўра, оят мусулмон бўлишни хоҳлайдиган, лекин тавбаси қабул бўлишидан қўрққан Ваҳший ибн Ҳарб ҳақида тушган. Ривоятларга кўра, бу оят тушгач, Ваҳший мусулмон бўлган. Пайғамбаримиздан (алайҳиссалом): “Бу оят фақат Ваҳшийга тегишлими ёки барча мусулмонларга умумийми?” деб сўралганида у зот: “Йўқ, бутун мусулмонларга тегишли”, деб жавоб берганлар (Фахриддин Розий тафсири).

Яна бошқа уламолар бу оят гуноҳи кабира қилганлар дўзахийлардир, дейдиган қавм ҳақида нозил бўлганини айтишади. Аллоҳ таоло бу ояти билан ўзи хоҳлаган кишисининг барча гуноҳларини кечириб юборишини билдирмоқда. Ояти карима қандай сабаб билан тушган бўлмасин, айни пайтда у осий-гуноҳкорларнинг тавбасига тегишли эканига шубҳа йўқдир. Демак, “Шубҳасизки, Аллоҳ ўзига шерик қўшганларниннг гуноҳини кечирмайди” (Нисо, 48) оятидаги қатъий ҳукм тавба қилмаган бандалар хусусидадир.

Аллоҳ таоло: “Бандаларим” деб марҳамат қилмоқда. Оятнинг давомида “Менинг раҳматимдан ноумид бўлмангиз” дейиши ҳам мумкин эди. Аммо У зот: “Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлмангиз”, деди. Чунки “Аллоҳ” У зотнинг гўзал исмларидан энг улуғидир. Энди ана шундай улуғ исмга нисбат берилган раҳмат ва иноят ҳам шу исмга яраша буюк бўлиши керак. Шунингдек, Раббимиз гуноҳларни кечириши баёнида ҳам Ўзининг “Аллоҳ” исми жалилини зикр қилмоқда. Бу эса, раҳмат дарёси кенг, мағфират уммони чексизлигининг яна бир далилидир.

Оят матнида келган “исроф” мол-дунёни беҳуда совуриш маъносида машҳур бўлса ҳам, аслида, ҳар қандай ишда ҳаддан ошишни англатади. Мазкур оятда эса бу сўз жиноят, гуноҳ маъносида келмоқда. Яъни, гуноҳда ҳаддан ошиб, ўз нафсларига қарши жиноят қилган бандаларим! Аллоҳнинг раҳматидан умидингизни узманг, ноумид бўлманг, дейилмоқда.

Бу оят Қуръондаги энг умидбахш оят экани айтилади. Жумладан, ҳазрати Савбондан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинишича, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Менга дунё ва ундаги нарсалардан кўра шу оят суюклироқдир”, деб юқоридаги оятни ўқидилар. Шунда бир одам: “Эй Аллоҳнинг расули, ширк қилган кимса ҳам (кечирилади)ми?” деб сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир муддат жим қолдилар. Сўнг: “Огоҳ бўлинг, ширк келтирган ҳам”, дея уч марта такрорладилар. Лекин бу мағфират, бу афвнинг шарти имон келтиришва гуноҳларига чин дилдан надомат қилиб, уни такрор этмасликдир.

“Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират қилур”. Ҳа, Аллоҳ таоло хоҳлаган кишисидан барча гуноҳларни кечиб юборади. Нақадар умидбахш оят! Аммо шу ўринда бир нарсага диққат қилиш лозим: умид бор, лекин бу яна гуноҳлар қилсам мумкин экан, дегани эмас,билъакс, энг кўп гуноҳ қилган кишилар ҳам имкон қадар тезроқ тавба қилиб, Ҳаққа юзланишлари керак, деганидир. Бу маъно мазкур оятнинг ортиданоқ келган икки оятда очиқ-равшан баён қилинган.

Анас ибн Моликдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Жоним измида бўлган Зотга қасам, агар гуноҳ қилсангиз, гуноҳингиз ер билан осмонгача бўлиб кетса ҳам, тавба қилсангиз, Аллоҳ таоло кечиради.Муҳаммаднинг жони измида бўлган Зотга қасам, агар сиз гуноҳ қилмаганингизда Аллоҳ таоло гуноҳ қиладиган бир қавмни келтириб қўярди. Сўнг улар мағфират сўрардилар. Аллоҳ уларни мағфират қиларди (Аҳмад ривояти).

“Сизларга азоб келиб, сўнгра ёрдам берилмай қолишидан илгари Раббингизга қайтинглар ва Унга бўйин сунинглар!” Яъни, эй инсонлар, тавба қилиб Парвардигорингизга юзланинг, буюрганларига итоат этиб, Унга қайтинг! Унинг яккалигини тасдиқлаб, фақатгина Ўзига ибодат этиш ҳақидаги даъватини қабул қилинг. Инкорингиз сабабли азоб келиб сизларни тутмасидан илгари Унга итоат этинг, бўйсунинг. Акс ҳолда, бирор бир ёрдамчи ва мададкор келадиган азобдан сизни ҳимоя қилолмайди.

Бандамиз, бинобарин, баъзида беихтиёр хатолар қиламиз, гуноҳ ишларга қўл уриб қўямиз. Зикр қилинган оят-ҳадисларнинг маъносича, биз ана шу қилган ишларимизга чин дилдан пушаймон бўлиб, қайта қилмаслик ҳақида Парвардигоримизга сўз бериб, тавба қилсак, раҳмати ғазабидан устун Меҳрибон Раббимиз кечириб юбориши мумкин экан. Аллоҳ таоло барчамизга тавфиқ бериб, тавба йўлимизни осон қилсин ва раҳматига дохил айласин. Омин!

Ибн Касир, Қуртубий, Табарий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2014 йил 2-сонидан олинди.

* * *

“(Ey Muhammad,) o‘z jonlariga zulm qilgan bandalarimga ayting: “Allohning rahmatidan noumid bo‘lmangiz! Albatta, Alloh barcha gunohlarni mag‘firat qilur. Albatta, Uning o‘zi mag‘firatli va rahmlidir. Sizlarga azob kelib, so‘ngra yordam berilmay qolishidan ilgari Rabbingizga qaytinglar va Unga bo‘yin suninglar!”» (Zumar, 53-54).

Mazkur oyatning nozil bo‘lish sababi haqida ko‘plab rivoyatlar mavjud. Ibn Abbosdan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinishicha, bu oyat o‘zlarining zarariga ish (gunoh) qilishda haddan oshgan musulmonlar haqida nozil bo‘lgan. Ular johiliyat davrida qilib o‘tgan gunohlarisababidan imonlari ham, solih amallari ham maqbul bo‘lmaydi, deb qo‘rqardilar.

Ba’zi mufassirlarga ko‘ra, oyat musulmon bo‘lishni xohlaydigan, lekin tavbasi qabul bo‘lishidan qo‘rqqan Vahshiy ibn Harb haqida tushgan. Rivoyatlarga ko‘ra, bu oyat tushgach, Vahshiy musulmon bo‘lgan. Payg‘ambarimizdan (alayhissalom): “Bu oyat faqat Vahshiyga tegishlimi yoki barcha musulmonlarga umumiymi?” deb so‘ralganida u zot: “Yo‘q, butun musulmonlarga tegishli”, deb javob berganlar (Faxriddin Roziy tafsiri).

Yana boshqa ulamolar bu oyat gunohi kabira qilganlar do‘zaxiylardir, deydigan qavm haqida nozil bo‘lganini aytishadi. Alloh taolo bu oyati bilan o‘zi xohlagan kishisining barcha gunohlarini kechirib yuborishini bildirmoqda. Oyati karima qanday sabab bilan tushgan bo‘lmasin, ayni paytda u osiy-gunohkorlarning tavbasiga tegishli ekaniga shubha yo‘qdir. Demak, “Shubhasizki, Alloh o‘ziga sherik qo‘shganlarninng gunohini kechirmaydi” (Niso, 48) oyatidagi qat’iy hukm tavba qilmagan bandalar xususidadir.

Alloh taolo: “Bandalarim” deb marhamat qilmoqda. Oyatning davomida “Mening rahmatimdan noumid bo‘lmangiz” deyishi ham mumkin edi. Ammo U zot: “Allohning rahmatidan noumid bo‘lmangiz”, dedi. Chunki “Alloh” U zotning go‘zal ismlaridan eng ulug‘idir. Endi ana shunday ulug‘ ismga nisbat berilgan rahmat va inoyat ham shu ismga yarasha buyuk bo‘lishi kerak. Shuningdek, Rabbimiz gunohlarni kechirishi bayonida ham O‘zining “Alloh” ismi jalilini zikr qilmoqda. Bu esa, rahmat daryosi keng, mag‘firat ummoni cheksizligining yana bir dalilidir.

Oyat matnida kelgan “isrof” mol-dunyoni behuda sovurish ma’nosida mashhur bo‘lsa ham, aslida, har qanday ishda haddan oshishni anglatadi. Mazkur oyatda esa bu so‘z jinoyat, gunoh ma’nosida kelmoqda. Ya’ni, gunohda haddan oshib, o‘z nafslariga qarshi jinoyat qilgan bandalarim! Allohning rahmatidan umidingizni uzmang, noumid bo‘lmang, deyilmoqda.

Bu oyat Qur’ondagi eng umidbaxsh oyat ekani aytiladi. Jumladan, hazrati Savbondan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinishicha, Payg‘ambarimiz (alayhissalom): “Menga dunyo va undagi narsalardan ko‘ra shu oyat suyukliroqdir”, deb yuqoridagi oyatni o‘qidilar. Shunda bir odam: “Ey Allohning rasuli, shirk qilgan kimsa ham (kechiriladi)mi?” deb so‘radi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir muddat jim qoldilar. So‘ng: “Ogoh bo‘ling, shirk keltirgan ham”, deya uch marta takrorladilar. Lekin bu mag‘firat, bu afvning sharti imon keltirishva gunohlariga chin dildan nadomat qilib, uni takror etmaslikdir.

“Albatta, Alloh barcha gunohlarni mag‘firat qilur”. Ha, Alloh taolo xohlagan kishisidan barcha gunohlarni kechib yuboradi. Naqadar umidbaxsh oyat! Ammo shu o‘rinda bir narsaga diqqat qilish lozim: umid bor, lekin bu yana gunohlar qilsam mumkin ekan, degani emas,bil’aks, eng ko‘p gunoh qilgan kishilar ham imkon qadar tezroq tavba qilib, Haqqa yuzlanishlari kerak, deganidir. Bu ma’no mazkur oyatning ortidanoq kelgan ikki oyatda ochiq-ravshan bayon qilingan.

Anas ibn Molikdan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinishicha, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday dedilar: “Jonim izmida bo‘lgan Zotga qasam, agar gunoh qilsangiz, gunohingiz yer bilan osmongacha bo‘lib ketsa ham, tavba qilsangiz, Alloh taolo kechiradi.Muhammadning joni izmida bo‘lgan Zotga qasam, agar siz gunoh qilmaganingizda Alloh taolo gunoh qiladigan bir qavmni keltirib qo‘yardi. So‘ng ular mag‘firat so‘rardilar. Alloh ularni mag‘firat qilardi (Ahmad rivoyati).

“Sizlarga azob kelib, so‘ngra yordam berilmay qolishidan ilgari Rabbingizga qaytinglar va Unga bo‘yin suninglar!” Ya’ni, ey insonlar, tavba qilib Parvardigoringizga yuzlaning, buyurganlariga itoat etib, Unga qayting! Uning yakkaligini tasdiqlab, faqatgina O‘ziga ibodat etish haqidagi da’vatini qabul qiling. Inkoringiz sababli azob kelib sizlarni tutmasidan ilgari Unga itoat eting, bo‘ysuning. Aks holda, biror bir yordamchi va madadkor keladigan azobdan sizni himoya qilolmaydi.

Bandamiz, binobarin, ba’zida beixtiyor xatolar qilamiz, gunoh ishlarga qo‘l urib qo‘yamiz. Zikr qilingan oyat-hadislarning ma’nosicha, biz ana shu qilgan ishlarimizga chin dildan pushaymon bo‘lib, qayta qilmaslik haqida Parvardigorimizga so‘z berib, tavba qilsak, rahmati g‘azabidan ustun Mehribon Rabbimiz kechirib yuborishi mumkin ekan. Alloh taolo barchamizga tavfiq berib, tavba yo‘limizni oson qilsin va rahmatiga doxil aylasin. Omin!

Ibn Kasir, Qurtubiy, Tabariy va Faxriddin Roziy tafsirlari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2014 yil 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги