Сулаймон кофир эмас эди

“(Улар), яна Сулаймон подшоҳлигидаги шайтонлар (жинлар) ўқиган нарсаларга эргашиб кетдилар. Сулаймон кофир эмас эди, лекин одамларга сеҳр (жоду)ни ҳамда Бобилдаги Ҳорут ва Морут номли фаришталарга туширилган нарсаларни ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар. (Икки фаришта): «биз фақатгина синов (воситасимиз, бизга ишониб) кофир бўлиб қолма», деб (огоҳлантирмагунча) ҳеч кимга (сеҳрни) ўргатмас эдилар. Иккисидан эр-хотиннинг ўртасини бузадиган нарсани ўрганар эдилар. Лекин, улар Аллоҳнинг изнисиз у билан ҳеч кимга зарар етказа олмаслар. (Хуллас,) ўзларига фойдасиз, балки зарарли нарсаларни таълим олар эдилар. (Аллоҳнинг китобини сеҳрга) алмашганларга охиратда насиба йўқлигини ҳам яхши билар эдилар. Ўз (насиба)ларини қанчалик ёмон нарсага сотиб юборганларини билсалар эди!” (Бақара, 102).

Ушбу оятнинг нозил бўлиш сабаби ҳақида Калбий бундай дейди: “Шайтонлар сеҳр-жодуга оид билим ва тилсимларни ҳазрат Сулаймон (а.с.)нинг котиби Асафнинг тилидан ёзиб олдилар ва у зот намоз ўқийдиган ернинг тагига кўмдилар. Сулаймон пайғамбар (с.а.) эса, буни сезмадилар. У зот вафот этганларидан кейин шайтонлар ўша нарсаларни чиқариб, одамларга кўрсатдилар ва “Сулаймон сизнинг устингиздан мана бу нарсалар ёрдамида ҳукмронлик қилди. Келинг, сизлар ҳам шу билимларни ўганинг!” дедилар. Бани Исроилнинг олимлари буни рад қилсалар ҳам, оддий одамлари шайтонларни тасдиқладилар ва улардан сеҳр-жодуни ўргана бошладилар. Пайғамбарларининг китобларини рад қилдилар. Бу ҳол Муҳаммад (а.с.)нинг пайғамбар бўлиб келгунларигача давом этди. Кейинроқ Аллоҳ таоло пайғамбаримизга Сулмаймон (а.с.) бу ишдан пок эканлари ҳақида ушбу ояти каримани нозил қилди.

“(Улар), яна Сулаймон подшоҳлигидаги шайтонлар (жинлар) ўқиган нарсаларга эргашиб кетдилар...” оятидаги “Сулаймон подшоҳлиги” ҳақида муфассирлар турли тафсирларни олға сурганлар. Имом Фахриддин Розийга кўра, ҳазрат Сулаймон (а.с.)нинг мулки пайғамбарлигидир ёки мулкига пайғамбарлик киради. Сулаймон пайғамбарнинг қавми у зот муликини сеҳр билан қўлга киритганини даъво қилиш билан худди у зотнинг мулки хусусида туҳмат қилган бўлишади. Суддий айтади: «Оятда Аллоҳ таоло китобларини ортига ирғитган яҳудийлар сеҳр-жодуга эргашганлари хабар бермоқда».

Суддий айтади: “Яҳудийлар Тавротни олға суриб, ҳазрат Муҳаммад (с.а.в.)га қарши чиқдилар. Бироқ қарасалар, Таврот билан Қуръон бир-бирига мувофиқлиги аён бўлди. Энди улар Тавротни ҳам бир четга ташлаб қўйиб, Асафнинг сеҳр китоби ва Ҳорут билан Морутнинг жодусига ёпишдилар”.

Муҳаммаб ибн Исҳоқ айтади: “Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳазрат Сулаймон (а.с.)ни пайғамбарлар орасида зикр қилганларида яҳудий олимларидан бири бундай деган: “Муҳаммад Сулаймонни пайғамбар бўлган, деб гумон қиляпти. Ҳолбуки у фақатгина сеҳргар эди!” Шу воқеадан кейин Аллоҳ таоло  “Сулаймон кофир эмас эди, лекин ... шайтонлар кофир эдилар”, оятни нозил қилди. Яъни ўша шайтонлар Сулаймон(а.с.)нинг одамларга кўрсатган денгизда юриш, қушлару жинларни ўзига тобе қилиш каби мўъжизаларини сеҳр-жоду деб талқин этганлар”.

Ато дейди: “Ояти каримадаги “татлу” сўзи “ўқимоқ” маъносини билдиради”. Ибн Аббос (р.а.) эса бу сўзни “”орқасидан келиш”, “эргашиш” муъносида тафсир қилган.

“...эргашиб кетдилар”, оятини Ибн Жарир Табарий “устун тутдилар”, деб тафср қилган.

“Сулаймон кофир эмас эди...” ояти билан Аллоҳ таоло бу пайғамбарнинг гуноҳсиз эканини билдирмоқда. Ояти каримада ҳеч кимнинг Сулаймон(а.с.)ни куфрда айблагани айтилмайди, бироқ яҳудийлар у зотни сеҳргар деб ҳисоблаганлар. Сеҳр эса куфр бўлгани учун Сулаймон (а.с.)ни сеҳргар                дейиш уни куфрда айблаш билан тенгдир. Оят давомида Аллоҳ таоло “...лекин одамларга сеҳр (жоду)ни ҳамда Бобилдаги Ҳорут ва Морут номли фаришталарга туширилган нарсаларни ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар”, дейиш билан шайтонларни сеҳр-жодуни ўргатганлари сабаб кофир бўлганларини билдирмоқда.

Сеҳр, муфассир Розийга кўра, луғавий жиҳатдан “яширин ва сабаби номаълум нарса” деган маънони билдиради. Шариат истилоҳида эса, сабаби яширин бўлган, кишилар онггига таъсир қилиш орқали йўқ нарсани бордек кўрсатиш, кўзбўямачилик ва алдов мақсадида қилинган ҳар қандай иш сеҳр даб аталади. Унинг ҳақиқийлиги масаласида ҳар хил фикрлар билдирилган. Ҳанафий олимлардан Ғазнавий ўзининг “Уйунул маъоний” асарида бундай ёзади: “Сеҳр, мўътазилийлар фикрича, асоси йўқ алдовдир. Шофиийлар эса сеҳрни “васваса ва касаллик” деб атаганлар. Бизнинг мазҳабга кўра, сеҳрнинг асли юлдузлар хусусиятининг таъсирига таянувчи бир қанча тилсимлар ва қийин ишларни осонлаштириш учун шайтонга қилинадиган таъзимдир”.

Фахруддин Розий сеҳрнинг ҳақиқат эканини айтади. Унга кўра, сеҳрнинг ҳақиқат томонлари бор. Аллоҳ таоло сеҳр асносида истаганини яратади. Бошқа томондан, сеҳрнинг бир қисми кўзбўямачиликдан иборат.

Қуртубий эса сеҳрнинг аслида ҳийла ва хаёлий шакллар кўрсатиш орқали бир нарсанинг аслидан бошқача суратда намоён этиш эканини айтади. Бунинг натижасида сеҳрланган одамнинг кўзига ўша нарса аслидан бошқа суратда кўринади.

Шу ўринда сеҳр билан мўъжизанинг фарқини ажратиб олиш керак бўлади: сеҳр сеҳргар ёки бошқа ҳар ким амалга ошириши, кўрсатиши мумкин бўлган нарса. Бир пайтнинг ўзида кўпгина одам сеҳрни ўрганиб, уни кўрсата олиши мумкин.

Мўъжиза эса, фақат пайғамбарларгагина берилган, Аллоҳ таолонинг изни билан керакли ўринда фақат шу пайғамбаргина кўрсата оладиган ҳолат. Мўъжизанинг ўхшашини кўрсата олиш ёки ундан ҳам катта ғайтиоддий ишларни содир этиш имконини Аллоҳ таоло ҳеч кимга бермайди. Бошқа томондан жодугар пайғамбарлик даъвосини қилолмайди ва ўзининг қилаётган ишидан мўъжизанинг беҳад устунлигини яхши англайди. Шу маънода сеҳргар воситасида юзага келган ҳолатлар мўъжизадан фарқ қилади.

Ҳорут ва Морут арабча бўлмаган исмлардир. Тафсирларда бу икки фариштанинг одамларга сеҳр ўргатиш ва бошқа қатор гуноҳлар қилишгани, сўнг эса дунё ва охират жазосидан бирини танлаш ихтиёри берилганида дунё азобини танлашгани, шу боис ҳозирда азобланишаётгани ҳақида узундан узоқ тафсилотлар келтирилган. Аммо буларнинг бари заиф ва асли йўқ ривоятлар экани ҳам қайд этилгани учун уларни келтириб ўтирмадик. Зеро фаришталар яратилишдан бегуноҳ бандалар бўлиб, Аллоҳнинг буюрганидан четга чиқмасликлари ҳақида Парвардигорнинг ўзи гувоҳлик берган (Қаранг: Анбиё, 26-27).

Бу икки фариштанинг туширилиш ҳикмати ҳақида Фахруддин Розий бундай дейди: “Мўъжизанинг сеҳрдан фарқли эканини англаш учун олдин бу иккисининг нима эканини билиш зарур. Ҳолбуки одамлар у пайтда сеҳрнинг моҳиятини билмасдилар. Шу сабабли улар мўъжизанинг ҳам моҳиятига етолмасдилар. Улар сеҳрнинг моҳиятини англашлари учун Аллоҳ таоло бу икки фариштани туширди.”

 “(Икки фаришта): «биз фақатгина синов (воситасимиз, бизга ишониб) кофир бўлиб қолма», деб (огоҳлантирмагунча) ҳеч кимга (сеҳрни) ўргатмас эдилар...” Оятдаги “фитна”дан мақсад Аллоҳга итоат қилувчилардан исён қилувчиларнинг ажралишига сабаб бўладиган имтиҳондир. Фаришталар гарчи одамларга сеҳрни ўргатиш учун тушган бўлсалар ҳам, олдин қатъий огоҳлантиришарди: “Биз фақатгина синов (воситасимиз, бизга ишониб) кофир бўлиб қолма» яъни, “Эҳтиёт бўл! Сен сеҳрни ўрганишдан мақсад унинг мўъжизадан фарқини аниқлаш бўлсада, у туфайли турли гуноҳларга қўл уриб қўйишинг, натижада эса кофир бўлиб қолишинг ҳеч гап эмас!”

Бошқа тафсирларда ёзилишича, улар ҳеч кимга токи имонидан воз кечмагунича сеҳрни ўргатмаганлар.

“Иккисидан эр-хотиннинг ўртасини бузадиган нарсани ўрганар эдилар”. Яъни сеҳргар ботилни ҳақ кўрсатиш, ҳийла, гиж-гижлаш ва сеҳрнинг бошқа турлари билан э-хотин ўртасини бузиши мумкин. Инсонлар икки фариштадан фақатгина шу даражада сеҳр ўргана олишарди. Чунки одамнинг жуфтига бўлган майли ва яқинлиги ҳар қандай бошқа муносабатдан устун экани маълум ҳақиқат. Сеҳрнинг ана шу оила риштаси узилишига таъсири мумкин бўлса, бошқа нарсаларга бемалол таъсир қила олиши учун Аллоҳ таоло бу ўринда эр-хотин орасини бузишни зикр қилган.

“Лекин, улар Аллоҳнинг изнисиз у билан ҳеч кимга зарар етказа олмаслар”. Бу оятдаги “улар”дан мурод сеҳргарлардир. “Аллоҳнинг изни” иборасидан Унинг амри эмас, балки иродаси ва ҳукми тушунилади. Зеро барча воқеа-ҳодиса Аллоҳ таолонинг илми, изни ва иродаси билан амалга ошади. Аммо У зот ҳеч қачон ахлоқсизликка буюрмайди.

“(Хуллас,) ўзларига фойдасиз, балки зарарли нарсаларни таълим олар эдилар”. Яъни ўрганганлари ўткинчи дунё ҳаётида арзимас манфаат берса ҳам, охиратда ўзларига зарар катта бўлади. Бу зарарнинг шу дунёнинг ўзидаёқ тегади, деган таъвиллар ҳам бор. Чунки эр-хотин орасини бузгани ошкор бўлиб қолган тақдирда жазоланиши муқаррар.

“(Аллоҳнинг китобини сеҳрга) алмашганларга охиратда насиба йўқлигини ҳам яхши билар эдилар”. Яҳудийлар Тавротни ташлаб қўйиб, шайтонлар ўқиган нарса (сеҳр)га маҳкам ёпишганлари учун охиратда насибалари йўқлигини билардилар.

“Ўз (насиба)ларини қанчалик ёмон нарсага сотиб юборганларини билсалар эди!” Юқоридаги “билар эдилар” билан бу ўриндаги “билсалар эди!” жумлаларини қандай тушуниш мумкин? Имом Қуртубий бундай жавоб беради: “Оятдаги билганлар шайтонлар, ўзларини сотганлар эса билмаган инсонлардир”. Али ибн Сулаймон айтади: “Фикримча, “...яхши билар эдилар”, оятидан мурод фаришталардир. Чунки уларнинг буни билишлари табиий”. Зажжожга кўра, биладиганлар яҳудий олимларидир.  “Билсалар эди” оятининг маъноси шуки, яҳудий олимлари бу ишларни қилишлари натижасида билмаган киши ҳолига тушдилар. Чунки улар билганларига амал қилмадилар ва сеҳр-жоду ўргатувчиларга эргашиб кетдилар.

Розийга кўра, улар охиратда ўзларига насиба йўқлигини биладилар, охират манфаатини бой берганлари, охиратда чекадиган азоблари ва жазонинг қай даражада эканини эса билмайдилар.

 Қуртубий ва Фахриддий Розий тафсирлари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2013 йил 2-сонидан олинди.

* * *

“(Ular), yana Sulaymon podshohligidagi shaytonlar (jinlar) o‘qigan narsalarga ergashib ketdilar. Sulaymon kofir emas edi, lekin odamlarga sehr (jodu)ni hamda Bobildagi Horut va Morut nomli farishtalarga tushirilgan narsalarni o‘rgatadigan shaytonlar kofir edilar. (Ikki farishta): «biz faqatgina sinov (vositasimiz, bizga ishonib) kofir bo‘lib qolma», deb (ogohlantirmaguncha) hech kimga (sehrni) o‘rgatmas edilar. Ikkisidan er-xotinning o‘rtasini buzadigan narsani o‘rganar edilar. Lekin, ular Allohning iznisiz u bilan hech kimga zarar yetkaza olmaslar. (Xullas,) o‘zlariga foydasiz, balki zararli narsalarni ta’lim olar edilar. (Allohning kitobini sehrga) almashganlarga oxiratda nasiba yo‘qligini ham yaxshi bilar edilar. O‘z (nasiba)larini qanchalik yomon narsaga sotib yuborganlarini bilsalar edi!” (Baqara, 102).

Ushbu oyatning nozil bo‘lish sababi haqida Kalbiy bunday deydi: “Shaytonlar sehr-joduga oid bilim va tilsimlarni hazrat Sulaymon (a.s.)ning kotibi Asafning tilidan yozib oldilar va u zot namoz o‘qiydigan yerning tagiga ko‘mdilar. Sulaymon payg‘ambar (s.a.) esa, buni sezmadilar. U zot vafot etganlaridan keyin shaytonlar o‘sha narsalarni chiqarib, odamlarga ko‘rsatdilar va “Sulaymon sizning ustingizdan mana bu narsalar yordamida hukmronlik qildi. Keling, sizlar ham shu bilimlarni o‘ganing!” dedilar. Bani Isroilning olimlari buni rad qilsalar ham, oddiy odamlari shaytonlarni tasdiqladilar va ulardan sehr-joduni o‘rgana boshladilar. Payg‘ambarlarining kitoblarini rad qildilar. Bu hol Muhammad (a.s.)ning payg‘ambar bo‘lib kelgunlarigacha davom etdi. Keyinroq Alloh taolo payg‘ambarimizga Sulmaymon (a.s.) bu ishdan pok ekanlari haqida ushbu oyati karimani nozil qildi.

“(Ular), yana Sulaymon podshohligidagi shaytonlar (jinlar) o‘qigan narsalarga ergashib ketdilar...” oyatidagi “Sulaymon podshohligi” haqida mufassirlar turli tafsirlarni olg‘a surganlar. Imom Faxriddin Roziyga ko‘ra, hazrat Sulaymon (a.s.)ning mulki payg‘ambarligidir yoki mulkiga payg‘ambarlik kiradi. Sulaymon payg‘ambarning qavmi u zot mulikini sehr bilan qo‘lga kiritganini da’vo qilish bilan xuddi u zotning mulki xususida tuhmat qilgan bo‘lishadi. Suddiy aytadi: «Oyatda Alloh taolo kitoblarini ortiga irg‘itgan yahudiylar sehr-joduga ergashganlari xabar bermoqda».

Suddiy aytadi: “Yahudiylar Tavrotni olg‘a surib, hazrat Muhammad (s.a.v.)ga qarshi chiqdilar. Biroq qarasalar, Tavrot bilan Qur’on bir-biriga muvofiqligi ayon bo‘ldi. Endi ular Tavrotni ham bir chetga tashlab qo‘yib, Asafning sehr kitobi va Horut bilan Morutning jodusiga yopishdilar”.

Muhammab ibn Ishoq aytadi: “Rasululloh (s.a.v.) hazrat Sulaymon (a.s.)ni payg‘ambarlar orasida zikr qilganlarida yahudiy olimlaridan biri bunday degan: “Muhammad Sulaymonni payg‘ambar bo‘lgan, deb gumon qilyapti. Holbuki u faqatgina sehrgar edi!” Shu voqeadan keyin Alloh taolo  “Sulaymon kofir emas edi, lekin ... shaytonlar kofir edilar”, oyatni nozil qildi. Ya’ni o‘sha shaytonlar Sulaymon(a.s.)ning odamlarga ko‘rsatgan dengizda yurish, qushlaru jinlarni o‘ziga tobe qilish kabi mo‘‘jizalarini sehr-jodu deb talqin etganlar”.

Ato deydi: “Oyati karimadagi “tatlu” so‘zi “o‘qimoq” ma’nosini bildiradi”. Ibn Abbos (r.a.) esa bu so‘zni “”orqasidan kelish”, “ergashish” mu’nosida tafsir qilgan.

“...ergashib ketdilar”, oyatini Ibn Jarir Tabariy “ustun tutdilar”, deb tafsr qilgan.

“Sulaymon kofir emas edi...” oyati bilan Alloh taolo bu payg‘ambarning gunohsiz ekanini bildirmoqda. Oyati karimada hech kimning Sulaymon(a.s.)ni kufrda ayblagani aytilmaydi, biroq yahudiylar u zotni sehrgar deb hisoblaganlar. Sehr esa kufr bo‘lgani uchun Sulaymon (a.s.)ni sehrgar                deyish uni kufrda ayblash bilan tengdir. Oyat davomida Alloh taolo “...lekin odamlarga sehr (jodu)ni hamda Bobildagi Horut va Morut nomli farishtalarga tushirilgan narsalarni o‘rgatadigan shaytonlar kofir edilar”, deyish bilan shaytonlarni sehr-joduni o‘rgatganlari sabab kofir bo‘lganlarini bildirmoqda.

Sehr, mufassir Roziyga ko‘ra, lug‘aviy jihatdan “yashirin va sababi noma’lum narsa” degan ma’noni bildiradi. Shariat istilohida esa, sababi yashirin bo‘lgan, kishilar onggiga ta’sir qilish orqali yo‘q narsani bordek ko‘rsatish, ko‘zbo‘yamachilik va aldov maqsadida qilingan har qanday ish sehr dab ataladi. Uning haqiqiyligi masalasida har xil fikrlar bildirilgan. Hanafiy olimlardan G‘aznaviy o‘zining “Uyunul ma’oniy” asarida bunday yozadi: “Sehr, mo‘‘taziliylar fikricha, asosi yo‘q aldovdir. Shofiiylar esa sehrni “vasvasa va kasallik” deb ataganlar. Bizning mazhabga ko‘ra, sehrning asli yulduzlar xususiyatining ta’siriga tayanuvchi bir qancha tilsimlar va qiyin ishlarni osonlashtirish uchun shaytonga qilinadigan ta’zimdir”.

Faxruddin Roziy sehrning haqiqat ekanini aytadi. Unga ko‘ra, sehrning haqiqat tomonlari bor. Alloh taolo sehr asnosida istaganini yaratadi. Boshqa tomondan, sehrning bir qismi ko‘zbo‘yamachilikdan iborat.

Qurtubiy esa sehrning aslida hiyla va xayoliy shakllar ko‘rsatish orqali bir narsaning aslidan boshqacha suratda namoyon etish ekanini aytadi. Buning natijasida sehrlangan odamning ko‘ziga o‘sha narsa aslidan boshqa suratda ko‘rinadi.

Shu o‘rinda sehr bilan mo‘‘jizaning farqini ajratib olish kerak bo‘ladi: sehr sehrgar yoki boshqa har kim amalga oshirishi, ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan narsa. Bir paytning o‘zida ko‘pgina odam sehrni o‘rganib, uni ko‘rsata olishi mumkin.

Mo‘‘jiza esa, faqat payg‘ambarlargagina berilgan, Alloh taoloning izni bilan kerakli o‘rinda faqat shu payg‘ambargina ko‘rsata oladigan holat. Mo‘‘jizaning o‘xshashini ko‘rsata olish yoki undan ham katta g‘aytioddiy ishlarni sodir etish imkonini Alloh taolo hech kimga bermaydi. Boshqa tomondan jodugar payg‘ambarlik da’vosini qilolmaydi va o‘zining qilayotgan ishidan mo‘‘jizaning behad ustunligini yaxshi anglaydi. Shu ma’noda sehrgar vositasida yuzaga kelgan holatlar mo‘‘jizadan farq qiladi.

Horut va Morut arabcha bo‘lmagan ismlardir. Tafsirlarda bu ikki farishtaning odamlarga sehr o‘rgatish va boshqa qator gunohlar qilishgani, so‘ng esa dunyo va oxirat jazosidan birini tanlash ixtiyori berilganida dunyo azobini tanlashgani, shu bois hozirda azoblanishayotgani haqida uzundan uzoq tafsilotlar keltirilgan. Ammo bularning bari zaif va asli yo‘q rivoyatlar ekani ham qayd etilgani uchun ularni keltirib o‘tirmadik. Zero farishtalar yaratilishdan begunoh bandalar bo‘lib, Allohning buyurganidan chetga chiqmasliklari haqida Parvardigorning o‘zi guvohlik bergan (Qarang: Anbiyo, 26-27).

Bu ikki farishtaning tushirilish hikmati haqida Faxruddin Roziy bunday deydi: “Mo‘‘jizaning sehrdan farqli ekanini anglash uchun oldin bu ikkisining nima ekanini bilish zarur. Holbuki odamlar u paytda sehrning mohiyatini bilmasdilar. Shu sababli ular mo‘‘jizaning ham mohiyatiga yetolmasdilar. Ular sehrning mohiyatini anglashlari uchun Alloh taolo bu ikki farishtani tushirdi.”

 “(Ikki farishta): «biz faqatgina sinov (vositasimiz, bizga ishonib) kofir bo‘lib qolma», deb (ogohlantirmaguncha) hech kimga (sehrni) o‘rgatmas edilar...” Oyatdagi “fitna”dan maqsad Allohga itoat qiluvchilardan isyon qiluvchilarning ajralishiga sabab bo‘ladigan imtihondir. Farishtalar garchi odamlarga sehrni o‘rgatish uchun tushgan bo‘lsalar ham, oldin qat’iy ogohlantirishardi: “Biz faqatgina sinov (vositasimiz, bizga ishonib) kofir bo‘lib qolma» ya’ni, “Ehtiyot bo‘l! Sen sehrni o‘rganishdan maqsad uning mo‘‘jizadan farqini aniqlash bo‘lsada, u tufayli turli gunohlarga qo‘l urib qo‘yishing, natijada esa kofir bo‘lib qolishing hech gap emas!”

Boshqa tafsirlarda yozilishicha, ular hech kimga toki imonidan voz kechmagunicha sehrni o‘rgatmaganlar.

“Ikkisidan er-xotinning o‘rtasini buzadigan narsani o‘rganar edilar”. Ya’ni sehrgar botilni haq ko‘rsatish, hiyla, gij-gijlash va sehrning boshqa turlari bilan e-xotin o‘rtasini buzishi mumkin. Insonlar ikki farishtadan faqatgina shu darajada sehr o‘rgana olishardi. Chunki odamning juftiga bo‘lgan mayli va yaqinligi har qanday boshqa munosabatdan ustun ekani ma’lum haqiqat. Sehrning ana shu oila rishtasi uzilishiga ta’siri mumkin bo‘lsa, boshqa narsalarga bemalol ta’sir qila olishi uchun Alloh taolo bu o‘rinda er-xotin orasini buzishni zikr qilgan.

“Lekin, ular Allohning iznisiz u bilan hech kimga zarar yetkaza olmaslar”. Bu oyatdagi “ular”dan murod sehrgarlardir. “Allohning izni” iborasidan Uning amri emas, balki irodasi va hukmi tushuniladi. Zero barcha voqea-hodisa Alloh taoloning ilmi, izni va irodasi bilan amalga oshadi. Ammo U zot hech qachon axloqsizlikka buyurmaydi.

“(Xullas,) o‘zlariga foydasiz, balki zararli narsalarni ta’lim olar edilar”. Ya’ni o‘rganganlari o‘tkinchi dunyo hayotida arzimas manfaat bersa ham, oxiratda o‘zlariga zarar katta bo‘ladi. Bu zararning shu dunyoning o‘zidayoq tegadi, degan ta’villar ham bor. Chunki er-xotin orasini buzgani oshkor bo‘lib qolgan taqdirda jazolanishi muqarrar.

“(Allohning kitobini sehrga) almashganlarga oxiratda nasiba yo‘qligini ham yaxshi bilar edilar”. Yahudiylar Tavrotni tashlab qo‘yib, shaytonlar o‘qigan narsa (sehr)ga mahkam yopishganlari uchun oxiratda nasibalari yo‘qligini bilardilar.

“O‘z (nasiba)larini qanchalik yomon narsaga sotib yuborganlarini bilsalar edi!” Yuqoridagi “bilar edilar” bilan bu o‘rindagi “bilsalar edi!” jumlalarini qanday tushunish mumkin? Imom Qurtubiy bunday javob beradi: “Oyatdagi bilganlar shaytonlar, o‘zlarini sotganlar esa bilmagan insonlardir”. Ali ibn Sulaymon aytadi: “Fikrimcha, “...yaxshi bilar edilar”, oyatidan murod farishtalardir. Chunki ularning buni bilishlari tabiiy”. Zajjojga ko‘ra, biladiganlar yahudiy olimlaridir.  “Bilsalar edi” oyatining ma’nosi shuki, yahudiy olimlari bu ishlarni qilishlari natijasida bilmagan kishi holiga tushdilar. Chunki ular bilganlariga amal qilmadilar va sehr-jodu o‘rgatuvchilarga ergashib ketdilar.

Roziyga ko‘ra, ular oxiratda o‘zlariga nasiba yo‘qligini biladilar, oxirat manfaatini boy berganlari, oxiratda chekadigan azoblari va jazoning qay darajada ekanini esa bilmaydilar.

 Qurtubiy va Faxriddiy Roziy tafsirlari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2013 yil 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги