Фил ва унинг боласи

Рукн: Ибрат Чоп этилган: 20.02.2016

Ҳиндистонда ақлли ва донишманд зот бор эди. Бир куни узоқ юртдан келган оч-яланғоч, бечораҳол кимсаларга дуч келди. Уларга ачиниб, насиҳат қилди:

— Билиб турибман, оғир кунларни бошдан кечирибсиз. Менга яхшилаб қулоқ солинг. Бундан кейин юрадиган йўлларингизда гўзал бир масканга рўбарў келасизлар. У жойда филлар ва болалари бор. Муҳтож бўлсангизда, қанчалик жозибалик кўринмасин, фил болаларини овлаб еманг. Чунки она фил боласини излайди ва боласи ҳидини сиздан топса барчангизни ҳалок қилади.  Агар ўгитимга амал қилсангиз, бошингизни балодан қутқарган бўласиз. Ўт-ўлан, барглар, ёввойи меваларни тановул қилиш билан кифояланинг.

Йўловчилар йўлда давом этаркан, егуликлари тугади, чорасиз қолишди. Очлик борган сайин ўз кучини кўрсатар, чидаш тобора қийинлашиб борарди. Худди шу пайт семизгина, иштаҳани қитиқлайдиган фил боласини кўриб қолишди. Оч бўрилар каби унинг атрофини ўраб олишди, сўйиб емоқчи бўлишди. Ораларидан бири шерикларига донишманднинг айтганларини эслатди. Бироқ ҳеч ким эътибор қилмади, очлик гўё уларнинг қулоғини кар, кўзини кўр қилган эди.

Шериклари фил боласини сўйиб, кабоб қилиб ейишди. Унга ҳам узатишди. Аммо қанча мажбурлашмасин, у гўштдан емади. Қорнини тўйдирганлар сал ўтмай ётиб, қаттиқ уйқуга кетишди. Гўшт емаган одам эса очликдан ухлай олмай, айланиб юрди.

Орадан анча вақт ўтгач, важоҳатли бир фил келди. Олдин уйғоқ, қўрқувдан титраётган, терга ботган одамнинг ёнига келиб, оғзини уч марта ҳидлади. Боласининг исини ололмади. Атрофини бир неча бор айланиб, унга тегинмай кетди. Кейин ухлаганларнинг ёнига бориб, оғизларини ҳидлади. Кимдан боласининг гўшти ҳиди келса, ҳаммасини осмонга кўтариб, ерга зарб билан уриб, парчалади (“Маснавийи маънавий”).

Қиссадан ҳисса: Бу ҳикояда Мавлоно Румий фил боласини ейиш деб ғийбатни назарда тутган. Шу билан бирга, ҳид аломатига урғу беради. Она фил оғиздаги ҳидлардан ёмон инсонларни таниди.

Румий дейди: “Ғийбат, кибр, ҳирс ва шаҳват ҳудди пиёз, саримсоқ еган инсоннинг оғзидан келаётган ҳидга ўхшайди. Саримсоқ, пиёз еган киши “Мен уларни емаганман”, деб ҳар қанча қасам ичса-да, гапираётганида ёнидагилар унинг ҳидини сезишади. Бинобарин, кибрли ва ҳаддан зиёд эҳтиросли киши тили билан “Менда бу ёмон хислатлар йўқ”, деса ҳам, ҳоли ва хатти-ҳаракатлари унинг аслини кўрсатиб туради...”

* * *

Hindistonda aqlli va donishmand zot bor edi. Bir kuni uzoq yurtdan kelgan och-yalang‘och, bechorahol kimsalarga duch keldi. Ularga achinib, nasihat qildi:

— Bilib turibman, og‘ir kunlarni boshdan kechiribsiz. Menga yaxshilab quloq soling. Bundan keyin yuradigan yo‘llaringizda go‘zal bir maskanga ro‘baro‘ kelasizlar. U joyda fillar va bolalari bor. Muhtoj bo‘lsangizda, qanchalik jozibalik ko‘rinmasin, fil bolalarini ovlab yemang. Chunki ona fil bolasini izlaydi va bolasi hidini sizdan topsa barchangizni halok qiladi.  Agar o‘gitimga amal qilsangiz, boshingizni balodan qutqargan bo‘lasiz. O‘t-o‘lan, barglar, yovvoyi mevalarni tanovul qilish bilan kifoyalaning.

Yo‘lovchilar yo‘lda davom etarkan, yeguliklari tugadi, chorasiz qolishdi. Ochlik borgan sayin o‘z kuchini ko‘rsatar, chidash tobora qiyinlashib borardi. Xuddi shu payt semizgina, ishtahani qitiqlaydigan fil bolasini ko‘rib qolishdi. Och bo‘rilar kabi uning atrofini o‘rab olishdi, so‘yib yemoqchi bo‘lishdi. Oralaridan biri sheriklariga donishmandning aytganlarini eslatdi. Biroq hech kim e’tibor qilmadi, ochlik go‘yo ularning qulog‘ini kar, ko‘zini ko‘r qilgan edi.

Sheriklari fil bolasini so‘yib, kabob qilib yeyishdi. Unga ham uzatishdi. Ammo qancha majburlashmasin, u go‘shtdan yemadi. Qornini to‘ydirganlar sal o‘tmay yotib, qattiq uyquga ketishdi. Go‘sht yemagan odam esa ochlikdan uxlay olmay, aylanib yurdi.

Oradan ancha vaqt o‘tgach, vajohatli bir fil keldi. Oldin uyg‘oq, qo‘rquvdan titrayotgan, terga botgan odamning yoniga kelib, og‘zini uch marta hidladi. Bolasining isini ololmadi. Atrofini bir necha bor aylanib, unga teginmay ketdi. Keyin uxlaganlarning yoniga borib, og‘izlarini hidladi. Kimdan bolasining go‘shti hidi kelsa, hammasini osmonga ko‘tarib, yerga zarb bilan urib, parchaladi (“Masnaviyi ma’naviy”).

Qissadan hissa: Bu hikoyada Mavlono Rumiy fil bolasini yeyish deb g‘iybatni nazarda tutgan. Shu bilan birga, hid alomatiga urg‘u beradi. Ona fil og‘izdagi hidlardan yomon insonlarni tanidi.

Rumiy deydi: “G‘iybat, kibr, hirs va shahvat huddi piyoz, sarimsoq yegan insonning og‘zidan kelayotgan hidga o‘xshaydi. Sarimsoq, piyoz yegan kishi “Men ularni yemaganman”, deb har qancha qasam ichsa-da, gapirayotganida yonidagilar uning hidini sezishadi. Binobarin, kibrli va haddan ziyod ehtirosli kishi tili bilan “Menda bu yomon xislatlar yo‘q”, desa ham, holi va xatti-harakatlari uning aslini ko‘rsatib turadi...”